Болаларда нутқ ва хаёлнинг ривожланиши (Амалий машғулот) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Болаларда нутқ ва хаёлнинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.8818359375 KB

Болаларда нутқ ва хаёлнинг ривожланиши (Амалий машғулот) Режа: 1. Бола нутқининг хусусиятлари. 2. Болалар нутқини шаклланишига тасир этувчи омиллар. 3. Мактабгача ёшдаги болада хаёлнинг ривожланиши. 4. Болаларда хаёл турларининг кўриниши. 5. Хаёлнинг тараққиётида ўйин ва тасвирий фаолиятнинг аҳамияти. 6. Ҳикоя ва эртакларнинг хаёл тараққиётига таъсири.

Бола нутқининг хусусиятлари. Боғча ёшидаги болалар нутқининг ривожланиши уларнинг фаолияти, мулоқоти билан узвий боғлиқдир. Бола жумланинг мазмуни ва шаклидаги ўзгариш унинг мулоқот шакллари ўзгариши билан боғлиқ бўлади. Илк болалик даврига хос ситуатив нутқ ишчан мулоқот шаклидан носитуатив билишга ёъналтирилган ва носитуатив-шахсий мулоқот шаклига ўтилиши болалар нутқига маълум бир талаблами қўяди. Бу талаблар бола нутқининг янги-янги томонларини, турли коммуникатив масалаларни ҳал қилиши учун зарур бўлган хусусиятларни таркиб топтиради. Боғча ёшидаги боланинг нутқи социал контактларни ўрнатиш функциясини бажара бошлайди. Бунинг учун эса болада ички нутқ таркиб топиши, монологик хусусият касб этиб бориши лозим бўлади. Боғча ёшда бола нутқининг ривожланишидаги муҳим хусусият нутқ тафаккур қуролига айланишидан иборат. Бола сўз-луғат бойлигининг ўсишида 2 муҳим томон — миқдор ва сифат томонлари мавжуд. Луғат бойлигининг миқдорий ўсиши Д.Б. Элькониннинг кўрсатишича, бевосита боланинг ҳаёт шароитлари ва тарбияланиш хусусиятларига боғлиқ. Сўнгги йилларда у ёки бу ёшдаги болалар нутқининг луғат таркибини ўрганишга бағишланган тадқиқотларда аввалги тадқиқотларга нисбатан юқорироқ миқдорий кўрсаткичлар аниқланди. Жумладан, В.Логинанинг маълумотларига кўра 3 ёшга келиб, бола луғатида 1200 та сўз мавжуд бўлади, 6 ёшли боланинг фаол луғати эса 3000-3500 сўзни ўз ичига олади. Ваҳоланки, 4060 йил олдин ўтказилган тадқиқотларда 3 ёшли боланинг луғати 400-600 сўздан, 6 ёшли боланинг актив луғати эса 2500-3000 сўздан иборат деб кўрсатилган эди. Мактабгача даврдаги болаларда хаёл. Хаёлнинг ривожланиши учун болага турмуш тажрибаси, тасаввурлар заҳираси ҳамда жуда кўп билимлар керак бўлади. Тажриба эса боланинг ташқи оламдаги нарса ва ҳодисаларни ўзи кўрсатиши, воқелик ҳамда турли соҳаларга доир тасаввур ҳосил қилиши, катта одамлар билан кенг муносабатда бўлиши натижасида ортиб боради.

Шундай қилиб хаёл мактабгача ёшдаги болаларнинг тараққий этишларида катта ўринни эгаллайди. Шунинг учун ҳам мактабгача ёшдаги даврда боланинг хаёли етарли ўсган бўлиши керак, чунки мактабдаги ўқиш биринчи кундан бошлаб болалардан хаёл қилиш қобилиятининг хусусан тикловчи хаёл яхши ўсган бўлишини талаб қилади. Мактабгача тарбия ёшидаги бола шахси ва шахслараро муносабатларини ўрганиш Боғча ёшидаги болалар шахсининг шаклланишига кўра, бу даврни 3 босқичга ажратиш мумкин: - биринчи давр - 3- 4 ёш оралиғида бўлиб, эмоционал жиҳатдан ўз-ўзини бошқаришнинг мустаҳкамланиши билан боғликдир; - иккинчи давр - 4-5 ёшни ташкил қилиб, аҳлоқий ўз-ўзини бошқариш шаклланади; -учинчи давр эса, шахсий ишчанлик ва тадбиркорлик хусусиятларининг шаклланиши билан тавсифланади. Мактабгача даврда ахлоқий тушунчалар борган сари қатъийлаша боради. Ахлоқий тушунчалар манбан сифатида уларнинг таълим-тарбияси билан шуғулланаётган катталар, шунингдеқ тенгдошлари ҳам бўлиши мумкин. Ахлоқий тажрибалар асосан мулоқат, кўтиш, тақлид қилиш жараёнида, катталарнинг мақхов ва танқидлари таъсирида ўтади ҳамда мустаҳкамланади. Бу баҳо ва мақтовлари боланинг муваффақиятга эришишига бўлган ҳаракатларининг ривожланишида муҳим ўрин тутади. Боғча ёшидаги даврда болаларда мулоқатнинг янги мотивлари юзага келади, бу шахсий ва ишбилармонлик мотивларидир. Шахсий мулоқат мотивлари - бу болани ташвишга солаётган ички муаммолар билан боғлик, ишбилармонлик мотиви эса, у ёки бу ишни бажариш билан боғлик бўлган мотивлардир. Бу мотивларга аста-секинлик билан билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш билан боғлик ўқиш мотивлари киради. 3-3,5 ёшлар оралиғида ўзларининг муваффақият ва муваффақиятсизликларига ўз муносабатларини билдиради ва бу муносабат,

