Артикуляцион моторикани ривожлантиришга қаратилган ўйинлар - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Артикуляцион моторикани ривожлантиришга қаратилган ўйинлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Артикуляцион моторикани ривожлантиришга қаратилган ўйинлар Режа: 1.Тил харакатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар. 2. Лаб харакатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар. 3.Пастки жағ харакатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар.

Тил харакатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар Нутқнинг тўғри, равон ва мукаммал ривожланишида артикуляцион аппарат тил, лаб, пастки жағларнинг анатомик тузилиши ва харакатчанлигининг меъёрда ривожланганлиги муҳим аҳамиятга эга. Ушбу органлардаги маълум бузилишлар нутқнинг тўлиқ ривожланмаслигига салбий таъсир этади. Шунинг учун хам логопедик машғулотларда болаларда нутқ аппарати ҳаракатчанлигини ривожлантириувчи ўйинлар олиб борилади. Бу машғулотларнинг асосий вазифаси болаларда нутқ аппарати, яъни тил, лаб ва пастки жағ, тилчанинг ҳаракатланишини ривожлантиришга қаратилган. Қуйида нутқ аппарати харакатчанлигини ривожлантирувчи ўйинларни келтирамиз. “Ширин мураббо” ўйини Ўйиннинг мақсади: Тил ҳаракатчанлигини фаоллаштириш. Ўйиннинг бориши : Болаларга мураббони ялаётган қизнинг расми кўрсатилади. Логопед болаларга қарата шундай дейди: Қаранглар болалар Лолахон мураббо яхши кўрар экан. У мураббо еганда унинг юқориги ва пастги лабига мураббо ёпишиб қолибди. Қиз мураббони тили билан ялаб тозаламоқчи. (Тил харакати билан мураббони ялаш кўрсатилади). Сўнгра болалар ҳам ушбу машқни қайтарадилар. Логопед ҳар бир бола машқини қандай бажараётганини кузатиб боради. “ Тишларимизни тозалаймиз” ўйини Ўйиннинг мақсади: Тил харакатчанлигини фаоллаштириш. Ўйиннинг бориши: Болалар логопедга қараган ҳолда бир қатор бўлиб ўтирадилар. Болаларга расм кўрсатилади. Қаранглар болалар, бола қандай қилиб тишларини тозалаяпти. Биз ҳам ҳозир сизлар билан тишларимизни тозалаймиз. Фақат шётка билан эмас, балки тилимиз билан. Аввал логопед тил билан тишларини тозалашни болаларга ўзи кўрсатиб беради. Сўнгра ҳар бир болани олдига чақириб машқни бажаришини кузатиб боради. Машқ бир

неча марта бажартирилади. Болалар машқларни аниқ бажарилиши назорат қилиб борилади. “От” ўйини Ўйиннинг мақсади: Тил учи харакатчанлигини фаоллаштириш. Ўйиннинг бориши: Болалар қатор бўлиб турадилар, яъни улар отчалардир. Логопеднинг “Кетдик” деган сўзидан сўнг болалар юрадилар ва шу билан бирга от юришига тақлид қиладилар (тра-тру, тра-тру). “Тўхтанг” дейилгандан сўнг эса тўхтаб, отни тўхтатиш овозига тақлид қиладилар (Дрр- дрр...). Сўнгра логопед ҳар бир болага алоҳида талаффуз эттиради. Логопед боланинг тили юқорига тишлар орасида бўлишини ва тил учи харакатланишини кузатиб бориши керак. Тил учини тўғри кўтаришга эътибор бериш керак. Агар бола ушбу машқни бажара олмаса, конфет сўришга тақлид этишини ўргатиш орқали ушбу машқ ўргатилади. “ Соатча” ўйини Ўйиннинг мақсади: Тил харакатчанлигини ривожлантириш. Ўйиннинг бориши: Болалар ярим доира шаклида ўтирадилар. Логопед болаларга қарата шундай дейди. Қаранглар болалар биз эрталаб ухлаб ётган эдик. Соатимиз жиринглаб қолди. Биз соатга қарасак миллари харакат қилаётган экан. Келинглар биз ҳам тилимиз билан харакат қиламиз. Логопед болаларга тилларини ўнгга, чапга, юқорига, пастга ҳаракат қилишни кўрсатади. Болаларнинг харакатларни аниқ бажариши кузатиб борилади.

Лаб харакатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар. “Лабларимиз булочкадай думалоқ” ўйини Ўйиннинг мақсади: Лаб ҳаракатчанлигини фаоллаштириш. Ўйиннинг бориши: Логопед болаларга думалоқ булочка чизилган расмни кўрсатади ва болалардан “Ким лабларини шундай думалоқ қила олади?” деб сўрайди. Аввал логопед болаларга ўзи лабларини думалоқ шаклга келтиришни кўрсатиб беради (о-о-о-о). Сўнгра болаларни кетма-кет чақириб, машқни эркин бажариш тавсия этилади. Болалар машқни эркин бажариши кузатиб борилади. Машқни бажаришда лабларнинг тўғри харакати кузатиб борилади, оғиз очилган ҳолда бўлади, лекин пастки жағ олдинга чиқиб кетмаслиги керак. “Ким яхши кулади?” ўйини Ўйиннинг мақсади: Лаб харакатчанлигини фаоллаштириш. Жихоз: Бўғирсоқ, қўғирчоқ. Ўйиннинг бориши: Болалар ярим доира ҳолда ўтирадилар. Логопед болаларга шундай дейди. Болалар ҳаммамиз меҳмонга боришни ва меҳмон келганини яхши кўрамиз-а. Бугун бизнинг боғчамизга хам меҳмонлар келишмоқчи. Биз жуда хурсанд бўлдик. “Биз хурсанд бўлганимизда куламиз”, мана бундай (ўзи кулиб кўрсатади). Биз жуда хурсанд бўлиб кулганимизда тишларимиз кўринади. Қани болалар топингларчи боғчага ким меҳмонга келяти?, тўғри бўғирсоқ билан қўғирчоқ. Ҳаммамиз ҳурсанд ва кулиб уларни кутиб оламиз. Болалар тишларини кўрсатиб куладилар. Меҳмонлар билан ўйнаб жуда хурсанд бўлдик. Энди меҳмонларимиз кетмоқчи. Биз ҳафа бўлдик. Тишларимизни бекитамиз. Меҳмонларимиз яна келамиз дейишди. Биз хурсанд бўлдик. Куламиз. Шу тариқа машқлар бир неча марта такрорланади. Лаб харакатларининг аниқ бажарилиши кузатиб борилади.

“Ким най чала олади?” ўйини Ўйиннинг мақсади: Лаб харакатчанлигини фаоллаштириш. Ўйиннинг бориши: Болалар ярим доира ҳолда логопедга қараган ҳолда ўтирадилар. Логопед болаларга найнинг расмини кўрсатади ва болалардан лаблари билан най ҳосил қилиш сўралади. Аввал логопед най чалишни тақлид қилишни болаларга ўзи кўрсатиб беради. Сўнгра болалардан талаффуз этиш сўралади. Най чалиняпти деганда болалар лаблари билан най чалиш ҳаракатини бажарадилар. Куй тугади дейилганда болалар лабларини оддий ҳолга келтирадилар. Машқ бир неча марта такрорланади ва аниқ бажарилиши логопед томонидан кузатиб борилади. Пастки жағ ҳаракатчанлигини ривожлантиришга қаратилган ўйинлар “Ўрмонда” ўйини Ўйиннинг мақсади: Лаб ва пастки жағ харакатчанлигини фаоллаштириш. Жиҳоз : Саватлар. Ўйиннинг бориши: Қиз ва болалар доира бўлиб турадилар. Уларнинг қўлида саватчалар бор. Болалар ўрмонга қўзиқорин тергани кетишяпти. Логопед болаларга шундай дейди: Хаммамиз қўзиқоринни яхши кўрамиз, кўп қилиб қўзиқорин теришимиз керак. Лекин узоққа кетиб, адашиб қолманглар. Агар адашиб қолсанглар бир – биримизни “ау-ау-ау” деб чақирамиз. Лекин битта бола ўрмонда адашиб қолди. Болалар ўртоқларини қидиришяпти. Ау-ау Наргиза қаердасан? Логопед ҳар бир бола ау-ау товушларини қандай талаффуз этаётганини кузатиб бориши керак. А у товушлари талаффуз этилаётганида пастки жағимиз бир оз пастга тушади, лаблар думалоқ ҳолатда бўлади. Ушбу машқ болалар томонидан тўғри бажарилиши кузатиб борилади.

“Қўғирчоқ ухламоқчи” ўйини Ўйиннинг мақсади: Пастки жағ харакатчанлигини ривожлантириш. Ўйиннинг бориши: Логопед болаларга мурожаат қилиб шундай дейди: Қаранглар сизлар билан ўйнаб қўғирчоғимиз чарчаб қолибди. Унинг ухлагиси келди. У чуқур нафас олиб эснаяпти. Логопед болаларга бир неча марта эснаш имитациясини кўрсатиб беради. Эснаганимизда оғзимиз очиқ холда, чуқур нафас оламиз, пастки жағимиз эса пастга тушган холда бўлади. Вазифани кўрсатиб бергандан сўнг логопед болаларнинг вазифани тўғри бажариб боришини кузатади. “Қушларни боқиш” ўйини Ўйиннинг мақсади: Пастки жағ харакатчанлигини ривожлантириш. Ўйиннинг бориши: Болалар логопедга қарама-қарши стулчаларда ўтиришади. Логопед болаларга бир қуш тасвирланган расмни ва полопонларга дон бераётган қушчанинг расмини кўрсатади. Сўнгра логопед: Ҳозир биз ўйин ўйнаймиз. Сизлар қушчалар бўласизлар. Мен эса она қуш бўламан. Она қуш дон олиб келади, ҳамма қушчалар тумшуқларини очишади. Донни еб бўлишгач тумшуқларини ёпишади-деб айтади. Болалар ушбу ҳаракатларни бажаришади. Ўйинни бир неча марта қайтариш мумкин. Ўйин давомида болалар тўғри ва тинч ўтиришлари, бошларини тўғри тутишлари керак. Айниқса оғизни очганда ва ёпганда бошни орқага ташламаслик керак, харакатларни аниқ бажариш лозим. Ҳаракатлар пастки жағ, тил ва лаб тинч турган ҳолда бажарилади. “Қувноқ тилча” ўйини Ўйиннинг мақсади: нутқ аппарати харакатчанлигини ривожлантириш. Ўйиннинг бориши: Бу ўйинни болани қизиқтирган холда олиб бориш керак. Логопед болаларга унинг оғиз бўшлиғи уй деб тасаввур этишни тушунтиради. Бу уйчада кичкинагина, қувноқгина тилча яшайди. Тилча эрта туриб ойналарни очиб хонага тоза хаво киритади. Бунда болалар оғзини очади. Тилча юзини ювади, бунда тили билан лабларини ялайдилар. Чой ичсин деганда бола тилини учини икки четини буклаган ҳолда ҳавони ичига

тортади. Логопед ўйинни давом эттиради. Тилчамиз нонушта қилгандан сўнг ўйнагани ташқарига чиқади, деганда бола икки лунжини иширади. Сўнг тилча тошдан тошга сакрасин деганда бола тил учи билан бирма-бир тишларига теккизиб чиқади. Логопед энди тилини отда сайирга чиқди деганида бола тилини учини танглайга ботириб от туёқларининг овозига ўхшаб овоз чиқаради. Бу жараён давомида боланинг лаблари гох кулгу, гох чўччайган холатида бўлади. Аллбатта бола бу машқларни логопед билан биргаликда тақлид асосида бажаради. Кейинроқ эса мустақил тарзда бажаришни бошлайди.

Адабиётлар: 1. Ахмедова З., Аюпова М., Хамидова М. Логопедик ўйин. Тошкент2013. 2. М.Аюпова. Логопедия. Тошкент-2007. 3. И.Г. Веретенникова. Логопедическая работа с детьми дошкольного возроста. Тошкент – 1998. 4. Нуркелдиева Д.А., Аюпова М.Ю.,Ахмедова З.М. Бармоқлар машқи ва логопедик ўйинлар. Тошкент “Янги аср авлоди” 2007.

Похожие

Дудуқланишни бартараф этишга қаратилган ўйинлар

Товушлар талаффузини шакллантириш мустаҳкамлашга қаратилган ўйинлар

Мушаклар ҳолатини бошқарувчи ўйинлар

Болалар луғатини бойитишда таълимий ўйинлар

Ривожланишида нуқсони бўлган болаларнинг фаолият хусусиятлари