San'at estetikasi - Основы культурологии - Рефераты

San'at estetikasi

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

78 KB

San`at estetikasi Reja: 1. San`at 2. San`at va din. 3. San`at va texnika 4. San`at va falsafa 5. Rassomlik san`ati 6. Musiqa san`ati 7. Zamonaviy san`at turlari

San`at - estetik faoliyatning o`ziga xos turi, sexrli ma`naviy ko`zgu. Sexri shundaki, san`at asarini idrok etayotgan odam unda xam shu asarni yaratgan inson dunyosini, xam o`z dunyosini kadriyatlar prizmasi orkali ko`radi; o`zining kandayligini va kaerdaligini, yutuklarini va nuksonlarini, aklni va xissiyotlarni aniklashtirib oladi. Uning estetik moxiyati makon va zamondagi vokelik vositasida go`zallik, ulug`vorlik, fojiaviylik, kulgilik, xunuklik, tubanlik va boshka estetik xususiyatlarni in`ikos ettirishi xamda ularni baxolashi bilan belgilanadi. San`at kadriyatlarning kadrlanishini va kadrsizlangan kadriyatlarni ko`rsatib beradi, bir odam yoki bir nechaodam timsolida odam bilan olamning yaxlit, umumlashgan kiyofasini yaratadi, ularning uyg`unligini ta`minlaydi. U kishini yashashga o`rgatadi, go`zallikka da`vat etadi, ma`naviy yuksaltiradi. SHu sababli insoniyat tarixida san`atsiz yashab o`tilgan birorta xam davr yo`k. Faylasuf-nafosatshunoslar o`rtasida san`atning kelib chikishi muxim muammolardan bo`lib kelgan. San`atning kelib chikishi deganda ko`pchilik g`orlarning tosh davrlariga ibtidoiy davrlarda chizilgan ov manzalari va ov xayvonlarining tasvirini nazarda tutadi. Vaxolanki, gap bu yerda san`atning kanday paydo bo`lganligi emas, balki nimadan paydo bo`lganligi to`g`risida borishi kerak. Ba`zilar uni takliddan, bosh: erotik xissiyotlardan, kimlardir o`yindan, kimdir mexnatdan kelib chikkan deb xisoblaydilar. Bunday nazariyalar va konsepsiyalar anchagina, lekin ular orasidagi ikkitasining tarafdorlari ko`pchilikni tashkil etadi. Ularda biri -insonni xayvonlik darajasidan odamlik pog`onasiga ko`targan narsa mexnat, san`at xam mexnatdan, insonning olamni o`zgartirishga bo`lgan extiyojidan kelib chikkan, san`at fakat ijtimoiy xodisa degan moddiyatchilar ilgari surgan karash. Ikkinchisi- san`at insonga berilgan iloxiy zavkning, ma`naviy olamning o`yin orkali namoyon bo`lishi, degan ma`naviyatchilar nazariyasi. Biz ana shu ikkinchi karash tarafdorimiz Buning sababi shuki, mexnat, kanchalik kadrlamaylik, kanchalik sharaflamaylik, u- majburiyat bilan bog`lik, maksadga yo`naltirilgan ijtimoiy xodisa, o`yin esa xar kanday majburuyatdan yirok, maksadga muvofiklik bilan shartlanadigan individual-ijtimoiy xodisa. Demak, mexnat-zaruriyat, o`yin- erkinlik. Inson moxiyatan erkin va erkinlikka intilib

yashaydigan mavjudod sifatida o`z erkinligini eng avvalo o`yinda namoyon kiladi. Oyinsiz insonning yashashi mukin emas, u siz inson xayoti jaxannam. Bu o`rinda yana bir bor Shillerning mashxur fikrini keltirish o`rinli: “Inson fakat tom ma`noda inson bo`lgandagina o`ynaydi va o`ynayotgan paytdagina to`lik insonga aylanadi”. SHuni aytish kerakki, xayvonot olamidagi o`yinning insoniyat jamiyatidagi o`yindan farki bor. Insonning o`yini esa, ma`naviy xodisa, to`g`rirog`i, ijtimoiylashgan ma`naviyat, u eng avvalo estetik extiyojni kondirishga karatilgan. Oyinning inson xayotidagi barcha soxalarda ishtirok etishini, uning rang - barangligi, kamrovligi, universalligini va erkinlik bilan bog`likligini o`zbek tilidagi “o`yini o`zagidan yasalgan so`zlarining ko`pma`noliligidan xam ko`rishimiz mumkin. SHu o`zakdan yasalgan so`z va iboralardan bir nechasini keltiramiz: shaxmat o`yini; so`z o`yini; “siyosatchining” o`yini, aktyor o`yini; “o`rtaga chikib o`ynab ketdi”, “yuragi o`ynab ketdi”, “ko`zi o`ynab ketdi”, “dorbozlar yaxshi o`yin ko`rsatadi”, “Salim kechagi to`yda toza o`yin ko`rsatdi” va x.k San`at va axlok. Bu ikki ma`naviy xodisa shu kadar mustaxkam alokadaki, biri ikkinchisining ishtirokisiz to`lakonli mavjud bo`lolmaydi. Xar ikkalasini xam insonshunoslik deb atash mumkin, fakat ular anatomiya kabi odam a`zolarini emas, inson axlokiy-estetik-ruxiy muruxxatlarini, ya`ni uning ezgulik va go`zallikka, yozuvlik va xunuklikka munosabatini aks ettiradi, o`rganadi. SHu sababli axlokdan tashkari san`atning mavjudligi mumkin emas, ayni paytda san`atsiz axlok targ`ibotdan maxrum bo`lib koladi va faollik xususiyatini yo`kotadi. Zero, san`atning azaliy va abadiy bosh mavzusi ezgulik bilan yovuzlik o`rtasidagi kurashdir, boshka barcha insoniy muammolarning o`rtaga tashlanishi va xal etilishi badiiy asarda ana shu mavzuning ochib berilishi uchun yordamchi vazifasini o`taydi. San`at va din. San`at, avvalo, axlokiylikni targ`ib etish nuktayi nazaridan din bilan bog`lik. Buni barcha umujaxoniy dinlar uchun so`ng maksad-yuksak axlok egasi bo`lmish komil insonni, solix bandani tarbiyalash ekanida ko`rsa bo`ladi. Zero, juda ko`p diniy tushunchalar axlokiy ma`noga, axlokiy tushunchalar esa diniy ma`noga ega. M, imon, diyonat, xalollik, poklik, muxabbat, vijdon kabi

tushunchalar xar ikki ma`naviy xodisaga xam tegishlidir. Ayni paytda din ezgulik, muruvvat, shafkat, jo`mardlik, rostgo`ylik vatanparvarlik kabi axlokiy fazilatlarni targ`ib kiladi va kotillik, o`g`rilik, poraxo`rlik, xiyonat, yolg`onchilik singari illatlarni takiklaydi. Bularning xammasi asarda o`z ifodasini topar ekan, birvarakay uch yoklama-din, axlok va san`at alokadorligi vujudga keladi. San`at va texnika. So`ngi paytlarda san`at bilan texnikaning o`zaro alokalari tobora mustaxkamlanib, kengayib bormokda. U deyarli xamma san`at turlariga “kerak bo`lyapti”. Teatrdagi aylanadigan saxna, musikadagi kliplar, fonogrammalar, elektron cholg`u-asboblar, kitob nashridagi texnik kuvvatlar, yozuvchilarning komputer vositasida ishlashlari, audio va video yozuvlar va xokozo bunga misol bo`la oladi. Bularning xammasi badiiy asarni idrok etuvchiga kulayrok shaklda yetkazib berish orkali texnika san`at targ`iboti va rivojiga katta xissa ko`shayotganini ko`rsatadi. Demak, texnikaviy ravnak tufayli san`at turlari takomillashib bormokda. Bundan tashkari, yana eng muximi shundaki, bu ravnak yangi- “texnikaviy” san`at turlarining paydo bo`lishiga olib kelmokda. Badiiy su`ratkashlik, kino va televidenie ana shunday san`at turlaridir. Bir so`z bilan aytganda, texnika san`at uchun beminnat xizmatkor vazifasini o`tamokda va o`zi xam asta- sekin san`atning “parda ortidagi” uzviy kismiga aylanib bormokda. San`at va mexnat. Ma`lumki, mexnat insonning maksadga muvofik tarzda akl yoki kuch vositasida amalga oshiriladigan faoliyati. Ibtidoiy davrlarda mexnat asosan majburiylik tabiatiga ega bo`lgan: Kadimgi odam korin to`ydirish uchun ko`p va og`ir mexnat kilgani bizga yaxshi ma`lum. Keyinchalik ish kurollarining takomillashuvi, yangidan yangi ishlab chikarish vositalarining vujudga kelishi mexnatni muayyan kasblar bo`yicha bo`linishiga olib keldi. Fan-texnika tarakkiy topgan xozirgi davrda odamlar asosan muayyan kasbiy tayyorgarlikdan keyin mexnat faoliyatini boshlaydilar. Mexnat ibtidoiy davrlarda ish kurollarini bezashdan boshlab, bugungi kundagi dizayngacha san`at bilan yonma-yon keladi. Ishlab chikarish makoni, vositalari va jarayonlarining go`zallashib borishi mexnatni insondan, insoniylikdan naridagi faoliyat emas, balki ichki extiyojga, ma`naviy xodisaga aylanib

borayotganligini bildiradi. Ana shu yaratish extiyoji mexnatni nafakat ijtimoiy, balki estetik extiyoj darajasida xam ko`taradi. Mexnatning ana shu ijodiylik, bunyodkorlik xususiyatlari san`atda o`z aksini topib kelgan. Mexnat va mexnatkashlik ulug`langan badiiy asarlarni barcha san`at turlarida uchratishimiz mumkin. Xozir xam barcha san`at turlarida mexnat- baxt manbai, mexnatsevarlik- yuksak axlokiylik tarzida in`ikos ettiriladi. Bu mexnatning san`at bilan bilvosita bog`likligi, ularning bevosita alokadorligi xam mavjud. San`atkorning mexnati bunga yakkol misol bo`la oladi.M, SHukur Burxon ijro etgan “SHox Edip” spektakilidagi Edip roli buyuk aktyorning ulkan iste`dodli bilan birga juda katta mexnatining xam masulidir. San`at va siyosat. San`at bilan siyosat o`rtasidagi alokalar o`ziga xos murakkab, ba`zan ko`zga yakkol tashlanmaydigan tarzda, ba`zan yakkol bo`rtib namoyon bo`ladi. Lekin barcha zamonlarda xam ular o`zaro aloka kilib kelgan. Chunki, san`at ijtimoiy- estetik xodisa sifatida xar kanday vokelikni in`ikos ettirar ekan, undagi siyosiy karashlarini, kurashlarni bir chetga surib ko`ya olmaydi. Siyosat esa o`ziga mos keladigan karashlarnigina san`at tomonidan ustivor tarzda aks ettirishni xoxlaydi va shu bois uni, dinga o`xshab, o`ziga bo`ysundirishga intiladi. Bunda u o`zining “suyangan tog`i” bo`lmish mafkuradan foydalanadi, san`atni iloji boricha mafkuraviylashtirishga xarakat kiladi, bu xarakat ba`zan zo`ravonlik bilan, ijodkorlarni majburlash, ulardan siyosiy shoirlarni badiiylashtirish asosida asar yaratishni talab kilish orkali amalga oshiriladi. Ayni paytda san`at demokratik davlat siyosatini, umuminsoniy va milliy ma`naviy kadriyatlarga asoslangan mafkurani targ`ib etadi, vatanparvarlik, kaxramonlik, fidoyilik g`oyalarini ilgari suradi, lozim bo`lsa, jangovarlik kasb etadi. San`at tarixida muayyan g`oyalarni, ayniksa umumbashariylikni inkor kilmaydigan milliy g`oyani ifodalamagan san`at asari kam topiladi. SHunday kilib, san`at va siyosat bir- birining ishiga aralashmay rosmana mavjud bo`lolmaydi. Lekin bu aralashuv xech kachon bir tomondan- zo`ravonlikka, ikkinchi tomondan- g`oyasizlikka asoslanmasligiu kerak; xakikiy

