Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш (Амалий машғулот) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш (Амалий машғулот)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.8271484375 KB

Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш (Амалий машғулот) Режа: 1. Бола шахсини ўрганишда психодиагностика методларининг аҳамияти. 2. Бола психологик ривожланиши кўрсаткичларини аниқлашда психодиагностика методлари, уларнинг турлари, қўлланиши. 3. Бола психик жараёнлари ва хусусиятларини текшириш методикаларини ўтказиш.

Бола шахсини ўрганишда психодиагностика методларининг аҳамияти . Таълим-тарбия жараёнини инсонпарварлаштириш бола ривожланиши ва тарбиясининг шахсга йўналганлик моделига асосланади. Психологик тадқиқотлардан маълумки, бугунги кун мактабгача таълим –тарбия жараёнини шахсга йўналтирилган дастурини ишлаб чиқиш ва уни амалда қўллаш, авваламбор мактабгача ёшдаги болаларнинг ўз-ўзини баҳолаши, болада илк шахсни шаклланиши, болани оламга ишончини шакллантиришни ифодаловчи шахснинг фаолияти ёндашуви, бола индивидуаллигининг ривожланиш концепцияларига асосланиши шубҳасиз. Мактабгача ёшдаги болалар шахсининг психик ривожланиши барча индивидуал ҳодисаларнинг яхлит намоён бўлиши натижаси сифатида қараш мумкин. Бу эса бола шахсининг оптимал ривожланишини таъминлашда мактабгача ёшдагилар шахс хусусиятларини ўз вақтида диагностика қилиб бориш кераклигини кўрсатади. Шунинг учун ҳам мактабгача ёшдагиларнинг хусусиятларига мос келувчи диагностик воситаларни танлаш ва улврдан фойдаланиш кераклиги биринчи галдаги вазифа саналади. Республикамизда узлуксиз таълим тизимининг бир бўғини ҳисобланмиш мактабгача таълим муассасаларида фаолият кўрсатаётган амалиётчи психологлар фаолиятидаги энг муаммоли томони тарбияланувчиларнинг психодиагностикасига доир инструментарийга эга эмааслигида бўлса керак. Мактабгача ёшдаги болалар шахсини психодиагностика қилиш оиладаги ва мактабгача таълим муассасадаги таълим-тарбия жараёнини ҳамда боланинг келажакда узлуксиз таълим тизимидаги ривожланиши борасида тўғри йўлйўналиш беришга имконият туғдиради. Агар мактабгача ёшдагиларни психологик жиҳатдан диагностикасига назар ташласак, унинг кўп қиррали эканлигини гувоҳи бўлиш мумкин, яъни боланинг билиш жараёнлари (предметлар билан ишлаши, диққати, хотираси, тафаккури, нутқи ва хаёли) шахслараро муносабатларга киришимлилиги (МТМдаги болалар гуруҳига мослашиши, гуруҳ аъзолари билан муносабати

ва бошқалар), эмоционал-иродавий соҳаси (боланинг предметлар билан ўйнаш давомидаги фаолияти, машғулотларда иштирок этиши) ва бошқалар. Бундан кўринадики, мактабгача ёшдагилар диагностикасининг ҳар бир жабҳаси учун маҳаллий шароитга мос, психометрик талабларга жавоб бера оладиган методикалар лозим эканлигидан далолат беради.Аммо бу борада ҳамдўстлик ва хорижий мамлакатларда етарлича тажрибалар мавжуд. Уларнинг тажрибаларидан оқилона ва мавжуд бўлган методикаларни маҳаллий шароитимизга мослаштирган ҳолда фойдаланиш ўринлидир. Чунки психодиагностик методикалар яратиш юқори касбий тайёргарлик. Вақт ва илмий изланишларни тақозо этади. БУ даражадаги тадбирлар республикамизда яқин йиллар ичида кенг кўламда амалга оширилиши табиий. Бугунги кун психодиагностик амалиётда бир қатор методикалар мавжуд (луғат тести, қўл ҳаракатларини аниқлаш, диққат ва хотирани ўрганиш, тест, фонематик эшитиш, “Мактаб расми” тести, “Интилиш даражасини аниқлаш”, тести, “Икки уйча”, “Мавжуд бўлмаган ҳайвон”, Нежнованинг стандартлаштирилган суҳбат ва бошқалар). Улардан фойдаланиш ва натижаларини тўғри таҳлил этиш мактабгача тарбия муассасалар психологларининг зиммасига тушади. Уларнинг касбий маҳорати муаммони ечишнинг энг муҳим омили саналади. Мактабгача ёшдагилар диагностикасини амалга ошириш учун мактабгача тарбия муассасасидагиларнинг барчасида ҳам етарлича касби ёки психологик тайёргарлиги бор деб бўлмайди. Чунки таълим муассасаларида амалиётчи психологлар фаолиятини йўлга қўйилганлигига ҳали кўп бўлгани йўқ. Шунга кўра мактабгача тарбия муассасаларида психодиагностик тадбирларни ташкил этишда саъй-ҳаракатлар бўлсада, ҳали бир қатор ишларни амалга ошириш зарурати мавжуд.

