Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish – iqtisodiyotimiz asosi - Основы культурологии - Рефераты

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish – iqtisodiyotimiz asosi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

829 KB

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish – iqtisodiyotimiz asosi O‘tgan asr 90-yillarining birinchi yarmida sobiq ittifoq respublikalaridagi aksariyat sanoat korxonalari faoliyatining to‘xtab qolishi va ularning bankrotga uchrashi xom-ashyo va butlovchi qismlarga bo‘lgan buyurtmalarining kattagina qismidan mahrum bo‘lgan O‘zbekiston sanoat korxonalarining faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Bunday vaziyat tarkibiy qayta qurishlar, sanoatni diversifikatsiya qilish va eksport bozorlarini yangitdan belgilab olishni talab etadigan davrida sanoat ishlab chiqarishning yalpi ichki mahsulotdagi ulushining vaqtincha kamayishiga olib keldi. Sobiq sovet xo‘jalik yuritish tizimining barham topish davridagi bir oz pasayishdan so‘ng, yurtimizda 1996 yildan boshlab sanoat ishlab chiqarishi hajmi izchil o‘sib bormoqda. Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning yillik hajmi 2009 yilda 1990 yildagiga nisbatan 2,7 barobar, 2012 yilda esa 3 barobar ziyodga o‘sishiga erishildi. Mustaqillik yillarida yurtimizda avtomobilsozlik, neft-gaz kimyo sanoati, neft-gaz mashinasozligi, zamonaviy qurilish materiallari sanoati, temir yo‘l mashinasozligi, maishiy elektrotexnika, farmatsevtika, zamonaviy oziq-ovqat sanoati va yengil sanoat kabi bir qator yangi sanoat tarmoqlari yaratildi. Iqtisodiyot tarmoqlarini sanoat asosida tashkil etish, modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash bo‘yicha mamlakatimizda sanoatning avtomobilsozlik, neft va gaz-kimyo, temir yo‘l mashinasozligi kabi yangi tarmoqlarining yaratilishi natijasida 2012 yilda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi o‘sishi oldingi yilga nisbatan 107,7 %ni tashkil etdi. Mamlakatimiz iqtisodiyotida avtomobilsozlik sanoati alohida o‘rin egallamoqda. Bu tarmoq Asaka shahrida AQShning “Jeneral Motors” kompaniyasi bilan hamkorlikda yengil avtomobillar ishlab chiqaradigan, Toshkent shahrida Germaniyaning dunyoga mashhur “Daimler-Benz” va Samarqand shahrida Yaponiyaning “Isuzu” kompaniyalari bilan hamkorlikda avtobuslar ishlab

chiqaradigan hamda Germaniyaning “MAN” kompaniyasi bilan tashkil etilgan yuk avtomobillari ishlab chiqaradigan yangi zavodlarni o‘z ichiga oladi. Ana shunday o‘zgarishlar natijasida mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoatida mahsulot ishlab chiqarish hajmi 1990-2012 yillarda 12 barobar o‘sdi. Faqat oxirgi 10 yilning o‘zida yengil avtomobillar ishlab chiqarish 7,1 barobar, avtobuslar – 2,6 barobar va yuk avtomobillari tayyorlash – 12,9 barobar oshganligi diqqatga sazovor. Avtotransport xizmatlari va servisni rivojlantirishning prognoz ko‘rsatkichlarini bajarish, aholiga, xususan, qishloq aholisiga ko‘rsatilayotgan avtotransport xizmatlari va servis darajasi va sifatini oshirish doirasida yo‘nalishli transport tarmog‘i rivojlanmoqda. 2012 yilda ko‘zda tutilgan 195 ta yo‘nalish o‘rniga 226 ta yo‘lovchi tashish yo‘nalishlar tashkil etildi. 3-jadval “O‘zavtosanoat” AK zavodlarida ishlab chiqarish dinamikasi Zavodlar 2010 yil 2011 yil 2012 yil “GMUzbekistan” ҚК 217000 222000 236000 МЧЖ “JV MAN AutoUzbekistan” 414 534 1018 МЧЖ “SamAvto” 1948 2019 2381 “GM Power train – Uzbekistan” ҚК – – 32000 “O‘zavtosanoat” AK bo‘yicha Investitsiya dasturi doirasida 2012 yilda bajarilgan investitsion loyihalar soni 25 ta bo‘lib, ularning umumiy qiymati 425,87 mlrd. co‘mni tashkil etdi (3-javdalga qarang). Bu ishlarning natijasida jami 2396 ta yangi ish o‘rinlari yaratildi. 2012 yilda respublikaning barcha avtomobil transporti vositalarida jami 1 mlrd. 216 mln. tonna yuk va 6 mlrd. 645 mln. yo‘lovchi tashilib, ushbu ko‘rsatkich 2011 yilga nisbatan tegishli ravishda 105,2 va 105,8 foizni tashkil etmoqda. 2012 yil davomida esa Samarqand avtomobil zavodida ishlab chiqarilgan “Isuzu” rusumli avtobuslardan Buxoro viloyatida 197 ta, Samarqand viloyatida 72 ta, Andijon viloyatida 60 ta, Qashqadaryo viloyatida 55 ta, Xorazm viloyatida 53 ta, Navoiy viloyatida 44 ta, Surxondaryo viloyatida 35 ta, Farg‘ona viloyatida 34 ta,

Toshkent shahrida 22 ta, Toshkent viloyatida 13 ta va Qoraqalpog‘iston Respublikasida 12 ta – jami 597 ta avtobus lizing asosida sotib olinib, shahar va shahar atrofi yo‘nalishlarida xizmat ko‘rsatilishi yo‘lga qo‘yildi. Shu bilan birga, “Toshshahartransxizmat” uyushmasi tomonidan 96 ta “Mercedes Benz” rusumli avtobuslar olib kelinib, shahar xalqa yo‘nalishlariga biriktirildi. Bu tadbirlar samarasida ko‘plab fuqarolar ish bilan ta’minlandi, xizmat ko‘rsatish darajasi va madaniyati yaxshilandi. O‘zbekistonni Markaziy Osiyoning hal qiluvchi transport-tranzit tarmog‘iga aylanishi uchun transport-kommunikatsiya infratuzilmasini modernizatsiya qilish va yangilash, mahalliy va xalqaro transport xizmatlari tarkibini diversifikatsiya etish, yangi transport yo‘laklarini shakllantirish va rivojlantirish, transport xizmatlari sifatini yanada oshirish va tannarxini kamaytirish talab etiladi. Mazkur yo‘nalishda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar alohida ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 21 dekabrdagi PQ-1446-sonli Qaroriga muvofiq tasdiqlangan “2011 – 2015 yillarda infratuzilmani, transport va kommunikatsiya qurilishini rivojlantirishni jadallashtirish to‘g‘risida”gi dastur fikrimizning dalilidir. Ushbu dasturdan ko‘zlangan asosiy maqsad – ishlab chiqarish, transport va muhandislik- kommunikatsiya infratuzilmasi tarmoqlarining respublika iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlarini istiqbolda rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan dasturlar bilan uzviy bog‘liq holda ildam rivojlanishini ta’minlash hamda buning negizida yangi ish joylarini yaratish, aholining bandligi va turmush darajasini uzluksiz o‘sib borishiga erishishdan iboratdir. Mazkur dasturdan umumiy qiymati 8 milliard 504 million dollarlik jami 85 ta loyiha o‘rin olgan bo‘lib (4-jadval), ularning bajarilishi natijasida jami 14394 ta yangi ish o‘rni yaratiladi. 4-jadval

2011-2015 yillarda infratuzilma, transport va kommunikatsiya qurilishini rivojlantirishni jadallashtirish dasturining asosiy ko‘rsatkichlari Yo‘nalish nomi Loyiha qiymati (mln. dollar) Loyiha soni Dasturning umumiy qiymati 8504,0 85 ta shu jumladan: Avtotransport tizimi 3544,0 11 ta Temir yo‘l transporti tizimi 2146,6 14 ta Havo yo‘llari transporti tizimi 993,7 14 ta Muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasi va telekommunikatsiya tizimi 1794,7 44 ta Shahar elektrotransporti parkini yangilash 24 2 ta Dastur doirasida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli kompleks chora- tadbirlarning mamlakatimizning asosiy transport turlari: havo, temir yo‘l va avtomobil transport tizimi hamda muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasi va telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirishni jadallashtirishga, mavjud ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish salohiyatidan to‘liq va keng miqyosda foydalanishga qaratilganligi xarakterlidir. O‘zbekistonda issiqlik energiyasi, elektr energiyasi sohalarini rivojlantirishga hukumat tomonidan strategik ahamiyatga molik bo‘lgan sohalardan biri sifatida alohida e’tibor qaratilmoqda. Tahlillarni raqamlar orqali izohlaydigan bo‘lsak, 2012 yilda investitsion loyihalarni amalga oshirish natijalariga ko‘ra, mamlakat elektr-energiyasi sohasida quyidagi ishlar amalga oshirildi: 478 MVt generatsiya quvvatlari; kuchlanishi 0,4-500 kV bo‘lgan, uzunligi 1503,3 km elektr uzatish tarmoqlari; 35 kV va yuqori bo‘lgan podstansiyalarda 774 ming kVA transformator quvvatlari, 557 ta 6-10 kVli komplekt transformator punktlari ishga tushirildi. Shu jumladan:

Samarqand viloyati Jomboy tumanida 220 kVli “Cho‘pon-Ota” podstansiyasi (125 ming kVA kuch transformatorini ishga tushirish bilan); 220 kVli “Quyi-Mozor” podstansiya (63 ming kVA kuch transformatorini ishga tushirish bilan) rekonstruksiya qilindi; 220 kV “PS Fozilmon-PS Lochin” oralig‘idagi XUET (30 km), 220 kV “PS Qizil Rovat - PS Yulduz” oralig‘idagi (31,5 km) XUET qurildi, 220 kV Sirdaryo IES-PS Qoraqiyasoy” oralig‘idagi (71,8 km) XUET rekonstruksiya ishlari bajarildi. Sohani yuqori sur’atlarda rivojlantirish, aholi va boshqa iste’molchi korxonalarning o‘sib borayotgan ehtiyojini inobatga olgan holda, elektr energiyasi ishlab chiqarishning 2011 – 2015 yillarga mo‘ljallangan dasturi ishlab chiqilib joriy etilmoqda. Istiqbolda ishga tushirilishi lozim bo‘lgan muhim obyektlarning soni 41 ta bo‘lib, uni amalga oshirish uchun jami 7259.48 mln. AQSH dollari miqdorida investiya mablag‘lari o‘zlashtirilishi rejalashtirilgan. Investitsion mablag‘larning katta qismi kompaniyaning o‘z mablag‘lari evaziga bo‘lsa, qolgan qismi esa tijorat banklarining imtiyozli kreditlari evaziga shakllantiriladi. Tabiiy gaz-kimyo sanoatida har turli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun qimmatbaho hom-ashyodir. Bu borada respublikada qator loyihalar amalga oshirib kelinmoqda. “Navoiy azot”, “Farg‘ona azot”, “Maksam-Chirchiq” korxonalarida mineral o‘g‘it, nitron tola va boshqa yuzdan ortiq turdagi iqtisodiyot tarmoqlari va aholi ehtiyoji uchun zarur mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. “SHo‘rtangazkimyo” kompleksida tashqi va ichki bozorda talab yuqori bo‘lgan politelen granulalari, plastmassa quvurlar va boshqa turdagi plastmassa mahsulotlari tabiiy gazdan olinmoqda. Mamlakatimiz iqtisodiyot tarmoqlari va aholi tomonidan tabiiy gazdan oqilona va samarali foydalanishda uni iqtisod qilish manbalari mavjudligini ko‘rsatmoqda. Bunda respublika ehtiyoji uchun “O‘zbekenergo” kompaniyasi tomonidan elektr energiyasi ishlab chiqarishda asosan tabiiy gazdan foydalaniladi. Mamlakatimiz iqtisodiyot tarmoqlariga yetkazib berilayotgan tabiiy gazning 38,6 foizi elektr stansiyalarda yoqiladi. 2012 yilda qurilishi nihoyasiga yetkazilgan eng

yirik obyektlar haqida gapirganda, Navoiy issiqlik elektr stansiyasida Yaponiyaning “Mitsubishi” kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan 478 megavolt quvvatga ega bo‘lgan bug‘-gaz qurilmasining ishga tushirilganini alohida qayd etish lozim (5-jadval). Ushbu loyihaning amalga oshirilishi yiliga qo‘shimcha ravishda 2 milliard 800 million kilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkonini beradi. Shuningdek, bu loyiha hisobidan shartli yoqilg‘i iste’molini 1,8 marta kamaytirishga, har yili 400 million kub metr gazni tejash yoki 110 million dollardan ortiq mablag‘ni iqtisod qilishga erishamiz. Avtomobil sanoatida Germaniyaning dunyoga mashhur “MAN” kompaniyasi bilan hamkorlikda Samarqand viloyatida yiliga 3 mingta yuk avtomobili ishlab chiqarish quvvatiga ega bo‘lgan yangi kompleksni bunyod etishning ikkinchi bosqichi yakunlandi. 5-jadval 2012 yilda ishga tushirilgan va 2013 yilda amalga oshirilishi kutilayotgan yirik loyihalar № Лойиҳа номи Лойиҳа қуввати Умумий қиймати (млн. долл.) 2012 йилда якунланган йирик лойиҳалар “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси 1 “Шўртаннефть-газ” негизида пропан-бутан аралашмаси қурилмасини барпо этиш (5-навбати) 50,0 минг тонна 74,2 “Ўзбекэнерго” давлат-акциядорлик компанияси 2 Навоий ИЭС негизида буғ-газ қурилмасини барпо этиш 478 МВт 529,78 “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компанияси 3 Навоий вилоятида техник кремнийни ишлаб чиқаришни ташкил қилиш (1-босқич) 12,0 минг тонна 19,04

“Ўзавтосаноат” компанияси 4 Самарқанд вилоятида юк автомобиллари ва компонентларини ишлаб чиқарувчи янги комплексни барпо этиш (2-босқич) 3,0 минг дона 29,38 2013 йилда якунланиши мўлжалланган йирик лойиҳалар “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси 1 Мавжуд ДКС -1,2,3,4 ўрнига Газли сиқувчи компрессор станциясини барпо этиш 16 дан 25 МВтгача ошириш 261,13 “Ўзбекэнерго” давлат-акциядорлик компанияси 2 “Тошкент ИЭС” ОАЖ негизида когенерацион буғ-газ технологиясини жорий этиш 27 МВт 62,99 “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компанияси 3 Дехқонобод калийли ўғит заводини ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтириш (2-босқич) 200,0 минг тоннадан 600,0 минг тоннагача ошириш 254,8 “Ўзбекистон темир йўллари” давлат-акциядорлик компанияси 4 Жиззах-Янгиер икки йўналишли электрификация қилинган темир йўл линиясини барпо этиш (1-босқич) 187 км 320,74 Ushbu korxonada jahondagi eng yuksak standartlar asosida jihozlangan yuqori texnologik ishlab chiqarish tashkil etildi. Aytish kerakki, katta hajmdagi yuklarni tashiydigan eng zamonaviy avtomobillar ishlab chiqaradigan mazkur korxona nafaqat mamlakatimiz ehtiyojini qoplaydi, balki bu mashinalarni eksport qilishni ham ta’minlaydi. Mustaqillik yillarida neft qazib chiqarish va neftni qayta ishlash sanoatining yaratilishi mamlakatimizning energetik xavfsizligini ta’minladi. Neft va gaz kondensati qazib olish 1990 yilga nisbatan 1,4 barobar o‘sdi. Tabiiy gaz ishlab

chiqarish sur’ati 1990 – 2012 yillar davomida 1,6 barobardan ortiq ko‘paydi, suyultirilgan gaz ishlab chiqarish hajmi esa 15,2 barobardan oshdi. Muborak gazni qayta ishlash zavodida 258 ming tonna suyultirilgan gaz va 125 ming tonna kondensat ishlab chiqarish quvvatiga ega bo‘lgan zavodning birinchi navbati foydalanishga topshirildi, “SHo‘rtanneftgaz” korxonasida esa propan-butan qorishmasi asosida 50 ming tonna suyultirilgan gaz ishlab chiqaradigan qurilma o‘rnatildi. Yana bir yirik loyiha – umumiy qiymati 250 million dollardan ortiq bo‘lgan Dehqonobod kaliyli o‘g‘itlar zavodining ikkinchi navbatini qurish ishlari davom ettirilmoqda. Bu boradagi ishlar yakuniga yetgach, korxonada yiliga 600 ming tonnagacha kaliyli o‘g‘it ishlab chiqarish imkoni paydo bo‘ladi va bu mahsulotning 350 ming tonnadan ko‘prog‘i eksport qilinadi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, 2012 yilda Surg‘il koni bazasida hatto dunyo mezonlari bo‘yicha ham noyob bo‘lgan, qiymati 25 milliard dollardan ziyodni tashkil etadigan Ustyurt gaz-kimyo kompleksi qurilishi boshlab yuborildi. Mazkur obyektning qurilishi 2016 yilda nihoyasiga yetkaziladi va bu korxona 4 milliard 500 million kub metr tabiiy gazni qayta ishlash, 400 ming tonna polietilen va 100 ming tonna polipropilen ishlab chiqarish imkonini beradi. Ushbu loyiha texnologik jihatdan dunyodagi ilg‘or loyihalardan biri bo‘lib, eng yuksak darajadagi gaz-kimyo texnologiyalarini joriy etishni ko‘zda tutadi. Bu, o‘z navbatida, tabiiy gazdan 97 %gacha etan, propan va boshqa qimmatbaho komponentlarni ajratib olishni ta’minlaydi. Mazkur loyihada yetakchi xorijiy banklar konsorsiumi, davlat kafolatlarini jalb etmagan holda loyihalarni moliyalashtirish prinsiplari asosida ishtirok etmoqda. 2012 yilda Janubiy Afrikaning “Sasol” kompaniyasi va Malayziyaning “Petronas” korporatsiyasi bilan hamkorlikda qiymati 4 milliard dollardan ziyodni tashkil etadigan, tozalangan metan asosida sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish bo‘yicha katta istiqbolga ega bo‘lgan yirik loyihani amalga oshirish boshlandi. Ushbu loyiha asosida barpo etiladigan zavod dunyodagi sanoqli korxonalardan biri bo‘lib, u sintetik suyuq yoqilg‘i – suyultirilgan gaz, aviakerosin va “premium

klass” toifasidagi, ya’ni Yevro-4 standartidan kam bo‘lmagan dizel yoqilg‘isi ishlab chiqaradi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston temir yo‘llari tizimida amalga oshirilgan ishlar tahsinga sazovordir. Xususan, Yaponiya xalqaro hamkorlik banki bilan hamkorlikda uzunligi 223 kilometr bo‘lgan, dengiz sathidan 1500 metr balandlikdagi dovon orqali o‘tadigan, Afg‘onistonning shimoliy hududlariga chiqish imkonini beradigan Toshguzar – Boysun – Qumqo‘rg‘on yangi temir yo‘li barpo etildi. Navoiy – Uchquduq – Sulton Uvaystog‘ – Nukus yo‘nalishi bo‘yicha Amudaryo uzra barpo etilgan temir yo‘l va avtomobil yo‘llari o‘tadigan ko‘prikni o‘z ichiga olgan yangi temir yo‘l uchastkalari foydalanishga topshirildi. Farg‘ona vodiysini mamlakatimizning boshqa tumanlari bilan birlashtiradigan, xalqaro andozalarga javob beruvchi Qamchiq dovoni orqali o‘tadigan mukammal avtomobil yo‘li – tunnel (yer osti yo‘li) foydalanishga topshirildi. Shuningdek, 2009 yili Angren shahrida yurtimizning barcha hududlari va Farg‘ona vodiysi viloyatlarini yil davomida transport aloqasi bilan ishonchli bog‘laydigan Xalqaro logistika markazi qurilishi yakuniga yetkazildi va ishga tushirildi. Shuningdek, 2013 yilda “O‘zbekneftgaz” MXK tomonidan mavjud DKS - 1,2,3,4 o‘rniga Gazli siquvchi kompressor stansiyasini barpo etish uchun 261,13 million AQSH dollari, “O‘zbekiston temir yo‘llari” DATK tomonidan Jizzax- Yangiyer ikki yo‘nalishli elektrifikatsiya qilingan temir yo‘l liniyasini barpo etish (1 bosqich) uchun 320,74 million AQSH dollari qiymatiga teng bo‘lgan investitsiya mablag‘lari sarflanishi rejalashtirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 9 martdagi “Avtomobil transportida yo‘lovchilar tashish sohasidagi tadbirkorlik faoliyatining alohida turlarini amalga oshirishni tartibga solish to‘g‘risida”gi Qarori qabul qilingunga qadar jismoniy shaxslarni o‘z tarkibiga biriktirib faoliyat ko‘rsatayotgan yuridik shaxslar soni 314 tani tashkil etgan bo‘lsa, 2013 yilning 1 yanvar holatiga ularning soni 2057 taga (7,6 martaga) oshdi va 2371 tani tashkil etgani diqqatga sazovor.

O‘zbekistonda kichik biznes, xususiy tadbirkorlik va fermerlik harakatini zamon talablari asosida rivojlantirish Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimizda o‘rta sinfni shakllantirishda mustahkam zamin bo‘lib xizmat qilmoqda. Aynan mazkur sektorni rivojlantirish hisobidan mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikdan manfaatdor, uni taraqqiyot va demokratik tub o‘zgarishlar sari faol harakatlantiruvchi kuch hisoblangan ijtimoiy qatlam shakllanmoqda. Tadbirkorlikni rivojlantirish, ishbilarmonlikni huquqiy himoya qilish masalasi mamlakatimizda izchil amalga oshirilayotgan islohotlarning eng asosiy yo‘nalishlaridan biridir. Keyingi yillarda ushbu soha jadal sur’atlar bilan ravnaq topib, aholi bandligi va turmush farovonligini ta’minlashda yetakchi kuchga aylandi, desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. Keyingi yillarda zamonaviy bozor iqtisodiyoti asosida rivojlanayotgan bir qator mamlakatlarda yirik korxonalar o‘zlarining ichki bo‘linmalari bajargan avvalgi ko‘p funksiyalaridan voz kechishi va bu funksiyalarni kichik korxonalarga bosqichma-bosqich berish jarayoni kuzatilmoqda. Aynan shu sabablarga ko‘ra yirik sanoat korxonalarining soni qisqarib, kichik korxonalar soni o‘sib bormoqda. Bu jarayon bozor iqtisodiyotining dinamik, harakatchan, yangiliklarga hozirjavob, bozordagi talab va uning o‘zgarishiga tez moslashuvchan bo‘lishini ta’minlaydi. Shunga muvofiq, O‘zbekistonning xorijiy mamlakatlar korxonalari bilan riqobatbardoshlik darajasi ko‘tarilishida eng muhim omillardan biri kichik korxonalar faoliyatini mustahkamlashga imkon beruvchi qulay shart-sharoit yaratish orqali bozor munosabatlarida sog‘lom raqobat muhitini vujudga keltirishdan iborat. Aholi bandligi va daromadining o‘sishi kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirishga bog‘liq. Bugun mamlakatimizdagi barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlarning 87 foizi nodavlat mulkchilik shakliga ega kichik va xususiy biznes korxonalaridir. Yalpi ichki mahsulotning 83,6 %dan ortig‘i, ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlarining 90 %dan ko‘prog‘i, deyarli barcha

qishloq xo‘jalik mahsulotlari, shuningdek, savdo va xizmat ko‘rsatish sohasi ularning hissasiga to‘g‘ri keladi. Kichik biznesni rivojlantirish bilan bog‘liq tadbirlar, tizimli ravishda olib borilayotgan iqtisodiy siyosat natijasida mazkur sohaning yalpi ichki mahsulotni yaratishdagi ulushi yildan-yilga oshib bormoqda. Yaratilayotgan yangi ish o‘rinlarining katta salmog‘i ham aynan shu sohaga to‘g‘ri kelmoqda. Birgina kichik biznes subyektlari uchun 2012 yilda tijorat banklari tomonidan ajratilgan kredit mablag‘lari hajmi 5 trln. 346 mlrd. so‘mni (2011 yilga nisbatan 130 %) tashkil etdi, shu jumladan: 48,5 mlrd.so‘m – kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga o‘z biznesini ochish hamda olingan zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni amaliyotga tatbiq etish uchun; 80,1 mlrd.so‘m – yosh oilalarga tadbirkorlik faoliyatini boshlash va rivojlantirish uchun; 618,0 mlrd.so‘m – xizmat ko‘rsatish va servis sohasi rivojini yanada qo‘llab- quvvatlash maqsadida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun; 491,7 mlrd.sum – ayollarni tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish va ularning faoliyatini rivojlantirish uchun. Xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishga “2012 yil –Mustahkam oila yili”da 618,1 mlrd. so‘m kredit ajratildi. Meva-sabzavotchilikni rivojlantirish maqsadida tijorat banklari tomonidan 33,3 mlrd. so‘m miqdorida kreditlar ajratilgan. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng qamrovli iqtisodiy islohotlarning asosiy maqsadi kuchli, raqobatbardosh milliy iqtisodiyotni yaratish va shuning hisobiga aholi turmush farovonligini doimiy oshirib borish hisoblanadi. Shuning uchun mamlakatimiz rahbari zamonaviy bozor mexanizmlari, ya’ni kichik biznes, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va samaradorligini oshirishni ta’minlashga asoslangan barqaror bozor iqtisodiyotini shakllantirishning muhim sharti ekanligiga alohida e’tibor bermoqda. O‘zbekiston iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushining o‘sib borishi ichki bozorni sifatli va raqobatbardosh tovarlar bilan to‘ldirishning

zamonaviy talablarini hisobga olgan holda xizmat ko‘rsatish sohasi kengayishi, jahon bozori talablariga mos eksport tarkibi ko‘payishi, yangi ish o‘rinlari yaratishda, avvalo, yoshlarni ish bilan ta’minlashning va shu asosda aholi daromadlari, turmush farovonligini oshirishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Xususiy mulkchilikni rivojlantirish yo‘lida ortiqcha byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish, kichik biznesga yangi imtiyozlar yaratish respublikamiz iqtisodiy qudrati va eksport salohiyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Shu bois so‘nggi yillarda bir qator qonunlar va normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindiki, bularning to‘liq ijrosi sohani sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tarish imkonini berdi. O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi, “Oilaviy tadbirkorlik to‘g‘risida”gi, “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘risida”gi, “Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi ruxsat berish tartib-taomillari to‘g‘risida”gi qonunlari shular jumlasidandir. O‘tgan yili sohada ruxsat berishga oid 80 ta tartib-qoida, shuningdek, litsenziyalanadigan faoliyat turlarining 15 tasi bekor qilingani, moliyaviy hisobot topshirishning shakllari va davriyligi 1,5 barobar qisqartirilgani davlatning tadbirkorlik subyektlari faoliyatiga aralashuvi tubdan qisqarganining amaliy ifodasidir. Bu kabi imtiyozlar 2013 yilda ham davom ettirilib, 1 yanvardan boshlab 65 ta statistik hisobot shakli va 6 ta soliq hisoboti shakli bekor qilingani e’tiborga molik. Shu bilan birga, tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatga olish, ularni muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga ulash, eksport tovarlarini bojxonada rasmiylashtirish tartib-taomillari ham sezilarli darajada soddalashtirildi. Ayni paytda, biznesni ro‘yxatga olish jarayoni “bir darcha” tamoyili asosida atigi ikki kun ichida amalga oshirilayaptiki, bu eng yaxshi xalqaro amaliyot talablariga to‘la mos keladi. Xususan, “Oilaviy tadbirkorlik to‘g‘risida”gi Qonunga asosan iqtisodiyotimizda xo‘jalik faoliyatining oilaviy korxonalar shaklidagi xalqimiz mentaliteti va an’analariga to‘liq mos keladigan yangi tashkiliy-huquqiy shakli

joriy etildi. Ularga keng imtiyozlar, preferensiyalar va kafolatlar berildi. Buning natijasida qonun qabul qilingan paytdan boshlab o‘tgan yarim yil mobaynida mamlakatimizda 600 dan ortiq shunday korxona tashkil etildi. “Obod turmush yili” davlat dasturida tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari faoliyatini rivojlantirish uchun jami 269,6 milliard so‘m hajmida, ya’ni 2012 yildagiga nisbatan 1,3 barobar ko‘p kredit ajratish ko‘zda tutilgani diqqatga sazovor. Jumladan, oilaviy, xususiy tarbirkorlik va hunarmandchilikni rivojlantirishga 110,1 milliard so‘mlik kreditlar, shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklariga qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish hamda qoramollar sotib olish uchun 106 milliard so‘m ajratilishi rejalashtirilgan. Kollej va litseylarning 15 ming nafardan ortiq bitiruvchisi o‘z biznesini yo‘lga qo‘yishi uchun jami 53,5 milliard so‘mlik kreditlarga ega bo‘ladi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish bilan tavsiflanadi. Shu jihatdan hozirgi kunda respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. Chunki kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirish masalasiga davlatimiz iqtisodiy siyosatining strategik vazifasi, aholi farovonligini oshirish omili sifatida qaralmoqda. Korporativ xaridlar tizimi kichik biznesni rivojlantirishni rag‘batlantirishning muhim shakllaridan biridir. 2013 yilda tizimga jalb etilgan soha subyektlari sonini 1,3 barobar ko‘paytirish rejalashtirilmoqda. Xususan, ustav fondida davlat ulushi mavjud bo‘lgan 2086 ta yirik korxonada korporativ xaridlar mexanizmini joriy etish va xaridlar umumiy hajmida kichik biznes ulushini 25 %ga yetkazish belgilangan. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga davlat tomonidan katta e’tibor berilishi hamda qo‘llab-quvvatlanishi natijasida uning mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotidagi ulushi yildan-yilga ortib bormoqda. Xususan, 2000 yilda yalpi ichki mahsulotning qariyb 31 foizi iqtisodiyotning faol rivojlanib borayotgan ushbu sektori ulushiga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2008 yilda bu ko‘rsatkich 48,2 %ni, 2009 yilda 50,1 %ni, 2010 yilda 52,5 %ni, 2011 yilda 54 %ni, 2012 yilda 54,6 %ni

45,5 48,2 50,1 52,5 54 54,6 0102030405060 2007 2008 2009 2010 2011 2012фоиз йилларtashkil etdi (5-rasm) yoki 2000 yilga nisbatan 23 %dan ortiq o‘sganligi alohida ahamiyat kasb etadi. 5-расм. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi. Davlat tomonidan beriladigan aniq manzilli ijtimoiy yordam tizimini takomillashtirishda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi yordamga muhtojlarga, xususan, ko‘p bolali, kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 10 dekabrdagi “Bolali oilalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan voyaga yetmagan (16 yoshgacha bolalari bo‘lgan, shuningdek, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan 16 yoshdan 18 yoshgacha bolalari bo‘lgan) oilalarga nafaqa fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan tayinlanadi va to‘lanadi. Shuningdek, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun aholining ijtimoiy zaif guruhlari, avvalambor, talab qilinmagan mehnat salohiyatiga ega kam ta’minlangan oilalarning kredit resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan mikromoliyalashtirish institutlarini kengaytirish maqsadga muvofiq. Bir so‘z bilan aytganda, halqimizning “Mehnatdan kelsa boylik – turmush bo‘lar chiroylik” degan maqoli zamirida mujassam bo‘lgan haqiqatni hayotimiz tarziga aylantirish yo‘lida kelgusida ham katta-katta ishlarni amalga oshirish zarur. Mamlakatimizda ish bilan band aholining 74 foizidan ortig‘i aynan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida bandligi bu sohaga e’tiborni yanada

kuchaytirishni, jumladan, tijorat banklari tomonidan kreditlar ajratishni ko‘paytirish va shu asosda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish, barqaror daromad manbalarini shakllantirishga zamin yaratish zarurligini taqozo etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: “O‘zbekiston”. 2008. 2. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild. - T.: “O‘zbekiston”, 1996. 3. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1996. 4. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1996. 5. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo‘lidan. 4-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1996. 6. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. 5-jild. –T.: O‘zbekiston, 1997. 7. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lidan. 6-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1998. 8. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. 7-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 1999. 9. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz. 8-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2000. 10. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2001.Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2002

Похожие

Obodlik ko‘ngildan boshlanadi

Islohot – inson manfaatlari uchun

Ma`naviyat, iqtisodiyot va ularning o’zaro bog’liqligi

Qishloq xo‘jaligidagi islohotlar. Kecha va bugun

Texnika va sport estetikasi