асосан ўзларига берадиган баҳолар асосида шаклланади. 4 ёшли болалар эса, ўз имкониятларини реал баҳолай оладилар. Лекин, 4-5 ёшли болалар ҳали шахсий хусусиятларини идрок этишга ва баҳолашга қодир эмаслар, шунингдек ўзлари ҳақида маълум бир хулосани бера олмайдилар, ўз-ўзини англаши, лаёқати катта боғча ёшида ривожланиб, аввал у қандай бўлгани ва келажакда қандай бўлишини фикрлаб кўришга ҳаракат қиладилар. Мактабгача тарбия ёшидаги бола шахсини тадқиқ қилиш жуда мураккаб жараёндир, чунки кўпгина шахс методлари, катта ёшли одамларга мўлжалланган ва болани ўз-ўзини анализ қилиш имкониятларига асосланмаган. Бундан ташқари психодиагностика ёрдамида урганаладиган шахс сифатлари мактабгача тарбия ёшида тўлик шаклланмаган ва беқарордир. Болалар психодиагностикаси ихтиёрида фақат махсус проектив методлар, яъии болани ютуққа эришиш мотивлари ва хавотирланиш,) ҳолатларини ўрганиш методлари мавжуддир ёки шахс сифатларини баҳолашда эксперт методларидан фойдаланиш мумкин. Бунда эксперт сифатида болани яхши биладиган катталар, тарбиячилар, ота-оналар майдонга чиқадилар. Фақат ана шундай тарзда болани шахс сифатларига баҳо бера олиш имкониятларига эга бўламиз. Биринчи методикамиз болалардаги ютуққа эришиш мотивининг тараққиёт даражасини баҳолашга мўлжалланган. Бунда мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг ҳар хил вазиятлардаги фаолиятида муваффақиятга фаол интилишлари ташхисланади. Ютуққа эришиш мотиви шахсга туғма ҳолатда берилмайди. Балки мактабгача тарбия ёшида шаклланиб-бориб, бола мактабга қабул қилинаётган даврга келиб, боланинг беқарор шахс сифатига айланиши мумкин. 5-6 ёшли болаларда, ушбу эҳтиёж уларнинг индивидуал сифатларида бир-биридан жуда катта фарқланади. Бунда ютуққа эришиш мотиви кучли бўлган болалар асосан ҳаётида жуда катта муваффақиятларга эришадилар, агар ушбу эҳтиёж суст ривожланган бўлса, у ҳолда омадсизликлардан қочиш мотиви болаларда юқори ўринда туради.

«Эслаб қол ва расмларни қайта чиз» методикаси Болага кетма-кетлик билан иккита расм кўрсатилади, уни бола бир дақиқа мобайнида кўриб чиқиб, эслаб қолипш зарур, сўнгра эса худди шундай катталикдаги оқ қоғоэга қайтадан чизиб бериши тушунтириб берилади. Бола томонидан бажарилган иш баллар сифатида баҳоланади ва таҳлил қилинади. Бола томонидан бажарилган ишнинг сифатий тахдили I-расмдаги чизиқларнинг бирлашуви 1а. Ҳар қандай бир-бири билан бирлашиб кетмаган чизикдар гуруҳи + 1 балл билан баҳоланади. I6. Ҳар қайси чизиқлар гуруҳи бошқа чизиқлар билан бирлашиб кетган бўлса, - 1 билан баҳоланади. Масалан: 2a. Ҳар қайси параллел чизиқлар 3 ёки 1 тадан ортиқ чизиқлар + 1 балл билан баҳоланади. 2б. Агар параллел чизиқлар бир-бири билан бирлашиб кетган бўлса, - 1 балл билан баҳоланади.

Изоҳ 3а. Ҳар қайси икки ва ундан кўп тўлқинсимон чизиқлар, агар уларнинг узунлиги баландликларидан 3 марта катта бўлмаса ҳамда улар билан кесишмаса + 1 балл билан баҳоланади. 3б. Бунинг акси бўлса - 1 балл билан баҳоланади. «Мен кимман» методикаси Ушбу методика ёрдамида мактабгача тарбия ёшдаги боланинг ўз-ўзини баҳолаши ташхисланади. Тадқиқотчи 10 хил шахс сифатлари ҳақида савол бериб, қайдномада белгилаб боради ва улар балларга айлантирилади. Натижаларни баҳолаш «Ҳа» шаклидаги жавоблар 1 балл билан «Йўқ» шаклидаги жавоблар 0 балл билан баҳоланади. «Билмайман» ва «Баъзан» жавобларни 0,5 балл билан баҳоланади. Боланинг ўз-ўзини англаши умумий баллар йиғиндиси билан аниқланади. Бола тараққиёти ҳақида хулоса: 10 балл - жуда юқори 8-9 балл - юқори 4-7 балл - ўртача 2-3 балл - паст 0-1 баллгача - жуда паст

№ Шахс сифатларини шарҳлаш Оғзаки жавоблар шкаласини баҳолаш Ҳа Йўқ Баъзан Билмайман 1 Яхши 2 Меҳрибон 3 Ақлли 4 Тартибли 5 Гапга кирувчан 6 Эътиборли 7 Мулойим 8 Қобилиятли 9 Меҳнатсевар 10 Ростгўй Шахслараро муносабатларни ўрганиш методлари «Бола атрофдаги одамлар билан қандай муносабатда» методикаси. Ушбу методик саволнома боланинг коммуникатив сифатларини баҳолашга мўлжалланган. Ушбу методик саволнома ёрдамида боланинг атрофидаги одамлар билан коммуникатив қобилиятлари ташхисланади ва бу қуйидаги мезонларга асосланади. 1. Меҳрибонлик 2. Одамларга эътиборлилиги 3. Ростўйлиги 4. Мулойимлиги 5. Мулоқатчанлиги 6. Сахийлиги 7. Ҳамиша бировларга ёрдам беришга тайёрлиги 8. Ҳақиқатгўйлиги 9. Ҳаётий қувноқлиги

10. Масъулиятлиги Ота-оналарга, тарбиячиларга ва қариндошларга мўлжалланган коммуникатив шахс саволномаси. 1. Сизнинг фарзандингиз меҳрибонми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 2. Сизнинг фарзандингиз эътиборлими? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 3. Сизнинг фарзандингиз ростўйми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 4. Сизнинг фарзандингиз мулойимми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 5. Сизнинг фарзандингиз мулоқатчанми? а) ҳа б) йўқ

в) баъзан г) билмайман 6. Сизнинг фарзандингиз сахийми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 7. Сизнинг фарзандингиз ҳамиша бировларга ёрдам беришга I айёрми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 8. Сизнинг фарзандингиз ҳақиқаттўйми? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 9. Сизнинг фарзандингиз ҳаётдан қувноқ ва завқланувчими? а) ҳа б) йўқ в) баъзан г) билмайман 10. Сизнинг фарзандингиз маъсулиятлими? а) ҳа б) йўқ

в) баъзан г) билмайман Натижаларни баҳолаш: Боланинг ҳар бир «ҳа» жавоби 1 балл Билан, «йўқ» жавоби 0 балл Билан, «билмайман», ёки «баъзан» жавоблари 0,5 балл билан баҳоланади. 10 балл - жуда юқори 8-9 балл - юқори 4-7 балл - ўртача 2-3 балл - паст 0-2 баллгача - жуда паст

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Нишонова З.Т., Алимова К.Г. Болалар психологияси ва психодиагностиаси Т.: ТДПУ 2017 – 264 б. 2. Ғозиев Э. Онтогенез психологияси Назарий- экспериментал таҳлил T.: Ношир 2010. – 356 b. 3. Дўстмуҳамедова Ш.А., Нишонова З.Т. ва бошқалар Ёш даврлари ва педагогик психология Т.: Фан ва технологиялар 2013 – 343 б. 4. Шаповаленко И.В. Возрастная психология (Психология развития и возрастная психология): учебник для студентов вузов. – М.: Гардарики, 2007. – 349 с.

Похожие

Болаларда хотиранинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Болаларда сезги ва идрокнинг ривожланиши (Амалий машғулот)

Болаларда диққатнинг ривожланиши

Психодиагностика методлари ва улардан фойдаланиш (Амалий машғулот)

МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот)