Qadimgi Rim – Italiya madaniyati - Культурология - Рефераты

Qadimgi Rim – Italiya madaniyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Qadimgi Rim – Italiya madaniyati Reja: 1. Qadimgi Rim – Italiya yozuvi va kitoblari. 2. Qadimgi Rim san`ati va diniy e`tiqodi 3. Qadimgi Italiya tibbiyoti.

1. Qadimgi Rim – Italiya yozuvi va kitoblari. Qadiragi Rim – Italiya o`ziga xos madaniyat yaratib jahon madaniyati xazinasiga katta hissa qo`shgan mamlakatdir. U madaniyat qo`shni yunon va sharq xalqlari madaniyatidan bahramand bo`lgan holda vujudga kelgan. Italiya madaniyatining ildizlari uzoq o`tmishga borib taqaladi. Yozuv moddiy madaniyatning bir turi bo`lib, u lotin va etrusklar madaniyatining bevosita davomi hisoblanadi. Etrusk, osk va lotin yozuvlari miloddan avvalgi VIII–VII asrlarda yaratilgan edi. Bu yozuvlar tosh, sopol, teri va boshqa narsalarga yozilgan. Ammo qadimgi Rim yozuvlari ancha murakkab bo`lib, u hanuzgacha yaxshi o`rganilgan emas. Keyinchalik Italiya qabilalari yunonlardan olingan Finikiya yozuvi asosida tuzilgan yozuvni qabul qilganlar. Bu yozuv keyinchalik lotin alifbosi nomi bilan mashhur bo`lib ketgan. Lotin yozuvi hozirda dunyoning ko`p mamlakatlarida qo`llaniladi. Italyanlar lotin alifbosida kitoblar yaratganlar. 2. Rim – Italiyada ilmiy bilimlar. Italiyaliklar yunonlar kabi fizika, matematika, dengizda suzish, astronomiya, gidrotexnika va agronomiya (qishloq xo`jaligi) fanlariga juda qiziqqanlar. Italiya olimlari me`morchilik, gidrotexnika va agronomiyadan dastlabki qo`llanmalar yaratganlar. Rim astronom ustalari quyosh va suv soatlarini kashf etib, ulardan foydalanganlar. Ilgari ma`lum bo`lgan kalendar – taqvimlarni qayta ishlab, takomillashtirganlar. Miloddan avvalgi II–I asrlarda Italiyada falsafiy asarlar yaratilgan. Bu jihatdan miloddan avvalgi 99–55-yillarda yashab ijod etgan Lukretsiy Karning asarlari diqqatga sazovordir. U « B uyumlar xislati haqida» kitobida dunyo, odamlar, hayvonlar va narsalarning paydo bo`lishi to`g`risida ko`p ma`lumot yozib qoldirgan. U yunon olimlari Demokrit va Epikurlar izidan borib, dunyodagi barcha narsalar atom zarralaridan tuzilgan, – deb ta`kidlaydi. Odamlar, deydi u tabiat hodisalaridan qo`rqib xilma-xil xudolarga e`tiqod qilishni vujudga keltirganlar. Odamlar kashf etgan olov, ma`danlar va ulardan

