Rangli metallar - Горное дело - Рефераты

Rangli metallar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

313.5 KB

Rangli metallar Reja: 1. Aluminiy konlari 2. Mis konlari

Mis konlari Sof mis-qizg‘ish rangdagi yumshoq, issiqlikni va elektr tokini juda yaxshi o‘tkazadigan, yaxshi cho‘ziluvchan va egiluvchan metalldir. quruq havoda deyarli o‘zgarmaydi. Mis klarki 0,01, erish harorati – 1083 ° С , qaynash harorati – 2360 ° С , solishtirma og‘irligi 8,95. Ishlab chiqarishda misning 40 %ga yaqini elektr simlar va kabellar tayyorlash uchun, qolgan qismi esa turli qotishmalar sifatida qo‘lla niladi (13- rasm). Bunday qotishmalarning asosiylari: bronza (Cu, Hb, Sn, Al), latun (Cu, Zn), melxior (Cu,Ni). Bundan tashqari mis dengiz kemalarining quyi qismini himoya qilish uchun qo‘llaniladi. Mis 50ga yaqin mineral tarkibiga kiradi. Ularning asosiylari: xalkopirit, kuprit, bornit, kovelin, malaxit, kubanit va hokazo. Misning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005-yil ma’lumoti bo‘yicha 940 mln t, shu jumladan 140 mln. t. Chilida to‘plangan. Bir yilda dunyo bo‘yicha 14 mln. 916 ming t mis ma’dani qazib olinadi. Shundan 5 mln 320 t sini Chili ishlab chiqaradi. Mis ma’danlarining sanoat turidagi to‘plamlari quyidagi konlar bilan bog‘liq: Magmatik konlar – Qozog‘istondagi Kounrad, O‘zbekistondagi Qalmoqqir, Chilidagi Chukikamata konlari. Cho‘kindi konlar – Qozog‘istondagi Jezqazg‘an, Rossiyadagi Udokan konlari. Likvatsion konlar – Rossiyadagi Norilsk, Talmax konlari. Gidrotermal konlar – Ispaniyadagi Rio-Tento koni.

13-rasm. Misning ishlatilishi. 1-vakuum jihozlar va quvurlar, 2-latun (misQrux) olishda, 3-latun jihozlar yasashda, 4-qurol-aslaha yasashda, 5-bronza xaykalllar quyishda, 6-generotor simlari, 7-mashinasozlikda, 8-qurilishda, 9-oshxona priborlari, 10-xirurgiya anjomlari, 11-tangalar yasashda, 12-samolyotsozlikda, 13-elektr simlari ishlashda, 14-mis kuporosi ishlashda.

14-rasm. Qo‘rg‘oshin, rux va kumushning ishlatilishi. Aluminiy konlari Aluminiyning klarki 8,05 %, solishtirma og‘irligi 2,7. Aluminiy mexanik pishiqligi, yengil va oksidlanmasligi, elektr tokini yaxshi o‘tkazishi bilan xalq xo‘jaligida asosiy o‘rin tutadi. U ko‘pgina elementlar bilan qotishmalar hosil qiladi. Mis bilan dyuraluminiy, kremniy bilan silumin sanoatda keng qo‘llaniladi. Aluminiy aviatsiya, avtomobil, kemasozlik, elektrotexnika va ro‘zg‘or buyumlari ishlab chiqarishda ishlatiladi (16-rasm). Aluminiyning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005-yil ma’lumoti bo‘yicha 32 mlrd t. Bir yilda dunyo bo‘yicha 165 mln t aluminiy ma’dani qazib olinadi. Shu jumladan, Avstraliyada 58 mln t qazib olinadi.Aluminiy ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo-boksit jinsi hisoblanadi (15-asm). Aluminiyning minerallari juda ko‘p – 250 ga yaqin. Ulardan byomit, diaspor va gidrargillit eng asosiylari hisoblanadi va ular boksit tarkibiga kiradi (15-rasm). Aluminiy konlarining tabiatda ikki turi uchraydi: 1.Qoldiq konlar. 2. Cho‘kindi konlar. Qoldiq konlar tog‘ jinslarining nurashi natijasida paydo bo‘ladi.Masalan, nefelinli siyenitlar, bazalt va diabazlarning nurashga uchrashi natijasida gillar tarkibiga kiruvchi yuqorida ko‘rsatilgan mineral

lar to‘planishi natijasida hosil bo‘ladi. Bunday konlar AQSHda Arkanzas shtatida, Hindistonda, Braziliyada uchraydi.Cho‘kindi konlar Vengriya, Fransiya va Rossiyada (Uralda, Qizil shapkachasi) joylashgan. 15-rasm. Aluminiyning asosiy minerallari. 16-rasm. Aluminiyning ishlatilishi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari. T. 1997. 2. O‘zbekiston respublikasining yer to‘g‘risidagi qonuni. 3. Betextin A.G. Mineralogiya kursi. T. «O‘qituvchi», 1969. 4. Qo‘shmurodov O., Qodirov M.H. Petrografiya. T. «Universitet», 1994. 5. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbayev X.D. Kristallografiya. T. «Universitet», 2004. 6. Qo‘shmurodov O., Koneyev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya.T. «Universitet», 2005. 7. Qodirov M.H., Shorahmedov Sh.Sh. Geolog iyadan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent, «O‘zbekiston», 1994. 8. Qo‘shmurodov O. Foydali qazilmalar (ma’ruzalar matni). «Universitet», 2002. 9. Tursunov M.X. Foydali qazilmalar. TDTU, 2000.

Похожие

Nodir metallar

Radioaktiv metallar

Tarqoq metallar

Asl metallar

Rangli metall boyitmalarini kuydirish