Қазиш-юклаш ишлари ҳақида умумий маълумот - Горное дело - Рефераты

Қазиш-юклаш ишлари ҳақида умумий маълумот

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

883.5 KB

Қазиш-юклаш ишлари ҳақида умумий маълумот Режа: 1. Қазиш-юклаш ишлари ҳақида тушунча 2. Тоғ жинсларини узлуксиз ишловчи қазиб-юкловчи машиналар ёрдамида қазиб олиш 3. Тоғ жинсларини даврий ишловчи қазиб-юкловчи машиналар ёрдамида қазиб олиш

Қазиш-юклаш ишлари ҳақида тушунча Тоғ жинси массивини тўғридан тўғри қазиб олиш ва транспорт воситаларига юклаш ёки қазиб олишнинг ўзи, машинанинг ишчи органи ёрдамида тоғ жинсини бир жойдан иккинчи жойга силжитиш ва агдармага бўшатишга – қазиш-юклаш ишлари деб аталади. Бу жараённи механизациялаш учун ишлатилиш ва технологик сифатлари турлича бўлган универсал ва карьер машиналарининг турли турларидан фойдаланилади ва бу машиналарнинг қаерда ва қайси шароитларда қўлланилиши ҳудудий табиий шароитга ва кон техник шароитга қараб белгиланади. Нормал иқлим шароитига ва юкори унумдорликка эга бўлган карьерларда очиш ишлари учун кўп чўмичли роторли экскваваторлар ва драглайнларни қўллаб юқори самарадорликка эришиш мумкин. Вақт қисқа бўлганида, яъни қазиб олувчи машина ва ускуналар қисқа вақт давомида ишлаганида – очиш ишларида чўмичи ҳажми катта бўлган сидирғич (скрепер) лардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Карьер унумдорлиги кам бўлган ёки мавсумий шароитларда ёз пайтларида бульдозерлардан, чўмичи сиғими кам бўлган сидирғичлар ва минорали экскаваторларни қўллаш мумкин. Ярим қоя ва қояли тоғ жинсларини олдиндан юмшатилиб қазиб олишда – механик курак, юклагичлар ва чўмичи ҳажми катта бўлган драглайнларни қўллаш мумкин. Кончиликда қўлланиладиган барча машиналар ишлаш принципига қараб: - узлуксиз ишловчи машиналар (кўп чўмичли роторли ва занжирли экскаваторлар, бурошнекли қурилмалар, узлуксиз юкловчи машиналар, комбайнлар); - даврий ишловчи машиналар (бир ковшли экскаваторлар, ғилдиракли ва гусеницали юклагичлар, кабелли экскаваторлар, механик кураклар, бульдозерлар ва сидирғичлар) га бўлинади. Транспорт воситаларига нисбатан машиналар қуйидагиларга бўлинади:

Қазиб-юкловчи машиналар . Бу машиналар фойдали қазилмани қазиб олади ва қазиш жойининг ўзида транспорт воситасига юклайди. Буларга мисол қилиб, роторли ва кўп чўмичли экскаваторларни, механик курак, минорали экскаваторлар ва бурозарядли комбайнларни олиш мумкин. Экскавацияловчи машиналар . Бу машиналар қазиш жойида ишлайди ва чўмичи билан қазилган тоғ жинсини машина конструкциясида кўрсатилган масофага ва ағдармага юклайди (бўшатади), буларга мисол қилиб драглайнни олиш мумкин. Қазиб-ташувчи машиналар . Бу машиналар қазиб олинган тоғ жинсини иқтисодий жиҳатдан самарали бўлган масофагача ташийди. Бунга мисол қилиб ғилдиракли юклагичларни, сидирғич ва бульдозерларни келтириш мумкин. Тоғ кон ва транспорт машиналари комплектида экскавацияловчи машиналар технологик оқимда асосий ўринни эгаллайди. Бу машиналарнинг унумдорлиги тоғ жинсларини қазиб олишга қандай тайёрланганлигига ва транспорт хизматининг қандай кўрсатилишига боғлиқ булади. Транспорт хизмати кўрсатиш деганда – транспорт коммуникациялари барпо этиш ва транспорт воситаларининг ритмик тарзда етказилиб турилиши тушунилади. Экскавацияловчи машиналар унумдорлигигига қазиш жойи параметрлари ва ишлаш технологиялари алохида таъсир кўрсатади. Тоғ жинсларини узлуксиз ишловчи қазиб-юкловчи машиналар ёрдамида қазиб олиш Экскаватор деб шундай машинага айтиладики, тоғ жинсларини чўмичлаб, қисқа масофага ташиб ва транспорт воситаларига ёки ағдармага тўкувчи машинадир. Иш жараёни қуйидаги 4 хил кетма-кет бажариладиган ҳаракатлардан иборат: чўмични тўлдириш (чўмичлаш), уни тўкиш жойига суриш (ҳаракатлантириш), тўкиш ва бўш чўмични чўмичлаш жойига қайтариб келтириш.

Экскаваторлар умумий ҳолда қуйидаги белгилар бўйича турланади: - мўлжалига ва бажариладиган иш турига қараб; - чўмич ҳажмига қараб (бир чўмичли) ёки назарий унумдорлигига қараб (кўп чўмичли). Ишчи аъзосини турига қараб кўп чўмичли экскаваторлар: занжирли, сидирғичли-чўмичли, роторли, фрезерли-чўмичли ва чўмичсиз фрезерли ишчи аъзоли турларга бўлинади. Ҳаракатланиш турига қараб: - бўйлама қазувчи экскаваторлар, уларда ҳаракатланиш йўналиши қазиш йўналишига тўғри келади; - кўндаланг қазувчи экскаваторлар, уларда ҳаракатланиш йўналиши йўналишига перпендикуляр бўлади; - радиал қазувчи экскаваторлар, уларда ишчи аъзо асос билан биргаликда машинанинг умумий асосига нисбатан бурилади. Очиқ кон ишларида асосан роторли ва занжирли экскаваторларнинг кўндаланг ва радиал йўналишда ишлайдиганлари қўлланилади. Экскаваторлар пастдан ковлайдиган ва юқоридан ковлайдиган турларга бўлинади. Ҳаракатланиш механизмлари бўйича релслик, гусеницалик, релсли гусеницалик ва қадамловчи турларга бўлинади. Тоғ жинсларини узлуксиз ишловчи қазиб-юкловчи машиналар ёрдамида қазиб олиш Тоғ жинсларини роторли экскаваторлар ёрдамида қазиб олиш. Роторли экскаваторлар ўзи юрар тинимсиз ишлайдиган машина бўлиб, ротор ғилдирагига ўрнатилган чўмичлар ёрдамида тоғ жинсларини қазиб маълум масофага ташийди ва транспорт воситаларига юклайди. Ишлаш принципи - роторли ғилдирак горизонтал ва вертикал текисликда ўзининг чўмичлари билан тоғ жинсини тирнайди ва ҳосил бўлган (ажралиб чиққан) қириндилар роторли ғилдирак биқинида жойлашган конвейрга думалаб тушади ва ундан қайта юклаш консолига ўтади.

Роторли экскаваторлар иш унуми юқори бўлган машиналар ҳисобланиб, уларнинг унумдорлиги 12000 м³/с гача етади. Улар юмшоқ ва зич тоғ жинсларига мўлжалланган. Роторли экскаваторларнинг параметрлари ва қазиб олиш технологияси – асосан, карьерда кон техник шароитига, комплекс таркибидаги транспорт турларига ва уларнинг конструктив параметрларига боғлиқ бўлади. 9.1-чизма . Роторли экскаватор схемаси. Роторли экскаваторларнинг асосий технологик параметрлари: H ч - чўмичлаш баландлиги, J ч - чўмичлаш чуқурлиги, R ч -максимал чўмичлаш радиуси, R min - минимал чўмичлаш радиуси, l - стреланинг сурилиб чиқиш узунлиги, R p - бўшатиш (юксизланиш) радиуси, H p max - максимал бўшатиш баландлиги, H p min - минимал бўшатиш баландлиги ва d - ротор ғилдирагининг диаметрларидан иборатдир. Экскаватор турган жойга нисбатан пастда ёки тепада жойлашган поғона ости поғоналарнинг баландлиги – экскаваторларнинг конструктив имкониятларидан келиб чиқиб аниқланади. Бу баландлик – стреланинг максимал рухсат этилган қиялик бурчаги билан чекланади: юқорилаб чўмичлаганда - 27º, қуйилаб (пастдан) чўмичлаганда - 18º. Юқорилаб чўмичлашнинг максимал баландлиги - ҳозирги замон экскаваторлари учун – 53,5 м гача, пастдан чўмичлашда – 25 м ни ташкил этади.

Роторли экскаваторларнинг унумдорлигида тоғ жинсини қазиб олиш муҳим рол ўйнайди. Роторли ғилдирак горизонтал текисликда стрелани силжитганида қалинлиги 0,3–0,5 м ва баландлиги 0,4-0,7 d бўлган тоғ жинсини қирқиб олади. Тоғ жинсларини кўп чўмичли занжирли экскаваторлар билан қазиб олиш. Тоғ жинсларига узлуксиз таъсир кўрсатиб қазиб олувчи машиналардан яна бири – бу кўп чўмичли занжирли экскаватордир. Бу турдаги машиналарда ишчи органнниг ишлаш принципи – шундан иборатки, поғона устида чўмичлар ҳарактланганда, ҳар қайси чўмич маълум қалинликда тош бўлакларини қирқиб олади ва чўмични тўлғазади. Юқориги барабан эгилганида, чўмичдаги тоғ жинслари бункерга бўшайди ва ердан вагон конвейрга келиб тушади. Кўп чўмичли экскаваторлар – пастдан, юқоридан ёки пастдан ва юқоридан чўмичловчи конструкцияларда ишлаб чиқарилади. Пастдан чўмичловчи экскаваторлар конда очиш ишларини олиб бориш ва фойдали қазилмани қазиб олишда қўлланилади. Юқоридан чўмичловчи экскаваторлар темир йўл транспорти билан биргаликда очиш ишларини олиб боришда қўлланилади. Кўп чўмичли экскаваторларнинг асосий параметрлари: l ч - чўмичлаш чуқурлиги, Н ч - чўмичлаш баландлиги ва l - бўшатиш консоли узунлигидан иборатдир. Кўп чўмичли занжирли экскаваторлар билан қазиб олиш технологияси карьердаги кон техник шароит ва қўлланиладиган транспорт тури билан бо ғ ли қ . То ғ жинсларини по ғ она қ иялигидан ёки ор қ а тарафдан қ азиб олиш мумкин. Темир й ў л изда юрувчи барча экскаваторлар – по ғ она қ иялигида қ азиб олаётганда иш фронти б ў йлаб ҳ аракатланади ва бунда икки хил схема қў лланилиши мумкин: 1. Экскаватор 10-15 см қ атламни (юмшо қ то ғ жинсларида) қ ир қ иб бориш билан бирга, махсус ўр натилган й ў лга силжитувчи ёрдамида янги жойга силжийди ва цикл такрорланади. Бу схемада – ч ў мич

по ғ она қ иялигини бутун узунлиги б ў йича қ атламни қ ир қ ади ва экскаваторнинг ю қ ори унумдорлигини таъминлайди. 2. Цикл бошида – экскаватор қ азишга м ў лжалланган участкадан текисловчи звено узунлигига тенг б ў лган масофа туради. Фронт б ў йлаб олдинга ва ор қ ага ҳ аракатланиб, хар сафар ч ў мични қ ир қ иб олиниши керак б ў лган қ атлам қ алинлигида туширади. Бунда по ғ онанинг остки қ исмида учбурчак к ў ринишида қ азилмай қ олган жой ҳ осил б ў лади ва у кейинчалик текисловчи звено томонидан қ азиб олинади. Гусеницали юрадиган экскаваторлар по ғ она қ иялигида ҳ ам, ор қ адан кириб ҳ ам то ғ жинсларини экскавациялаши мумкин. Қ азиб олинадиган по ғ онанинг баландлиги экскаваторнинг конструкцияси билан ани қ ланиб, техник характеристикасида ч ў мичлаш чу қ урлиги ва баландлиги к ў рсатилган б ў лади. Хозирги замон экскаваторлари учун бу ра қ амлар – 12 м дан 33 м гача етади. Экскаваторларнинг ишлаш режими т ў лалигича автоматизациялаштирилган ва уларнинг ю қ ори унумдорлик билан ишлашини таъминлайди. К ў п ч ў мичли занжирли экскаваторлар ч ў мич тишларининг кесиш кучи кам б ў лгани учун, асосан юмшо қ то ғ жинсларида, к ў мир, фосфатлар, бокситларни қ азиб олишда қў лланилади. Тоғ жинсларини даврий ишловчи қазиб-юкловчи машиналар ёрдамида қазиб олиш. То ғ жинсларини драглайнлар ёрдамида қ азиб олиш Драглайн даврий ишловчи экскаватор б ў лгани учун унинг 1тн конструкциясига т ўғ ри келадиган унумдорлиги узлуксиз ишловчи экскаваторларникига нисбатан кам б ў лади. Аммо унинг қў лланиш сохаси жуда кенгдир. Драглайн билан ярим қ оя то ғ жинсларини олдиндан бур ғ улаб портлатиб юмшатилганидан кейин қ азиб олиш мумкин. Драглайннинг ишчи

органи – ч ў мичли канат осилган стрела ҳ исобланади. Драглайнларнинг ишлаш принципи шундан иборатки, экскаватор тортувчи канат билан ч ў мични тортиб қ азиш жойи юза қ атламини киркади, ч ў мич чу қ урлашиб тишлари билан то ғ жинсига ботади. Зич то ғ жинсларини қ азиб олишда ч ў мичнинг ор қ а қ исми к ў тарувчи канат ёрдамида бироз к ў тарилади ва қ азиш жойи билан ч ў мич тиши орасидаги бурчак катталаштирилади. Бу эса, ў з навбатида ч ў мичнинг то ғ жинсига ботишини осонлаштиради. Ишчи цикл – экскаваторнинг бурилиш билан бир ва қ тда ч ў мични қ азиш жойига тушириши, ундан кейин ч ў мични т ў лдириш, қ азиш жойидан к ў тариш ва буралиш билан бирга б ў шатиш жойига б ў шатишлардан иборатдир. Т ў лдирилган ч ў мич горизонтал ҳ олатда тортувчи канат ёрдамида ушлаб турилади. Иш ва қ тида экскаватор думало қ – айланувчи платформага таянади ва шунинг учун хам экскаваторнинг о ғ ирлигидан қ атъий назар ерга б ў ладиган солиштирма босим кам б ў лади ва бу экскаваторнинг т ў килган тупро қ ва а ғ дармалар устларида самарали ишлаш имконини беради. Драглайнларнинг қ азиб олиш технологияси ва параметрлари. Драглайнларнинг асосий технологик параметрлари - ч ў мич си ғ ими, экскаватор ў лчамлари, унинг массаси, ерга берувчи солиштирма босими, забт этиш қ иялигидан иборатдир. Ишчи параметрлари эса қў йидагилардан иборат: -ч ў мичлаш радиуси- R ч ; -ч ў мичлаш чу қ урлиги-Н р ; -юклаш радиуси- R р ; -юклаш баландлиги-Н р .

9.2-расм. Драглайннинг ишлаш параметрлари. Драглайнлар асосан карьерларда очиш ишларини олиб бориш ва очиш ишларидан ҳосил бўлган тоғ жинсларини ишланган бўшлиқларга жойлаштиришда қўлланилади ҳамда карьерларни қураётганда траншеяларни қазиш учун ишлатилади. Поғона баландлиги драглайннинг қўллаш призмаси чегарасидан ташқарида жойлашишини ҳисобга олган ҳолда, чўмичлаш чуқурлигига қараб белгиланади (қазиш жойи текислигига 30-60º ). Кириш кенглиги В(м) – драглайннинг қайтиб олиш бурчаги (  1 ва  2 ) ни ҳисобга олган ҳолда чўмичлаш радиуси билан аниқланади (силжиш уқига нисбатан 45  дан юқори эмас). В = R ч ( sin  1 + sin  2 ). Қазиш жойларини пастдан чўмичлаб қазиб олишда –аввало тепадан пастга қараб горизонтал қатламлар билан қирқиб олинади. Драглайннинг силжиш қадамининг катталигига қараб, хар қайси қатлам чўмич тўладиган масофада қазиб олинади. Қазиб олишнинг ҳар бир босқичи поғона қиялигидан бошланади. Қатламлар тўла баландлик бўйича қазиб олиниб бўлганидан кейин, қазиш жойида қолган тоғ жинслари қия қатламлар билан қазиб олинади. Юқоридан чўмичлаб қазиб олиш учун драглайн чўмичининг сиғими 10м³ дан кам бўлмаслиги керак. Бунда, поғона баландлиги (h) – қазиш жойида экскаватор бурилганида чўмичи билан поғонага тегиб кетмаслиги

учун h = 0,8 H р дан катта бўлмаслиги керак. Экскаватор чўмичи тойиб (иниб) кетмаслиги учун қазиш жойи текислигининг қиялик бурчаги 20-25º бўлади. Баъзи бир драглайнларнинг иш режими ярим автоматлаштирилган. Экскаваторни бош қ ариш тизимига электрон к қ рилма уланади ва машинист томонидан ч ў мичлаш амали бажарилганидан кейин операцияларни бош қ ариш пунктига ч ў мични к ў тариш, экскаваторни б ў шатиш жойига буриш, б ў шатиш ва бурилиб қ азиш жойига қ айтиб келиш командасини беради ва бу ишлар машинист томонидан назорат қ илиб турилади. Бу тизим экскаватор ишини маромлаштиради, экскавациялаш циклини камайтириб, экскаватор унумдорлигини ошишига олиб келади. То ғ жинсларини механик куракли экскаваторлар билан қ азиб олиш Механик куракли қ азиб-юкловчи экскаваторлар карьерларда кенг қў лланилади. Улар конструкцияларининг тузилиши – узлуксиз ишловчи қ азиб-юкловчи машиналар ишлай олмаган и қ лим шароитларида ҳ ам ишлаш имконини беради. Карьер механик куракларининг технологик характеристикаси. К ў рсаткичлар Карьер механик кураклари Очувчи механик кураклари ЭК Г- 3,2 ЭК Г- 5А ЭКГ- 8И ЭКГ- 12,5 ЭК Г- 15 ЭК Г- 20А ЭВГ- 35/65 ЭВГ- 100/7 0 Ковш си ғ ими м³ 2,5; 3,24 4;5; 6,3 6,3;8; 10 10;12,5 ;16 15 20 35 100 Ч ў мичлаш радиуси,м 8,8 11,2 11,9 14,8 15,6 - 37 - Максимал юклаш радиуси,м 12 13,6 16,3 19,9 20 21,6 62 66 Максимал ч ў мичлаш радиуси, м 13,5 15,5 18,2 22,5 22,5 24 65 70 Максимал ч ў мичлаш 9,8 11 12,5 15,6 16,4 18 40 50

баландлиги, м Максимал юклаш баландлиги, м 6,1 7,5 9,1 10 10 11,6 45 40 К ў тарилиш баландлиги, град 12 12 12 12 12 12 5 5 Экскаватор массаси,т 140 250 370 653 672 106 0 3790 1200 0 Двигатель қ уввати, кВт 250 320 520 1250 125 0 135 8 5500 1160 0 Цикл давомийлиги (90ºбурчак остида бурилганда), сек 23,3 25 28 32 28 32 56 55 тишлари билан тоғ жинси қатлами қирқилади. Тўлдирилган чўмич билан экскаватор бўшатиш жойига бурилади ва ковшни бўшатиб, ишчи орган яна қазиш жойига қайтади. Портлатиб юмшатилган уюмларни юклашда эса, ч ў мич уюмга ботирилади. 9.3. расм. Бир ковшли экскаваторлар. а – т ў ғри ковшли; б – тескари ковшли. Улар асосан зич то ғ жинсларини юмшатмасдан , қ ояли ва ярим қ ояли то ғ жинсларини олдиндан юмшатиб қ азиб олишга м ў лжалланган . Ч ў мич, стрела ва рукоят – механик куракли экскаваторнинг ишчи органи ҳ исобланади. Бу экскаваторлар билан зич тоғ жинсларини экскавациялаш жараёнида чўмичнинг кескир

9.4 – расм. Механик куракли экскаваторларнинг параметрлари ва қ азиб олиш технологияси. Чўмичлаш радиуси R ч –чўмичлаш жараёнида экскаваторнинг айланиш ўқидан кесувчи тишигача бўлган горизонтал масофа. Чўмичлаш баландлиги Н ч – чўмичлаш жараёнидан экскавтор турган горизонтдан кесувчи тишгача бўлган вертикал масофа. Юклаш радиуси R р – юклаш жараёнида экскаваторнинг айланиш ўқидан ковш ўқигача бўлган горизонтал маосфа. Юклаш (разгрузка) баландлиги Н р – экскаватор турган горизонтдан ковшгача (очиқ турган ҳолатида) бўлган вертикал масофа. Рукоятни силжитиш принципига қараб механик куракли экскаваторлар канатли ва гидравлик силжитувчи экскаваторларга бўлинади. Ишлатилиш сферасига қ араб механик куракли экскаваторлар икки турга б ў линади: 1. карьерларда ишловчи экскаваторлар; 2. очиш ишлари учун м ў лжалланган экскаваторлар. Карьерда ишловчи экскаваторлар – тоғ жинсларини қазиб олиш ва уларни транспорт воситаларига юклашга мўлжалланган.

Очиш ишларига мўлжалланган экскаваторлар эса, қазиб олинган тоғ жинсларини ишланган (фойдали қазилма қазиб олинган) бўшлиқларга ташлаб ишлайди. Бир ч ў мичли механик куракли экскаваторлар асосан Россия, АКШ, Франция, Германия ва Япония давлатларида ишлаб чи қ арилади. То ғ жинсларини скреперлар билан қ азиб олиш Скреперлар (сидирғичлар) қ азиб ташувчи машиналар гуру ҳ ига кириб, то ғ жинсини қ азиб олиш, уларни 0,2-6 км гача ташиш ва а ғ дармаларга жойлаштириш амалларини биргаликда бажаради. Бундай машиналар й ў л қ урилиши ишларида ва ярим қ ояли то ғ жинсли (олидиндан портлатилиб юмшатилган) карьерларда то ғ жинсларини қ азиб олиш учун ишлатилади. Скреперлар икки хил турда – ў зи юрар ва судралувчи скреперлар к ў ринишида ишлаб чи қ арилади. Скреперлар билан унча катта ҳ ажмда б ў лмаган то ғ жинсларини қ азиб олиш қ улай. Скреперлар карьерларда рекультивация ишларини олиб боришда ҳ ам қў лланилади, яъни, унумдор қ атламини олишда ва кейинчалик, карьердаги қ азиш ишлари ва а ғ дармаларни текислаш тугаллангангач, унумдор тупро қ ни қ айта олиб бориб а ғ дармалар устига ёт қ изиш ишларини бажаришда қў лланилади. 9.4 расм. ДЗ-13 (Д-392) узи юрар скрепер. Скрепернинг ишчи цикли – то ғ жинси қ атламини қ ир қ иб ковуш (ч ў мич) ни т ў лдириш, уни тегишли масофагача ташиб бориш, ч ў мични б ў шатиш ва қ азиш жойига қ айтиб келишдан иборат.

Скреперлар билан қ азиб олиш жараёнида – горизонтал ёки текисликларда кетма-кет ётган қ атламлар қ ир қ иб олинади. Горизонтал қ атламлар билан қ азиб олиш технологияси - қ алинлиги катта б ў лмаган очиш ишларида, унумдор қ атламларни олиб қў йишда ёки унчалик чу қ ур б ў лмаган траншеяларни қ азишда қў лланилади. Ғ илдиракли скреперларнинг унумдорлиги – улар ч ў мичининг си ғ имига, цикл давомийлигига, ташиб бориш масофаси ва тезлигига ҳ амда қ азиб олинаётган то ғ жинсининг хусусиятларига бо ғ ли қ . То ғ жинсларини бульдозерлар билан қ азиб олиш. Карьерларда – кон қ азиш ишларида бульдозерлар асосан фойдали қ азилмалар устини қ оплаб ётган то ғ жинсларини олиб ташлаб, очиш ишларини бажаришда, рекультивация ва ёрдамчи ишлар ( қ атламни қ азиб олиш олдидан тозалаш, қ азиш жойини текислаш ва й ў лларни т ў килган то ғ жинсларидан ва қ орлардан тозалаш) ни бажаришда қў лланилади. Очиш ва қ азиб олиш ишлари ҳ ажми унча катта б ў лмаган ва а ғ дармагача ташиш масофаси 80-100 м дан ошмаган қ урилиш материаллари карьерларида к ў пинча бульдозерлардан фойдаланилади. Карьерларда очиш ишларида ва а ғ дармаларда ишлаш учун қ уввати катта б ў лган гусеницали т ўғ ри а ғ дармали бульдозерлар қў лланилади. 9.5 расм . ДЗ-159 УХЛ юмшатгич – бульдозер агрегати. 1 – отвал, 2 – итаргич, 3 – универсал рамка, 4 – юмшатгич.

То ғ жинсларини бульдозерлар билан қ азиб олиш технологиясида – горизонтал ёки қ ия (30º гача) участкаларда қ атламлар кетма-кет қ ир қ иб олинади. Бунда бульдозер а ғ дармасининг т ў лишини таъминловчи ў ртача узунлик 8-16 м га тенг б ў лади. Қ ия майдонларда қ азиб олиш ишлари бажарилганида бульдозер о ғ ирлигининг бир қ исми то ғ жинсларини кесишга ва силжитишга ишлатилади. А ғ дарманинг то ғ жинсига ботиши – бульдозернинг гидросистемаси ёрдамида амалга оширилади. А ғ дарма олдидаги б ў шли қ тупро қ билан т ў лганидан кейин – бульдозер а ғ дармасини қ азиш жойи сатхигача кў таради ва т ў ла ковшни керакли жойгача ташиб боради. Ташиш пайтида тупро қ ёки то ғ жинсларининг й ўқ олишини камайтириш учун а ғ дарма ёпгичлар билан ёпилиши ҳ ам мумкин. Зичлиги катта б ў лган жинсларда қ азиш ишлари олиб борилганида – бульдозерлар юмшатгичлар билан биргаликда ишлайди ёки бульдозерларнинг ў злари олдиндан юмшатиш учун бир нечта тишлар билан жихозланади. Бу технология қ урилиш материаллари карьерларида охактошларни қ азиб олишда қў лланилади. Юмшатилган то ғ жинслари бульдозер ёрдамида бункергача ташилади ва у бункердан конвейрга тушади ёки гилдиракли транспорт воситаларига юкланиб ташиб кетилади. То ғ жинсларини бульдозерлар билан ташишда рухсат этилган қ иялик - 6º гача. То ғ жинсини ташиш пайтида т ў килган то ғ жинсларидан тозалаб назорат қ илиш ишлари асосий технологик транспорт тезлигидан кам б ў лмаган тезликка эга б ў лган ғ илдиракли булдозерлар ёрдамида амалга оширилади ва бунда асосий технологик транспорт унумдорлиги ни камайтирмайди. Бульдозерларнинг а ғ дармалардаги ишлари шундан иборатки - улар автотранспорт билан ташиб келинган то ғ жинсларини а ғ дармаларга жойлаштирадилар. То ғ жинсларини қ азиб олувчи булдозернинг ме ҳ нат унумдорлиги – унинг қ увватига, а ғ дармаси ў лчамларига, ташиб бориш масофасига ҳ амда қ азиб олинаётган то ғ жинсларининг хусусиятла рига билан бо ғ ли қ б ў лади.

Ишчи циклдаги амаллар – юп қ а қ атламни қ ир қ иб олиш ва уни а ғ дарма олдида т ў плаш, юкни ташиб бориш ва б ў ш қ айтиш. То ғ жинсларини ч ў мичли юклагичлар билан қ азиб олиш. Бир ч ў мичли юклагичлар асосан карьерларда қ азиб олиш ва юклаш, қ азиб-ташиш ҳ амда ёрдамчи транспорт воситаси сифатида ишлатилади. Қ азиб-юкловчи ускуналар к ў пинча автомобиль транспорти билан ишловчи карьерларда қў лланилади. Қ азиб-ташувчи техникалар эса, қ урилиш материаллари карьерларида қ азилган массани қ азиш жойидан майдалаб- сараловчи фабрика бункеригача ташиб бориш учун қў лланилади. Худди шунингдек юкловчи транспорт воситалари ёрдамчи воситалар сифатида қў лланилиб, қ азиш жойларини тозалашда, й ў лларни қ ордан тозалашда ва бош қ а ишларда фойдаланиш мумкин. Юклагичларнинг асосий устунлиги – улар юритгичининг автономлигидир. Шунинг учун ҳ ам улардан конларни узлаштириш пайтида ва узо қ муддатга м ў лжалланган карьерларда қў ллаб ю қ ори самарадорликка эришиш мумкин. Юклагичлар ч ў мичларининг ҳ ажми 0,5 м³ дан 20-23 м³ гача б ў либ, гусеницали ва гилдиракли кў ринишда ишлаб чи қ арилади. Ғ илдиракли юклагичлар – автоюклагичлар деб аталади. Юмшо қ ва портлатилган то ғ жинсларида юклагичлар билан ишлаш технологияси шундан иборатки, бунда юклагичнинг ч ў мичи қ азиш жойининг қ уйи қ исмига киритилади ва гидравлик система билан к ў тарилиб т ў л ғ азилади ва шу ва қ тнинг ў зида горизонтал текисликда бур и лади. Ч ў мичнинг қ азиш жойига б ў лган босими юклагичнинг юритиш механизми ҳ исобига амалга оширилади. Ч ў мич т ў лгач юклагич қ азиш жойидан чи қ ади, ч ў мични б ў шатиш баландлигигача к ў таради ва тунтариб транспорт воситасига ёки бункерга б ў шатади. Юклагичлар билан ишлаганда қ азиш жойининг баландлиги 8 м. дан 15 м. гача б ў лади. Қ азиш жойи кенглиги чекланмайди. Юклагичнинг унумдорлиги – унинг ч ў мичи ҳ ажми, қ азиб олиш технологияси, ташиб

бориш масофаси билан бо ғ ли қ б ў либ, худди экскаваторлардаги бо ғ ланишлар каби ани қ ланади. Юклагичлар билан қ азиб олиш пайтида циклнинг давомийлиги (техника фанлари доктори К.Н.Трубецкий тавсиясига к ў ра): Ч ў мич ҳ ажми: 2÷3 м³ б ў лганида 50-60 с; 4÷6 м³ б ў лганида 54-56 с; 7,5÷12,5 м³ б ў лганида 57-62 с; 5÷20 м³ б ў лганида 66-70 с ни ташкил этади. Қ азиб-юклаш ишлари олиб борилганида юклагичнинг фойдаланиш коэффициенти R и = 0,8 ни ташкил этади.

Адабиётлар р ў йхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994. 3. Томаков. П.И. Наумов. И.К. Технология механизация и организация открытых горных работ. М., МГГИ, 1992. 4. Анистратов. Ю.И. Технологические процессы открытых горных работ. М., Недра, 1985.

Похожие

Нефт берувчанликни оширишнинг янги усуллари хусусида умумий маълумот

Шахта майдонини очиш

Очиш усуллари ва уларнинг классификацияси

Хориж давлатлардаги реагентлар ҳақида маълумотлар

Металлар коррозияси буйича умумий маълумотлар