yasalgan qurollar, yozuv, dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik va boshqa narsalar xudolar in`omi emas, balki odamlar mehnatining natijasidir, – deb yozgan edi. Lukretsiy o`sha zamondagi diniy e`tiqodlarni inson tafakkurini jilovlab turadigan yuganga o`xshatadi. U o`z asarida tabiat, jamiyat va kishilar hayotida sodir bo`ladigan voqealarni sodda, ilmiy tilda tushuntirib berishga harakat1 qilgan. 3. Qadimgi Italiya tibbiyoti. Qadimgi Italiyada markazlashgan davlatning vujudga kelishi tabobat ilmining rivojlanishini taqozo etar edi. Aslzodalar, qo`shin va erkin kishilarning sog`liqlarini saqlash juda muhim masala edi. Shu maqsadda Rim shahrida qo`shin va flot uchun alohida harbiy tabiblar xizmati joriy qilingan edi. Harbiy tabiblar xizmatida yetuk harbiy shifokorlar xizmat qilganlar. Italiya qo`shinidagi har bir legionda harbiy-tibbiy qarorgohlar bo`lib, shifokorlar u yerda jarohatlangan va bemor jangchilarni davolaganlar. Rimlik aslzodalar tibbiyot ishlari bilan shug`ullanishni o`zlari uchun or, uyat deb bilganlar. Italiyada tibbiyot ishlari bilan yunon, Kichik Osiyo, Misr va boshqa joylardan kelgan shifokorlar shug`ullanganlar. Ularning eng mashhurlari yunonistonlik Asklepiod, Korneliy Sels bo`lib, ular 70 jildlik «Arteo» («San`at») nomli asar yozib qoldirgan. Bu asarning 8 jildi tabobat ilmiga bag`ishlangan edi. U o`zidan oldin o`tgan mashhur tabiblarning asarlarini to`plab tartibga solgan. Korneliy esa bu to`plamni o`z tajribalari bilan boyitgan. Qadimgi dunyoning eng mashhur tabiblaridan biri Pergalida tug`ulib voyaga yetgan Klavdiy Galen edi. Galen 17 yoshidan boshlab Asklepiod nomidagi tibbiy shifoxona maktabida o`qiydi. U bu yerda tibbiyot ilmini o`rganib, mohir shifokor bo`lib yetishadi. Dastlab u gladiatorlar maktabida, so`ng Rim imperatorlarining saroyida tabiblik qiladi. Galen «Tabiblik san`ati», «Davo usullari», «Dorilarning tarkibi haqida», – degan tibbiy asarlar yozib qoldirgan. Ammo Rimda yong`in

bo`lgan yili Galen asarlarini ko`pi yonib ketgan. Galen asarlari o`rta asrlarda ko`p tillarga, shuningdek arab tiliga ham tarjima qilingan. Tabiblar sultoni bobomiz Ibn Sino Galen asarlaridan keng foydalangan. Rimda yashagan tabiblar bemorlarni davolashda shifobaxsh o`simliklar, jonivorlar va boshqa narsalardan tayyorlangan dorilardan foydalanganlar. Ular bemorlarni davolashda toza havo, uqalash va jismoniy tarbiyaga ham katta e`tibor berganlar. Italiyada tabobatga shunday e`tibor berilganki, Rimda tabiblar yetishtirib chiqaradigan mahsus bilim yurtlari tashkil etilgan. 4. Qadimgi Rim – Italiyada tarixnavislik. Qadimgi Rim – Italiya o`zining ko`p asrlik tarixiga ega. Bu diyorda ko`p tarixchilar yetishib chiqishgan. Qadimgi Rimning o`tmish tarixi bilan shug`ullangan tarixchilar qatoriga Tit Liviy, Polibiy, Yuliy Sezar, Galikarnas, Dionisiy, Yusuf Flaviy, Korneliy, Tasit, Appian, Dion Kassiy Katton, Varron va boshqalarni kiritish mumkin. Avgust davrining (44–14) mashhur tarixchilaridan biri Tit Liviy bo`lib, u 142 jilddan iborat «Rimning ta`sis qilingandan keyingi tarixi» nomli asarini yaratgan. Miloddan avvalgi I asrda yashagan tarixchi Galikarnass Dionisiy «Qadimgi Rim yodgorliklari» – degan tarixiy asar yozgan. I asrning ikkinchi yarmida yashab ijod etgan tarixchilardan biri Kata Pliniy ham ko`p asarlar yozgan. Uni qomuschi olim ham deyishgan. Ammo uning asarlari bizgacha yetib kelmagan. Milodiy 54–120-yillar orasida yashagan Korneliy Tasit o`zining «Tarix» kitobida 68–69-yillardagi fuqarolar urushi va Flaviylar sulolasi zamoni tarixini bayon etgan. Uning «Yilnomalar» nomli asarida Avgust o`limi bilan Neron o`limi orasidagi voqealar bayon etilgan. Milodiy 155–235-yillarda yashagan mashhur Italiya tarixchilaridan biri Dion Kassiydir . «R im tarixi» deganysarriing muallifi bo`lib, bu tarixiy kitobda tarixchi