san`at asari xech kachon “sof badiiy” bo`lmaydi. U fakat g`oyaviy badiiy yaxlitlik sifatidagina ma`naviy kadriyat makomiga ega. San`at va falsafa. XX asr mutafakkirlarining XXI asrda falsafa san`at bilan mustaxkam alokada bo`lsagina yashab koladi, deganda o`xshash muloxazalari mazkur muammoning yangicha o`rtaga tashlanishi, xolos Bular shunchaki gaplar emas, aksincha muayyan ildizga ega, ma`lum ma`noda asoslangan fikrlar. Chunki falsafa bilan san`at moxiyat nuktayi nazaridan bir-biriga o`xshash. Avvalo buni ularning tadkik usulida ko`rish mumkin. Falsafa vokelikning fakat bir kismigina ajratib o`rganadigan fandan farkli o`larok, u olamni yaxlitligicha olib tekshiradi. San`at xam xuddi shunday: olam yaxlitligi badiiy kiyofa yaxlitligida ifodalaydi, vokelikni butunicha badiiy tadkik etadi. Xullas, xar ikkisining ildizi asotirlarga- miflarga borib takaladi: dastlab dunyoning yaxlit manzarasini ko`rish uchun “tasavvur o`yini” dan foydalangan kadimgi odam, asta-sekin bu yaxlitlikni “tafakkur o`yini” vositasida mushoxada kilishga o`tgani shubxa tug`dirmaydi deb o`ylaymiz. SHunday kilib, falsafada nixoyatda muxim axamiyatga ega bo`lgan bilish san`atda o`zining eng mukammal va universal shaklini topadi. San`at-estetik tadkikot obektining umumiy nomi, mushtarak tushuncha. Xususiy tushuncha sifatida u vokelikni go`zallik va xunuklik, ulug`vorlik va tubanlik kabi kadriyatlar va aksilkadriyatlar orkali muayyan xil, tur xamda janrlar doirasida in`ikos ettiradigan badiiy ijod maxsulini anglatadi. SHu bois san`atni xil, tur va janrlarga bo`lib, estetik tadkik etish odat tusiga aylangan. Birok ana shu “bo`lib o`rganish”, ya`ni tasniflashtirish, turkumlashtirish bir karashda osondek ko`rinsa-da, aslida estetikadagi murakkab va chalkashliklarga to`la muammo sanaladi. Bu borada o`nlab nuktayi nazarlar bor. Me`morlik. Bu san`at turining paydo bo`lishi insonning turar joyga bo`lgan extiyojidan kelib chikkan va odamning estetik tabiati uni tobora go`zallashtirib borishni talab etgan. Keyinchalik bu talab o`limdan keyingi “turar joyga” makbaralarga tatbik etilgan. Undan so`ng xukmdorlar saroylari, devonxonalar turli rasmiy va norasmiy xizmat binolari, ibodatxonalar xam ana shu go`zallik konuniga

