Очиш усуллари ва уларнинг классификацияси - Горное дело - Рефераты

Очиш усуллари ва уларнинг классификацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Очиш усуллари ва уларнинг классификацияси Режа: 1. Очиш усуллари т ўғ рисида тушунча 2. Очиш усуллари классификацияси 3. Карьер ишчи горизонтларини очиш схемалари т ўғ рисидаги асосий тушунчалар

Очиш усуллари т ўғ рисида тушунча Ишчи горизонтларни очиш махсус кон ла ҳ имларини ў тиш ёрдамида амалга оширилади. Уларни очишдан к ў зда тутилган асосий ма қ сад , бу – по ғ оналарда й ў лга қў йилган юк о қ имларини транспорт коммуникациялари билан таъминлаш ва бунинг натижасида кон массасини ишчи горизонтлардан ер юзасига ёки ў рта горизонтларга ташиш имкониятини юзага келтиришдир. Очувчи кон ла ҳ имлари ер юзасидан бошланиб ёки аввал очилган иш горизонтидан бошланиб, очилиши назарда тутилаётган горизонт иш майдони белгисида тугайди. Қ азиш усуллари қ атор белгиларига қ араб ани қ ланади. Бундай белгилардан энг асосийси бу – очувчи ла ҳ имлар туридир. Ало ҳ ида ҳ олларда бутун фойдали қ азилма конини қ азиш ишлари ва карьер юкларини ташиш ишлари очувчи ла ҳ имларни ў тмасдан туриб ҳ ам олиб борилади. Бу қ уйидаги ҳ олларда кузатилади: башенный кран – кран ва шунга ў хшашларни қў ллаган ҳ олларда. Кўп ҳолларда карьернинг алоҳида ишчи горизонтларига транспорт воситаларининг етиб бориш имконияти очиш лахимларисиз ҳам мавжуд бўлади. Бу қуйидаги ҳолларда кузатилади: тоғли ва тоғли-чуқурлик шароитида жойлашган конларда қопловчи жинсларни горизонт ён бағридаги ағдармаларга ташишда, кичик қияликка эга бўлган жой рельефида ишчи горизонтга ер юзасидан бевосита етиб бориш имконияти бўлганда ва шунга ўхшаш ҳолларда. Очишнинг бундай усули траншеясиз очиш усули деб аталади. Кўпгина ҳолларда карьернинг ишчи горизонтларини капитал траншеялар ёки ярим траншеялар ёрдамида очишади. Капитал траншея - ишчи горизонтни очиш учун хизмат қилувчи очиқ қия кон лаҳими бўлиб, транспорт воситасини ер юзасидан конгача етиб боришини таъминлайди. Ер ости лахимлари (қия ва вертикаль стволлар, штольнялар, тонеллар билан биргаликда) ёрдамида очиш камдан кам ҳолларда амалга оширилади. Булардан ташқари юқорида келтирилган икки турдаги кон лаҳимларининг

(ер ости ва ер усти) комбинациясидан фойдаланиб ҳам конларни очишади. Бундай усул комбинациялашган усул деб айтилади. Капитал ва ярим траншеялар қуйидагича фарқланади: карьерни тугал чизиғига нисбатан жойлашишига қараб; очувчи кон лахимлари қияликлари катталикларига қараб; умумий йўлга (трассага) эга бўлган траншеялар хизмат кўрсатадиган поғоналар сони билан; траншеянинг асосий вазифасига кўра; очувчи кон лаҳимларининг хизмат қилиш муддати билан (стационар ва яримстационар ва бошқалар). Ғилдиракли транспорт воситалари (темир йўл ва автомобиль транспорти) ҳаракати учун мўлжалланган траншеялар қия траншеялар деб, кўтаргичлар билан жиҳозлангани эса тик-қия деб юритилади. Умумий йўлга (трассага) эга бўлган траншеялар хизмат кўрсатаётган поғоналар сонига қараб, алоҳида (битта поғона) , гуруҳ (бир неча поғонага) ва умумий (карьернинг охирги чуқурлигигача бўлган барча поғоналар) траншеялар га бўлиниши мумкин. Таш қ и траншеялар стационар ёки ярим стационар ҳ олатида б ў лади. Ички траншеялар стационар (карьернинг иш олиб борилмаётган бортида жойлашган), ярим стационар ва ва қ тинча б ў лиши мумкин. Карьернинг ишчи бортларида ва қ тинча ва яримстационар ҳ олатида жойлаштиришга, кон капитал ишлари ҳ ажмини камайтириш ма қ садида ва очиш ишлари ҳ ажмини ва қ т б ў йича қ айта та қ симлаш учун ҳ аракат қ илинади. Бир (ягона) капитал траншея билан очилган ишчи горизонтда к ў п ҳ олларда транспорт воситаларининг маятниксимон ( қ айтма) ҳ аракати й ў лга қў йилади. Агар ишчи горизонт иккита траншея (юкли ва юксиз) билан очилган б ў лса, бундай ҳ олда транспорт воситаларининг икки ё қ лама ҳ аракати таъминланади ва к ў п ҳ олларда кон техникасидан фойдаланиш даражаси ошади, бу эса ў з навбатида очувчи лахимларни ў тишда сарфланган харажатларни ошишини қ исман қ оплайди. Бундай траншеялар жуфт траншеялар аталиб, таш қ и ёки ички қў йилишга эга б ў лиши ва улар ало ҳ ида, гуру ҳ ёки умумий траншеялар жуфтлигидан ташкил топган б ў лиши мумкин.

Трассалар ҳ ам ў з навбатида мос равишда ягона (бирламчи ) ва жуфт трассаларга б ў линади. Жуфт траншея ва трассалар (й ў л) асосан чу қ ур б ў лмаган, юк айланмаси суръати ю қ ори карьерларда қў лланилади. Ю қ орида келтирилган капитал траншеяларни бир-биридан фар қ лаш белгиларидан келиб чи ққ ан ҳ олда асосий очиш усуллари классификацияси №1 жадвалда келтирилган. Жадвал профессор Е.Ф. Шешко классификацияси асосида тузилган. Очиш усуллари классификацияси. 14 - жадвал. Очиш усули белгиси. Очиш усули Очи қ кон ла ҳ имлари ёрдамида. Ер ости лахимлари ёрдамида. Ер ости ва ер усти лахимлари қў шилмаси ёрдамида. Очувчи кон лахимларининг карьернинг тугал чизи ғ ига нисбатан ҳ олатига к ў ра. Таш қ и, ички ёки иккаласи қў шил- масидан ҳ осил б ў лган траншеялар ва ярим-траншеялар ёрдамида. Таш қ и, ички ёки иккаласи комби- нацияси. Таш қ и, ички ёки иккаласи комбина- цияси. Ла ҳ имнинг тур ғ унлиги Тур ғ ун, яримтур ғ ун ва ва қ тинча траншеялар ёки яримтраншеялар ёрдамида. Тур ғ ун б ў лган ла ҳ имлар. Тур ғ ун ёки тур ғ ун ва ярим тур ғ ун (ва қ тинча) ла ҳ имларнинг комби-нацияси. Ла ҳ имларнинг қ иялиги. Тик, қ ия ёки ярим қ ия траншеялар ва ярим-траншеялар ёрдамида. Вертикаль, тик қ ия, қ ия ёки горизонтал. Вертикаль, тик қ ия, қ ия ёки горизонталнинг комбинацияси.

Хизмат к ў рсатилаётган горизонтлар сони. Ало ҳ ида, гуру ҳ ёки умумий траншеялар ва яримтраншеялар. Ало ҳ ида, гуру ҳ ёки умумий. Ало ҳ ида, гуру ҳ ёки умумий. Транспорт воси- таларининг по ғ о-надаги ҳ аракати характерига к ў ра (о қ имсимон ёки маятниксимон). Бирламчи ёки жуфт траншеялар ва яримтраншеялар. Бирламчи ёки жуфт траншеялар. Бирламчи ёки жуфт траншеялар. Маълум қ аралаётган жойнинг умумий текислиги (шундай текислик ҳ а қ ида гап кетаяптики, маълум қ аралаётган жойнинг энг к ў п ну қ таси шу текисликда ётган б ў лиши шарт) белгисидан пастда жойлашган ишчи горизонтларни очишда капитал траншеянинг б ў йлама профили транспорт воситаларини ҳ аракат й ў налиши юкли ҳ олатда к ў тарилиши билан характерланади, қ аралаётган горизонтларни очишда эса, ҳ аракат й ў налиши юксиз транспорт идишларини к ў тарилиши билан характерлидир. Очувчи кон ла ҳ имларининг карьер майдони ва фойдали қ азилма уюмига нисбатан жойлашишига к ў ра очишни ён қ анотли ва марказий траншеялар ёрдамида (ёки ер ости кон лахимлари ёрдамида); фойдали қ азилма уюми ётиб турган томонларидан очиш, шунингдек карьерни к ў ндаланг айланмасидан очиш каби турларга ажратиш мумкин. Карьер ишчи горизонтларини очиш схемалари т ўғ рисидаги асосий тушунчалар

Очиш схемаси – бу маълум қ аралаётган даврда карьернинг ишчи горизонтларини ва кон массасини карьер ичида ёки ер юзида мос равишда қ айта юклаш ва қ абул қ илиш пунктларини (жойларини) ў заро бо ғ ли қ лигини юктранспорт ҳ аракатини таъминловчи барча очувчи кон ла ҳ имлари мажмуидир. Очиш схемаси, очувчи кон ла ҳ имларининг маълум ҳ олатида ёки бош қ ача айтганда карьер қ урилиш ва эксплуатацияси ривожланиншининг ҳ ар қ андай календар даврида ў зининг тури, сони ва айни му ҳ итдаги ҳ олатига к ў ра характерланади. Умумий ҳ олда, бир очиш схемаси карьер ишлаш муддатининг маълум даврида (очиш ва қ тида) амал қ илади ва айни даврда маълум кон-геологик ва кон-техник шароитларда карьер ишчи горизонтларини очишнинг ани қ бир усулини ёки усуллар комбинациясини амалга оширади. Горизонтал ҳ олда жойлашган конларда ялпи қ азиш системаларида (тизимларида) очиш схемаларини яратиш ( қ уриш) карьерни эксплуатацияси бошланиши билан ёки к ў п ҳ олларда карьернинг фойдали қ азилма б ў йича т ў ли қ ишлаб чи қ ариш қ увватига эришиши билан тугайди. Шундан с ў нг бу очиш схемаси бар қ арор юк о қ имларида карьер майдонида қ азув ишлари тугагунича ёки карьерни реконструкция қ илиш давригача фаолият к ў рсатади. Тобора чу қ урлашиб борувчи қ азиш тизимларидан фойдаланиб қ азиб олинадиган нишаб , қ ия ва тик қ ия фойдали қ азилма конларида нисбатан қ ис қ а муддатда, бир неча йил ёки хатто ойлар билан ў рганадиган муддатда карьер иш зонасининг пландаги ва баландлик б ў йича ў лчамлари ў згаради. Бу иш жараёнига янги қ азиш қ атламларини киритиш асосий қ азувчи- юкловчи механизмларни жойлашган ў ринларини ў згариши таъсири билан бо ғ ли қ б ў либ, кейингиси ў з навбатида янги ёки мавжуд элементар ва по ғ она юк о қ имларини янгиларини шакллантиришни техник жихатдан шарт эканлигини ёки ма қ садга мувофи қ эканлигини та қ озо этади. Ў з навбатида буларнинг барчаси очиш схемаларининг ў згариши ва шаклланишига олиб келади.

Очиш схемасини ў згариши янги қ ия траншеяни пастги горизонтга ў тишда, горизонтларда очувчи ла ҳ имларни сони ошганда ёки камайганда, эски траншеялар (съездлар) ў рнига янгиларини қ урганда , бир транспорт турининг бош қ аси билан алмаштирганда бош қ а турдаги очувчи кон ла ҳ ими ў тилганда ва ҳ .к. Карьер фаолиятининг бутун даврида унинг чегаравий чу қ урлигидаги иш горизонтларини очишни таъминловчи, очиш схемасини яратилишини ва ў згаришини (ривожланишини) тартиби ва кетма-кетлиги очиш тизими деб аталади. Очиш тизими, маълум конни бутун қ азиб олиниши даврида карьер майдони му ҳ итида ишчи горизонтларни очишда қў лланилган ани қ очиш усуллари ёки усуллар комбинациялари мажмуини ёки йи ғ индисини характерлайди. Очиш усуллари, схемалари ва тизимлари вариантлари умумий ҳ олда очувчи ла ҳ имлар ҳ ажми ва тури, уларни ў тиш ва жи ҳ озлашга кетган сарф- харажатлар, карьерни қ уриш ва ало ҳ ида горизонтни тайёрлаш давомийлиги, ташиш масофаси, транспорт билан бо ғ лик сарф харажатлар, ла ҳ имлардан сув қ очириш, қ уритиш ва карьерни шамоллатиш ма қ садларида фойдаланиш, баъзи ҳ олларда эса, конни ў рганиш ёки карьерни ер ости қ азув ишларига тайёрлаш каби омиллар билан ба ҳ оланади. Очиш усули, схемаси ва тизимини танлаш да қ уйидагилар ҳ ал қ илувчи а ҳ амият касб этади: ер юзи рельефи, карьернинг пландаги ва чу қ урлик б ў йича ў лчамлари, қ азиш тизими ва унинг к ў рсаткичлари, карьер юк айланмаси ва унинг юк о қ имларига б ў линиши, руда танаси ва қ атламларнинг ётиш элементлари, фойдали қ азилма турли навларини карьер майдонидаги ҳ олати ва ҳ .к. Кон капитал ишларининг ҳ ажми, карьер фаолияти даврида кон- тайёрлов ишларининг ҳ ажми турли горизонтларда уюмни қ азиб олиш ва қ азиб олишга тайёрлаш ишлари календар режаси, карьер фаолияти даврида кон техникаси ва транспортдан фойдаланиш кў рсатгичлари к ў п жи ҳ атдан танланган очиш тизимига бо ғ ли қ дир.

Очиш усули ва тизими қ азиш тизими билан узвий бо ғ ли қ ликка эга. Бош қ ача айтганда ани қ бир қ азиш тизимини қў ллаш, одатда чегараланган ми қ дордаги ёки ҳ атто биргина очиш усулидан фойдаланиш мумкинлигини ва чегараланган ми қ дордаги техник жи ҳ атдан мумкин б ў лган ва и қ тисодий жи ҳ атдан ма қ садга мувофи қ б ў лган очиш тизими вариантларидан фойдаланиш муикнлигини та қ озо этади. Маълум бир очиш усули, схемаси ва тизимини танлаш имкониятига нафа қ ат қ азиш тизими, балки унинг параметрлари б ў лган: ишчи по ғ оналар баландлиги ва сони, по ғ оналар иш фронтининг узунлиги, карьер иш зонасининг ҳ олати, ало ҳ ида кон ишларининг талаб қ илинган сурати ва ҳ оказолар таъсир қ илади. Ва тескариси, ани қ бир очиш усуллари, схемаси ва тизимини қў ллаш умумий ҳ олда қ азиш тизимини ва унинг парметрларини танлашга маълум талаблар қў яди. Қазиш ишлари олиб бориш жуда қийин шароитларда, хусусан кўп сонли горизонтларда, уюмларнинг мураккаб шакли ва қийин контурларида, фойдасиз жинсларнинг бир горизонтни ўзида аралаш тарзда ётган ҳолларда, тоғ жинсларини бир карьер майдони муҳитида турли физика техник хусусиятларга эга бўлиши, қисман турли транспорт турларидан фойдаланишга асосланган мураккаб очиш усуллари комбинациясидан фойдаланишни тақозо этади. Яна бир бор шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, қазиш усули, схемаси ва тизимини танлашда ва карьер коммуникацияларини умумий фойдаланишдаги (халқ йўллари) йўллар билан боғловчи темир йўл ва автомобиль йўлларини ётқизишда карьернинг бутун фаолияти давомида карьер контурининг эҳтимолли ёки талаб қилинган силжиш йўналишини албатта инобатга олиш керак.

Адабиётлар р ў йхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994. 3. Томаков. П.И. Наумов. И.К. Технология механизация и организация открытых горных работ. М., МГГИ, 1992. 4. Анистратов. Ю.И. Технологические процессы открытых горных работ. М., Недра, 1985.

Похожие

Шахта майдонини очиш

Очиқ усулда қазиб олиш тизими ва уларнинг классификацияси

Флотацион реагентларнинг классификацияси

Кудукларнинг вазифаси ва уларнинг конструкцияси

Нефт ва газ конларининг ишлаш усуллари