Тоғ жинсларининг технологик хусусиятлари ва уларнинг характеристикалари - Горное дело - Рефераты

Тоғ жинсларининг технологик хусусиятлари ва уларнинг характеристикалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

То ғ жинсларининг технологик хусусиятлари ва уларнинг характеристикалари Режа: 1. То ғ жинслари ҳ акида тушунча 2. Қ ояли ва ярим қ ояли, муста ҳ кам, юмшо қ ва бузилган то ғ жинслари 3. Бузилган то ғ жинслари бо ғ ли қ лик даражаси б ў йича категориялари

То ғ жинслари ҳ а қ ида тушунча. То ғ жинслари келиб чи қ ишига к ў ра ч ў кинди, магматик ва метаморфик то ғ жинсларига б ў линади. Ч ў кинди то ғ жинслари , бу - турли то ғ жинсларининг бузилиши, ч ў киши ва цементлашиши натижасида ҳ осил б ў лган то ғ жинсларидир. Магматик то ғ жинслари – совуб қ олган магманинг кристалланиши натижасида ҳ осил б ў лган то ғ жинсларидир. Метаморфик то ғ жинслари , бу – магматик ҳ амда ч ў кинди жинсларига узо қ ва қ т давомида ю қ ори температура ва босим таъсири остида ҳ осил б ў лган то ғ жинсларидир. Очиқ кон ишлари объекти қуйидагилардан иборат: туб жойли тоғ жинслари (коренные), ўзи ҳосил бўлган жойда ер қатлами қалинлигида жойлашган тоғ жинслари (метаморфик, магматик, чўкинди) ва уларни қоплаб турган нанослар (қор эриши, ёмғир сувлари ёрдамида кўчиб келиб қолган ўтириндилар). Тоғ жинсларини қазиб олиш ва қайта ишлаш жараёнларида аниқ бир технологик хусусиятлар билан характерланади. Бу хусусиятларнинг энг асосийси – уларни қазиб олиш ишлари ҳажми ва халқ хўжалигида қўллашнинг фойдалилиги ҳисобланади. Тоғ жинсларининг технологик хусусиятлари: уларни қазиб олиш ва қайта ишлаш учун жихозларни танлашни, комплекс механизациялаш схемасини, кон ишларини олиб бориш учун сарф қилинадиган харажатлар миқдори ва конни қазиб олиш самарадорлгини аниқлайди. Қазиб олиш жараёнида тоғ жинслари турли кўринишдаги қаршиликларга, асосан зарб, силжиш, зичланиш, кўчиш ва шу каби қаршиликларга учрайди. Бу қаршиликларга учраш оқибатида тоғ жинсининг ҳолати ўзгаради. Масалан: мустаҳкам зич ҳолатда жойлашган тоғ жинслари бу кучлар оқибатида бузилган ҳолатга ўтиши мумкин. То ғ жинслари таркиби катта диапазонда ў згаради. Табиатда турли конларда минералогик таркибига к ў ра бир хил хусусият ва

характеристикаларга эга б ў лган иккита бир хил то ғ жинсини топиш жуда қ ийин. Шунинг учун тоғ жинсларини аниқ бир хусусият ва характер доирасида гурух, категория ва синфларга бирлаштириш қабул қилинган. Қояли ва ярим қояли, мустаҳкам, юмшоқ ва емирилган тоғ жинслари. Очиқ усулда қазиб олишда барча тоғ жинсларини умумий ҳолда қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 1. Қ ояли ва ярим қ ояли то ғ жинслари (уларнинг табиий ҳ олатида); 2. Емирилган то ғ жинслари (биринчи гуру ҳ даги то ғ жинсларининг табиий ёки бирор бир куч таъсири натижасида ў згарган ҳ олатда); 3. Муста ҳ кам, юмшо қ (бо ғ ланувчан) ва сочилувчан то ғ жинслари. 1. Қ ояли то ғ жинслари га метаморфик то ғ жинслари, шунингдек баъзи ч ў кинди то ғ жинслари киради. Уларга кварцит, гранит, базальт, габбро, муста ҳ кам известняк ва бош қ алар тааллу қ лидир. Қ атти қ лик коэффициенти – f =5÷10 дан 15÷20 гача. Қ ояли то ғ жинслари портлатиш йули билан юмшатиб қ азиб олинади. Ярим қ ояли то ғ жинслари га метаморфик то ғ жинслари, асосан туб ч ў кинди то ғ жинслари киради. Уларга гил ва қ ум гилли сланецлар, мергел (о ҳ акгил), гипс, тош тузи, тошк ў мир ва бош қ алар мисол б ў ла олади. Қ атти қ лик коэффициенти f =1,5÷5. Ярим қ ояли то ғ жинсларини қ азиб олишда дастлабки юмшатиш талаб этилади. То ғ жинслари геологияси ва физикасидан маълумки, массив 3 тартибли ёри қ ликка эга. Биринчи икки тартибдаги ёри қ лар массивни йирик элементларга б ў лади. Учинчи тартибдаги ёри қ лар б ў йича массивда қ ояли ва ярим қ ояли то ғ жинслари беш категорияга б ў линади. Массивнинг ёри қ лар буйича классификацияланиши қ уйидаги жадвалда келтирилган: То ғ жинслари- нинг Массивнинг ёри қ лилик (блоклилик) даражаси. Солиштирм а ёри қ лилик,м

ёри қ лилик категорияси ¹ I Ў та ёри қ лили (майда блокли) >10 II К ў п ёри қ лили ( ў рта блокли) 2-10 III Ў рта ёри қ лили (йирик блокли) 1-2 IV Майда ёри қ лили (жуда йирик блокли) 1-0,65 V Амалда монолит ( ў та йирик блокли) < 0,65 2. Муста ҳ кам то ғ жинслари қ аттик гил , б ў р , тошк ў мирларни ў з ичига олади . Қ аттиклик коэффициенти f=0,8 ÷ 1,5. Улар массивда 10-20 м баландликда қ ияликни 60-70º бурчаккача са қ лаб туради . Муста ҳ кам то ғ жинслари қ азиб олиш учун етарли даражада куч б ў лганда (0,3-0,4 МПа дан кам б ў лмаганда ) дастлабки юмшатмасдан кон машиналари ёрдамида қ азиб олиш мумкин . Акс ҳ олда эса , қ аз и б олишдан олдин юмшатиш зарур б ў лади . Юмшо қ то ғ жинслари қ умли гил , юмшо қ к ў мир ва бош қ алардан иборатдир . Қ аттиклик коэффициенти f=0,6÷0,8. Бу турдаги то ғ жинсларини олдиндан юмшатмасдан барча к ў ринишдага қ азиб олиш машиналари ёрдамида қ азиб олиш осон . Улар 7-15 м баландликда қ иялик бурчаги 50-60º гача са қ лаб тура олади . Сочилувчан то ғ жинслари га бир жинсли қ умлар таалу қ лидир. Уларнинг сочилмаларда ва массивдаги қ иялик бурчаги ички иш қ аланиш бурчагидан (  =19-37º) ошмаслиги керак. Қ умларда қ азиб олиш ишлари бир мунча кам, яъни бир жинсли силли қ ланган б ў лаклар орасидаги бо ғ ли қ лик кучи амалда мавжуд эмас. Фа қ атгина зич жойлашган турли жинсли қ умларда б ў лаклари орасидаги 0,3-0,5 кгк/см² дан ошмаган бо ғ ланиш мавжуд. Қ умларнинг силжишига қ аршилиги динамик таъсирда кескин камяди . 3 . Портлаш, механик бузиш, майдалаш ёки табиат кучлари ( қ улаш, нураш ва бош қ алар) таъсири натижасида қ ояли ва ярим қ ояли то ғ жинслари бузилган холатга ў тади ва оддий техник воситалар билан ташиш ва юклаш учун қ улай б ў лади.

Бузилган то ғ жинслари б ў лагидаги бо ғ ли қ лик даражаси, б ў лаклиги ва муста ҳ камлиги б ў йича то ғ жинсларининг майдалашгача б ў лган муста ҳ камлигидан фар қ қ илади. То ғ жинслари бо ғ ли қ лиги қў шилган б ў лакларни орасидаги ало қ алар тавсифини ойдинлаштиради. Бо ғ ли қ лик даражаси биринчи навбатда бузилган жинсларни юмшанувчанлигига ҳ амда иш қ аланиш К е (табиий бо ғ лилик тавсифи), илашиш К 3 (механик бузиш тавсифидаги бо ғ ли қ лик) коэффициентлари ва жинсларнинг ички иш қ аланиш бурчаги p катталиклари билан к ў рсатиладиган б ў лакликка бо ғ ли қ . Емирилган то ғ жинслари бо ғ ли қ лик даражаси б ў йича категориялари Емирилган то ғ жинслари бо ғ ли қ лик даражаси б ў йича категорияга б ў линади: I категория - сочилувчан емирилган то ғ жинслари. Б ў лаклар орасидаги к ў п қ ават орали қ лар сони билан тавсифланади, лекин ало ҳ ида б ў лаклар си қ илиши ва улар орасида илашиш б ў лиши мумкин. Жинслар сочилувчан б ў лади ва т ўғ ри к ў ринишли қ иялик ҳ осил қ илади. Юмшанувчанлик коэффиценти К p =1,4-1,65 орали ғ ида, баъзида ундан ҳ ам катта б ў лади. II категория - бо ғ ли қ ли сочилувчан емирилган то ғ жинслари. Ало ҳ ида табиий б ў лмалар ва б ў лаклар орасидаги катта б ў лмаган орали қ лар (б ў шли қ лик) сони билан тавсифланади. Юмшанувчанлик коэффиценти К p =1,2—1,3. III категория —бо ғ ли қ ли емирилган жинслар. Бир-бири билан т ў ли қ ажралмаган, массивнинг табиий ёри қ лиги к ў ринишда б ў лади. Юмшанувчанлик коэффиценти К p =1,03—,05, баъзида 1,05-1,1. По ғ оналар тик қ ияликка эга. Б ў лакликни б ў лакнинг ў ртача чизи қ ли ў лчами б ў йича топилади.

Бузилган жинслар б ў лаклиги б ў йича бешта категорияга б ў линади. I категория —жуда ҳ ам майда емирилган жинслар энг к а тта б ў лаги ў лчамлари 0,4÷0,6 мм гача; d cp 0,1. II категория —майда емирилган жинслар, б ў лаклар ў лчами 0,6÷1,0 м.гача; d с p = 0,5÷0,25. III категория — ў ртача емирилган жинслар, б ў лаклар ў лчами 1,0 — 1,4 м.гача: d cp = 0,25÷ 0,35 м. IY категория - катта емирилган жинслар. Энг катта бўлаги ўлчами 1,5÷2,0 м. d cp —0,4÷0,6 м. Y категория —энг катта емирилган жинслар. Таркибидаги алоҳида бўлаклар ўлчами 2,5÷3,0 м ва ундан ҳам катта бўлади: d cp =0,7÷0,9 м. Жуда ҳам майда, майда ва ўртача емирилган сочилувчан жинслар учун юмшанувчанлик максимал коэффиценти чегараланган ва у асосан 1,5 дан ошмайди. Портлатиш усули билан юмшатилган жинслар тегишли ҳолда жуда ҳам катта, катта, ўртача, майда ва энг майда портлатилган жинслар деб айтилади. Механик юмшатиш (юмшатгичларда) натижасида олинган, бўлаклари катталиги 0,2 метрдан катта бўлмаган майда юмшатилган жинслар, майдаланган жинслар , 0,1м дан катта бўлмаганларини эса кичик қилиб майдаланган жинслар деб айтилади. Жуда хам майдаланган жинсларга бўлакчалар катталиги 70, 40, 20, 10 мм ни ташкил этадиган қиррали шағалли майда шағал киради. Қазиб олишнинг технологик шароитлари бўйича рухсат этилганидан катта ўлчамига эга жинсли бўлаклар ноўлчамли деб айтилади. Улар қўшимча майдаланиши керак. Ноўлчамли бўлаклар ўлчами ва чиқиши нисбий тушунча бўлиб, ташувчи ва юкловчи воситаларнинг қуввати билан аниқланади. Рухсат этилган бўлак ўлчами қанча катта бўлса, бир хил сифатли портлашдан

ноўлчамли бўлакнинг чиқиши шунча кам бўлади.

Адабиётлар руйхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Томаков. П.И. Наумов. И.К. Технология механизация и организация открытых горных работ. М., МГГИ, 1992. 3. Анистратов. Ю.И. Технологические процессы открытых горных работ. М., Недра, 1985. 4. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994.

Похожие

Қатлам энергияси манбаълари ва унинг нефт ва газ қазиб олишда ишлатилиши

Портлатиш усули билан тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш

Фойдали қазилма ва қопловчи жинсларнинг сифат кўрсаткичлари. Конларнинг жойлашиш шароитлари

Қазиш-юклаш ишлари ҳақида умумий маълумот

Бурғилаш эритмаларининг кўрсаткичлари ва уларни ўлчаш усуллари