binoan kurilgan. Ispaniyadagi Al-Xumro masjidi, Olmoniyadagi Kyoln jomesi, Xivadagi Nurillavoy sariyi va boshkalar shular jumlasidan. Me`morchilik- mavjudligi makon bilan shartlangan san`at turi. Unda xajm, makonni egallash xususiyati birinchi o`rinda turadi, deyishadi, aslida “xajm” emas, maxobat atamasini ko`llash maksadga muvofik, zero maxobat ulug`vorlik ifoda topgan xajmdir. Me`morlikning san`at sifatidagi estetik moxiyati uning kulgililik xususiyatini inkor kilishi va ulug`vorlik xususiyatini barkaror etishi bilan bog`lik, xech bir san`at turida ulug`vorlik bu kadar o`zini yakkol namoyon kilmaydi. Ayni paytda unda tasviriylik, noziklik, injalik kabi go`zallik unsurlari katta axamiyatga ega, ular maxobatning tarkibiy kismini tashkil etgani xolda, xandasviy yoki bargsimon nakshlarda, sirkor narsalarda, devoriy yozuvlarda, peshtokiy tasvirlarda o`z aksini topadi. Masalan, Samarkanddagi Registon majmuiga kiruvchi “SHerdor madrasasi”ni olib ko`raylik. Madrasa peshtokidagi koshinkorli bezak orasida kora zamini koshinga ok xarflar bilan me`mor Abdujabbor nomi bitilgan. Peshtok ravog`ining tepasida kizg`ish zarxal tusli sher ok kiyikni kuvib bormokda. Kuyosh bodonkovok, kiyik ko`zli tarzda tasvirlanib, yuzi zarxal yog`duga yo`g`rilgan. Binoga sinchikovlik bilan karar ekanmiz, uning bir paytlar mullavachchalar (talabalar) o`kiydigan oliy o`kuv yurtlaridagi madrasa bo`lganiga xatto ishongingiz kelmaydi. Ko`rgazmali- amaliy san`at. Ko`rgazmali- amaliy san`at kadimdan, mexnat kurollari, xunarmandchlikning rivojlanib borishi bilan kundalik turmush extiyoji uchun ko`llaniladigan ashyolarni bezash, me`morlik inshootlarini turli nakshlar va koshinlar vositasida go`zallshtirish orkali estetik talablarga javob berib keladi. Aynan ana shu san`at turida xunarmandchilikning san`atga aylanishi ro`y beradi. XVIII-XIX asrlardagi Buxoro- Ko`kon uslubida nakshlangan go`zal mis kumg`onlar dastlab fakat o`zining muayyan maksadga xizmat kilishi bilan dikkatga sazovor edi. Lekin xozirgi paytda ular xar biri betakror san`at namunasi, misgar ustaning san`atkorlik maxorati tajassum topgan ma`naviy kadriyat tarzida idrok etiladi yoki maxsuli tarzida kabul kilamiz. Xaykaltaroshlik- monumental san`at. Eng kadimgi, ibtidoiy davrlardan boshlab xozirgacha xaykaltaroshlik o`z mavkei

yo`kotmay kelayotgan san`at turlaridan biri. Bu san`atning asosida fakat oniy, bir laxzalik san`at tasviri yotadi. Xaykaltarosh tomonida ana shu eng muxim xarakatini topish xamda unga mos nur va soyani tanlash yuksak iate`dodni talab kiladi. Xaykaltaroshlik monumental san`at deyiladi. Chunki ko`pincha u katta xajmli xaykallar yoki majmualarni o`z ichiga oladi. Ayni paytda uning kichik xajmdagi va xar biri o`ziga xos bo`lgan xolda muayyan yuzalikda shakllar uyg`unligini tashkil etadigan ko`rinishlari xam mavjud. Xaykaltaroshlikning birinchi xiliga aloxida makonni egallagan va xar xil resursda tomosha kilish mumkin bo`lgan asarlar kiradi. Izlanish va tajribalar asosida Farg`ona shaxrida- Axmad Farg`oniy, Urganchda-Muxammad Muso Xorazmiy va Jaloliddin Manguberdi, Navoiy shaxrida- Alisher Navoiy, poytaxtimizda- G`ofur G`ulom, Abdulla Kaxxor va Zulfiya singari allomalarimiz, yozuvchi va shoirlarimiz xaykallarini, Mustakillik va Xotira maydonlarida zamonaviy monumental san`atimizning noyob namunasi sifatida tan olingan Mustakillik va ezgulik monumentini, Motamsaro ona xaykalini, Termiz shaxrida Alpomish, Karshi shaxrida esa “El- yurt tayanchi” va boshka o`nlab monumental san`at asarlari barpo etildi. Xattotlik. Yozma adabiyotning keng yoyilishi bir tomondan, badixago`ylik ravnakiga chek ko`ygan bo`lsa, ikkinchi tomondan yangi san`at turi xattotlikni vujudga keltirdi. Xattotlik Xitoy, Yaponiya, Suriya va musulmon mintakasida va Ovro`pada keng yoyildi, dastlab unga kimmatbaxo kitoblarni chiroyli yozuv bilan ko`chirib ko`paytirish turi sifatida karalgan. Keyinchalik u mustakil san`at turiga aylandi. Xattotlik kuroli sifatida musulmon SHarkida kamish kalam, Budda SHarkida mo`ykalam, Ovro`pada- patkalam ko`llanilgan. Xattotlikda xarf yoki ieroglif xam anik, xam chiroyli yozilishi bilan go`zallikni namoyon etadi. Xar bir xattot san`atkor sifatida o`z yozish uslubiga ega bo`lgan. Bizning mintakamizda ushbu san`at tufayli arab yozuvining turli xil go`zallashgan ko`rinishi vujudga keldi. Nasta`lik, nasx, suls, kufiy, rayxoniy va boshkalar shular jumlasidandir.

