Dislaliya - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Dislaliya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.9150390625 KB

Dislaliya Reja: 1. Dislaliya, uning shakllari 2. Dislaliya turlari 3. Dislaliyani bartaraf etishda logopedik ta’sir metodikasi

Dislaliya, uning shakllari Dislaliya termini grekcha so‘zdan olingan bo‘lib, dis – buzilish, lalia – nutq degan ma’noni anglatadi. Dislaliya nutq buzilishlari orasida eng ko‘p tarqalgan kamchilikdir. YE.F. au ma’lumotiga ko‘ra, tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar maktabgacha yoshdagi bolalarda 15 – 20% ni, kichik maktab yoshdagi bolalarda 5 – 7% ni tashkil etar ekan. M.N. Aleksandrova ma’lumotiga ko‘ra Rossiyada 5 – 6 yoshli bolalarda sirg‘aluvchi tovushlar (s, z, ts) 23%, shovqinli tovushlar (sh, j) 24%, afrikat tovush (ch) 13%, «r» tovushi 26%, «l» tovushi 10%, jaranglilar 4,5%, «y» tovushi 1,5%, til orqa tovushlar 1% ko‘rsatkichlarda noto‘g‘ri talaffuz etilishi ko‘rsatiladi. M.M. Aleksayyeva ma’lumoti bo‘yicha 5 yoshli bolalarda sirg‘aluvchi tovushlar (s, z, ts) 17,3%, shovqinli tovushlar (sh, j) 60,4%, «r» tovushi 46,7%, «l» tovushi esa 7,2% tashkil etar ekan. R. Bekker ma’lumotiga ko‘ra, Germaniyada dislaliya hodisasi 5 – 6 yoshli bolalarning 34% uchrar ekan. K. Onezora dislaliya umumta’lim maktabi o‘quvchilarining 18,5% ida kuzatilar ekan. Miloslav Zimeyenning Pragadagi bolalar bog‘chasida olib borgan tekshirishlariga ko‘ra, dislaliya quyidagi raqamlarni tashkil etgan: 3 – 4 yoshli bolalarda 69%, 4 – 5 yoshlilarda 58%, 5 – 6 yoshli bolalarda 46%, 6 – 7 yoshlilarda esa 37%. O‘zbekistonda M. Ayupova ma’lumotiga ko‘ra 5 yoshli bolalarda tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar 41,5%, 6 yoshli bolalarda esa 22,9% ni tashkil etadi. M. Ayupova ma’lumoti bo‘yicha 5 yoshli bolalarda sirg‘aluvchi (s, z) 32,1%, shovqinlilar (sh, j) 38,4%, «r» tovushi talaffuzida 60,7%, til orqa tovushlari 25%, chuqur til orqa tovushlari (q, g‘) 7,1, «l» tovushi 5,4% tashkil etgan. Hozirgi vaqtda dislaliya nutq apparat inervatsiyasi saqlangan va eshitish normada bo‘lganda tovushlar talaffuzidagi kamchilik deb talqin etiladi. Etiologik1 belgilarga ko‘ra dislaliya ikki shaklga bo‘linadi: mexanik (organik) va funksional dislaliya.

Mexanik dislaliya va uning sabablari Mexanik (organik) dislaliya periferik nutq apparatning (til, jag‘, tanglay, tish) organik buzilishi natijasidir. Til tagidagi etning (yugancha) kaltaligi mexanik dislaliyaga sabab bo‘ladi. Bu kamchilik til harakatini qiyinlashtiradi, til tagidagi etning haddan tashqari kalta bo‘lishi tilning yuqori tomon ko‘tarilishiga imkon bermaydi. Bundan tashqari, tilning haddan tashqari katta bo‘lishi yoki haddan tashqari kichik va tor bo‘lishi ham dislaliyaga olib keladi. Bunday hollarda to‘g‘ri artikulyatsiya qiyinlashadi. Jag‘ tuzilishidagi kamchiliklar prikus nonormalliklarga olib keladi. Nonormal prikuslar bir necha xil ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Prognatiya – yuqori jag‘ oldinga tomon chiqqan bo‘ladi. Buning natijasida pastki oldingi tishlar yuqoridagi tishlar bilan birlashmaydi (4-rasm). Progeniya – pastki jag‘ oldinga chiqqan bo‘ladi (5-rasm). Ochiq prikus-yuqori va pastki jag‘lar birlashganda ular orasida oraliq masofa qoladi. Ayrim hollarda bu oraliq faqat oldingi tishlar orasida bo‘ladi (oldingi ochiq prikus) (6-rasm) . Yoni ochiq prikus o‘ng tomonli, chap tomonli va ikki tomonli bo‘lishi mumkin. Tishlarning (tish qatorining) noto‘g‘ri tuzilishi ham dislaliyaga sabab bo‘lishi mumkin. Tishlar va jag‘dagi kamchiliklarni bartaraf etish vrachstomatolog tomonidan olib boriladi.

Tanglayning noto‘g‘ri tuzilishi ham tovushlarning to‘g‘ri talaffuziga xalaqit beradi. Tor, baland yoki past, yassi tanglay ko‘pchilik tovushlarning to‘g‘ri artikulyatsiyasiga imkon bermaydi. Lablarining qalinligi ingichka va kam harakatchanligi ham lab va labtish tovushlarini aniq talaffuziga xalaqit beradi. Funksional dislaliya va uning sabablari Funksional dislaliyada periferik nutq apparatining artikulyatsion qismida hech qanday organik buzilishlar, kamchiliklar kuzatilmaydi. Funksional dislaliyaning keng tarqalgan sabablaridan biri oiladan nutqini noto‘g‘ri shakllantirishdir. Ayrim oilalarda kattalar bola nutqiga taqlid qiladilar. Bolani suyib u bilan «bola tilida» so‘zlashadilar. Buning natijasida bolada tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi kech rivojlanadi. Dislaliya bolalarda taqlid asosida ham yuzaga kelishi mumkin. Tovushlar talaffuzi hali yetarli, to‘g‘ri shakllanmagan kichik yoshdagi bolalar bilan, tili chuchuk yoki noaniq, tez shoshib gapiradigan kishilar bilan doimo muloqotda bo‘lishi bola nutqiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘pincha bola oilada tovushlarni noto‘g‘ri talaffuz etuvchi kishi nutqiga taqlid etadi. Bu esa funksional dislaliyaga sabab bo‘ladi. Oiladagi ikki tillilik, pedagogik qarovsizlik ham funksional dislaliyaga sabab bo‘ladi. Bunda tovushlarga e’tibor bermaslik, boladagi kamchiliklarni to‘g‘irlamaslik, to‘g‘ri va aniq talaffuz namunalarini bermaslik hollari kuzda tutiladi. Fonematik eshitishning yaxshi rivojlanmaganligi bolalarda tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni keltirib chiqaruvchi sabablardan biridir. Bu holda tovushlar differensiyasi (tovushlarni farqlash) qiyinlashadi. Bolalar asosan bir- biriga o‘xshash: jarangli-jarangsiz, sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarni ajrata olmaydilar. Bu qiyinchiliklar natijasida tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi uzoq vaqtga cho‘zilib ketadi. Shu bilan birga, tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar, ayniqsa, tovushlarni almashtirish hollari, o‘z navbatida, fonematik eshituvning shakllanishining

qiyinlashtiradi va kelgusida nutqning umumiy rivojlanmaganligiga va o‘qish- yozishda buzilishlar bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Dislaliya artikulyatsion apparat a’zolarining (til, lab, pastki jag‘) harakatchanligidagi kamchiliklar natijasida ham sodir bo‘ladi. Bu hol bolaning tilni kerakli holatda ushlab tura olmasligi yoki bir harakatdan ikkinchi harakatga tez o‘ta olmasligida namoyon bo‘ladi. Dislaliya funksional eshituvning pasayishi natijasida ham paydo bo‘lishi mumkin. Bolaning aqliy rivojlanishidagi kamchiliklar ham og‘ir va uzoq davom etadigan dislaliyaga sabab bo‘ladi. Oligofren bolalarning 50% da tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar bo‘lishi mumkin. Dislaliya turlari Tovushlarni noto‘g‘ri talaffuz etish ona tilida hamma tovushlarda uchratish mumkin. Tovushlar talaffuzining buzilishi asosan artikulyatsion jihatdan talaffuz qilish qiyin bo‘lgan: sonor (r, l), sirg‘aluvchi (s, z,) va shovqinli (sh, j, ch), til orqa (k, g) tovushlarida uchraydi. Bolalarga tovushlar talaffuzining buzilishi tovushlarni nutqda yo‘qligi, ularni buzib talaffuz etish va bir-biri bilan almashtirish hollari bilan namoyon bo‘ladi. Bu holatlarning har birini batafsil ko‘rib chiqamiz. Nutqda tovushlarning yo‘qligi ularning so‘zning boshida (masalan, randa so‘zi o‘rniga bola «anda»), so‘zning o‘rtasida (tarvuz – «tavuz»), so‘zining oxirida (qor – «qo») tushib qolishida ifodalanishi mumkin. Tovushlarni buzib (noto‘g‘ri) talaffuz etish Shunda ifodalanadiki, bunda tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi o‘rniga, shu tovushga yaqin lekin ona tili fonetika tizimida ifoda etilmaydigan tovush talaffuz etiladi. Masalan, tish aro sigmatizm, yon sigmatizm, valyar r (bunda til uchi tebranishi o‘rniga yumshoq tanglay tebranadi), uvilyar r (bunda til uchi o‘rniga kichik tilcha tebranadi). Tovushlar tilning fonetik tizimida mavjud bo‘lgan boshqa tovushlarga almashtirilishi mumkin. Ular quyidagicha namoyon bo‘lishi mumkin:

1) hosil bo‘lish usuliga ko‘ra o‘xshash, artikulyatsiya o‘rniga ko‘ra farq qiladigan tovushlarni almashtirish, masalan, portlovchi til orqa k va g, portlovchi til oldi t va d tovushlari (masalan, kitob so‘zi o‘rniga «titob», gul so‘zi o‘rniga «dul»); 2) hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra o‘xshash, hosil bo‘lish usuliga ko‘ra farq qiladigan tovushlarni almashtirish, masalan, sirg‘aluvchi til oldi s tovushi, portlovchi til oldi t tovushi bilan (soat o‘rniga «toat»); 3) hosil bo‘lish usuliga ko‘ra o‘xshash va artikulyatsiya organlarining ishtirokiga ko‘ra farq qiladigan tovushlarni almashtirish, masalan, s tovushi, lab- tish a’zolari ishtirokida hosil bo‘ladigan f tovushi bilan (sumka so‘zi o‘rniga «fumka»); 4) hosil bo‘lish usuli va o‘rniga ko‘ra o‘xshash, ovoz ishtirokiga ko‘ra farq qiladigan tovushlarni almashtirish, masalan, jarangli tovushlar jarangsiz tovushlar bilan almashtiriladi (bola – «pola», paypoq – «bayboq», zina – «sina», gul – «kul»). Buzilgan tovushlarning soniga qarab dislaliya yana oddiy va murakkab turlarga bo‘linadi. Agarda to‘rtta tovush talaffuzida kamchilik bo‘lsa, oddiy dislaliya, agar beshta va undan ortiq tovush talaffuzida kamchilik bo‘lsa, bu – murakkab dislaliya deb ataladi. Agar bir fonetik gruppaga kiruvchi tovushlar talaffuzida kamchiliklar bo‘lsa (masalan, sirg‘aluvchi s, z, j) bu-monomorf dislaliya. Agar u ikki va undan ortiq artikulyatsiya guruhiga tegishli bo‘lsa (masalan, rotatsizm, sigmatizm va lambdatsizm), bu – polimorf dislaliya bo‘ladi. Talaffuzidagi kamchiliklar o‘z xarakteriga, ma’lum tovushlar gruppasiga tegishli bo‘lishiga ko‘ra dislaliya quyidagi turlarga ajratiladi: 1. Sigmatizm (grekcha «sigma» «s» harfining nomini bildiradi). Bunda sirg‘aluvchi (s, z) va shovqinli (sh, j, ch) tovushlar talaffuzida kamchiliklar kuzatiladi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarning boshqa tovushlarga almashtirilishi parasigmatizm deb yuritiladi. Masalan, soat – «toat», jo‘ja – «do‘da», choynak – «toynak».

2. Rotatsizm (grekcha «ro» harfi nomidan olingan bo‘lib, «r» tovushni bildiradi) – r tovushning talaffuzidagi kamchiliklardir. R tovushini boshqa tovushlar bilan almashtirilishi pararotatsizm deb yuritiladi. Masalan, raketa – «yaketa», rom – «lom», ruchka – «yuchka». 3. Lambdatsizm (grekcha «lambda» harfini nomidan olingan bo‘lib, l tovushini bildiradi) – l tovushining talaffuzidagi kamchilikdan iborat. L tovushining boshqa tovushlarga almashtirilishi paralambdatsizm deb yuritiladi. Masalan, lola – «yoya», gul – «guy». 4. Til orqa tovushlaridagi kamchiliklar: kappatsizm – k tovushining nutqda yo‘qligi, parakatatsizm «k» tovushini almashtirilishi. Masalan, koptok – «topto», kitob – «titob»; gammatsizm – g tovushining nutqda yo‘qligi, paragatatsizm «g» tovushining almashtirilishi. Masalan, gul – «dul», gilam – «dilam»; xitizm – x tovushining nutqda yo‘qligi, paraxitizm «x» tovushining almashtirilishi. Masalan, xat – «tat», xo‘roz – «to‘roz»; yotatsizm – y tovushining nutqda yo‘qligi, parayotatsizm «y» tovushining almashtirilishi (grekcha kappa, gamma, xi, yota harflarini nomidan olingan bo‘lib, k, g, x, y tovushlarini bildiradi). 5. Jaranglatish nuqsonlari – jarangli undosh tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar. Bu kamchiliklar jarangli undosh tovushlarni jarangsiz undosh tovushlarga almashtirilishidir: b-p, d-t, v-f, z-s, j-z, g-k va boshqalar. Dislaliyani bartaraf etishda logopedik ta’sir metodikasi Talaffuz buzilishlarni bartaraf etish uchun logopedik ta’sir lozim. Logopedik ta’sirning asosiy maqsadi, nutq tovushlarini to‘g‘ri shakllantirishdir. Nutq tovushlarini to‘g‘ri tiklash uchun bola quyidagilarni bilishi lozim: nutq tovushlarini bilishi va ularni idrokida aralashtirib yuborishi kerak emas /bir tovushni ikkinchisidan akustik belgisi bo‘yicha ajrata bilishi/; normal talaffuz qilingan tovushdan noto‘g‘ri talaffuz qilingan tovushni ajrata bilishi; o‘zi talaffuz qilgan tovushni eshitib nazorat qila bilishi va sifatini baholashi; tovushni normal /yeffektini/ akustik effektini hosil qiluvchi artikulyatsion holatni bajara olishi; nutqning hamma turlarida tovushlardan o‘rinli foydalanishi lozim.

Logoped bolani to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishi uchun nihoyatda samarali yo‘l topishi lozim. To‘g‘ri tashkil qilingan logopedik ish dislaliyaning boshqa turlarida ham samarali natijaga erishadi. Mexanik dislaliyaning bir qancha hollarida logopediya va tibbiyotning birgalikda yondashishi natijasida samarali muvaffaqiyatlarga erishiladi. Logopedik ta’sirning muvaffaqiyatli shart sharoitlari talaffuzdagi kamchiliklarni bartaraf etish uchun yaxshi sharoitlar yaratib beradi: logopedning bola bilan emotsional kontakti; mashg‘ulotlarni qiziqarli shaklda tashkil qilish va charchashga yo‘l qo‘ymaydigan ish tizimida olib borish. Logopedik mashg‘ulotlar haftasiga uch marta muntazam ravishda o‘tkaziladi. Ota-onalar bilan birgalikda uy sharoitida ham mashg‘ulotlar o‘tkazilishi lozim (logoped topshiriqlari asosida). Mashg‘ulotlarni har kuni (kuniga 2 – 3 marta) 5 – 15 minutdan o‘tkazish lozim. Talaffuzdagi nuqsonlarni bartaraf etish uchun didaktik materiallardan keng foydalaniladi. Talaffuzdagi kamchiliklarni bartaraf etish muddati bir qancha faktorlarga bog‘liq: nuqsonning murakkablik darajasiga, bolaning yosh va individual xususiyatiga, mashg‘ulotning muntazamligiga, ota-onalar tomonidan beriladigan yordamga. Oddiy dislaliyada mashg‘ulotlar bir oydan uch oygacha, murakkab dislaliyada esa uch oydan olti oygacha o‘tkaziladi. Maktab yoshidagi bolalarga qaraganda, bog‘cha yoshidagi bolalar talaffuzidagi nuqsonlar qisqa muddat ichida bartaraf etiladi, katta maktab yoshidagi bolalarga qaraganda esa kichik maktab yoshidagi bolalarda tezroq bartaraf etiladi. Logopedik ta’sir bosqichma-bosqich amalga oshiriladi, har bir bosqichda logopedik ta’sir umumiy maqsadiga qarashli bo‘lgan aniq pedagogik masala yechiladi. Adabiyotlarda logopedik ta’sir nechta bosqich bo‘linishi haqida hech qanday bir xil fikr yo‘q: F.F. Rau o‘z ishlarida ikki bosqichga, O.V. Pravdina va O.A. Tokareva uch bosqichga, M.Yye. Xvattsev to‘rtta bosqichga bo‘lgan.

Logopedik ta’sirning vazifa va maqsadlaridan kelib chiqib, quyidagi bosqichlarga ajratishni muhim deb topildi; tayyorlov bosqichi boshlang‘ich talaffuzda bilim va ko‘nikma (malaka)larni shakllantirish bosqichi. Tayyorlov bosqichi. Bu bosqichning asosiy maqsadi bola diqqatini maqsadga qaratilgan logopedik jarayonga qaratish. Buning uchun bir qator umumpedagogik va maxsus logopedik masalalarni yechish lozim. Muhim umumpedagogik masalalardan biri mashg‘ulotlar yo‘nalishini shakllantirishdir: logoped bolani logopedik kabinet jihozlariga, muhitiga o‘rgatishi, bolada mashg‘ulotga nisbatan qiziqish va xohish uyg‘otish lozim. Bolalarda notanish odamlarga nisbatan uyalish, tanglik, indamaslik ba’zi hollarda, hatto qo‘rquv hollari ham kuzatiladi. Logopeddan asosan xushmuomalalilik talab qilinadi; bola bilan munosabatda rasmiyatchilik, qattiq qo‘llik qilish kerak emas. Bola mashg‘ulot qoidalariga rioya qilishi, logoped bergan instruksiyalarni bajarishni, muloqotga faol ravishda kirishishni o‘rganishi kerak. Mashg‘ulotlarga tushungan holda, erkin faoliyat shaklida yondashishni shakllantirish lozim. Tayyorlov etapining muhim masalalaridan biri erkin diqqat, xotira, fikrlash operatsiyalarini, analiz va sintez, taqqoslash, xulosa chiqarish operatsiyalarini rivojlantirishdir. Maxsus logopedik masalalardan biri tovushlarni bir-biridan ajratishga, tanishga, artikulyatsiyani shakllantirishni bilish va ko‘nikishga o‘rgatishdir. Bu masalalar dislaliyaning qaysi formasi ekanligiga qarab parallel yoki ketma-ket ravishda yechiladi. Idrok qilish jarayoni buzilmagan artikulyar formada (fonematik yoki fonetik) bo‘lsa, yuqoridagi masalalar parallel ravishda olib boriladi. Dislaliyaning akustiko-fonematik formasining muhim masalasidan biri bolalarni fonemalarni tanishga, ajratishga va eslab qolishga o‘rgatishdir. Bu yuqoridagi masalalarni yechmasdan tovushlarning to‘g‘ri talaffuzini shakllantirishga o‘tib bo‘lmaydi. Bola tovushni to‘g‘ri talaffuziga erishishi uchun, u tovushni (fonemani) eshita bilishi lozim.

Dislaliyaning aralash va murakkab shaklida retseptiv bilimlarni rivojlantirish uchun artikulyar bazani shakllantirish lozim. Fonematik idrok qo‘pol buzilgan bo‘lsa, artikulyar bilim va malaka jarayonlarini shakllantirish ishlari olib boriladi. Artikulyatsion bazani shakllantirish uchun bir qancha mashqlar turi, metodik tavsiyalar, talaffuzni to‘g‘rilash uchun qo‘llanma va didaktik talablar ishlab chiqilgan. Dislaliyada qo‘pol motor buzilishlar yo‘q. Dislalik bolada nutq uchun maxsus bo‘lgan artikulyatsion organlar harakatining ayrimlari shakllanmagan. Artikulyatsion organlar harakatining shakllanish jarayoni erkin va tushungan holda amalga oshadi: bola vazifani to‘g‘ri bajarishga va artikulyatsion organlar harakatini nazorat qilishga o‘rganadi. Zarur bo‘lgan harakatlar oldin ko‘rsatilib taqlid qilish asosida shakllantiriladi: logoped oyna oldida bolaga tovushning to‘g‘ri artikulyatsiyasini ko‘rsatadi, tushuntiradi, qanday harakatlarni bajarishni ko‘rsatadi va qaytarishni so‘raydi. Ko‘rish nazorati ostida bir necha marta qaytarish natijasida bola to‘g‘ri (kerakli) vaziyatni egallashga erishadi. Agar bola qiynalsa, logoped zond yoki shpatel bilan yordam beradi. Keyingi mashg‘ulotda ko‘rsatmasiz og‘zaki instruksiya bo‘yicha qildirishga harakat qilish kerak. Keyinchalik bola to‘g‘ri bajarayotganini kinestik sezgisi asosida tekshirishi mumkin. Bola qachon artikulyatsiyani ko‘rsatmasiz, bexato bajarsa, Shunda o‘zlashtirib olgan bo‘ladi. Tovush talaffuzini to‘g‘ri shakllantirish davrida, shu tovush ustida ishlanayotganligi haqida eslatish kerak emas. Logoped, mashg‘ulot davomida, bola kerakli tovushni talaffuz qilish uchun to‘g‘ri vaziyatni egalladimi, yo‘qmi tekshiriladi. Buning uchun logoped boladan to‘g‘ri vaziyatni egallagan holda nafas chiqarishini (qattiq puflashni) so‘raydi. Kuchli nafas chiqarish natijasida intensiv shovqin hosil bo‘ladi. Agarda shovqin kerakli tovushning (undoshning) akustik effektiga mos kelsa vaziyat to‘g‘ri tanlangan bo‘ladi. Agar bunday bo‘lmasa, unda logoped boladan artikulyatsion organ vaziyatini o‘zgartirishini so‘raydi (biroz ko‘tarish, tushirish, tilni harakatlantirish) va yana puflatadi. Muvaffaqiyatli natijaga erishmaguncha bajartiriladi.

Ba’zi hollarda bola hosil bo‘lgan shovqinga quloq solib uni normal tovush bilan tenglashtiradi va hatto mustaqil ravishda nutqiga kiritishga harakat qiladi. Bu ham yaxshi natijaga olib kelmaydi. Shuning uchun bunday hollarda logoped bola diqqatini boshqa holatga qaratadi. Dislaliyada artikulyatsion organlarning kerakli harakatlarini shakllantirish uchun qilingan mashqlar natijasi yetarlidir, ortiqcha mashqlarni bajartirish zarur emas. Bola nutqyi rivojlanish jarayonida ayrim shakllanmagan nutq harakatlari ustida ish olib boriladi. Artikulyatsion mashqlar o‘tkazish uchun kerakli bo‘lgan talablar: 1. Talab qilingan vaziyatni egallay bilish, shu vaziyatda tura bilish (olish), shu vaziyatni sakrab turish, bir vaziyatdan ikkinchisiga o‘ta bilish. 2. Artikulyatsion motorikani rivojlantiruvchi mashqlar tizimiga statik mashqlar kabi nutq harakatining dinamik koordinatsiyasini rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni ham kirgizishi lozim. 3. Lab va til harakat mashqlarini birga olib borish zarur, chunki bu organlar tovushlarni talaffuzida birgalikda ishtirok etishadi, bir-biriga moslashadi (bu ko‘rinishni koartikulyatsiya deyiladi). 4. Bola toliqib qolmasligi uchun mashg‘ulotlar qisqa, lekin ko‘p marta o‘tkazilishi lozim. Orada boshqa ish turi bilan shug‘ullanish lozim. 5. Kinestik sezgini, kinestik analiz va tasavvurni shakllantirishga katta e’tibor berish kerak. 6. Harakatlarni o‘zlashtirish bilan birga, tovushlarni realizatsiya qilish uchun logoped boshqa tovushlarga kerak bo‘lgan harakatlar ustida ishlashga o‘tadi.

Adabiyotlar: 1. Ayupova M.Y. Logopediya. Darslik. T.: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2007. 2. Logopediya L.S.Volkova, S.I.Shaxovskaya. Izd-vo «Vlados» – M., 2002. 3. Golubeva G.G. Korreksiya narusheniy foneticheskoy storoni rechi u doshkolnikov. Izd-vo «Soyuz» – M., 2001. 4. Krauze YE.N. Logopediya. Izd-vo «Korone print» – M., 2003. 5. Mo‘minov L., Ayupova M. Logopediya. – T., 1993. 6. Xrestomatiya po logopedii T.2. (pod.red. Volkova S.L., Seliverstov V.I.) Izd-vo «Vlados» – M., 1997.

Похожие

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalarning tavsifnomasi

Logopediya fanining metodologik asoslari

Logopedik ritmikaning tamoyillari va usullari

Duduqlanish nutq tezligi va ravonligini pay tortishishi bilan buzilishi

Уйқу психогигиенаси