Marosimlar etiketi - Культурология - Рефераты

Marosimlar etiketi

Загружено в:

21.04.2023

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Marosimlar etiketi Tayanch tushunchalar: Sovchilik, unashtirish, non sindirish, to’y, kelin salom,challar, beshik to’y, sunnat to’y, qovurdoq, azon aytish, aqiqa, din, ta’ziya, shar’iy marosim, urf-odat, xayr-ehson, amri-ma’ruf, tilovat, Qur’on. O’zbek xalqining qon-qoniga singib ketgan marosimlardan biri to’ydir. To’y qarindosh-urug’, tanish-bilish, qo’ni-qo’shni, el-yurtga yoziladigan dasturxon, ularni ahillikka, mehr-oqibatli bo’lishga undaydigan marosim bo’lib hisoblanadi. To’ylarimiz o’zbeklarning kimligini namoyon etuvchi o’ziga xos bir ko’rikdir. To’y ham, ma’raka ham, marosim ham shaxsiy ish emas, balki ijtimoiy hodisadir, bu birinchidan. Ikkinchidan, esa xalqimizning milliy qiyofasi va harakteri, o’ziga xos turmush tarzi, salohiyati, dunyoqarashi, tafakkuri, ongi va qalbi, odamgarchiligi, orzu-umidlari, fazilatu kamchiligi bir so’z bilan aytganda, butun borlig’i ana Shu to’y-hashamlarda, oilaviy tantanalarda, ma’raka va marosimlarda yaqqol namoyon bo’ladi. O’zbekistondagi har bir viloyat va hududlarda to’y oldi va to’y o’tkazish marosimlari o’zgachadir. Lekin qayerda bo’lishidan qat’iy nazar, to’y oldi marosimlari va to’y o’tkazishning ham o’z etiketi mavjud. To’y marosimlari qiz tanlashninig sovchilik marosimi bilan boshlanadi. Sovchilikka asosan ayol kishilar yuradi. Ya’ni kuyov bo’lmishning xolasi yoki ammasi, yon qo’shnisi, onasi bilan birga yuradi. Sovchilikka borgan ayollar nihoyatda so’zamol, shirin so’z, uddaburon bo’lishlari kerak. Xonadonida bo’yi etgan qizi bor oilalar sovchi kelishiga doim tayyor turishlari kerak. Uy-joylar doimo toza, tartibli turishi lozim. Kim sovchi bo’lib kelishidan qat’iy nazar ularni ochiq yuz bilan kutib olish kerak. Sovchilarga o’sha xonadonning oila a’zolari, oilaviy muhiti, qizning odobi ma’qul kelsa o’sha xonadonga qayta keladilar. Qiz

taraf ham birinchi kelgan sovchilarga aniq javob bermaydilar. Etiket bo’yicha birinchi marotaba kelgan sovchining yoniga qizni olib kirib ko’rsatish (hatto sovchilarning iltimosiga binoan) mumkin emas. Bugungi kunda barcha qizlarimiz o’qiydilar, ishlaydilar – juda bo’lmaganda odobli, tarbiyali qiz sahar turib ko’chalarni supuradi – o’sha payt qizni tashqi ko’rinishini ko’rib olish mumkin. Birinchi kelgan sovchiga qizni rasmini ko’rsatish mumkin. Sovchilarning o’zini tutishi, hatti-harakatlari yoqmagan taqdirda ham, qizning onasi tavoze’ bilan qizini hali uzatmaslik bahonasini aytishi mumkin. Ikkinchi marotaba kelgan o’sha sovchilar kuyov haqidagi aniq ma’lumotlarni tashlab ketadilar. O’sha ma’lumotlar bo’yicha kuyov bo’lmishni mahalla-kuy, ishxonasi, yor-do’stlari orqali surishtiruv ishlari amalga oshiriladi. Bularni hammasi ham odob qoidalariga binoan olib boriladi. Ma’lumotlar yig’ib olingandan so’ng, o’rtada turgan amma yoki xola qizning yaqin qarindoshlari orqali yoki telefon orqali javob olish uchun borish mumkinligini haqida rozilik so’rab, kun belgilanadi. Sahih hadislarda yozilishicha “Qaysi bir ayolga uylanish dilga tushib qolsa, oldin uni bir ko’rishlik yomon emas” deyilgan. Demak, qiz tomon to’plagan ma’lumotlari ma’qul tushsa, qiz bilan yigitni bir marotaba bir-birlariga ko’rsatishadi. Qiz hamda yigit ham o’zlarining yaqin qarindoshlari bilan uchrashuvga chiqadilar. Agar qiz bilan yigit uchrarashib, birbirlariga ma’qul bo’lgan bo’lsalar, patir sindirish marosimi o’tkaziladi. Bu marosim ham kichik-kirim, ya’ni ozchilik o’rtasida bo’lib o’tadi. Bundan so’ng “oqlik berish” marosimi bo’lib o’tadi ya’ni kuyov taraf qiznikiga “oqlik” jo’natadi. Bu marosimda ham kamchilik qatnashib kuyov tarafdan kelinga atab yuborilgan birinchi sovg’a salom, shirinliklar, sarponing ma’lum qismi yuboriladi va o’sha kuni to’y o’tkazish muddati begilanadi. Juda ko’p joylarda to’ylar uy sharoitida bo’lib o’tadi. Lekin katta shaharlarda to’ylar restoran va kafelarda o’tkazilmoqda. Shuning uchun to’ylardagi dasturxon atrofidagi etiket, o’zini tutish etiketi, raqs tushish etiketi, kiyinish etiketiga qat’iyyan amal qilinishi lozim. Jamoada yoshi katta onaxonlarni, otaxonlarni

borligini unutmaslik kerak. Qonuniy nikohini kechki nikoh to’yi marosimida qayd yetish urf bo’lib bormoqda. (Shar’iy nikoh to’y egalari bilan kelishilgan vaqtda ro’yxatdan o’tkazilgandan so’ng, masjidning imom-xatibi amalga oshirishi lozim). Kuyov navkarlar kelinning uyiga karnay-surnay sadolari ostida boradilar. Ma’lumki, karnay-surnay sadosi nikoh to’yi e’lonidir. Ushbu tadbirda yosh bolalarning qatnashishi etiket bo’yicha maqsadga muvofiq emas. Ko’p joylarda ushbu udum to’y oqshomining ertasi kuni o’tkazish odatga aylangan. Bu “kelin salom” deb nomlanadi. Kelin salomda faqat yaqin qarindoshlar va yon qo’shnilar qatnashishadi. Buning ham o’z etiketi bo’lib, barcha amal qilishi lozim. Yangi chaqaloq tug’ilishi munosabati bilan o’tkaziladigan udum bu “Azon aytish (Shar’iy marosim) Chaqaloq tug’ilganidan 7-9 kun o’tgach, mahalla imomi yoki yaqin qarindoshlaridan ilmlisi uning o’ng qulog’iga azon (chap qulog’iga takbir) aytiladi. Bu odat go’dakning bokira Shuuriga Alloh nomini muhrlash mazmunida talqin etilgan” Aqiqa chaqaloq tug’ilgandan keyin 7, 14, 21 - kunlarning birida bir qo’yni so’yib, uni uchga taqsimlab, bir qismini homiladan bo’shagan ona uchun, bir qismini muhtoj oilalarga tarqatish, bir qismini ziyofatga ishlatish tavsiya etiladi. Qovurdoq yangi bo’shangan kelinga onasi tomonidan tayyorlab olib boriladigan taom. O’zaro mehr-oqibat va do’stlik rishtalarining mustahkam bog’lanishini nazarda tutib ixcham ko’rinishda o’tkaziladigan marosim hisoblanadi. O’sha kuni beshikka solish marosimini ham o’tkazib yuborish mumkin. Bundan tashqari, sunnat to’yi, beshik to’yi kabi marosimlar ham bo’lib bularni ham ixcham va yaqin kishilar davrasida o’tkazish maqsadga muvofiq. Ta’ziya marosimlari etiketi Ta’ziya bu ko’ngil so’rab, yupatish demakdir. Dinimizda ta’ziyani shar’iy odat bo’lib, u uch kun qilib belgilangan. Ta’ziyaga borish kerak bo’lgan inson urfodatlarimizni hurmat qilgan holda etiket bo’yicha kiyinishi, o’zini tutishi, muomala qilishi lozim.

Janozada, yani ko’mish marosimida faqat erkaklar ishtirok etadilar. Urfodatimizga ko’ra mayit chiqqan xonadonda kun ovqat pishirilmaydi. Bu oilaning yaqin qo’ni-qo’shnilari tomonidan ovqat chiqariladi. Bugungi kunda o’tkazilayotgan yigirma, qirq, yil oshi kabi marosimlar dinda asli bid’at hisoblanadi. Lekin ota-onani ruhini shod qilib turish biz uchun farz. Buning uchun alohida marosim qilib eslashni o’zi kifoya qilmaydi. Hamonki, mazkur odatlarga yillar davomida xalqimiz amal qilib kelayotgan ekan, mazkur sanalarda hayr-ehson, “amri-ma’ruf” (insonlarni yaxshilikka buyurish) sifatida, ixcham shaklda, isrofgarchiliksiz o’tkazilsa maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ammo barcha marosimlar isrofgarchiliksiz amalga oshirilishi shart. O’zi «qo’l uchida kun ko’rib», butun umri davomida yiqqan molu-davlatni bir kunda «sochib» yuborish hech kimga baxt keltirmaydi. Biroq buning aksi bo’lishi mumkin. Buning ustiga bunday isrofgarchiliklar iqtisodiy qiyinchilikni «ko’tarolmay» pul topishning nohalol yo’llariga undashini unutmaslik lozim.

Adabiyotlar : 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. - T., Ma’naviyat, 2008. 2. Abdulla Sher. Axloqshunoslik. O’zbekiston milliy faylasuflari jamiyati. – Toshket, 2010. 3. Axloq - odobga oid hadis namunalari. - T., “Fan” 1990. 4. Haydar Aliqulov. Falsafiy meros va ma’naviy – axloqiy fikr rivoji. – T., Falsafa va huquq instituti, 2009. 5. Nurmatova M. Shaxs kamolotida axloqiy va estetik qadriyatlar uyg’unligi. – T., Universitet, 2009. 6. Sattor M. O’zbek udumlari. - T., Adolat, 2004. 7. Islom ma’rifati. - T., “Toshkent islom Unversiteti”, 2005 8. Husanov B., G’ulomov V. Muomala madaniyati. - T., Iqtisod-moliya, 2009. 9. Javliyev T. An’analar – hayot sabog’i. - T., “O’zbekiston”, 1992.

Похожие

Biznesmen etiketi

Turmush etiketi

Sayohat etiketi. Turizm

Mehmon va mezbon etiketi

Rahbar xodimlarning etikasi va etiketi