zamonida bo`lgan tarixiy voqealar atroflicha bayon etilgan . Mashhur Rim imperatori Yuliy Sezar « Gall urushlari yilnomasi» va «Fuqarolar u ru shi haqida yilnoma» kabi tarixiy asarlarning muallifidir. Rim tarixchilarining asarlari Rim – Italiya va qo`shni xalqlar tarixini o`rganishda qimmatbaho manba bo`lib xizmat qilib kelmoqda. 5. Qadimgi Rim – Italiya adabiyoti. Qadimgi Rim – Italiya adabiyoti o`zining uzoq tarixiy o`tmishiga ega. Rim – Italiyada yozma adabiyotning vujudga kelishi miloddan avvalgi VI–V asrlarga borib taqaladi. O`sha davr adabiyotining ko`zga ko`ringan vakillari And-ronik, Enney, Plavt, Katull va boshqalar hisoblanadi. Miloddan avvalgi I asr Rim – Italiya adabiyotining «Oltin davri» hisoblanadi. Bu davrda Vergiliy, Gorasiy, Tibull, Ovidiy Nazon kabi mashhur adib va shoirlar ijod etganlar. Sezarning do`sti, o`z zamonining ma`rifatparvar kishisi Mesanat zamonida yashagan, shoir va adiblarga homiylik qilib, ularni qo`llab-quvvatlagan kishi sifatida mashhurdir. Saltanatni mustahkamlashda san`atning ahamiyatini tushungan Avgust shoirlarni o`z saroyiga jalb etishga intilgan. Bu davrdagi eng mashhur shoirlardan biri Vergiliy bo`lib, u dehqonchilik to`g`risida «Georgiklar» nomli she`riy doston yaratgan. Uning Gomer dostonlari mavzusida yozgan asarlaridan biri «Eneyda» dir. U bu doston ustida o`n yil ishlab, yozib tugatmay vafot etgan. Dostonda Troyadagi fojia va shaharning afsonaviy himoyachilaridan biri Eney va uning otasi haqida hikoya qilinadi. Miloddan avvalgi I asrda yashagan atoqli shoirlardan biri Ovidiydir. U «Qahramon ayollar», «Ishq san`ati», «Dard-alamlar» va « P ontdan maktublar» degan asarlar yozgan. U o`zining bu asarlarida Avgust davridagi aslzodalar turmushini qattiq tanqid ostiga oladi. Ovidiy o`zining boshqa asarlarida o`sha davr tuzumidan noroziligini, o`z qayg`u-alamini va mehnatkashlarning og`ir turmushini bayon etgan. Shu tufayli imperator g`azabiga uchrab Qora dengizning g`arbiy sohilidagi Tomi shaharchasiga surgun qilingan. U o`zga yurtlarda sarson-sargardon bo`lib yurishga majbur bo`lgan. Lekin Rim adabiyotining boshqa bir guruhi

imperator va aslzodalar turmushini maqtab, ularni ko`klarga ko`targanlar. Rim adiblari yunon va sharq xalqlari adabiyotidan bahramand bo`lib alohida maktab yaratganlar. Ayni paytda Rim adabiyoti Yevropa xalqlari adabiyotining rivojlanishiga ijobiy ta`sir o`tkazgan. 6. «Eneyda» dostonining qisqacha mazmuni. Dostonda Troyaning yunonlar tomonidan qamal qilinishi va shaharning afsonaviy himoyachilaridan biri ma`budning o`g`li Eney haqida hikoya qilinadi. Afsonaga ko`ra qamal ichida qolgan Troya shahri lovullab yonayotgan edi. Eney yonayotgan shahardan keksayib qolgan otasini yelkasida ko`tarib olib chiqadi. Ular Troyani tark etib, ajoyib va g`aroyib sarguzashtlarni boshlaridan kechirib Italiyaga kelib qoladilar. Eneyning otasi o`lib ketadi. Eney o`lgan otasi bilan uchrashish uchun marhumlar makoni yer osti podsholigiga tushadi. Bu yerda donishmand otasining arvohi: «Sening avlodlaring Rimga asos soladilar va xalqlarning qudratli hokimi bo`ladilar. «Ey, rimlik, sen xalqlarni idora qil! Sening san`ating mag`lublarga shafqat-u, mag`rurlarni urush bilan tinchitishdir» – deb bashorat qiladi. Dostonda Vulqon xudosi Eney uchun ajoyib qalqon yasab beradi. Qalqonda Rim tarixida bo`ladigan voqealar, Yuliy Sezaming kelib chiqishi va Oktavianning tantanalari ko`rsatiladi. Qalqonda Eney o`zining bo`lg`usi avlodlarini ham ko`radi. Ular orasida Yuliy Sezar va Avgust ham bor edi. Doston qahramoni Eney Rim patritsiylaridan Yuliylar urug`ining afsonaviy asoschisi bo`lib, Yuliy Sezar ham o`sha urug`dan kelib chiqqan deb ko`rsatilgan. Doston she`riy uslub bilan yozilgan bo`lib, unda qahramonlik, burchga sadoqat va yoshi kattalarga hurmat madh etiladi. Qadimgi Rim san`ati va diniy e`tiqodi 1. Rim me`morchiligi. Me`morchilik san`atning bir turi bo`lib, rimliklar bu sohada ham katta yutuqlarga erishganlar. Me`morchilikni rimliklar dastlab etrusklardan, so`ng yunonlardan o`rganganlar. Saltanatda Rim, Kapuya, Adrionopol, Karfagen kabi yirik shaharlar ko`p bo`lgan. Shular orasida saltanat

poytaxti Ri m shahri binolarining go`zalligi va hashamati bilan boshqalardan ajralib turgan. Rimliklar me`morchilik tarixida beton qotishmasini kashf etib, undan ark va gumbazlarni ishlab chiqishda foydalanganlar. Ark so`zi lotinchada arkus deyilib o`zbekchada yoy, kamalak degan ma`noni bildiradi. Rimdagi Panteon – «barcha xudolar ibodatxonasi» ning yuqori qismi gumbaz uslubida ishlangan. Bu ibodatxona binosi hozirgacha saqlanib qolgan. Uning eng yuqorisida doira shaklidagi katta deraza bo`lib, undan tushadigan yorug`lik Panteon ichini yoritib turgan. Rim ustalari imperatorlar, aslzodalar va yuqori darajadagi amaldorlar uchun ark va gumbaz uslubini qo`llab ko`pgina binolar, saroylar, ma`muriy binolar va ibodatxonalar qurganlar. Milodning birinchi asrida me`morlar gladiatorlarning janglari o`tkaziladigan ulkan tomoshaxona – Kolizey amfiteatrini quiganlar. Amfiteatr arenalariga – sahnalariga yirtqich hayvonlar va gladiatorlar chiqarilib, ular bir-birlari bilan urishtirilib tomoshalar ko`rsatilgan. 2. Rimdagi tomoshalar. Rimda ham Yunonistondagi kabi har xil tomoshalar ko`rsatilgan. Rim amfiteatrlarida rim va yunon mualliflarining tragik va komediyalari qo`yilgan. Yunonistonda teatr bilan tanishgan sarkarda Pompey Rimda ham yunon namunasidagi birinchi teatrni qurdirgan. Rimliklarning eng sevimli tomoshalari bu gladiatorlar jangi va jang aravalari poygasi edi. Kolizey amfiteatriga 50 mingdan oshiqroq tomoshabin sig`ar ekan. Imperator Avgust buyrug`i bilan Rim atrofida katta ko`1 qurilib, u yerda tez-tez dengiz jangi mashqlari uyushtirib turilgan. Bu mashq-janglarda 30 katta kema, ko`plab kichik kemalar va uch mingga yaqin jangchi qatnashgan. Imperator Trayan tomonidan tashkil etilgan bayram tantanalari 123 kun davom etgan. Imperator, amaldor va aslzodalar uchun hashamatli lojalari bo`lgan ayvonli otchopar – ippodromlar barpo etilgan. Otchoparda yunonlarniki singari 4 ot qo`shilgan yengil jang aravalarining poyga musobaqalari o`tkazilgan. 3. Rimda haykaltaroshlik. Haykaltaroshlik tasviriy san`atning bir turi bo`lib, u Rimda qadim zamondan boshlab ancha rivoj topgan ekan. Rimlik haykaltaroshlar

haykaltaroshlik sirlarini yunonlardan o`rganganlar. Istilochilik urushlari davrida rimliklar Yunoniston va Sharq mamlakatlaridan marmar va jezdan yasalgan juda ko`p haykallarni olib ketganlar. Rim haykaltaroshlari bu haykallarning nushalarini va boshqa haykallarni yaratganlar. Rimliklar olimpiya xudolariga sig`inganlar, ammo ularning nomlarini o`zgartirganlar. Ular Zevsni Yupiter, dengiz xudosi Poseydonni Neptun, Gefestni Vulqon deb ataganlar. Ustalar bu xudolarning haykallari bilan ibodatxona binolarini bezaganlar. Haykaltaroshlar Sezar, Avgust, Trayan, Adrian, Konstantin, Diokletian kabi imperator, Gannibal, Pompey, Ssipion kabi sarkarda va davlat arboblarining haykallarini ham ishlaganlar. Bu jihatdan Rimda imperator Trayan haykali o`rnatilgan baland minora mashhurdir. Haykaltaroshlar, oddiy kishilar, gladiator va har turli yirtqich hayvonlarning ham haykallarini yasaganlar. Bu haykallar ma`muriy bino, markaziy ko`chalar, ibodatxona va maydonlarga o`rnatilgan. 4. Rim rassomchiligi. Rimda rassomchilik ham erta rivoj topgan edi. Rassomchilikning rivoji etrusklar davriga, miloddan avvalgi VIII–V asrlarga borib taqaladi. Etrusk rassomlari erkak va ayollarning rasmlarini ishlashda katta yutuqlarga erishganlar. Rimlik rassomlar etrusk va yunon rassomlariga taqlid qilib juda ko`p rasmlar ishlaganlar. Qadimgi Rimda san`atning bu turi devoriy rasmlarda o`z aksini topgan edi. Imperator saroylari, ibodatxonalar, amaldorlarning qasrlari, uylari va mehmonxonalarining ichki devorlari termalar: ov, jang, har turli hayvon va turli toifaga mansub kishilarning rasm tasvirlari bilan bezatilar edi. Rimliklar Yunonistonni istilo qilganlaridan so`ng Italiyada ellin-yunon madaniyatining ta`siri kuchayadi. Bir rim shoiri: «Asir qilingan Yunoniston johil Lasiyga san`at olib kirib yovvoyi g`oliblarni asir etdi »–deb yozgan ekan. Rim yunon va Sharq xalqlari madaniyatidan bahramand bo`lib, o`ziga xos madaniyat yaratgan. Ayni paytda Rim madaniyati qator Yevropa xalqlari madaniyatiga o`zining ijobiy ta`sirini ko`rsatgan. 5. Rimliklarning diniy e`tiqodi. Qadim zamonlarda Italiya aholisi orasida ibtidoiy din shakllari – totemizm, animizm va fetishizm keng yoyilgan edi. Apennin

yarimorolining atrofi dengizlar bilan o`rab olingan. Italiya qabilalari, xususan etrusklar dengizda uzoq-yaqin mamlakatlarga o`z kemalarida suzib borganlar. Ular dengizda dahshatli bo`ronlarni, ko`kka sapchigan ulkan to`lqinlarni ko`p marta ko`rganlar va kuzatganlar. Ularning kemalari odamlari bilan ba`zan shunday bo`ron va to`lqinlar natijasida dengiz qa`riga cho`kib nom-nishonsiz yo`qolgan. Dengizchilar ba`zan ulkan sakkizoyoq, akula va boshqa dengiz hayvonlariga ham duch kelib ularga yemish bo`lishgan. Tabiatdagi ko`p narsa va hodisalarning sabablari, sir-asrorlari rimliklarga ma`lum bo`lmagan. Shu tufayli ular bu narsalarda qandaydir, yengib bo`lmas kuch-qudrat bor deb o`ylaganlar. Ulardan qo`rqib, narsa-hodisalarni ilohiylashtira boshlaganlar. Etrusklar e`tiqodiga ko`ra har bir narsa va hodisaning o`z homiysi-xudosi bo`lgan. Ularda Yupiter bosh xudo bo`lib, u hamma xudolar ustidan hukmronlik qilgan. Minerva donishmandlik, Mars Rim homiysi va urush, Vulqon esa temirchi va hunarmandlar homiysi bo`lgan. Rimda yunon xudolariga sig`inish ham kuchli bo`lgan. Rim saltanati kuchayar ekan, uning mulklari shimoliy Afri-kadan Britaniyagacha, Ispaniyadan Parfiya chegaralarigacha bo`lgan yerlarni o`z ichiga olgan edi. Bu yerdagi elat va qabilalarning e`tiqodi ham turli-tuman edi. Qur`on va Sharq yilnomachilarining ma`lumotlariga ko`ra milodiy birinchi asrning birinchi yilida Palastinda Olloh Bibi Maryamga bir o`g`il ato etadi. Unga Iso deb nom qo`yadilar. U kishining tug`ilgan kuni va yili yangi eraning boshlanishi deb qabul qilingan. Iso ulg`ayib payg`ambarlik darajasiga erishadi. U kishi qishloqma- qishloq, shaharma-shahar yurib, budparastlik va ko`p xudoga sig`inishni qoralab odamlarni yagona Ollohga e`tiqod qilishni targ`ib qiladi. Rivoyat qilishlaricha Iso murdalarni tiriltirar, suvni sharobga aylantirar va har xil mo`jizalar qilishga qodir ulug` zot bo`lgan. U kishi aslzodalarni, boylarni va mulkdorlarni insof-adolatga, kambag`al va beva-bechoralarga shafqat qilishga chaqiradi. Naql qilishlaricha uning targ`iboti rimliklarga yoqmaydi. Uni but yog`ochiga tortib mixlab tashlaydilar. U azob- uqubat tortib o`ladi. Ammo uch kundan keyin tirilib arshi a`loga chiqib ketadi. U

osmonga chiqib ketishi oldidan yerga qaytishini aytib ketgan ekan. Iso yakka- xudolikni targ`ib qilgan payg`ambar sifatida mashhur bo`lgan. I asr oxiri va II asrda Iso haqidagi rivoyatlar yozib olingan bo`lib, bu rivoyatlar yunoncha « Yevangeliye – xushxabar » degan ma`noni bildirgan. Unda Iso va uning hayoti haqida juda ko`p ma`lumotlar bor. Yevangeliyeda oddiy kishilarning manfaatini ifoda etuvchi gaplar mujassam bo`lgani uchun bu din xalq orasida keng tarqalib ketgan. Iso haqidagi rivoyatlarga ishongan va bu ta`limotni qabul qilgan kishilar o`zlarini xristianlar deb ataganlar. Bu e`tiqod keyinchalik xristianlik deb atalgan. Xristian targ`ibotchilari bu ta`limotni O`rtayer dengizining sharqidagi mamlakatlar bo`ylab targ`ib qilganlar. Isodan keyin xristianlik buzilgan holda Rim saltanati bo`ylab keng tarqala boshlagan. Xristian targ`ibotchilari kishilarni sabr-toqatli va itoatli bo`lishga ham chaqirganlar. Ular: «Qullar xudodan qo`rqing, har sohada xo`jayinlaringizga itoatda bo`ling», – deb ta`lim berganlar. Bu gap aslzoda, badavlat va hukmdorlarga ham ma`qul tushgan. Ular ham xristianlikni qabul qilib, unga e`tiqod qilganlar. Imperatorlardan Konstantin xristianlikni qabul qilib, uni hukmron din deb e`lon qilgan. Shu tariqa bir vaqtda ta`qibga uchragan xristianlik oshkora dinga aylangan. Konstantin va boylar xristian ibodatxonalarini qurish uchun katta mablag` ajratganlar. Shunday qilib, Rim saltanatidagi diniy e`tiqod ibtidoiy din shakllaridan xristian dinigacha bo`lgan tarixiy davrni bosib o`tgan. Xristian dini dunyodagi eng nufuzli dinlardan biri bo`lib, hozir Yevropa, Amerika aholisi va osiyoliklarning katta qismi shu dinga e`tiqod qiladilar.

Foydalanilgan a dabiyotlar . 1. Arxeologlar hikoya qiladi. To’plam. Toshkent, 1974. 2. Arsixovskiy A. Arxeologiya asoslari. Toshkent, 1970. 3. Askarov A, Alьbaum L.Poseleniye Kuchuktepa. Tashkent, 1970. 4. Borisovskiy A.I. Drevneysheye proshloye chelovechestva. Moskva. Nauka, 1980. 5. Kabirov J, Sagdullayev A.O’rta Osiyo arxeologiyasi. Toshkent, 1990. 6. Muhammadjonov A. Qadimgi Buxoro. Toshkent, 1991. 7. Okladnikov A.P. Paleolit i mezolit Sredney Azii. Vkn. Srednyaya Aziya v epoxu kamnya i bronzi. M. - L., 1966. 8. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. Toshkent, 1964. 9. Taylor E.B. Pervobыtnaya kul’tura. Per. s angl. D. A. Koropchevskogo.M., 1989. 10. Cheboksarov N.N., Cheboksarova I.A. Narodы, rasы, kulьturiы. M.: Nauka, 1985. 11.O’zbekiston tarixi. Sagdullayev A., Eshov B. tahriri ostida. Toshkent.Universitet, 1997, 2-nashri, 1999.

Похожие

Qadimgi Yunon va Rim madaniyati

Qadimgi davr madaniyati

Qadimgi Yunon madaniyati

Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi madaniyati. Sharq uyg‘onish davri madaniyati

Tеxnоgen mаdаniyati Еvrоpа uyg’оnishi hаmdа kаpitаlizm shаrоitidаgi mаdаniy tаrаqqiyot