Ўйлаймизки, бу борада қуйидаги ишларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ: 1. Мактабгача таълим муассасалари учун амалиётчи психологлар тайёрлашни тўғри ташкил этиш. 2. Мактабгача таълим муассасаларида фаолият кўрсатаётган амалиётчи психологлар фаолият самарадорлигини ҳамда уларнинг психодиагностик имкониятларини оширишга қаратилган қисқа муддатли ва эҳтиёжга асосланган малака ошириш курсларини ташкил этиш. 3. Мактабгача таълим муассасалари тарбияланувчилари шахсини, психик ривожланишини ва хулқ-атворини диагностика қилишга имконият берувчи психодиагностик методикалар билан таъминлашга хизмат қилувчи методик таъминот бўлими фаолиятини йўлга қўйиш. «Кактус» методикаси: Керакли материаллар: рангли қаламлар, А-4 форматдаги қағоз. Ўқувчига кактус расмини чизиш таклиф этилади. Расм чизиш вақтида савол бериш ва тушунтиришлар берилмайди. Расм чизиш бўлингандан кейин сухбат ўтказилади; 1.Кактус хонакими ёқи ёввойими? 2.Уни ушлаш мумкинми? 3.Кактусни парвариш қилиш унга ёқадими? 4.Кактусга яқин қандай гуллар бор? 5.Кактус ўсганда қандай ўзгаришлар бўлади? Натижалар таҳлили: психолог чизган расмларга қараб ўқувчидаги эмоционал ҳолатларни аниқлайди; Жаҳлдорлик кучли-кактусда тиканлар сони кўп чизилса, тиканлари узун ва яқин жойлашган бўлса; Импульсивлик- биринчи ташқи туртки ёқи ҳис-туйғулар таъсиридаёқ уйлаб ўтирмай маълум сўзларни айтиб юборишга, ҳаракатларни бажаришга мойиллик ифодаланадиган характер хислати расмни босиб чизиш, алоҳида ажратилган чизиқлар;

Эгоцентризм ўз шахсий манфатлари ва эҳтиёжларини қондиришга кучли ҳирс қўйиш-расм катта ва варақнинг ўртасида жойлашган бўлса; Тобелик-ишончсизлик: расм кичкина ва варақ пастида бўлса; Очиқлик ва намойишкороналик – ноаниқ шакл, куртаклар чизилган бўлса; Эхтиёткорлик ва яширинлик – кактус четларида зигзаг чизилган бўлса; Оптимизм келажакка ишонч билан тўлиб-тошган ижобий характер хислати ёки эмоционал ҳолат ёқи ёркин ранглардан фойдаланса; Хавотирланиш-тўқ ранглардан фойдаланиб штрихлар берилса; Нозик дид эгаси-гуллаган кактус чизилса, чиройли шакл ва безак берилса; Экстроверт - агарда расмда бошқа кактуслар ва гуллар чизилган булса, теварак-атрофдаги одамларга, ташқи ҳодисаларга ўрганиш бор. Оилавий ҳимояга интилиш-гултувак чиройли безак берилса; Ёлғизликка интилиш-ёввойи ҳолда ўсадиган кактус чизилса. «Шаклларни қирқиб чиқ» методикаси. Ушбу методика 4-5 ёшли болаларнинг кўргазмали-ҳаракатли тафаккурини ташхис қилишга мўлжалланган. Топшириқнинг мақсади қоғозга чизилган шаклларни тез ва аниқ қирқиб олишдан иборат. Расмда берилган 6 та квадратда ҳар хил шакл тасвирланган. Ушбу расмлар болага бир бутун ҳолатда берилмайди, балки ҳар бир квадратдаги расмлар алоҳида берилади. Бунинг учун тадқиқотчи расмларни олтита квадратга қирқиб чиқади. Болага ҳар бир квадратдаги тасвирлар кетма-кетликда берилади. Расмлар тартиб рақами билан белгиланган ва қайчи билан имкони борича, шаклларни тез ва аниқ қирқиб олиш керак.

Натижаларни баҳолаш: Методика натижаларини баҳолашда, бола томонидан топшириқни бажариш жараёнидаги вақт ва аниқликка эътибор қаратилади. 10 балл-ҳамма шакллар бола томонидан 3 дақиқадан кам вақтда қирқиб олинса, ҳамма шакллар контури аслидан 1 мм дан кўп фарқ қилмаса; 8-9 балл - ҳамма шакллар 3 дақиқадан 4 дақиқагача қирқиб олинса ҳамда шакллар контури аслидан 1 мм дан 2 мм гача фарқ қилмаса; 6-7 балл - ҳамма шакллар 4 дақиқадан 5 дақиқагача қирқиб олинса ҳамда шакллар контури аслидан 2 мм дан 3 мм гача фарқ қилмаса; 4-5 балл - ҳамма шакллар 5 дақиқадан 6 дақиқагача қирқиб олинса ҳамда шакллар контури аслидан 3 мм дан 4 мм гача фарқ қилмаса; 2-3 балл - ҳамма шакллар 6 дақиқадан 7 дақиқагача қирқиб олинса ҳамда шакллар контури аслидан 4 мм дан 5 мм гача фарқ қилмаса; 0-1 балл - бола топшириқни 7 дақиқадан кўп вақт мобаинида бажара олмаса ҳамда қирқиб олинган шакллар контури аслидан 5 мм дан кўп фарқ қилса; Тараққиёт ҳақида хулоса: 10 балл - жуда юқори, 8 - 9 балл - юқори, 4 - 7 балл - ўртача, -3 балл - паст, 0 - 1 балл - жуда паст.

«Расмларда қандай предмет етмайди» методикаси Бу методика 3-4 ёшгача бўлган болаларнинг тафаккурини ташхис қилиш учун мўлжалланган. Топшириқни бажаришдан олдин болага расмлар кўрсатилади ва ушбу тасвирлар тўлиқ бўлиши учун қандайдир предметнинг етишмаслигини, бу предметлар расмнинг пастки қисмида тасвирланганлиги айтиб ўтилади. Бола расмдаги тасвирлар тўлиқ бўлиши учун зарур предметларни топиб кўрсатиб бериши керак. Натижаларни баҳолаш. 10 балл- топшириққа кетган вақт 30 сониядан кам бўлса; 8-9 балл- топшириқни бажаришга кетган вақт 31 сониядан 49 сониягача бўлса; 6-7 балл- топшириқни бажаришга кетган вақт 50 сониядан 69 сониягача бўлса; 4-5 балл- топшириқни бажаришга кетган вақт 70 сониядан 89 сониягача бўлса;

2-3 балл-топшириқни бажаришга кетган вақт 90 сониядан 109 сониягача бўлса; 0-1 балл- топшириқни бажаришга кетган вақт 110 сония ва ундан кўп бўлса Тараққиёт даражаси ҳақидаги хулоса: 10 балл -жуда юқори 8 -9 балл -юқори 4 -7 балл -ўртача 2 -3 балл -паст 0—1 балл -жуда паст «Классификациялар» методикаси 5-7 ёшли болаларда сўз-мантиқ тафаккурини ўрганиш учун қўлланилади. Рағбатлантирувчи материал cифатида 25 та карточка тақдим қилинган бўлиб, у беш гуруҳга бўлинади, ҳар бир гуруҳда 5 тадан карточка мавжуд. • Биринчи гуруҳ — шариклар. • Иккинчи гуруҳ — кийим. • Учинчи гуруҳ — мевалар. • Тўртинчи гуруҳ — сабзавотлар. • Бешинчи гуруҳ — озодалик буюмлари. Ҳар бир гуруҳ учун умумий характерга эга бўлган жиҳатлар қуйидагилар ҳисобланади: • ҳар бир гуруҳ бирдан бешгача бўлган предметлар сони билан бирбиридан ажралиб турувчи бешта карточкадан иборат. Масалан,иккинчи гуруҳни умумлаштирувчи сўз кийим сўзидир. Карточкаларда қуйидаги предметлар тасвирланган: 1-карточкада бир предмет: - шапка; 2-карточкада икки предмет: -шапка ва шарф; 3-карточкада учта предмет: -шапка, шарф, кофта; 4-карточкада тўрт предмет: -шапка, шарф, кофта, қўлқоплар; 5-карточкада беш предмет: - шапка, шарф, кофта, қўлқоплар, шим.

Карточкалардаги предметлар сонига бола ташқи белгилар сифатида қараши ва буларга асосланиб қарор қабул қилиши мумкин, аслида у барча карточкаларни предметлар турига қараб эмас, балки предметлар сонига қараб классификация қилади. Ҳар бир гуруҳ учун фон сифатида бир хил ранг танланган, улар бир хил рамкага олинган, бу эса болага вариантларни классификация қилишда уларни фарқлай олиши учун асос бўлиши мумкин. Бу классификация варианти ташқи белгиларга асосланган ҳисобланади. «Классификациялар» методикасининг иккинчи варианти ҳам бўлиб 16 та карточка кўринишида такдим қилинади ва тўртта гуруҳдан иборат, ҳар бир гуруҳда 4тадан карточка бор. Биринчи гуруҳ — ёғоч: 1-карточка — дарахт; 2-карточка — ёғоч; 3- карточка — курси; 4-карточка — ёғочдан қилинган кубиклар. Дарахт танасидан ёғоч олинади, ёғочдан стул ва болаларнинг ёғоч ўйинчоқлари ясалади. Иккинчи гуруҳ — дон ва дон маҳсулотлари: 1-карточка — буғдой бошоқлари ; 2-карточка — халтачада ун; 3-карточка — нон; 4-карточка — кондитер маҳсулотлари. Буғдой донларидан ун қилинади ва ундан нон, кондитер маҳсулотлари тайёрланади. Учинчи гуруҳ — товуқ ва тухумдан тайёрланган маҳсулотлар: 1- карточка — товуқ; 2-карточка — тухум; 3-карточка — қуймоқ; 4-карточка — торт. Товуқ тухум қўяди, ундан қуймоқ ва торт тайёрланади. Тўртинчи гуруҳ — қўй ва қўй жунидан тайёрланган кийим-кечаклар: 1-карточка — қўй; 2-карточка — жун ва жундан йигирилган ип; 3- карточка — жун свитер; 4- карточка — жун қўлқоплар. Қўй жун беради, жундан ип йигирилади ва ундан ҳар хил турдаги жун кийимларни тўқишда фойдаланилади. Биринчи вариантдан фарқли равишда «классификациялар» методикасининг иккинчи вариантида умумлаштирувчи бир сўз билан бирлашган предметлар| гуруҳидан эмас, балки бир-бири билан боғлиқлик

мавжуд бўлган ва бола аниқлаши, улар асосида карточкаларни классификация қилиши лозим бўлган предметлардан тузилган. Худди биринчи вариантдаги каби сўз-мантиқ тафаккурнинг шаклланганлик даражаси болада назарий шаклга «чиқиб» кетмаслиги ва бола уларга асосланиши учун карточкаларда махсус «ташқи» белгилар берилган. Биринчи гуруҳда бир стакан сут, иккинчи гуруҳда япроқча, учинчи гуруҳда тухум, тўртинчи гуруҳда ип ғалтаги «ташқи» белги вазифасини ўтаган. Методикада махсус тузилган ташқи белгиларни ҳам эътиборга олиш лозим: -ҳар бир гуруҳ умумий фон билан намойиш қилинган, карточкалар бир хил рамкага олинган бўлиб, буларнинг ҳаммаси боланинг классификациялар вариантларини ажратиб олишида асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Классификацияларнинг бу варианти ҳам ташқи белгиларга асосланган; -ҳар бир гуруҳ тўртта карточкадан иборат бўлиб, расмларнинг тагида кички-на, ҳар бир гуруҳ учун хос бўлган қўшимча расмлар бор. Бу қўшимча расмларнинг сони бир-бирига боғлиқлик мантиғига тўғри келади. Масалан, сигир тасвирланган карточкада кичкина бир стакан сут бор, сут тасвирланган карточкада иккита кичкина стакан сут бор. Творог ва пишлоқ тасвирланган карточкаларнинг тагида эса мос равишда уч ва тўрт кичкина стаканда сут бор. Тадқиқотни ўтказиш техникаси Қўлланилиши: «Олдингда турган расмларнинг ҳаммасига диққат билан қара. Уларнинг орасида бир-бири билан ўхшаш расмлар бор. Бир-бирига ўхшаш расмларни топ ва уларни алоҳида гуруҳларга ажрат. Шундай қилсанг, бир-бирига ўхшаш расмлар гуруҳи йиғилади». Тестнинг ўтказилиши: Расмларни болага бериб уларни жим кузатасиз. Болага расмларни бемалол кўриб чиқишига имконият беринг. Бола уларни ўзича, ўзи белгилаган мезонлар бўйича классификация қилиши мумкин. Ишни тугатгандан кейин расмларни нима учун гуруҳларга бундай қилиб ажратганлигини ва ҳар бир гуруҳни қандай номлашини сўранг. Агар бола

ўзининг ечимини асослаб берса, у билан буни муҳокама қилинг. Мабодо бола хато қилса, унга озгина йўл кўрсатиб юборинг. Шундай қилиб, сиз бола имконияти чегараларини билиб оласиз. Бола учун вазифани ўзингиз бажаришга ошиқманг, айниқса, вазифа қандай йўл билан тўғри бажарилишини айтманг. Болага озгина йўл-йўриқ кўрсатиб юбориш орқали вазифани тўғри ечимини топишига имкон бериш керак. Расмларнинг мазмунини муҳокама қилиш бола нутқининг ривожланиш хусусиятлари ва онгининг ривожланиш даражасини аниқлашга имкон беради. Натижалар таҳлили Бу тест болаларни кўргазмали-образли тафаккурдан сўз-мантиқ тафаккурига ўтиш жараёни хусусиятларини аниқлайди. Айнан шунинг учун ҳам болалар берилган вазифа негизини мустақил равишда ифодалаб беришлари муҳим аҳамиятга эга. Қоида бўйича вазифа 10-15 дақиқадан ошмаса ҳам, ишлаш вақти чегараланмайди. Асосий эътибор вақт кўрсаткичларига эмас, балки бажарилган ишнинг тавсифига ва ўзига хослигига қаратилади: Тест ўтказиш жараёнида бола вазифани бажара олмаса, уни хато деб белгилашга ошиқманг.Уларнинг кўпчилиги вазифани тушунмаганлиги тезроқ ишни тугатиш хоҳиши олдиндан тарқатма материаллар билан предметлиманипулятив ҳаракатларни бажарганлиги кабилар билан боғлиқбўлиши мумкин. Шунинг учун болага бу босқични босиб ўтишга имкон бериш керак. Агар шунда ҳам бола вазифани 6ажара олмаса, сиз унга озгина туртки бериб юборишингиз мумкин. Қоида бўйича болага «Нима учун сен олма расмини бу гуруҳга қўшяпсан?» дейилади. Жавобни кўтиш керак. Жавоб нотўғри бўлган ҳолатларда умумлаштирувчи сўзни топишга қаратилган қўшимча саволлар берилади. Агар бола нима мева-ю, нима сабзавот эканлигини билмаслигига ишонч ҳосил қилсангиз, унда боланинг сўз-мантиқ тафаккури шаклланмаган, деб хулоса чиқариш ярамайди. Билим бериш мантиғи болаларни ўқув материали билан таништириш, ундан кейин

6у материал билан ишлашни тақозо этади. Керакли маълумотлар берилгач, текширувни давом эттириш мумкин: бунда болага бошқа карточкалар тўплами берилади ва у хато қилган тақдирда ҳам иш тўхтатилмайди. Агар бола психолог тушунтириб бергандан кейин ҳам вазифани бажара олмаса, унда сўз-мантиқ хотирасининг бузилганлиги ҳақида гапириш мумкин. Бу натижани исботлаш учун маълум бир вақт ўтгандан кейин (бир ҳафта, ўн кун) болага классификацияларнинг бошқа вариантини таклиф қилиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Нишонова З.Т., Алимова К.Г. Болалар психологияси ва психодиагностиаси Т.: ТДПУ 2017 – 264 б. 2. Ғозиев Э. Онтогенез психологияси Назарий- экспериментал таҳлил T.: Ношир 2010. – 356 b. 3. Дўстмуҳамедова Ш.А., Нишонова З.Т. ва бошқалар Ёш даврлари ва педагогик психология Т.: Фан ва технологиялар 2013 – 343 б. 4. Шаповаленко И.В. Возрастная психология (Психология развития и возрастная психология): учебник для студентов вузов. – М.: Гардарики, 2007. – 349 с.

Похожие

Болаларни табиат билан таништириш методлари (3-Амалий машғулот)

Болаларда хотиранинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Болаларда сезги ва идрокнинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Болаларда нутқ ва хаёлнинг ривожланиши (Амалий машғулот)

МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот)