Ижтимоий муҳитнинг шахс шаклланишига таъсири - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ижтимоий муҳитнинг шахс шаклланишига таъсири

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

26.265625 KB

Ижтимоий муҳитнинг шахс шаклланишига таъсири Режа: 1. Психик тараққиёт, ёш босқичлари ва ёш инқирозлари 2. Ёш даврлар психологиясида бир неча кичик кризислар ва катта кризислар мавжуд.

Ижтимоий муҳитнинг шахс шаклланишига таъсири Инсон шахсининг таркиб топишини ўрганиш давомида юзага келган социогенетик концепция фанда экспериментларнинг ривожланиши билан боғлиқдир. Маълумки, XVII асрнинг охири ва XVIII асрнинг бошларида табиий фанлар жадал суръатлар билан ривожлана бошлади, ўша пайтда ҳамманинг диққат - эътибори мўъжизакор тажрибага қаратилган эди. Бу ҳодиса инсон шахсининг таркиб топиши масаласига ҳам таъсир қилмай қолмади. Социогенетик концепция намояндалари инсоннинг бутун тараққиёти, шу жумладан, шахсий хусусиятларнинг таркиб топиши, асосан, тажрибага боғлиқдир. Бу назарияда шахсда рўй берадиган ўзгаришларни жамиятнинг тузилиши, ижтимоийлашиш усуллари, атрофидаги одамлар билан ўзаро муносабат воситалари асосида тушунтирилади. Бу таълимотга кўра инсон биологик тур сифатида туғилиб, ҳаётдаги ижтимоий шарт- шароитларнинг бевосита таъсири остида шахсга айланади. Чунончи, англиялик олим Джон Локк дунёга келган янги чақалоқ боланинг руҳини «топ-тоза тахтага» ўхшатади. Унинг фикрича, боланинг « топ-тоза тахта » тарзидаги руҳига нималарни ёзиш мутлақо катта одамлар ихтиёрларидадир. Шунинг учун боланинг қандай одам бўлиб етишиши, яъни унда қандай шахсий фазилатларнинг таркиб топиши бола ҳаётдан оладиган тажрибага, ўзгалар билан мулоқот жараёнида оладиган ҳаётий тушунча ва тасаввурларига боғлиқдир, деб таъкидлайди. Ҳар иккала йўналишнинг намояндалари, ўз манфаатларининг ташқи жиҳатдан бир-бирига қарама- қарши бўлишига қарамай, инсоннинг психик хусусиятларини ё наслий, биологик омиллар таъсири остида ёки ўзгармас муҳит таъсирида аввалдан белгиланган ва ўзгармас нарса, деб эътироф этадилар. Маълумки, одам шахс сифатида мунтазам, қандайдир фаолиятда таркиб топиб боради, ривожланади, унинг фаоллиги намоён бўлади. Агарда ҳайвонлар теварак-атрофдаги ташқи муҳитга пассив мослашиб, ҳаёт фаолиятларида табиатдаги, яъни ташқи муҳитдаги тайёр нарсалардан

фойдалансалар, одам эса теварак-атрофидаги ташқи муҳитга фаол таъсир кўрсатиб, уни ўз иродасига бўйсундиради ҳамда ўзгартириб, ўз эҳтиёжларини қондиришга хизмат қилдиради. Кузатишлар жараёнида шу нарса маълум бўлди-ки, одамдаги туғма ирсий механизмлари унинг психик ривожланишига таъсир кўрсатади-ю, бироқ унинг мазмунини ҳам, шахсий фазилатларини ҳам белгилаб бера олмайди. Таъкидлаш зарурки, муҳит ҳам бола психикасида ривожлантиришда муайян роль ўйнайди. Фақат, бунинг учун болани ўқитаётган кишиларнинг таъсири натижасида бола ана шу муҳитни фаол равишда ўрганиб олиши, табиийдир. Инсон шахси тузилишида биологик (табиий) ва ижтимоий омилларнинг ўзаро нисбати масаласи ҳозирги замон психологиясидаги энг мураккаб ва мунозарали масалалардан биридир. Психологияда шахсда иккита омил - биологик ва ижтимоий омиллар таъсири остида шаклланган иккита асосий кичик структура борлигини алоҳида таъкидлайдиган назария сезиларли ўрин эгаллайди. Психик тараққиёт, ёш босқичлари ва ёш инқирозлари Ҳуррият - бой маънавият ва руҳият илмидан оқилона, одилона ва омилкорлик билан фойдаланишни тақозо этмоқда. Мамлакатимиздаги мавжуд барча ўқув юртлари таълим-тарбияни тўғри, илмий асосда ташкил этиш учун бу жараённинг ўзига хос психологик қонуниятларини, унинг механизмларини, шунингдек, фаол, мустақил ҳамда ижодий тафаккур жараёнини замонавий билимлар асосида таркиб топтиришнинг самарали усулларини билиши лозим бўлади. Ёш даврлари психологияси онтогенездаги турли ёш даврлари психик тараққиётининг умумий қонуниятларини, психик ривожланишини ҳамда психологик хусусиятларини ўрганади. Ёшнинг улғайиб бориши, психик жараёнларнинг инсон ривожланишидаги қонуниятлари, ундаги етакчи омиллар ҳамда инсон ҳаёт йўлининг турли босқичларида унинг шахсига хос хусусиятлар - ёш даврлари

психология фанининг тадқиқот предмети ҳисобланади. Маълумки, шахс таркиб топиш жараёнининг психологик қонуниятларнни, унинг илмий асосларини мукаммал билмай туриб, таълим ва тарбиянинг назарий ҳамда амалий масалаларини муваффақиятли ҳал этиб бўлмайди. Психология фанида ёш даврларини табақалаш бўйича турлича усуллар мавжуддир. Бу инсон шахсини тадқиқ қилишга турли нуқтаи-назардан ёндашув мазкур муаммонинг моҳиятини турлича ёритади Шу вақтгача психология илмида шахс тараққиётини даврларга бўлиб ўрганишга жуда катта эътибор қаратилган. Бир қанча даврий жадваллар ҳам таклиф этилган, Лекин шу соҳада астойдил ижод қилган ҳар қандай олим ўзининг “даврларини” таклиф этаверган. Зеро инсоннинг ҳаётий йўли ва унинг асосий лаҳзалари тарихий тараққиёт мобайнида ўзгаради. Бир авлоддан иккинчи авлод тараққиётига ўтишнинг ўзи ҳам қатор ўзгаришларни келтириб чиқаради. Даврларга бўлишга қаратилган таснифларнинг ўзи ҳам икки турли бўлади: жузъий (алоҳида даврларни яна қўшимча даврларга бўлиш – “даврлар ичидаги даврлар”) ва умумий ( инсон умрининг барча босқичларини ўз ичига олган). Масалан, жузъий таснифга Ж.Пиаженинг интеллект ривожланишидаги босқичларга бўлишни киритиш мумкин. У бу тараққиётни 3 босқичга бўлиб кўрсатган: • Сенсомотор интеллект босқичи (0 – 2 ёш). Бунда асосан, олти босқич фарқланади; • Аниқ операцияларни бажаришга тайёрлаш ва уни ташкил этиш босқичи(3-11 ёшлар); • Формал операциялар босқичи ( 12-15 ёшлар); Бу даврда бола нафақат бевосита кўриб турган нарсани балки мавҳум тушунчалар ва сўзлар воситасида ҳам фикр юрита олади.

Д.Б.Элькониннинг ёш даврлари босқичлари шу гуруҳга киради ва у ҳам болаликнинг уч даврини фарқлайди: • Илк болалик • Болалик • Ўсмирлик Ҳар бир бир босқичнинг ўзига хос етакчи фаолияти, ўзгаришлари ва ривожланиш шарт-шароитлари мавжуд бўлади ҳамда уларни билиш тарбиячилар учун катта амалий аҳамиятга эга. Ҳар бир босқичда фаолият мотивлари ўзгаради, уларнинг ўзгариши шахс эҳтиёжлари ва талаблари даражасининг ўзгаришига мос тарзда рўй беради. Инсон ҳаётининг барча даврини яхлит тарзда қамраб олган таснифлардан бири бутун жаҳон олимларининг қарорига кўра, 1965 йили Фанлар академиясининг махсус симпозиумида қабул қилинган схема ҳисобланади. У қуйидаги жадвалда берилган. Тараққиётни ёш даврларга бўлишда ўзига хос таснифлар ҳам бор. Масалан, Э.Эриксон шахс менининг ривожланиш босқичларини ажратган ва ҳар бирида ҳам ижобий, ҳам салбий жиҳатларни ажратган. 1-босқич (ишонч-ишончсизлик)- бу ҳаётнинг биринчи йили. 2-босқич (мустақиллик ва қатъиятсизлик) - 2-3 ёшлар. 3-босқич (тадбиркорлик ва гуноҳ ҳисси) - 4-5 ёшлар. 4-босқич (чаққонлик ва етишмовчилик) - 6-11 ёшлар. 5-босқич (шахс идентификацияси ва ролларнинг чалкашлиги)-12-18 ёшлар. 6-босқич (яқинлик ва ёлғизлик) - етукликнинг бошланиши. 7-босқич (умуминсонийлик ва ўзига берилиш) - етуклик даври. 8-босқич (яхлитлик ва ишончсизлик) —кексалик. Э.Эриксон таснифининг ўзига хос қиммати шундаки, унда шахснинг ўзи тўғрисидаги тасаввурлари жамият таъсирида ўзгариши назарда тутилади.

Маълумки, ҳар бир давр ўзининг муҳим ҳаётий шароитлари, эҳтиёжлари ва фаолияти, ўзига хос қарама-қаршиликлари, психикасининг сифат хусусиятлари ва психик жиҳатдан характерли янги сифатларнинг ҳосил бўлиши билан ажралиб туради. Ҳар бир давр ўзидан олдинги давр томонидан тайёрланиб, унинг асосида шаклланиши ва ўз навбатида, ўзидан кейинги даврнинг пайдо бўлиши учун асос бўлиб хизмат қилади. Шу ўринда психологияда мавжуд иш даврларини табақалаш назарияларига урғу бериб ўтиш мақсадга мувофикдир. Швейцариялик психолог Ж.Пиаженинг ақл-идрок назарияси, акд-идрок функциялари ҳамда унинг даврлари ҳақидаги таълимотни ўз ичига олади. Ақлидрокнинг асосий вазифалари, мослашиш ва кўникишдан иборат бўлиб, бу унинг доимий вазифалар туркумини ташкил этади. Муаллиф, бола ақл-идрокини қуйидаги психик ривожланиш даврларига таснифлайди: • сенсомотор интеллекти - туғилгандан 2 ёшгача; • операциягача тафаккур даври - 2 ёшдан 7 ёшгача; • аниқ операциялар даври - 7, 8 ёшдан -11,12 ёшгача; • расмий операциялар даври.12-14 ёшгача. Француз психологи А. Валлон эса ёш даврларини қуйидаги босқичларга ажратади: • ҳомиланинг она қорнидаги даври; • импульсив ҳаракат даври -туғилгандан 6 ойликкача; • ҳис-туйғу даври (эмоционал) - 6 ойликдан 1 ёшгача; • сенсомотор (идрок билан ҳаракатнинг уйгунлашуви) даври - 1 ёшдан 3 ёшгача; • персонологизм (шахсга айланиш) даври - 3 ёшдан - 5 ёшгача; • фарқлаш даври - 6 ёшдан - 11 ёшгача; • жинсий етилиш ва ўспиринлик даври - 12 ёшдан -18 ёшгача. Рус психологиясидаги ёш даврларини табақалаш муаммоси дастлаб Л.С.Виготский, П. П. Блонский, Б. Г. Ананьев сингари йирик

психологларнинг асарларида ўз аксини топа бошлаган. Кейинчалик бу муаммо билан шуғулланувчилар сафи ортиб борди, шу боис ёш даврларини таснифлаш муаммоси ўзининг келиб чиқиши, илмий манбаи, ривожланиш жараёнларига ёндашилиши нуқтаи назаридан бир-биридан кескин фарқ қилади. Ҳозирги вақтда ёш даврларини табақалаш юзасидан мулоҳаза юритишда олимларнинг илмий қарашларини муайян гуруҳларга ажратиш ва уларнинг моҳиятини очиш мақсадга мувофиқдир. Л.С.Виготский психологларнинг ёш даврларини табақалаш назарияларини танқидий таҳлил қилиб, муайян ривожланишни вужудга келтирувчи руҳий янгиланишларга таяниб, ёш даврларини қуйидаги босқичларга ажратади; • Чақалоқлик даври инқирози. • Гўдаклик даври - 2 ойликдан 1 ёшгача. Бир ёшдаги ииқироз. • Илк болалик даври - 1 ёшдан 3 ёшгача - 3 ёшдаги инқироз. • Мактабгача давр - 3 ёшдан 7 ёшгача - 7 ёшдаги инқироз. • Мактаб ёши даври - 8 ёшдан 12 ёшгача- 13 ёшдаги инқироз. • Пубертат (жинсий етилиш) даври - 14 ёшдан 18 ёшгача, 17 ёшдаги инқироз. Л.С.Виготский ўзининг ёш даврларини табақалаш назариясини илмий асослаб, таърифлаб бера олган. Олим энг муҳим психик янгиланишлар ҳақида илмий ва амалий аҳамиятга молик мулоҳазалар билдирган. Бироқ, бу мулоҳазаларда анча мунозарали, баҳсли ўринлар хам мавжуд. Умуман Л.С.Виготскийнинг ёш даврларини табақалаш назарияси илмийтарихий аҳамиятга эга, унинг ривожланишни амалга оширувчи инқирозлар тўғрисидаги мулоҳазали ва олға сурган ғоялари ҳозирги куннинг талабларига мосдир. Д.Б.Элькониннинг таснифи етакчи фаолият назариясига, яъни ҳар қайси ривожланиш палласида бирор фаолиятнинг устунлик қилиши

мумкинлигига асосланади. Етакчи фаолиятнинг инсон шахс сифатида камол топишидаги роли, назариянинг асосий моҳиятини ташкил қилади. Д.Б.Эльконин ёш даврларини қуйидаги босқичларга ажратишни лозим топади: • Гўдаклик даври - туғилгандан 1 ёшгача - етакчи фаолият - бевосита эмоционал мулоқот; • Илк болалик даври - 1 ёшдан 3 ёшгача - етакчи фаолият - предметлар билан нозик ҳаракатлар килиш; • Макгабгача давр - 3 ёшдан 7 ёшгача - ролли ўйинлар; • Кичик мактаб ёши даври - 7 ёшдан 10 ёшгача - ўқиш; • Кичик ўсмирлик даври -10 ёшдан 15 ёшгача - шахснинг интим (дилкаш, самимий) мулоқот; • Катта ўсмирлик ёки илк ўспиринлик даври - 16 ёшдаи 17 ёшгача; - етакчи фаолият - ўқиш, касб танлаш даври. Д. Б. Эльконин таснифини кўпчилик психологлар томонидан эътироф этилса-да, бироқ унинг бирмунча мунозарали томонлари мавжуд. Умуман Д. Б. Элькониннинг мазкур назарияси психология фанида, айниқса ёш даврлари психологиясида муҳим ўрин тутади. Болалар психологияси фанининг йирик намояндаси А. А. Люблинская инсон камолотини ёш даврларга ажратишда фаолият нуқтаи назаридан ёндашиб, қуйидаги даврларни атрофлича ифодалайди:  Чақалоқлик даври - туғилгандан бир ойликкача; • Кичик мактабгача давр - 1 ойликдан 1 ёшгача; • Мактабгача тарбиядан аввалги давр -1 ёшдан 3 ёшгача; • Мактабгача тарбия даври - 3 ёшдан 7 ёшгача; • Кичик мактаб ёши даври - 7 ёшдан 11,12 ёшгача;  Ўрта мактаб ёши даври (ўспирин) - 13 ёшдан 15 ёшгача; • Катта мактаб ёши даври-15 ёшдан 18 ёшгача.

Педагогик психологиянинг таниқли намояндаси В. А. Крутецкий инсоннинг онтогенетик камолотини қуйидаги босқичлардан иборатлигини таъкидлайди: • Чақалоклик (туғилгандан 10 кунликкача); • Гўдаклик(10 кунликдан 1 ёшгача); • Илк болалик (1 ёшдан 3 ёшгача);  Боғчагача давр (3 ёшдан 5 ёшгача); • Боғча ёши (5 ёшдан 7 ёшгача); • Кичик мактаб ёши (7 ёшдан 11 ёшгача); • Ўсмирлик (11 ёшдан 15 ёшгача); • Илк ўспиринлик ёки катта мактаб ёши (15 ёшдан 18 ёшгача). Юқоридаги ҳар иккала тасниф пухталигидан, уларга қандай нуқтаи назардан ёндашилганлигидан қатьий назар инсон камолотини тўла ифодалаб беришга ожизлик қилади. Мазкур назариялар инсоннинг шахс сифатида шаклланиши босқичлари ҳақида кўпроқ маълумот беради, холос. Уларда ёшлик, етуклик, қарилик даврларининг хусусиятлари, қонуниятлари тўғрисида назарий ва амалий маълумотлар етишмайди. Шунга қарамай улар ўрта мактаб педагогик психология фани учун алоҳида аҳамият касб этади. Ҳозирги замон психологиясининг йирик вакили А. В. Петровский инсон камолотига, шахснинг таркиб топишига ижтимоий-психологик нуқтаи назардан ёндашиб, шахснинг шаклланишини қуйидаги босқичларда амалга ошишини таъкидлайди: 1. Илк болалик (мактабгача тарбия ёшидан олдинги давр) - туғилганидан 3 ёшгача. 2. Боғча даври - 3 ёшдан 7 ёшгача, 3. Кичик мактаб ёши даври - 7 ёшдан 11 ёшгача. 4. Ўрта мактаб ёши (ўсмирлик) даври - 11 ёшдан 15 ёшгача. 5. Юқори синф ўқувчиси (илк ўспиринлик) даври -15 ёшдан 17 ёшгача.

А. В. Петровскийнинг таснифи мукаммал бўлса-да, камолотнинг оралиқ босқичларини, уларнинг ўзига хос хусусиятларини ифодаламайди. Ваҳоланки, ўсиш ижтимоий қоидаларга мувофиқми ёки аксинча, қандай бўлишидан қатъий назар, ҳар иккала йўналишнинг ҳам оралиқ жабҳалари бўлиши эҳтимолдан холи эмас. Маълумки, ҳар бир ёш давр, ўзига хос хусусиятлар билан белгиланади, буларга: оилада ва мактабда бола ҳолатининг ўзгариши, таълим ва тарбия шаклларининг ўзгариши ҳамда боланинг янги фаолият турлари, организмдаги айрим хусусиятларнинг етилиши сингари жараёнларни киритиш мумкин. Ҳозирги замон психологиясида ёш даврларини шу нуқтаи назардан табақалаш мақсадга мувофикдир: 1.Илк болалик даври - туғилгандан 3 ёшгача; 2.Боғча даври - 3 ёшдан 6,7 ёшгача; 3.Кичик мактаб ёши даври - 6, 7 ёшдан 10,11 ёшгача; 4.Ўрта мактаб ёши (ўсмирлик даври) - 10,11 ёшдан 14,15 ёшгача; 5.Илк ўспиринлик (коллеж ва лицей таълим олувчилари)- 14,15 ёшдан 17, 18 ёшгача. Умуман, психологлар томонидан ёш даврларини табақалаштиришнинг пухта, илмий-методологик негизга эга бўлган қатор назариялари ишлаб чиқилган. Ҳозирги кунда улар онтогенетик қонуниятларни ёритишга катта ҳисса қўшиб, унинг назарий ва амалий муаммоларини ҳал қилишда муҳим ўрин эгаллаб келмоқда. Бироқ, шундай бўлсада, ҳозир фаннинг олдида онтогенезни тўла ёритишга хизмат қила оладиган назарияни яратиш зарурияти мавжуддир. Ёш даврлар психологиясида бир неча кичик кризислар ва катта кризислар мавжуд . Кичик кризисларга қуйидагилар киради: • 1 ёш кризиси  7 ёш кризиси • 17-18 ёш кризиси Катта кризисларга қуйидагилар киради:

• Чақалоқлик кризиси • 3 ёш кризиси • 13-14 ёш кризиси Чақалоқлик даври инқирози Бу даврда мулоқот эмоционал-ижобий характерга эга бўлиши керак. Бу эса болада эмоционал ижобий характер, эмоционал – ижобий тонус шакллантиради ва болада ҳам психик, ҳам жисмонан соғлом бўлади. Болани онадан бу даврда айириш бола психик ривожланишида жиддий бузилишига олиб келади ва бу боланинг бутун ҳаётига таъсир қилади. Болани онадан айириш билиш жараёнларининг ривожланишига, эмоционал ривожланишига таъсир қилади. 1 ёш инқирози Бу давр ривожланишининг ижтимоий ситуацияси қуйидагилардан иборат: бола – предмет – катта одам . Бу даврда бола диққат эътибори предметга қаратилган бўлади. Бундан ташқари бу даврда идрок, интеллект ва нутқ фаолиятлари ривожланади. 3 ёш инқирози Бу давр кризиси ҳақида Эльда Геппер “Уч ёшли бола шахси ҳақида” илмий ишида бир неча муҳим белгиларни кўрсатиб ўтган:  Негативизим. Катталарнинг баъзи талабларига бола умуман риоя қилмайди.  Ўжарлик. Шахсий фикрга эга бўлиб, бола ўз фикри ва талабларини қилдиради. У билан ҳисоблашишини ҳоҳлайди.  Катталарни тан олмаслик.  Қаршилик – ота-оналар билан уришишда намоён бўлади.  Мустақиллик. Мустақилликка интилиш. Бу кризис даврда болада мустақил фаолият юрита олиш, катталарга тақлид қилиш ҳусусияти билан ажралиб туради.

7 ёш инқирози Бу даврда бола ўзлигини йўқотиб қўяди. Мактабгача таълим муассасидан янги ижтимоий муҳит-мактабга келади. Бу даврда боланинг интеллектуал ва ақлий имкониятлари баҳоланади. Ўз-ўзини баҳолаш ривожланади. Болага бу вақтда тўғри ижобий – муносабатда бўлиш, меҳр- муҳаббат бериш. Бу кризисдан осон ўтишга ёрдам беради. 13-14 ёш ўсмирлик даври инқирози Ўсмирлик даврда шахс дунёқараши, мулоқот доираси кенгаяди. Бу даврда ўсмир уятчан, тез ҳафа бўлувчан, агрессив, кескин ҳаракатлар қилувчи бўлади. Ўсмирлик даврини болани иккинчи психологик туғилишига қиёсласа бўлади. Ўсмир ўз “Мен”ини йўқотиб қўйишдан қўрқади. Кўпинча ота-оналар қуйидагилардан норози бўладилар, шикоят қилишади: Болани мактабда ва уйда ўзини тўтиши (бошқариб бўлмайди, тарбиясиз)  Характеридан – агрессив, биринчи ўринга ўз эҳтиёжларини қўяди. 17-18 ёш даври кризиси Бу давр кризиси мактаб даври тугаб, янги катта ҳаётга қадам қўйиш билан белгиланади. 17 ёш кризиси турли хил қўрқувлар билан ҳам белгиланади. Қилинган танлов тўғрилигини, янги ҳаёт, хатолар қилиб қўйиш каби қўрқувлар жуда кучли бўлади. Юқори хавотирланиш ва қўрқув невротик реакция, гастрит, нейродермит, бош оғриғи ва сурункали касалликларни келтириб чиқаради. Ҳар бир ота-она, ўқитувчи ёш давр психологияси, ундаги инқирозларни билиш тавсия этилади. Чунки бу инқироз даври белгиларини билиб, болага тўғри муносабатда бўлиш, унга йўл йўриқ ва маслаҳатлар бериш мумкин. 6-9 ёшда болада ўйин орқали англаш фаолият доминант бўлади. Бола учун ўйин оламни англаш учун энг муҳим усул ҳисобланади. Ўйин орқали бола ижодий ва ақлий қобилиятларни ривожлантиради, муомалага киришади ва янги ижтимоий ролини ўзлаштиради.

Ота-оналар ва ўқитувчиларга: иложи борича ижодий ўйинларни кўпайтиринг. Болани кун тартибини шундай тақсимлангки, ўйин учун вақт қолсин. 13-14 ёшда эса болалар ҳамма нарсани солиштириб ўрганадилар. Бу пайтда бола ҳаётида тенгдошлари кўпроқ роль ўйнайди. У кўпинча ўз муваффақиятларини бошқа болаларники билан солиштиради. Кўпчиликда фақат битта дўсти билан мулоқотда бўлиш эҳтиёжи пайдо бўлади. Ота- оналар ва ўқитувчиларга: болангизни севишингизни айтишдан чарчаманг ва бу олган баҳосига боғлиқ эмаслигини такрорлашдан чарчаманг. Уни мақташни унутманг. Дўстона мулоқот эҳтиёжини ҳурмат қилинг. 17 ёшда болада мулоқот эҳтиёжи муҳим ўрин эгаллайди. Мулоқотўсмирларнинг асосий эҳтиёжи. Катта бўлиб қолган болага дўстлар жамоаси, жамоада, атроф-муҳитда ўз ўрнини топиш учун керак бўлади. Ўқиш энди мулоқот учун баҳона. Ота-оналар ва ўқитувчиларга: унинг қарашларини танқид қилманг, сабр қилинг, ўзлаштиришнинг пасайишидан чўчиманг. Болага вақт беринг, яхши ўқиш ўзига кераклигини тушуниб англаб олсин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Нишонова З.Т., Алимова Г.К. Болалар психологияси ва психодиагностиаси Т.: ТДПУ 2017 – 264 б. 2. Ғозиев Э. Онтогенез психологияси Назарий- экспериментал таҳлил T.: Ношир 2010. – 356 b. 3. Дўстмуҳамедова Ш.А., Нишонова З.Т.ва бошқалар Ёш даврлари ва педагогик психология Т.: Фан ва технологиялар 2013 – 343 б. 4. Шаповаленко И.В. Возрастная психология (Психология развития и возрастная психология): учебник для студентов вузов. – М.: Гардарики, 2007. –349 с.

Похожие

Шахс шаклланишига сиблинг мақоми таъсири

Ижтимоий психологияда шахс муаммоси

Мактабгача ёшидаги болаларнинг ривожланиши ва тарбияси

Боланинг ижтимоий ва шахс сифатида шаклланишида диалогик ва монологик нутқнинг аҳамияти

Мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланиши