Портлатиш усули билан тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш - Горное дело - Рефераты

Портлатиш усули билан тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

360 KB

Портлатиш усули билан тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш Режа: 1. Тоғ жинсларини портлатиш усули билан қазиб олишга тайёрлаш. 2. Скважиналарни бурғулаш технологияси. 3. Портловчи моддаларни тоғ жинси массивига жойлаштириш усуллари.

Тоғ жинсларини портлатиш усули билан қазиб олишга тайёрлаш Тоғ жинсини қазиб олишнинг портлатиш усули тоғ жинсини массивдан ажратиб олиш ва уларни белгиланган катталикда майдалашдан иборат. Ярим қояли тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлашда портлатиш усули билан юмшатиш кенг қўлланилади. Ушбу усул карьерларда қояли тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлашнинг ягона усули ҳисобланади. Барча карьер жиҳозларининг иш унумдорлиги ва кон ишларига кетган харажатлар маълум даражада портлатиш ишлари сифати ва уларни ташкил этишга боғлиқдир. Портлатиш ишлари қ уйидагиларни таъминлаши зарур:  кейинги ишлаб чи қ ариш жараёнлари учун то ғ жинсларини белгиланган даражада майдаланишини;  портлатилган фойдали қ азилманинг талаб этилган сифат ва навлар и ни;  минимум даражада по ғ она майдончалари белгилари ў лчамлари ва шаклларидан чекиниш;  берилган по ғ она шакли ва қ иялик бурчакларини, кейинги (навбатдаги) скважиналарни бур ғ улаш ва зарядлаш хавфсизлигини;  қ азиш ва юклаш ишлари учун қ улай б ў лиши учун белгиланган ў лчам ва шаклдаги портлатилган то ғ жинси уюмини,  то ғ жинсларини жойлаштиришда зарур булган масофа ва й ў налишларни, асосан қ азиб ў тилган майдонга жойлаштиришда;  атрофдаги иншоотлар ва карьернинг охирги контуридаги то ғ жинси массивини максимал даражада са қ лаш хамда, уларга минимал даражада портлашнинг сейсмик таъсирини;  ю қ ори унумдорликда қ азиш ва юклаш ишлари учун етарли ҳ ажмдаги портлатилган тог жинсларини;  кон ишларини ю қ ори самарадорлигини, иш унумдорлигини ва хавфсизлигини. Скважиналарни бур ғ улаш – айни қ са қ ояли, парчаланиши қ ийин б ў лган то ғ жинсларида иш ҳажми катта ва қ иммат турувчи жараёндир.

Портловчи скважин а ларни бур ғ улаш самарадорлиги бур ғ улаш тезлиги билан ани қ ланади. Бур ғ улаш тезлиги қ уйидагиларга бо ғ ли қ дир:  бур ғ улаш асбоби таъсири остида то ғ жинсларининг бузилиш кобилияти (асосий фактор);  бур ғ улаш асбобларининг тури ва шакллари, скважина забойига таъсир этиш усули (зарбли, айланма, айланма-зарбли ва бош қ алар);  бур ғ улаш асбобининг скважина забойига таъсир кучи ва тезлиги;  скважина диаметри ва бир қ атор ҳ олларда унинг чу қ урлиги;  то ғ жинси бузилишига таъсир этувчи (хала қ ит берувчи) бур ғ улаш чи қ индисини скважина забойидан тозалаш тезлиги, доимийлиги ва усули. Ю қ орида санаб ў тилган барча факторлар бур ғ улаш дастгохларининг технологик параметрларини ани қ лайди. Бургуланиш – то ғ жинсларини бур ғ улаш асбоблари билан бур ғ улашда уларнинг парчаланишга қ аршилик даражаси. Бур ғ уланиш то ғ жинсларининг эластик ва пластик, муста ҳ камлик каби механик хоссаларни, ҳ амда қ атти қ лик, ёпиш қ о қ лик ва абразивлик каби технологик к ў рсаткичларни ў з ичига олади. Бур ғ уланишни стандарт шароитларда 1 да қ и қ а ва қ т мобайнида бур ғ уланган шпур ёки скважина узунлиги билан ёки аксинча, яъни айни шу шароитда 1 м шпур ёки скважинани бур ғ улаш учун кетган ва қ т билан ба ҳ олаш қ абул қ илинган.

Скважиналарни бурғулаш технологияси. Тоғ жинси массивида скважиналарни бурғулашда, бурғулаш снаряди диаметри ва меҳнат унумдорлиги турлича бўлган бурғулаш дастгоҳлари ишлатилади. Дастгоҳларни (бурғулаш дастгоҳларини) танлаш эса, тоғ жинси хусусиятлари, бурғулаш ишлари ҳажми ва портловчи скважиналар параметрларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Зич ва ярим қояли тоғ жинсларини бурғулашда – кесувчи коронкали ва айланма бурғуловчи СБР турдаги станоклардан фойдаланилади, қояли тоғ жинсларида – бурғулаш ишлари ҳажми катта бўлганида, шарошкали бурғуловчи дасгоҳлар қўлланилади. Шунингдек, ўрта ва кам иш унумли карьерларда – зарбли айланма бурғуловчи дастгоҳлар қўлланилади. Кристалл структурага эга бўлган ўта қаттиқ тоғ жинсларида бурғулаш ишларини олиб боришда, СБО турдаги дастгоҳлар ва ўта кўп ёриқли ва таркибида карстлар бўлган тоғ жинси массивларида – канатли-зарбли бурғулаш дастгоҳлари қўлланилади. Айланма бур ғ улаш (скважиналарни кесиш й ў ли билан бур ғ улаш). Кесувчи коронкалар ёрдамида айланма бур ғ улаш асосан вертикал ва қ ия скважиналарни ў тишда қў лланилади (то ғ жинси қ атти қ лиги f =2-8). Бундай станоклар билан бур ғ улаш технологиясининг мо ҳ ияти шундаки – электр8.1. – расм. СБШ-СБР турдаги айланма бурғулаш станогининг схемаси. 1 – платформа; 2 – гусеницали юриш қисми; 3 – пульт билан бошқарилувчи кабина; 4 – бурилиш редуктори; 5 – электр жихози.

двигатели билан ҳ осил б ў ладиган босимнинг айланиш ўқ и б ў йлаб кесгичга таъсир этади ва кескич айланиб-босиб то ғ жинсини парчалайди. Майдаланган то ғ жинси парчалари эса айланма қ обир ғ али шнеклар билан скважинадан чи қ ариб ташланади. Бур ғ улаш ишлари тугаллангандан кейин скважинада қ олган то ғ жинси парчалари си қ илган ҳ аво ёрдамида тозаланади. Кескичлар ейилишга чидамли п ў латлардан ишланган б ў либ, қ атти қ қ отишмали элементлар билан армировкаланган булади. СБР-125 дастгохининг юриши – қ адамловчи. СБР-150 дастгохиники эса гусеницали. Шарошкали бургулаш . Шарошкали бур ғ улаш ҳ ам то ғ жинсини айланма бур ғ улаб парчалаш принципига асосланган. Бунда скважинадаги ишчи органннинг ишчи юзаси билан скважинадаги қ азиш жойи айланма си қ илиб то ғ жинси парчаланади. Ишчи орган учига шарошкали тишлар ў рнатилган б ў лади. Скважиналарни бур ғ улаш чи қ индиларидан тозалаш ва шарошкаларни совутиш – бур ғ улаш штангалари о ғ зидан (ичидаги б ў шликдан) юбориладиган си қ илган ҳ аво ёрдамида ам а лга оширилади. Зарбли – айланма бур ғ улаш . Бу дастго ҳ ларни ишчи органи ҳ аволи зарблагичлар ҳ исобланади. Си қ илган ҳ аво штанга б ў шли ғ и ор қ али ҳ аволи зарблагичга берилади. Бу си қ илган ҳ аво клапанли қ урилма ёрдами билан ургичли поршеннинг қ айтма-илгариланма ҳ аракатланишига олиб келади ва бу ургич бур ғ улаш коронкаси думчасига минутига 1700-2500 зарба беради. Ҳ аволи зарблагичнинг айланиши электр двигатель айлантиргичдан штанга ор қ али амалга оширилади ва бу айлантиргич дастго ҳ нинг ў зида жойлашган б ў лади. Ҳ ар бир зарба берилганида долота пичо ғ и бур ғ улаш асбоби айланишга улгурган сектордаги то ғ жинсига ботиб уни майдалайди. Термик (оловли) бур ғ улаш . Бу усул асосан қ атти қ лиги ( f =20 гача) жуда ю қ ори б ў лган, таркибида кварц б ў лган монолит то ғ жинсларини бур ғ улашда қў лланилади. Б унда скважинадаги қ азиш жойининг юзаси ю қ ори температурали (3200ºС г а ча) газ о қ ими билан жуда тез (ла ҳ зали) иситилади. Бу ерда юп қ а юзага ( қ атламга) узатилаётган ёнган газ о қ имининг тезлиги

товуш тезлигидан ҳ ам ю қ ори б ў либ, термик з ў ри қ иш (то ғ жинсида) пайдо б ў лади ва то ғ жинси парчаланиб массивдан ажралиб, газ о қ ими кучи билан скважинадан чи қ ариб ташланади. Зарбли бур ғ улаш . Зарбли – буралишли бур ғ улаш ҳ озирги пайтда жуда кам қў лланилади, чунки бу усулда ме ҳ нат унумдорлиги кам ва катта ме ҳ нат сарфи талаб этилади. Зарбли – буралишли бур ғ улаш принципи шундан иборатки, бунда о ғ ирлиги жуда катта (1200-2800 кг) б ў лган бур ғ улаш снаряди канатга осилган б ў либ, бу снаряд ритмик равишда 1-1,2 м баландликка к ў тарилиб, эркин ташланади. Снаряд зарб билан урилганида забойда то ғ жинсини парчалайди. Дастго ҳ нинг иш режими – бур ғ улаш снарядининг к ў тарилиш баландлиги, зарблар частотаси ҳ амда сувни етказиб бериш ва қ ти билан бо ғ ли қ . Ҳ озирги кунда карьерларда турли моделдаги бур ғ улаш станоклари қў лланилмо қ да. Портловчи скважиналарнинг 85% и шарошкали бур ғ улаш дастго ҳ лари ёрдамида бур ғ уланмо қ да. Ҳ амд ў стлик мамлакатларида бир қ атор бур ғ улаш дастго ҳ лари турли кон техник шароитларда диаметри 125 мм дан 400 мм гача б ў лган портловчи скважиналарни бур ғ улашни таъминлайди. Ишлаб чи қ ариш қ уввати кам б ў лган (5 млн. т. гача) карьерларда 2СБШ-200 (скважина диаметри 190 ва 214 мм) турдаги шарошкали бур ғ улаш дастго ҳ и, ў рта ва катта ишлаб чи қ ариш унумдорлигига эга б ў лган карьерларда эса, СБШ-250 ва СБШ-250 МН (скважина диаметри 243-269 мм) дастго ҳ лари кенг тар қ алган. Хориж мамлакатларида эса, Бюсайрус Эри (А Қ Ш) фирмасининг 31Р моделдаги диаметри 159-200 мм б ў лган ва III серия 60Р моделдаги бур ғ улаш диаметри 311 мм б ў лган шарошкали бур ғ улаш дастго ҳ и кенг тар қ алган. Кейинги йилларда хорижий фирмалар томонидан янги турдаги бур ғ улаш дастго ҳ лари яратилди. Булар: П сериядаги ВЕ-55Р дастго ҳ и (Бюсайрус Эри

фирмаси) скважина диаметри 171-311 мм, бур ғ улаш чу қ урлиги-76 м; ЕСМ- 450 (Интерсол-Рэнд фирмаси) маркали дизель приводли гусеницали гидравлик бур ғ улаш дастго ҳ и: скважина диаметри 130-200 мм, бур ғ улаш чу қ урлиги-19,8 м. Ҳ амдустлик мамлакатларида бур ғ улаш дастго ҳ лари ишлаб чи қ аридиган ягона мамлакат бу Россиядир. Портловчи моддаларни тоғ жинси массивига жойлаштириш усуллари. Портлатиб майдалаш усули мустаҳкамлик коэффициенти 8 дан юқори бўлган тоғ жинсларига кўлланилади. Портловчи моддаларни тоғ жинси массивига жойлаштиришнинг беш хил кўринишдаги усуллари мавжуд (8.1 расм): 8.1- расм. Портловчи моддаларни тоғ жинси массивига жойлаштириш усуллари Камера зарядларини қўллаш усули . Ишлаб чиқариш жараёни механизацияси ривожланмаган ёки кам механизациялашган вақтда массивга портловчи моддаларни табиий бўшлиқларга ёриқларга ёки махсус ўтказилган ер ости кон лаҳимларига, яъни штольня ва шурфларга жойлаштирилади. Зарядлар бир-биридан маълум узоқликдаги камераларда ўрнатилади.

Портловчи моддалар жойлаштирилгандан сўнг, лахим тоғ жинслари билан беркитилади. Ҳозирги вақтда карьерларда камерали зарядлаш усули траншея ёки ярим траншея ҳосил қилишда қўлланилади. (8.1 расм б,в ) Катта ҳажмдаги портловчи модда зарядларини қўллашда, хавфсизликни таъминлаш учун-энг кам қаршиликли чизма W лнс –ни, ҳисоблашда - заряддан очиқ юзагача бўлган минимал масофа олинади. Қозон зарядларини қўллаш усули . Карьерларда бурғуқудуқларни ва шпурларни бурғулаш натижасида портловчи моддаларни массивда бир текисда жойлаштириш имконияти туғилади. Портловчи моддаларнинг энергияси атроф тоғ жинсларини майдалашга етмаган вақтида қозонли зарядлаш усули қўлланилади. (8.1 расм г ) Массивда бурғу қудуқ қазилиб: унинг остки қисми кичик портлаш зарядлари ёрдамида ёки термик бурғулаш ёрдамида кенгайтирилади. Кенгайтирилган бушлиққа асосий портловчи модда заряди жойлаштирилади. Асосий камчиликлари: қозонни ҳосил қилишни бошқариш ва ҳисоблаш қийинчиликлари, массивнинг табиий ҳолатининг бузилиши ҳамда ёриқларнинг ҳосил бўлиши, механизациялашмаган иш ҳажмининг ошиши. Скважинали зарядлаш усули . Бугунги кунда карьерларда турли тоғ жинсларида бурғуқудуқларни бурғулашда турли-туман самарадорли воситалари мавжуддир (8.1 расм д ). Бу усулнинг мохияти шундан иборатки, портловчи модда қия ёки вертикал скважиналарга жойлаштирилиб, уларнинг тепа қисмлари тиқинланади. Тиқинловчи материал ўрнида қумли инерт материллардан, бурғулаш қириндиларидан ёки махсус таркибга эга бўлган тиқинловчи материаллардан фойдаланилади. Скважиналар поғонанинг тепа қисмида параллел ҳолатда бир ёки бир неча қатор этиб, орасидаги масофалар ҳисоблаб тенг қилиб жойлаштирилади. Скважиналар орасидаги масофа шундай танланиши керакки, ҳар бир

портлатилган скважина ўртада очиқ жой қолдирмасдан бир-бирининг устига парчаланган тоғ жинсларини ёпиши ёки қоплаши керак. Горизонтал, қия ва вертикал скважиналар мавжуд. Ҳозирги кунда вертикал скважиналар кенг қўлланилмоқда. Скважинада портловчи модда заряди яхлит ва оралиқ бўшлиқли ҳолда, портлатиладиган блокда эса бир қаторли ва кўп қаторли ҳолатда қилиб жойлаштирилади. Скважинали заряднинг таъсир зонаси: Патрон боевик (жангари патрон) одатда скважина тубида асосий заряд остига жойлаштирилади. Бу эса, ў з навбатида портловчи модда билан заряд детонациясининг массив парчаланиши й ў налишига мос келишига, парчаланишнинг сифатли кечишига, по ғ она асосининг текис чи қ ишига олиб келади. Скважиналарни диаметрларини, қ аторлар сонини, қ иялик бурчагини ў згартириш массивда то ғ жинсларининг хоссаларига қ араб портловчи моддаларни анча т ўғ ри жойлаштиришга имкон беради. Шпурли зарядлаш усули . Шпур – бу то ғ жинсида цилиндрик шаклда8.2. – расм. Портловчи скважина парамертлари. а – яхлит зарядли қия скважина; б – ҳаво бўшлиғи ҳосил қилиб кўп қаторли ҳолатда жойлаштирилган вертикал скважина; 1 – ПМ заряди; 2 – забойка; 3 – ҳаво бўшлиғи.

ў йилган б ў шли қ б ў либ, унинг чу қ урлиги 5м гача ва диаметри 75 мм гача б ў лиши мумкин. Массивда шпурли зарядлаш усулини қў ллаш натижасида портловчи моддаларни анча т ўғ ри та қ симлаш мумкин б ў лади. Шпурли зарядлаш усули асосан, қ урилиш материалларини қ азиб олиш карьерларида, ер ости усулида қў лланилади ва маълум даражада фойдали қ азилмаларнинг структурасини ў згартирмасдан са қ лаб қ олиш имкониятини беради. Бу усулнинг камчиликлари: ме ҳ нат даражаси ю қ ори, портловчи модда сарфи баланд. Қ уйма зарядлаш усули . Қ айта майдалашда ва ёрдамчи ишларда бу усул қў лланилади. Қ уйма зарядларни портлатишдан аввал уларнинг устки қ исми лой ёки ёпиш қ о қ модда билан беркитилади. Беркитилган қ исмининг баландлиги заряд баландлигидан кичик б ў лмаслиги керак. Заряднинг ў зи катта то ғ жинси б ў лагининг чу қ урро қ қ исмига ёки остига қў йилади. (8.1 расм а ). Қ уйма зарядларни жойлаштириш оддий б ў либ тайёрлаш ишларини талаб қ илмайди, лекин жуда катта портовчи модда сарфлашга т ўғ ри келади. Ҳ аттоки харсанг тошларни майдалашда кичик шпурли усулга қ араганда 10 баравар к ў п портловчи моддалар сарфланади. Горизонтал, қия ва вертикал скважиналар мавжуд. Ҳозирги кунда вертикал скважиналар кенг қўлланилмоқда. Скважинада портловчи модда заряди яхлит ва оралиқ бўшлиқли ҳолда, портлатиладиган блокда эса бир қаторли ва кўп қаторли ҳолатда қилиб жойлаштирилади.

Адабиётлар р ў йхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994. 3. Томаков. П.И. Наумов. И.К. Технология механизация и организация открытых горных работ. М., МГГИ, 1992. 4. Анистратов. Ю.И. Технологические процессы открытых горных работ. М., Недра, 1985 .

Похожие

Тоғ жинсини қазиб олишга тайёрлаш усуллари.Механик усулда қазиб олишга тайёрлаш

Тоғ жинсларининг технологик хусусиятлари ва уларнинг характеристикалари

Қазиш-юклаш ишлари ҳақида умумий маълумот

Шахта майдонини очиш

Фойдали қазилма ва қопловчи жинсларнинг сифат кўрсаткичлари. Конларнинг жойлашиш шароитлари