МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

300.1416015625 KB

МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот) Режа: 1.Табиат бурчагининг таълим-тарбиявий аҳамияти. 2.Табиат бурчагига-қўйиладиган талаблар. 3.Турли гуруҳларда табиат бурчагини ташкил етиш. 4.МТМнинг ер майдончаларини ташкил этиш методикаси.

Табиат бурчагининг таълим-тарбиявий аҳамияти. МТМда жонли табиат бурчагининг бўлиши болаларни табиат билан кўргазмали ва амалий таништиришнинг зарур шароиглардан биридир. Болаларнинг экскурсия ёки уй шароитидаги кузатишлари қисқа муддатлидир. Табиат бурчагида эса, болалар йил бойи хайвон ва Ўсимликлар олдига келишлари ва Ўсимликларни тарбиячининг топшириги асосида узоқ муддат кузатишлар мумкин. Бу эса болалар учун лаборатория вазифасини оътайди. Табиат бурчагининг таълимий аҳамияти шундаки, болалар Ўсимликларнинг номлари, қисмлари, ривожланиш жараёнларини кузатадилар. Уларнинг иссиқликка, ёруғликка, сувга бўлган талаб жараёнларини ўрганадилар. Ўсимликни парвариш қилиш учун сарфланадиган меҳнат тури билан танишадилар. Табиат бурчагининг таълимий аҳамиятини яна к.уйидагича изохлаш мумкин: болалар ҳайвонот олами турлари, кўпайиши, тана қисмлари, ҳаракатлари, озиқланиши билан ҳам танишадилар. Табиат бурчаги учун қўйиладиган талаблар: 1. Ўсимлик ёки ҳайвон бирон бир аник, тур учун хос бўлиши керак. 2. Табиат бурчагида яшовчилар "беор" кўп меҳнат талаб қилмайдиган, овқат танламайдиган, болалар ёшига мое булиши керак. 3.Табиат бурчагида яшовчилар ёрқин, жозибадор, болалар диққатини ўзига жалб қилиб тура оладиган булиши зарур. 4.Бир турдаги ўсимлик ва ҳайвонларни бир неча хили булиши керак. 5.Табиат бурчагида яшовчилар тамоман хавфсиз ва болалар соғлигига ҳеч қандай зарар етказмаслиги шарт. 6.Табиат бурчагида яшовчи Ўсимликлар ва ҳайвонлар сони чекланган ва биологик хусусиятлари хисобга олинган ҳолда жойлаштирилиши керак. Ҳайвон ва ўсимликларни табиат бурчагида сақлаш, жойлаштиришда биринчи навбатда уларнинг биологик хусусиятлари ҳамда эҳтиёжлари назарда тутилишига эътибор бериш керак.

Масалан: Баъзи бир хона ўсимликлари (чироқгул, кактус) қуёш нурларини кўпроқ талаб қилади, шунинг учун уларни енг ёруг жойга қойиш лозим. Бошқалар (узумбапн, гунафша) тик туши б турувчи қуёш нурига бардош бера олмайди. Табиат бурчаги кўзни қувонтириши, хонани безаши лозим. Ниҳоят объектларни шундай жойлаштириш лозимки, болалар уларнинг ёнига бемалол кела олишлари табиат бурчагини кузата олишлари ва унда меҳнат қила олишлари керак. Агар имкон бўлса, ҳар бир гуруҳ болалари кенг фойдалана оладиган умумий жонли бурчак ташкил етилса, янада ҳам яхши бўлади. бунда истаган гуруҳ болалари экскурсия қилиб келиб кўради, танишади. ўрганади Бундай жонди табиат бурчагида тулки куён, товуқ, эчки кабиларни парваришлаш мумкин Бундан ташкарн табиат бурчагида ҳайвонларни боқишнинг ўзига хос ҳаётий ва биологик томонлари бўлиб, уни ҳар бир тарбиячи яхши билиши зарур. Турли гуруҳларда табиат бурчагини ташкил этиш, яъни кичик гурухда: ўсимликлар дунёси, Хитой атир гули, фуксия, доймий гулловчи бегония. Балиқлар: Тилла балиқ. Қушлар: Саъва, снегир. Ҳайвонот қуён, олмахон, денгиз чучкаси. Ўрта гуруҳ: Ўсимликлар дунёси, бегония рекс, аспарагус, хушбўй ёронгул, алоэ ёки агава. Балиқдар: Тилла балиқ турларидан вуилехвост, телескоп. Қушлар: Снегир жуфти билан. Ҳайвонот олами: Кичик гурухда тавсия етилган ҳайвонлар сақланади. Катта гуруҳ: Ўсимликлар дунёси: Традескантсиянинг 2-3 тури, плюш, алое, зигакактус, амаралис. Балиқлар: Гуппи, мясист скалярий. Кушлар: Тарам - тарам тўтиқуш, қуйи гуруҳдаги қушларни сақлаш мумкин. Ҳайвонот олами: Типратикан, олмахон, тошбақани сақлаш мумкин. Тайёрлов гуруҳ: Ўсимликлар гуруҳи: амаралис, сливия, кринум.

Балиқлар: 2-3 тур балиқ бўлиши керак, қуйи гуруҳдаги балиқлар ҳам тавсия етилади Қушлар ва майда сут емизувчилардан табиат бурчагига тавсия етилганлар исталганча саклаш мумкин. Болалар богчасида табиат бурчагида яшовчиларнинг барчаскни доимий ва вақтинча яшовчиларга ажратиш мумкин. Доимий яшовчилар йил давомида хона Ўсимликлари, балиқлар ва шу кабилар яшасалар, вақтинча яшовчилар эса гуруҳга киска муддатга олиб кирилади. Булар махаллий ўлка ўсимлик ва ҳайвонлари бўлиб, уларнинг ҳаёт фаолиятлари у ёки бу мавсумда алоҳида қизиқарли ва ёрқин бўлади. Баҳорда даетлабки гуллар, кузда қиёс гуллайдиган гулхонадаги декоратив Ўсимликлар, хашоратлар ва шу кабилар. Демак, хонага табиат бурчагига объект танлашда юқоридаги талабларга риоя қилган ҳолда, ўлкани табиий шароитини ҳисобга олиш зарур. Ҳар бир гуруҳ учун объект танлашда гуруҳ болаларининг ёш хусусиятларини, билим даражасини, богчанинг табиий шароитини ҳисобга олиш лозим, ҳамда ўсимлик ва ҳайвонларни танлашда энг аввало болаларнинг предметларни идрок етиш хусусиятларини эътиборга олиш муҳимдир. Шунингдек таълимий масалалар назарда тутилади. 2-кичик гурухдан болалар Ўсимликларни парвариш қилишга жалб килинади. Ҳайвонларни болалар кузатар еканлар, улар ҳайвонларнинг чиқарадиган товушлари, хатти-ҳаракатлари, гавда қисмларини билиб оладилар. Ўрта гурухда болалар предметларнинг хусусиятлари ва сифатларининг хилма - хиллиги, ранги, катталиги ва шу кабиларни кўра олиш малакаларини ҳосил қилган бўладилар. Болалар кўриш, предметларни оъхшаш ва фарқ қилувчи томонларини ажратиш, умумлаштиришга ўрганадилар. Ўсимлик ва ҳайвонлар ҳақидаги билимлар мураккаблашади. Ўсимлик ҳаёти учун зарур бўлган шароитлар блан танишадилар.