Xattotlik san`ati kitobat, ya`ni kitobni o`kuvchiga go`zal shaklda yetkazish bilan bog`lik. SHu bois bosma tarzda kitob chop etish vujudga kelgach, xattotlikka extiyoj kolmadi va tez orada u san`at sifatida faollikni yo`kotib, tarixga aylandi. Rassomlik san`ati. Bu san`at turi xam kadimdan mavjud, uning dastlabki namunalarini kadimgi tosh asridagi g`orlar devoriga ishlangan rasmlarda ko`rish mumkin. Rang tasvir vokelikning san`atkor tanlagan nuktayi nazardan mo`ykalam va bo`yoklar vositasida muayyan tekis materialga rasm tarzida tushirishdan iborat. Buning yorkin misoli sifatida istedodli o`zbek rassomi V. Oxunovning “Tashlandik odam” asarini ko`rsatish mumkin. Unda rang, nur, soya fonida baland kunda va unga ko`yilgan bosh tasviri berilgan, atrof bilan kunda bir olam, bosh o`zi bir olam. Dikkat bilan kuzatsangiz, kaysi rakursdan karamang, kundaga ko`yilgan olamni ko`rasiz va ekzistensiyachilar ta`biri todingizga tushadi, o`z xoliga tashlab ko`yilgan olamdagi tashlandik odam. Tasvirning nochizikligi, ranglarning kontrastlikka asoslangan tarzda korishuvi, ko`zi yumilgan bosh va xilpirashini xoxlagan, lekin xilpirashga majoli yo`k sochlarining tashki olamiga ulanib ketishi ulkan bir fojiaviylik ruxini ufurib turadi, asarni kuzatar ekansiz, seskanganingizni xam, xo`rsinganingizni xam sezmay kolasiz. Musiqa san`ati. Musika san`ati keskin farklanadigan milliylik va mintakaviylik xususiyatiga ega. Xususan, G`arb bilan SHark musikasida intonatsita, oxang, ijro uslublari va usullari, musikiy asboblarning xar xilligi yakkol ko`zga tashlanadi. To`g`ri, g`arbliklar va sharkliklar odam sifatida bir biriga (ichki dunyosi nuktayi nazaridan) muayyan o`xshashliklarga ega bo`lganidek, ularning musikasida, ijro asboblarida kay ma`nodadir umumiylik bor. Birok, musika moxiyatan umuminsoniy tabiatga ega, kaysi millatga taallukli bo`lishidan kat`I nazar, musika tarjima kilinmaydi, rassomlik san`atiga o`xshab, uning tili- bitta. Fakat o`sha tilni tushunish uchun xar bir millat o`z estetik tarbiyasini yuksak darajasiga ko`tarishi, estetik didini ilmiy-amaliy asosida shakllantirishi lozim.