Катта тайёрлов гуруҳда, болаларнинг предметларни кузатиш, солиштириш, классификатсиялаш коъникмалари давом еттирилади. Болаларда турлича ўсимлик ва ҳайвонларнинг ривожланиши учун зарур бўладиган шароитларни, кўпайиш хусусиятлари ҳақидаги билимларни кенгайтириб борадилар. Бундан ташқари улар табиат оламидаги муҳим боглиқликлар-Ўсимликларни комлекс шароитларга, ҳайвонларни ташқи тузилиши, ҳаёт тарзини яшаш муҳитга боглиқлиги ҳақидаги елементар билимлар шакллантирилади. Болалар турли мавсумларда ўсимлик ва ҳайвонлар ҳаётида, уларни оъсиши ва ривожланишининг асосий даврларини биладилар, танишадилар. Табиат бурчагида ўсимлик ва хайвонларни парвариш қилиш. Табиат бурчагидаги хона ўсимликларини сақлаш уларни суғориш, пуркаш, ювиш, тупроғини юмшатиш, алмаштириш, бир жойдан иккинчи жойга кўчириш, озиқлантириш, кесиш, кўпайтириш, зараркунандаларга қарши курашишдан иборатдир.

Сув қуйиш. Ўсимликка хона ҳароратидаги сув қўйилади. Водопровод суви таркибидаги хлорни йўқотиш учун уни очиқ идишда ушлаб турилади. Ўсимлик ривожланаётган ва гуллаётган вақтда унга хона ҳароратидан 2°С ортиқ бўлган сув қўйилади. Агар гултувак тагида сув йиғилиб қолган бўлса ва икки соат давомида унак тешиги орқали шимилиб кетмаса, у тўкиб ташланади. Пуркаш. Пуркаш кўпгина ўсимликларни парвариш қилишнинг муҳим қисми ҳисобланади. Чунки у ўсимликнинг сув билан меъёрида таъминланишига ёрдам беради. Пуркаганда ўсимлик қишда ҳам худди ёздагидек кўм-кўк бўлиб туради. Илиқ сув билан пуркаб турилганда ўсимлик новдалари ва барглари тезроқ ўсади, куртак чиқаради. Ювиш. Ўсимликни чангдан тозалаш учун илиқ сув билан мумтазам ювиб туриш лозим. Ўсимлик душ тагига ёки тоғорага қўйиб ювилади, бунда тувакдаги тупроқ ивилиб кетмасииги учун унинг усти клеёнка билан ёпиб қўйилади. Тиканли кактусларни ювишдан олдин чанглари юмшоқ чўтка билан тозаланади. Эгилган баргли ўсимликларни ювиш мумкин эмас, уларни

чанги майин мўйқалам билан тозаланади. Гултуваклар йилига 3—4 марта совунлаб, қайноқ сув билан қаттиқ чўтка ёрдамида ювилади. Юмшатиш. Юмшатиш — бу сувсиз суғоришдир. У сув қўйилган куннинг эртасига амалга оширилади. Ўсимлик илдизлари зарар етказмаслик учун тувак четларидаги тупроқ кўпи 1-1,5 см чуқурликда юмшатилади. Кўчириб ўтказиш ва кўчат қилиш. Кўчириб ўтказиш тувак торлик қилганда ўсимлик илдизини ёпишиб турган тупроқ билан биргаликда бошқа тувакка ўтқазишдир. Тувак тагига янги тупроқ солиб, ўртасига кўчат ўтқазилади. Бунда қолган тупроқ билан жойга солинади. Кўчат қилишда эса ўсимлик илдизига ёпишиб турган уюм бир оз тозаланади ва эски тупроқни бир қисим олиб ташланади. Янги тувак эскисидан 3-4 см каттароқ бўлиши керак. Кўчат қилишни баҳорда, ўсимлик ўсишни бошламасдан амалга ошириш мақсадга мувофикдир. Ўғитлаш. Ўсимликларнинг меъёрида озиқланишлари учун уларни ўғитлаб бориш зарур. Бунинг учун болалар боғчаси шароитида минерал ўғитлардан фойдаланган мақул. Ўсимлик кўчат қилиб ўтқазилгандан сўнг ўса бошлагач ёки илдиз олгач ўғитланади. Ўғитлашдан бир неча соат олдин ўсимликни яҳшлаб суғориш лозим. Кесиш. Ўсимликнинг чиройли кўриниши ва сершоҳ бўлиши учун унинг ўсишини мунтазам бошқариб туриш лозим. Бута ҳосил қилиш мақсадида, ён шохчалар ўсиши учун асосий шохнинг учи қирқилади, ён шохчалар 10-15 см га етганда уларнинг ҳам учи қирқилади. Кесишда ўткир пислиокдан фойдаланилиб, куртак тепасидан қирқилади ва кесилган жойга майдаланган кўмир сепилади. Ёронгул, фуксия, розан ва шу кабилар кесилади. Кўпайтириш. Хона ўсимликларини поя ва барг қаламчалари, бачкилари, пиёзи, бутани бўлиш, парвариш қилиш ва шу кабилар орқали кўпайтириш мумкин. Қаламчалар ёрдамида кўпайтириш. Қаламчалар поя ва баргдан бўлиши мумкин. Ўсимликларнинг кўпчилиги (радескатсия, бегония, фикус, аукуба хина, пеларгония) поя қаламчаларидан кўпаяди, бунда ўсиб турган новдадан

2—3 бўғимли новда қирқиб олинади. Пастки кесик шундай бўғимнинг тагида бўлади. Қаламча сувга солиб қўйилади ёки тувакка экилади, бунда пастки кесик қумга кўмилиб туриши керак. Экилган қаламчалар усти ойна билан ёпилиб, кунига 2 марта пулверизатор ёрдамида сув пуркаб турилади. Бегония-рекс, сансевера, узамбарг гунафшаси барг қаламчаларидан кўпаяди. Бегония-рекснинг барги (пастки томони)ни томирлари тарқалган жойдан лезвия билан кесилади ва нам қумга ўтқазилади. Кесилган жойлар қум билан сиқиб қўйилади. Пиёздан кўпайтириш. Амаралис, кринум, гемантус, зафлрантес пиёздан кўпаяди. Пиёз бошида куртаклар пайдо бўлиб, улардан пиёзчалар ўсиб чиқади. Кўчат қилинишда улар эски пиёзбошдан эҳтиёткорлик билан ажратилиб, тувакка экилади ва худди пиёзбош сингари парвариш қилинади. Бачкилардан кўпайтириш. Ер устидан деярли тўлиқ шаклланган ёш ўсимликлар шаклидаги бачкиларни ҳосил қилувчи ўсимликлар (тошёрар, хлорофлтум) жуда осон кўпаяди. Бу бачкилар асосий ўсимликлардан қирқиб олиниб, кичик тувакларга ўтқазилади. Илдизпоядан кўпайтириш. Бу усулдан ўсимликларни кўчат қилиб экишда фойдаланилади. Илдизпоядаги тупроқ силкитиб туширилади ва уни ўткир пичоқ билан ҳар бир бўлакда, жуда бўлмаганда 1 -2 куртак ёки ниҳол ва илдиз қоладиган қилиб қисмларга ажратилади. Аспидистра, сансевера, сиперус илдизпоядан кўпаяди. Террариумда яшовчиларни боқиш. Террариум турлари. Тошбақа, калтакэсак, бақа, қурбақаларга мўлжалланган террариумларнинг тагига 5-6 см қалинликда тупроқ ва қум солиниб, кўпроқ қисмига чим ўтқазилади. 1-2 та ясси тош солиб қўйилса яҳши бўлади. Террариумдаги «сув ҳавзаси» ўрнини тоғорачадаги сув бажаради. Агар террариумда қурбақа ёки тошбақа сақланса, гултувак парчаларидан уй (яшириниш жойлари) ясаш лозим. Қиснда ўт-ўланлардан узун, ингичка баргли хона ўсимликлари, сули, салат барглари қўйилади.

Тирик туғилувчи калтакэсаклар, бақа, қурбақаларга мўлжалланган террариум тошбақалар террариумига ўхшаш бўлади: унинг тагига қум солинади, усти эса ўрмон йўсини билан қопланади ва 1 - 2 та тош, пўстлоқли йўғон шох солиб қўйилса яхши бўлади. Бақалар учун тувак парчаларидан яширинадиган жой қилинади. Тўсин орасига кичикроқ сув ҳавзаси жойланади. Қишда аспидистра, плюш, папоротник ўсимликларини қўйиш мақсадга мувофиқдир. Террариумга қараш унчалик мураккаб эмас. Сув вақти-вақти билан алмаштирилиб, сув идиш мунтазам ювилиб турилади. Бир йилда 2-3 марта террариумни, ундаги тупроқ-қум устини, деворларини тозалаб туриш керак. Террариумдаги ўсимликлар хона ўсимликларидек парвариш қилинади. Террариумда яшовчилар паст температурада ҳаракатчанлигини йўқотади ва овқат емай қўяди. Бундай ҳолларда террариумни электр лампочкалари билан иситиш лозим. Жониворларни 25—30°С ҳароратда нимранг маргансовка эритмасида, бошини сувга тиқмай, 20-30 сония чўмилтириш мақсадга мувофикдир. Агар жонли табиат бурчагида қурбақа, бақа, калтакэсакларнинг яшаши учун нормал шароит яратишнинг иложи бўлмаса, ҳаётини сақлаб қолиш мақсадида кузда уларни қўйиб юбориш керак. Судралиб юрувчилар ҳамда сувда ва қуруқликда яшовчилар террариумда сақланади. Тайёр террариумлардан ташқари турли идишлардан, эски аквариумлардан фойдаланиш мумкин. Уларнинг устидан дока ёки майда метал тўрқоплаш кифоядир. Террариумлар хайвонларнинг биологик хусусиятларига мослаб тайёрланади. Қуруқликда яшовчи тошбақа. Тошбақа салат, қоқиўт барглари, сабзи, шолғом, хом картошка бўлаклари билан боқилади. У тарвуз пўсти, помидор, баъзи меваларни ва нонни яхши кўриб ейди. Гоҳ-гоҳида қийма гўшт бериш керак. Бу тошбақа озуқани қуёшда яхши ейди. Озуқа ёзда хар куни, қишда 12 кун оралатиб берилади. Озуқа сувли бўлса, тошбақа сув ичмайди. Ботқоқ тошбақаси гўшт, майда балиқ, чувалчанг, сув шиллиқ қурти билан озиқланади ва озуқани фақат сувда ейди.

Такимон. Ун қурти, чувалчанг, тирик ҳашаротлар ва уларнинг личинкаларини ейди. Қишда унга чивин гумбаги, узун қилиб кесилган хом гўшт берилади. У сувни яхши кўради. Тирик бола тугадиган калтакэсак талдмондан кўра майдароқ нарсалар (тутган ўлжалари) билан озиқланади. Бақа ва қурбақа тирик озуқа: ҳашаротлар, чувалчанглар, малюускалар ҳамда хом гўшт билан боқилади. Бунда гўштни таёқча учига илиб, қурбақанинг кўзи олдида қирмирлатиб туриш керак. МТМ ер майдончасининг таълим-тарбиявий аҳамияти .Ҳар бир болалар боғчасида ер майдончаси бўлиб, болалар кўп вақтларини, айниқса йилнинг иссиқ кунларида ўша ерда ўтказадилар. Майдонча — бу ўйинлар, сайрлар, машғулотлар ўтказиладиган, бутун йил давомида ўсимлик ва ҳайвонлар кузатиладиган жойдирМайдончада дарахтлар, буталар, экинзор, гулхона, мевали дарахтларнинг бўлиши катта таълимий ва тарбиявий аҳамиятга эгадир. Болалар тарбиячи билан биргаликда ўсимликларни ўстирадилар, уларни парвариш қиладилар, уларнинг ўсиши ва ривожланиши ҳақида конкрет тасаввурга эга бўладилар. Ўсимликларни парвариш қилиш процессида болаларда тупроққа ишлов беришда ва ўсимликларни парвариш қилишда керак бўладиган оддий асбоблардан фойдаланиш кўникмаси ҳосил бўлади, табиатга эҳтиёткорона муносабат шаклланади. Майдончанинг чиройли қилиб безатилиши, тўғри танланган манзарали ўсимликлар болаларни эстетик жиҳатдан тарбиялашда катта аҳамиятга эгадир.

Ер майдончани ташкил этиш. Майдончани атрофдаги қурилишлардан ажратиш зарур. Бунинг учун майдонча атрофида чиройли буталардан яшил девор ҳосил қилинади. Бу мақсадда дарахтлар экиб, иккинчи қаторига эса буталар ўтқазиш ҳам мумкин. Бундай тўсиқ совуқ шимоли-шарқий шамоллар, шаҳар шовқини, тутун ҳамда ишлаб чиқариш газларидан яхши ҳимоя қилади. Майдончаии кўкаламзорлаштиришда қандай дарахтлар экишни ўйлаб кўриш лозим. Мазкур жойда кўп тарқалган ўсимлик (дарахт)ларни экиш лозим. Улар баландлиги, шохларининг формаси, баргларининг жойлашиши ва шаклига кўра хилмахил (эрта гуллайдиган, барг ёзиш билан биргаликда гуллайдиган, кеч гуллайдиган) бўлиши лозим. Дарахт ва буталар гул ва тўпгулларииинг хусусиятлари, мева ва уруғларинннг етилиши муддатларига кўра хилма-хил бўлиши керак. Бундан ташқари, ўсимлик (дарахт)ларни экишда уларнинг мева ва уругларни, айниқса қишда, жалб қилиши эътиборга олинади. Дарахтзорларни ташкил этиш шакллари. Дарахт ва буталар гурухи соя тушиб туриши лозим бўлган газонлар, йўлкаларнинг туташув жойлари, майдоичалар, ҳовуз ва шу каби жойлар атрофига ҳам экилиши мумкин, Атрофига дарахтлар экилган аллеялар, шароит имкон берса, кичик дарахтзорлар ҳосил қилиш мақсадга мувофиқдир.Майдончадаги дарахтлар: заранг (ўткир баргли, шумтол баргли, татар заранги), арғувон —майда баргли, қайин — юмшоқ тукли ва сўгалли, терак — хушбўй ҳидли, жилоғоч — европа жилоғочи, оддий қорақарағай, четан, эман — ёзги ва қишки.Дарахтларнинг кўпчилиги уруғдан, терак — вегетатив, асосан қаламчадан кўпаяди.Майдончадаги буталар: оддий ва венгер сирени, боғ ясмини ва чубушник, спирея (бодрезак баргли, тол баргли, четан баргли), наъматак, кумушсимон жийда, сариқ акация.Буталарни яхшиси кузда ёки баҳорда куртак ёзилишига қадар экиш лозим. Буталарни уруғидан ва вегетатив (қаламча, пархкш, илдиз бачкилар) кўпайтирилади. Турли ёш гурухларда экинзорни ташкил этиш методикаси. Кичик гурух учун экинзор майдони ҳар бир болага 1 кв м ҳисобидан (йўлкаларни

ҳам қўшиб) ташкил қилинади. Ўрта гурух болалари учун норма 1,5 кв.м гача, катта гурух болалари учун 1,5 кв. м. дан 2 кв. м. гача оширилади. Экинзор хажми маҳаллий шароитга кўра бошқача бўлиши ҳам мумкин. Экинзор учун ажратилган майдончаларда эни 60 см ва қатор оралари 50 — 60 см ли пушталар қилинади. Бундан ташқари эни 1,5 м гача бўлган марказий йўлка ҳам қилинади. Иш асбобларини шу йўлкага қўйилади. Болаларнинг дам олишлари, машғулот ўтказиш ва кузатишлари учун стол ва скамейкалар қўйилади:-Экинзор атрофи паст бўйли ўсимликлар билан ўралади. Булар — наврўзгул, капалакгул, ер тути, паст бўйли астра, шунингдек земляника бўлиши мумкин. Атрофи ўралган экинзор чиройли кўринишга эга бўлиши билан бирга, гурухларни бирбиридан табиий ажратиб туради. Кичик гурухлар экинзори ўйин майдончасининг ёнида бўлади. Бу тарбиячига болалар билан ишлашни ўйин билан бирга қўшиб ташкил қилишга имкон беради. Ўрта ва катта гурухларнинг экинзори умумий бўлади. Экинзорнинг умумий бўлиши кўн миқдордаги ўсимликларни ўстириш ва кузатиш имконини беради ҳамда такрор экишга эҳтиёж қолмайди. Майдончада сабзавотлардан: помидор, редиска, пиёз, петрушка, нўхату карам (бошкарам, гулкарам), сабзи, шолғом, лавлаги, бодринг, қовоқ экилади. Кўп йилликлардан равоч экилади. Сабзавот ўсимликларининг нави кўп. Майдончада мазкур область ва шу жой учун районлаштирилган экинлар ўстирилади. Кичик гурух экинзорларида тез ўсадиган ва энг аввало, хом ҳолатида истеъмол қилинадиган ўсимликларни экиш лозим. Булар пиёз, сабзи, редискадир. Катта гурух болалари улар учун салат, сабзи, шолғом уруғларини сепиб беришлари мумкин. Ўрта гурух ҳам худди шуларни экади, бироқ имкони борича икки хил навини экиш керак, масалан, бошдор салат ва барг салат, нант сабзиси ва картошка, қизил ва оқ редиска. Сабзавотларни солиштириб, болалар уларнинг умумий белгиларини ва фарқларини топишлари мумкин бўлади. Юқоридагилардан ташқари исмалоқни ҳам ўстириш мумкин. Катта гурухлар экинзорида болалар боғчаси экинзори учун тавсия этилган сабзавот ўсимликларининг барчаси экилади. Бу ўринда уруғ

ва кўчатдан кўпаядиган сабзавотлар ўстирилади. Бу карамнинг бир неча турлари (бошкарам, гулкарам, кольраби, брюссель карами), помидор, бодрииг, қовоқдир. Булардан ташқари кунгабоқар, бир оз картошка ҳам экилади. Сабзавотларни экиш ва кўчат ўтқазиш. Экишга танланган уруғлар юқори навли, яхши экиш хусусиятларига эга бўлиши керак. Экиладиган уруғларнинг асосий сифат кўрсаткичи — унинг униб чиқиши, тозалиги ва намининг пастлигидир. Ниҳоллар пайдо бўлишини тезлаштириш учун уруғлар намланади ва ундирилади. Сабзи, пиёз, лавлаги уруғлари 1—2 сутка, бодринг, карам, редиска, салат, қовоқ уруғларн—8—12 соат, нўхат — 2—6 соат сувда сақланади.

Экиш муддатлари. Ўсимликларни экиш муддатлари турличадир. Совуққа чидамли экинлар — сабзи, петрушка, салат, редиска, укроп дала ишлари бошланиши биланоқ, майнинг биринчи ярмида экилади, чунки бу ўсимликлариинг ниҳоллари баҳоргн совуқларга бардош бера олади.Соябонгулдошларнинг уруғлари (сабзи, петрушка, укроп) ва пиёз тез упмайди, шу сабабли уларни, тупроқнинг устки қатлами қуримасдан олдин униб чиқишлари учун, бошқа экинлардан анча олдин экилади.Тупроқ температураси 5—8°С бўлганда пиёз, картошка, шолғом, туруп уруғи экилади, шунингдек карам кўчати ҳам ўтқазилади.Иссиқсевар экинлар — бодринг, қовоқ, кабачки, помидор, .ловия тупроқ 10°гача исиганда, баҳорги совуқлар хавфи тугаганда акилади.Сабзавотлардан эрта ҳосил олиш учун қишки экишлардан фойдаланилади. Уларнингуруғи эрта униб чиқмаслиги лозим. Шуни ҳисобга олиб экилади. Чунки эрта униб чиққан ниҳоллар совуқдан нобуд бўлиши мумкин. Бундай экиш, одатда октябрнинг иккинчи ярмида амалга оширилади. Қиш олдидан редиска, петрушка, сабзи, салат, укроп, исмалоқни экиш мумкин. Уруғларни ерга кўмиш чуқурлиги. Уруғларни ерга кўмиш чуқурлиги уларнинг катта-кичиклигига, экиш вақтига ва тупроқнинг намлигига боғлиқдир. Уруғ майда бўлса унча чуқур кўмилмайди. Салат, шолғом, брюкванинг майда, аммо тез ўсадиган уруғлари 1 — 1,5 см чуқурликда, редиска ва туруп уруғлари 1,5—2 см чуқурликка экилади.Қатталиги ўртача бўлган бодринг ва лавлаги уруғининг ниҳоллари анча қалинроқ тупроқ қатламини ҳам ёриб чиқиши мумкин: улар 2—3 см чуқурликка экилади. Нўхат, ловия, дук каклиларнинг йирик уруғлари 3—5 см чуқурликка экилади. Соябонгулдошлар (сабзи, петрушка)нинг уруғлари, шуиингдек пиёз уруғи сэкин унади. Улар юза экилса, униб чиқмайди, чунки тупроқнинг юқори қатламн тез қуриб қолади, чуқур экилганда эса ниҳоллар тупроқ сатҳига ёриб чиқолмай ҳалок бўлади. Шунинг учун уларнинг уруғларини 0,5 —1 см чуқурликда экиб, устидан 2 см қалинликда чиринди солинади.

Ўсимликларни парвариш қилиш. Сабзавот ўсимликлари мунтазам парвариш қилингандагина ҳосил беради.Емғирдан ёки сунънй суғоришдан сўнг тупроқ зичлашади ва кўпинча қатқалоқ пайдо бўлади. Қатқалоқдан айниқса соябонгулдошла,р, пиёз ва лавлаги ниҳолларн кўп зарарланади. Қатқалоқ ерни юмшатиш билан йўқотилади. Бегона ўтлар ўеимликларга катта зарар етказади. Улар маданий ўсимликларга нисбатан ёруғлик, намлик ва озуқа учун курашга кўпроқ мослашганлар. Бегона ўтларга қарши курашнинг асосий чоралари ўташ, қирқиш ва тўғри агротехникадир. Яқин атроф йўллар, ариқлар четидаги бегона ўтларни гуллагунга қадар юлиб та'шлаш ҳам катта аҳамиятга эгадир. Кейинги йилларда мулчалаш, яъни чиринди, торф, гўнг билан тупроқни ёпиш кенг тарқалди. Бу усул ўсимликларни бегона ўтлардан сақлайди ва тупроқ устки қатламининг физикхимиявий хусусиятларини яхшилайди. Сабзавот экинларини ўстиришда зараркунанда ва касалликларга қарши кураш муҳим аҳамиятга эга. Зараркунандалар орасида биринчи ўринни ҳашаротлар, кейин сутэмизувчилар (кемирувчилар), ўргимчаксимонлар (ўргимчак каиа), моллюскалар (шиллиқ), баъзи қуртлар лавлаги нематодаси) эгаллайди. Кўпгина бактерия ва замбуруғлар ҳам ўсимликларда касалликларни пайдо қилади. Майдончада зараркунандаларга қарши курашда профилактика, механик ва биологик методлардан фойдаланиш мумкин. Профилактика методлари, айниқса алмашлаб экишда ўсимликларнинг биологик хусусиятларини ҳисобга олиб, уни тўғри алмаштиришга риоя қилиш катта аҳамиятга эгадир. Бунда тупроққа экишдан олдин ишлов бериш, шунингдек уруғларни сепиш муддатларига риоя қилиш муҳимдир. Мураккаб гулдошлар, айниқса, карам оқ замбуруғли капалак қуртидан кўп зарарланади. Унга қарши курашилганда капалак қурт териб олинади ва йўқотилади. Зараркунандаларга қарши курашда биологик методлар етакчи ўринни эгаллаши керак. Бу ҳашаротхўр қушларни қўриқлаш ва жалб қилиш (майдончада сунъий уялар ва қиш вақтида қушларни боқиш)дир. Майдончага

шиллиқларни қириб ташловчи бақаларни жалб қилиш ҳам яхши натижа беради. Гулхоналарни ташкил этиш. Гул ўсимликларини экишнинг энг кўп тарқалгаи формаси клумба, рабатка (йўл ёқалаб кетган гулзор) ва газон (майсазор)лардир. Гулзорни безашда манзарали ўсимликларни тўғри танлаш (баландлиги, гулининг шакли ва ранги, гуллаш вақтига қараб) муҳимдир. Усимликларнинг ёруғлик, тупроқ ва намга бўлган талабни ҳам эътиборга олиш керак.Ўсимликларни танлаганда клумбада эрта баҳордан то кеч кузгача гул очилиб туриши назарда тутилиши лозим. Эрта баҳорда очилган гулга эга бўлиш учун кузда ерга пиёзли ўсимликлар — лола, нарцисс (чучмома) экилади ёки июль ойида капалакгул, зағчакўз, дастагуллар экилиб, эрта баҳорда улар доимий жойларига кўчириб ўтқазилади.Баҳорда зағча кўз ва нарцисс, капалакгул ва чучмомалардан чиройли гулхоналар қилинади. Эрта баҳорда гулловчилар гуллаб бўлгач, шу гулхонага ёзда гуллайдиган ўсимлик кўчатлари экилади. Зағчакўзлар олиб ташланади, лола ва нарцисслар ўз жойида қолади. Капалак гуллиларни ёз охиридан кеч кузгача гуллайдиган астралар билан алмаштириш мумкин.

Клумба (гулхона)лар. Уларнинг формаси мураккаб бўлмаслиги лозим. Айлана, овал ва тўғри тўртбурчак шаклидаги гулхоналарнинг кўриниши чиройлидир. Уларни катта қилмаслик лозим. Ғулхонани бўлишда унинг марказига энг баланд гуллар, марказдан узоқлашган сари ўрта бўйли гуллар, энг четларига эса паст бўйлилари экилади. Четдагилари гулхонадаги барча гуллардан паст бўлиши керак.Ёзги гуллардан паст бўйли астралар, бархатцалар (гулидовуд), алиссум, лобелия, цинерарияларни экиш мумкин. Бардюрлар учун баъзи кўп йиллик ўсимликлар — Субулята флокси, паст бўйли пиретрумдан фойдаланиш мумкин.

Рабаткалар. Бу йўлка четлари, бино деворлари, айвонлар ва деворлар бўйлаб экиладиган узун энсиз клумбалардир. Бу клумбаларга ўсимликлар қатор қилиб экилади. Масалан, йўлкадан биринчи қаторга наврўзгулни, иккинчи қаторга кўпйиллик гулсапсар ёки флоксни, учинчи қаторга картошкагулни ёки исфаракни экиш мумкин. Газон (майсазор)лар. Майсазорлар гулхоналар учун яхши фон хизматини ўтайди. Улар кўп йилликлар ва гулловчи буталар гурухлаб ўтқазилганда айниқса чиройлн кўринади. Майсазор учун ер кузда тайёрлаб қўйилади. Уруғлар эрта баҳорда ер нам вақтида сепилади. Манзарали ўсимликларни ўстириш. Гулхонани безашда чиройли гулловчи буталар ва ўтсимон манзарали ўсимликлардан фойдаланиш мумкин. Очиқ ерда яшаш давомийлигига кўра манзарали ўсимликлар кўп йиллик, икки йиллик, бир йилликларга бўлинади. Кўп йилликлар. Кўп йиллик ўсимликлар гурухига ер устидаги қисми қишда ҳалок бўладиган ўсимликлар киради. Уларнинг ҳаёти тупроқ остидаги органларида: пиёз,

тугунак, илдизпоя ва илдизида сақланади. Қишловчи ўсимлик баҳорда тез ўсади. Эрта баҳорда ва кузда гуллайдиган кўп йиллик ўсимликларга алоҳида эътибор бериш лозим. Баҳорда гуллайдиган бойчечак, заъфарон, наврўзгул, нарцисс, лола дан фойдаланиш мумкин. Ёзда гуллайдиган ўсимликлар — люпин, пеон, гулсапсар, пиёзгул, исфарак, диклитра, георгин, гладиолус, флокс. Кеч гуллайдиган кўп йилликлар орасида кўпйиллик астралар, шунингдек корея хризантемалари эътиборга лойиқдир. Кўп йилликлар кўпинча гул тузилишининг хилма-хиллиги, рангининг турлилиги билан ажралиб турувчи йирик, қийғос гуллайдигап ўснмликдир. Кўпларининг гули хушбўйдир. Булар гулисимбул, гулсапсар, пиёзгул, нарцисс, пеон, лола ва шу кабилардир. Уларнинг кўпчилиги узоқ муддат гуллайди. Баъзи кўп йилликлар қишга чидамли (сувйиғар, марваридгул, наврўзгул, купальница, флокс) бўлади. Сувйиғар, марваридгул, наврўзгул каби ўсимликлар сояга чидамлидир, шунинг учун уларни соя жойларда ҳам ўстириш мумкин.Кўп йиллик ўсимликлар орасида тупроқ остида поя ёки илдиз поялилари мавжуд бўлиб, улар шулар ёрдамида янги новда чиқариб, ён томонига ўсади. Бу гулсапсар, ландишдир. Кўп йиллик ўсимликларни уруғдан, тупини бўлиб, қаламча, пиёзи, тугунак пиёз ва пайвандлаш орқали кўпайтирилади. Агарда уруғдан кўпайтирилган она ўсимликнинг хусусияти йўқолса, фақат вегетатив кўпайтиришдан фойдаланилади. Уруғи қийин ўсадиган ўсимликлар (пеон, гулсапсар ва бошқалар) ёки ўзи сэкин ривожланадиган ўсимликлар (кўпгина пиёзлилар) ҳам вегетатив усул билан кўпайтирилади. Тупларни бўлиб кўпайтириш кўп йиллик ўсимликнинг гуллаш даврига кўра амалга оширилади. Кузда очйладиган — флокс, кузги астра баҳорда, баҳорда очиладиган — диклитра „ пеонлар ёгда кўпайтирилади. Чиннигул, флокс, картошкагул ва бошқалар ёзги қаламчалардан кўпайтирилади. Пиёзли ўсимликлар — гулисумбул, нарцисс, лола, лилия — пиёзидан кўпайтирилади. Пиёзли ўсимликларнинг пиёзини ковлаганда териб олинган майда пиёзчалар» пушталарда ўстирилади: лола —1 йил, гулисумбул, лилия, мускар, нарцисс, шафран — 2 йил. Мамлакатимизнинг ўрта минтақасида кўп

йилликлар ер музлагунича яхши илдиз отиши учун баҳорда ёки эрта кузда экилади. Манзарали ўсимликларни ўстириш. Шимолий районларда ўсимликларни кузда эккан маъқул.Кўп йилликларни парвариш қилиш тупроқни юмшатиш, бегона ўтларни юлиб ташлаш, суғориш, айниқса, ёзнинг биринчи ярмида, мульчалаш, баланд ўсадиганларини қозиқларга боғлаш, қишда ҳалок бўлган ер устидаги қисмларини қирқиш, баъзи қўп йилликларни қишлашга тайёрлаб, устини ёпиш кўпйилликларни қишлашга тайёрлаб устини ёпиш, кўп йилликларнинг қалинлашиб ўсиб кетишини назарда тутиб уларни қисмларга ажратиб ёшартиришдан ташкил топади.Ерда қишламайдиган кўп йиллик ўсимликларнинг экиладиган материалини кузгиқишки даврларда музламайдиган температураси 2—3°, бироқ 5—6° дан юқори ва 0° дан паст бўлмаган биноларда сақланади. Булар картошкагул тугунаклари, тугунакли бегония, тугунак пиёзли гладиолус ва илдизпояли шойигулдир. Икки йилликлар. Икки йиллик гул очадиган ўсимликларга кўпинча уруғ сепилгандан сунг иккинчи йилига гуллайдиган ўсимликлар киритилади. Бу ўсимликлар жуда чиройли бўлиб, ёзнинг биринчи ярмида очилади. Уч хил рангли гунафша, зағчакўз, Туркия чиннигули, дастагул энг кўп тарқалган икки йиллик ўсимликлардир. Гулхонада бир вегетатив даврда фойдаланиладиган гулларни бир йиллик ёки ёзги ўсимликлар дейилади. Ёзги ўсимликлар экилган йили очилади, уруғ беради ва ҳалок бўлади. Уларнинг гули чиройли бўлиб, ёзнинг иккинчи ярмида қийғос очилади. Алиссум, кларкия, астра, хина, гулидовид, тизимгул, чиннигул, мушукўт, космея, шаббўй, лобелия, итоғиз, люпин, кўкнор ва шу кабилар кўп тарқалган бир йиллик ўсимликлардир. Ёзги ўсимликлар яшик ва тувакларга уруғини сепиб кўчат қилиб кўпайтирилади. Уларнинг кўпчилигини ерга сепиб кўпайтириш ҳам мумкин. Бу усул болалар боғчалари учун кўчат қилиш усулидан кўра маъқулроқдир. Алиссум, нўхатгул, тирноқгул, итоғиз, кўкнор, настурция, скафиоза, флокс уруғларини турли муддатларда тупроққа сепиб ўстириш мумкин. Қиш олдидан ҳам сепиш мумкин, бу ернинг устки қатлами юпқа муз

билан қопланган вақтда амалга оширилади. Ҳамма ўсимликлар ҳам кўчат қилинганда бир хилда яхши ривожланавермайди. Шунинг учун ҳам уруғни ерга экиб кўпайтирилади. Булар кўкнор, шаббўй, настурциядир. Петуния, чиннигул, нўхатгул умуман кўчат қилинмайди, шунинг учун бу ўсимликларнинг кўчати ерга тупроғи билан бирга экилади. Ёзги ўсимликларни ўстиришда улардан баъзилари, масалан, гулидовид, хина, сальвия, настурция, иссиқсевар; бошқалари алиссум, итоғиз, чиннигул, тирноқгул, нўхатгул, шаббўй совуққа чидамли, аёзга бардош беришини унутмаслик лозим. Шунинг учун уларни турли вақтларда бевосита ерга экилади. Чирмашувчи ўсимликлар майдончани кўкаламлаштиришда жуда зарурдир. Бинолар, хўжалик қурилмалари, деворларда чирмашиб ўсадиган ўсимликлар майдончани безаб туради. Чирмашувчи ўсимликлар тез ўсади, уларнинг поялари эгилувчан ва узун, барглари ва гуллари чиройли бўлади. Булардан энг кўп тарқалганлари: карнайгул, настурция, ловия, нўхатгулдир. Чирмашувчиларни уруғи экиб кўпайтирилади. Тупроқ яхши ишланган, юмшоқ ва ўгитланган бўлиши керак. Уларни парвариш қилиш: ўтоқ, юмшатиш, суғориш ва ўғитлашдан иборатдир. Мевали боғ. Жой ва экинни танлаш. Мевали дарахтлар (олма ва нок) махсус жой ва тупроқ талаб қилади, чунки уларнинг илдиз системаси чуқур жойлашади ва бир жойда ўсади. Мевали дарахтлар учун энг яхши жой майдончанинг бир оз кўтарилган, совуқ шамоллардан ҳимоя қилинган қисмидир. Тупроқнинг мевали дарахтлар учун яроқлилигини шу жойда ўсаётган ўсимликларга кўра баҳолаш мумкин. Мевали дарахтлар дуб, заранг, шумтол бор жойларда яхши ўсиши аниқланган. Бу дарахтлар мезалиларнинг йўлдошлари ҳнсобланади. Мевали дарахтлар оғир лойтупроқдан кўра енгил тупроқларда яхши ўсади. Тупроқдаги қатлами ҳам аҳамиятга эгадир. У сув ўтказадиган бўлиши керак. Сувнинг кўп бўлиши ва сизот сувларнинг яқинлиги илдиз системасининг ҳалок бўлишига олиб келади. Экиш. Одатда икки йиллнк, пластик моддалар запаси кўпроқ, тутиши яхши бўлган кўчатлар экилади. Шунинг учўн улар анча чидамлироқ бўлади.

Кўчат баҳор ва кузда экилиши мумкин. Баҳорда экиш учун чуқурча кузда, кузда экиш учун эса, чуқурча экишдан камида 2 ҳафта олдин ковланади. Экилганда илдиз бўғими тупроқ юзасидан 2—3 см пастда бўлиши керак. Экилган кўчатларни қозиққа боғлаб, сув қўйилади ва учи кесилади. Бундан мақсад ортиқча буғланишнннг олдини олиш учун баргларни камайтиришдир. Мева берадиган бута ва ўсимликлар. Мева берувчи ўсимликлар тез ҳосилга киради. Улар паст температурага чидамлидир. Мевали кўчатлардан тез ҳосил олиш мумкин, у қиммат ҳам эмас. Ер тути (земляника). Юмшоқ мевалилар орасида бу энг кўп тарқалгандир. Бунинг сабаби унинг қимматли хўжалик қийматига эгалигидир. Земляника — кўп йиллик ўтсимон ўсимлик, тупи катта бўлмайди, илдиз системаси ҳам чуқуржойлашмайди. Кўпинча гажакларда пайдо бўлувчи тўпбарглар орқали кўпаяди. Тўпбарглар она ўсимликнинг ётувчи пояларидир. Экиш материали ёши 2—3 йилдан ортиқ бўлмаган ўсимликлардан тайёрланади. Земляника тупроққа ортиқча талабчан эмас, бироқ у ҳазо ўтказадиган, етарлича озиқли ва жуда нам бўлмаслиги керак. Земляника майдончаларидан фақат 4—5 йил фойдаланилади. Сўнгра у ковлаб ташланади. Янги майдонча тоза навли экиш материалидан барпо қилинади. Кўчат куз ва баҳорда тайёрланади. Энг қулай экиш муддатлари август ўрталаридан сентябрь ўрталаригачадир. Малина. Ярим бута, кўп йиллик, илдизли, бир ва икки йиллик, новдали ўсимликдир. Бир йиллик новда ҳосил бермайди, улар вегетатив даврда ўсишдан тўхтайди ва мева куртакларини ҳосил қилади. Келгуси йилда шу куртаклардан новдалар чиқиб, гул ва мева пайдо бўлади. Малина илдиз бачкиларидан кўпаяди. Илиқ мўътадил нам ерни ёқтиради. Ута ҳўл ерда унмайди, ўта қуруқ жойларда эса унчалик ривожланмайди ва қуриб қолади. Ҳар йили илдиз бачкилари ҳар бир 12—15 см га кўпи билан битта новда қолдирилиб олиб ташланади. Малина кўчатининг узоқ яшаши тупроқ шароити ва парваришга боғлиқдир. Малина ўртача 10—15 йил яшайди. Экилгандан кейинги йилида ҳосилга киради. Тўртинчи ва бешинчи йилда

ҳосили максимал бўлиб, шу даражада тахминан 10 йил туради. Шундан сўнг буталар қариб, мевалари майдалашади. Смородина. Унинг бир неча турлари: қора, қизил ва оқ турлари мавжуд. Энг қимматлиси қора смородинадир, 2—3 йиллиги энг кўп ҳосил берувчи ҳисобланади. Смороднна ва крижовник пархеш, буталарни бўлиш ва қаламча қилиш усуллари билан кўпайтирилади. Қора смородина оғир, бироқ ўта нам бўлмаган қумоқ тупроқни ёқтиради, шунинг учун смородинага майдончанинг пастки қисмлари ажратилади. Қуруқ жойларда у майда, тўкиладиган мева беради. Қушлар учун донхўрак ва уялар. Болалар боғчаси майдончасида қушларни бутун йил давомида кузатиш мумкин. Қушларни жалб қилиш усулларидан бири уларни қишда боқишдир. Куз кела бошлаган сари қушлар одамлар яшайдиган жойлар яқинига учиб кела бошлайди. Булар чумчуқ, қарға, катта читтак, саъва, снигерлардир. Худди мана шу вақтларда майдончада донхўрак ва уяларни ўрната бошлаш керак. Энг оддий донхўрак — дон токчасидир (ҳажми 50x60 см, четлари бир оз кўтарилган тахта). Уни дарахтга, деразага, ёғочга осиб қўйиш мумкин. Донхўрак — столча ва озиқ уйчаси анча қулай, чунки уларнинг усти ёпиқ бўлиб, озиқни ёмғир ва қордан сақлайди. Қушларни деразадан боқишда уларни хонадан кўриб туриш имконини берадиган донхўраклар қулайдир. Қушлар бу вақтда ўзлари яхши кўриниб турсаларда, кузатилаётганликларини сезмайдилар. Бундай донхўракни бир литрлик шиша банкадан қилиш мумкин. Ёнбошлатиб балкон панжарасига боғлаб қўйилган бундай шнша банка дсраза донхўраги ролини бажаради. Қушлар озиғи хилма-хилдир. Бу ёввойи ҳолда ўсувчи ўсимликлар, қайин, ольха, репейник, отқулоқнинг уруғ ва меваларидир. Қовоқ, тарвуз, писта уруғлари ҳам қушлар учун яхши озиқдир. Бу озиқларни катта читтак севиб ейди. Читтакларнинг қишдаги севимли озиқлари — тузланмаган ёғдир. Қушлар оқ нон ушоқларини ҳам ейдилар. Рябина ва калинанинг мевалари, шунингдек дарахтда қолган шумтол уруғлари снегирь учун яхши озуқа ҳисобланади.

Сунъий инлар. Майдончада сунъий инларни оммавий осиш читтак, чуғурчуқ, ҳашаротхўр каби қушларни жалб қилишда яхши натижалар беради. Қўпинча тахтадан читтак ва чуғурчуқ учун инлар тайёрланади. Иннинг ўлчови уч кўрсаткич билан: тубининг майдони, чуқурлиги (тагидан туйнугигача бўлган оралиқ) ва туйнуғнинг ўлчамига кўра аниқланади. Чуғурчуқлар инининг энг қулай ўлчови—14х14 см, ҳашаротхўрларга — 9X9 см, читтакларга —12X12 см дир. Читтак ва чуғурчуқларга ин ясашда тахтанинг қалинлиги 1,5 см, яхшиси 2,5 см бўлгани маъқул. Ин учун фанер ярамайди. Яхши инлар қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: мустаҳкам қоқилиши, тешиклар қолдирилмаслиги, тайёрлаш усули содда бўлиши керак. Тахталарнинг фақат ташқи томонини рандалаш лозим, чунки агарда ички томони рандаланса қушнинг силлиқ девордан чиқиши қийин бўлади. Туйнук ин томига яқин бўлиши зарур. Ин туйнугидан ин томигача бўлган оралиқ тахминан туйнук диаметрига тенг. Иннинг туйнуги думалоқ, томи эса олинадиган қилинади. Қушлар инни эгаллашлари учун уларни тўғри осиш муҳимдир. Инлар ёз ва кузда осилади. Қушлар учун инлар жуда зарур, чунки қпшловчи қушлар совуқ тунларда шу ерда жон сақлайдилар. Ин туйнугининг йўналиши турли қушлар учун турличадир: ҳашаротхўрлар шарқий йўналишни, катта читтаклар эса — ғарбий йўналишни маъқул кўрадилар.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Мактабгача ёшдаги болаларни ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари. Тошкент 2008 й. 2. О.У.Хасанбоева, Х.Д.Джабборова. «Болаларни табиат билан таништириш методикаси». Т., “Чўлпон” 2007 й. 3. Қ.Ҳайдаров. С.Нишонова. Табиатшунослик асослари ва болаларни атроф- табиат билан таништириш. Т., “Ўқитувчи” 1992 й. 4. П.А.Юсупова. Мактабгача ёшдаги балаларга экологик тарбия бериш. Т., “Ўқитувчи” 1995 й. 5. О.Хасанбоева ва бошқалар. “Педагогика тарихи”. Қўлланма. Т., “Ўқитувчи” 1997 й.

Похожие

МТМнинг ер майдончалари

Жисмоний тарбия машғулотларидаги асосий ҳаракат турлари (4-Амалий машғулот)

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизиш фаолиятига ўргатиш (4-амалий машғулот)

Болаларда хотиранинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш (Амалий машғулот)