Musiqaning turlari va janrlari juda ko`p: xalk musikasi, mumtoz musika, simfonik musika, vokal, musika va xokozo. Birok u kaysi janrda bo`lmasin, Y. Baxtning organ uchun yozilgan xorallarimi, “CHo`li Irok” kuyimi, SHopenning etyudimi, Tarkanning ko`shig`imi- xammasi inson xissiyotlarini tarbiyalashda, ularni xayvonlikdan insoniylikka ko`tarishda va bu xissiyotlarni noziklashtirishda muxim axamiyatga ega. Zero, musika inson kalbini xalimlashtiruvchi, yumshatuvchi eng kuchli estetik omildir. Teatr san`ati. Insoniyat ma`naviy xayotida teatr san`ati juda kadimdan o`z o`rnini yo`kotmay keladi. Bundan bir necha ming yillar avval kadimgi Xindiston, kadimgi Xitoy va kadimgi Yunonistonda dastlab teatr bir kishilik saxnadan iborat bo`lgan, keyinchalik ikki kishilik saxnadan, undan keyingina jamoviy san`at turiga aylangan. Ya`ni spektakl jamoaviy ijod maxsuli- rejissyor, dramaturg, aktyor va rassomning ijodiy izlanishlari natijasida o`larok yuzaga keladi. Teatr san`atining o`ziga xos jixati shundaki, unda saxna asari tomoshabin oldida yaratiladi, o`sha rejissyor, saxnaga ko`ygan o`sha aktyorlar o`ynagan bugungi spektakl kechadigan fark kiladi. Bu saxna san`atning doimiy ijodiyligini ko`rsatadi, bugungi ijodga aktyor nimanidir ko`shadi yoki undan olib tashlaydi. Bu uning ruxi, ijodiy kayfiyati, ikki yoki uch kunlik o`sishi bilan bog`lik. Zamonaviy san`at turlari. Fotosan`at. XIX asrning 20-30 yillarida fransuzlar J. Nens, L. Dager, ingliz U. Tolbot tomonidan shaxar manzaralari, menalarning rassomlik san`atidagi ko`rinishlarini optika va kimyo yordamida suratga ko`rish amalga oshiriladi. Uni dastlab “fotogeniya”, “fotogenik san`at” deb, keyinrok esa, uni rassomlik san`atiga rangtasvir va grafikaga yakinligi nazarda tutib, “fotografiya” degan nom bilan atashdi. Muximi shundaki, suratga tushirishni badiiylashtirish, fototexnika asosida san`at asari yaratish boshlandi. Ayni paytda, endi rangtasvirning kuni bitdi, degan, shoshib aytilgan fikrlar xam o`rtaga tashlandi. Kino. Eng mikyosli zamonaviy san`at turi xisoblanadi. Bugungi kunda u xamma yerda “xoziru nozir”. Uni kinoteatrlarda jamoaviy, televidenie va videomagnitafon orkali esa oilaviy yoki individual tomosha kilish mumkin. Kinoda

teatrdagidek dinamik dramatizm xamda uning asosini tashkil etgan xarakat, xarakat va yana xarakat (bunda fikriy xarak xam nazardan kochirilmasligi lozim) asarning moyasini tashkil etadi. Birok kino, teatrdan farkli ravishda, kadrlar orkali zamondan- zamonga “sakrab” o`tish imkoniga ega, birok bu” sakrash”, agar film rejissurasi puxta bo`lsa, tomoshabinga sezilmaydi, u xozirgi vokealarning ibtidosi, sababchisi- avval bo`lib o`tgan vokealar ekanini xis kilib turadi. Chunki o`tgan vokealarning eng muxim, kaxramonlar takdirini belgilaydigan xolatlari kadrlarda bugungi vokealar bilan tabiiy ulanib ketadi, ya`ni kecha- bugunga, bugun- kechaga o`tib turishi ekran imkoniyati doirasidagi “oddiy gap”, kino san`ati usullaridan biri. Saxnada esa bunday imkoniyat yo`k, unda mazkur xolatlar tomoshabinga to`g`ridan to`g`ri emas, balki dekoratsiya va musika o`zgarishlari yordamida aktyorlar monoglarida, ba`zan diologlarida nutk (so`z) orkaligina shartli ravishda yetkazib beriladi. Televidenie. Agar estrada “san`atdagi jurnalistika” bo`lsa, televidenieni “jurnalistikadagi san`at” deyishimiz mumkin. Xozir uni fakat ommaviy axborot vositasi va san`at targ`ibotini texnikaning eng yangi yutuklari asosida amalga oshiruvchi zamoaviy omil sifatida olib karash uni kamsitishdan boshka narsa emas. To`g`ri, telejurnalistika mavjud va uni inkor etish aklga to`g`ri kelmaydi. Lekin ayni paytda ana shu real xayot real vokealar va real odamlar ishtirokidagi “jurnalistik” sujetlarning san`at darajasiga ko`tarilganini, ularning estetik axamiyat kasb etganini yakkol ko`ramiz. Bizning ba`zi muloxazalarimiz, ilmiy xulosalarimiz umumjaxoniy ildizga ega bo`lgan milliy estetikamizda bu boradagi dastlabki nazariy yondashuvlardir. Birok ularni mutlaklashtirishdan yirokmiz, asosiy maksad talabalar va domlalarda mustakil fikrlash malakasini yuksaltirishdan iborat.

Xulosa: Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, har bir inson jamiyatda o’z o’rnini bilishi, o’zini jamiyatning ajralmas qismi deb his qilishi lozim. Zero, bugungi kunning talabi ana shundan iborat. Mazkur talabga javob berish esa insondan har tomonlama tarbiyalanganlikni talab qiladi. Tarbiyaning nafosatli shakli esa mazkur jarayonlarda insonni go’zallik haqidagi tuyg’ularini, tabiatga bo’lgan munosabatini, badiiy adabiyotga qiziqishini, jamiyatga bo’lgan qarashlarini go’zallik va ulug’vorlik asosida tarbiya qilishi bilan diqqatga sazovordir. Milliy ma’naviyatga ta’sir o’tkazuvchi tashqi tahdidlar ayni paytda estetik tarbiya jarayoniga ham sezilarli ta’sir ko’rsatmoqda. Ta’kidlash o’rinliki, estetik niqobi ostida turli xil ko’rinishdagi “sog’lom turmush tarzi targ’ibotchilari”, “ko’ngilochar” va “musaffo tuyg’u” baxsh etuvchi saytlar talaygina. Eng dahshatlisi keyingi paytlarda internet tarmog’i vampirizm estetikasi va uning targ’iboti bilan bog’liq saytlarning ko’payib borayotganligi tashvishlanarli holdir. Bu targ’ibot saytlarni oddiygina qidiruv buyrug’i orqali topish mushkul emas. Bunday tahdidlarga qarshi go’zal qadriyatlarni dunyoga tanitish, xalqimizning boy va betakror estetik dunyosini aks ettiradigan personajlarni yaratish orqali kurashishni zamon talab etmoqdaki, bu yoshlarni ma’naviy jihatdan yuksaltirishda estetik tarbiyaga zaruriyat mavjudligidan dalolat beradi. Bugungi kunda milliy g’oya va milliy mafkura hayotiy ehtiyoj darajasiga ko’tarildi. Shunday ekan, har bir inson jamiyatda o’z o’rnini bilishi, o’zini jamiyatning ajralmas qismi deb his qilishi lozim. Endilikda mafkura dunyosida paydo bo’ladigan bo’shliq pirovardida jamiyat, inson va mamlakat uchun naqadar katta xavf solishini anglamoqdamiz. Tarbiyaning nafosatli shakli esa mazkur jarayonlarda yosh avlodni go’zallik haqidagi tuyg’ularini, tabiatga bo’lgan munosabatini, badiiy adabiyotga qiziqishini, jamiyat ma’naviy rivojidagi yangicha qarashlarni go’zallik va ulug’vorlik asosida tarbiyalashdek dolzarb vazifani amalga oshirishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. -T.: O‘zbekiston, 2016. -53 b. 2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan quramiz. -T.: O’zbekiston, 2017. -484 b. 3. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash- yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. -T.: 2017. - 28 b. 4. Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlariga Murojaati.// Xalq so‘zi -2017 yil 22 dekabr. 5. Mirziyoyev Sh . M . Tanqidiy tahlil , qat ’ iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatininig kundalik qoidasi bo ‘ lishi kerak . -T.: O ‘ zbekiston , 2017. - 104 b . 6. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . - Toshkent : - O ’ zbekiston , 2018. -488 b . 7. Mirziyoyev Sh . M . Milliy taraqqiyot yo ’ limizni qat ’ iyat bilan davom ettirib yangi bosqichga kutaramiz . 1-tom. -Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2018.-592b 8. Karimov I.A. Asarlar to’plami. 1-24 jildlar. -T.: O‘zbekiston, 1996-2016.

Похожие

Turmush estetikasi

Tabiat estetikasi

Texnika va sport estetikasi

Qadimgi dunyo estetikasi va o`rta asrlar mutafakkirlarining estetik ta'limotlari

Estetikaning predmeti, tadqiqot doirasi va vazifalari