Rangli metall boyitmalarini kuydirish - Горное дело - Рефераты

Rangli metall boyitmalarini kuydirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1463.5 KB

Rangli metall boyitmalarini kuydirish Reja: 1. Kuydirish turlari 2. Kuydirish jarayonida kechadigan kimyoviy reaksiyalar 3. Kuydirish uskunalari 4. Mis konsentratini kuydirish 5. Sulfidli rux konsentratsini qaynar qatlam «KS» pechida kuydirish amaliyoti

Metallurgiyada kuydirish jarayoni ruda va boyitmalardan metallarni ajrtib olish texnologiyasida xomashyoni metallurgik jarayonlarga tayyorlash bosqichidir. Metallurgiyada xomashyoni kuydirishning bir necha turi bo‘lib,ular: 1. Oksidlovchi kuydirish. 2. Sulfatlovchi kuydirish. 3. Xlorlovchi kuydirish. 4. Aglomeratsion kuydirish va boshqalardir. Oksidlovchi kuydirish rangli va qora metallurgiyada quydagi masalalarda qo‘llaniladi: – ruda tarkibidagi gidratli namlikni va uchuvchan moddalarni ajratish uchun; – rudani oltingugurt, margimush va fosfor kabi po‘lat uchun zararli elementlardan tozalashda. Rangli metallurgiyada oksidlovchi kuydirish jarayoni keng qo‘llaniladi. Texnologik nuqtayi nazardan og‘ir rangli metallar metallurgiyasida oksidlovchi kuydirish ikki maqsadda qo‘llaniladi ya’ni: – sulfidli ruda va boyitma tarkibidagi oltingugurtni yo‘qotish va temir sulfidini shlak hosil qiluvchi oksid shakliga o‘tkazish; – ruda va boyitma tarkibidagi suvda qiyin eriydigan metall sulfidlarini oksidlab, erituvchilarning suvli eritmalarida yaxshi eriydigan birikmalar olishda qo‘llaniladi (jumladan, rux metallurgiyasida). Sulfatlovchi kuydirishning maqsadi ruda va boyitma tarkibidagi metall birikmalarni (MeO, MeS) suvda yaxshi eriydigan metal sulfatlarini (MeSO 4 ) olishdir. Ushbu jarayon yuqori haroratda SO 2 ,SO 3 gazlar ishtirokida olib boriladi. Kuydirish davomida oksid yoki sulfat hosil bo‘lishi quyidagi yakunlovchi reaksiyalar orqali o‘tadi:

MeS + 1,5 O 2 = MeO + SO 2 2 SO 2 + O 2 = 2SO 3 MeO + SO 3 = MeSO 4 (3.1) (3.2) (3.3)

Oksidlovchi va sulfotlovchi kuydirishlar jarayonni olib borish haroratlari bilan farq qiladi. Sulfatlovchi kuydirish harorati 650–750 °C,oksidlantiruvchi kuydirishning harorati esa 850–1050 °C. Xlorlovchi kuydirish noyob metallar metallurgiyasida keng qo‘llaniladi. Uning yordamida ko‘pgina noyob metallar: germaniy,titan, tantal neobiy, serkoniy va boshqalar xomashyodan uchuvchan xlorli birikmalar holida ajratib olinadi. Jarayon pechlarda xlor Cl 2 ishtirokida olib boriladi. Aglomeratsion kuydirish – oksidlovchi kuydirishning bir turi bo‘lib, kuydirish jarayoni maydalangan, yanchilgan shixtani g‘ovakli bo‘laklash bilan yakunlanadi. Ushbu jarayon shixta tarkibiga qo‘yilgan koks kukunining qizigan havo ta’sirida yonishi orqali amalga oshiriladi. Jarayon qora metallurgiyada va qo‘rg‘oshin metallurgiyasida qo‘llaniladi. Kuydirish jarayonida kechadigan kimyoviy reaksiyalar Jarayonning kimyoviy reaksiyalari deb, dastlabki xomashyoda birin-ketin o‘tadigan kimyoviy o‘zgarishlariga aytiladi. Jarayonning kimyoviy yakuniy mahsulotlari bilan tavsiflanadi. Kuydirish jarayonda kechadigan kimyoviy reaksiyalarni sulfidli rux boyitmasini kuydirish misolida ko‘rib chiqamiz. Dastlakbi reaksiyalar uch turda bo‘lishi mumkin:

ZnS + 2O 2 = Zn SO 4 ZnS + 1,5 O 2 = ZnO + SO 2 ZnS + O 2 = ZnO + SO 2 (3.4) (3.5) (3.6 Tajribada aniqlangan sulfidni oksidlanishdan boshlab, 900 °C gacha, birinchi qattiq mahsulot bo‘lib ZnO paydo bo‘ladi. Yuqoriroq haroratlarda moddaning bug‘ holatiga o‘tishi ko‘rinadi. Bu jarayon (3.6) reaksiyani oqib o‘tishi bilan tushuntirsa bo‘ladi. Ikkilamchi rux sulfatlari quyidagi reaksiyalar natijasida paydo bo‘lishlari mumkin: ZnO + SO 3 = Zn SO4 ZnFe 2 O 4 + SO 3 = ZnSO 4 + Fe 2 O 3 3ZnO + 2 SO 3 = ZnO · 2 ZnSO 4 (3.7) (3.8) (3.9) 3ZnFe 2 O 4 + SO 3 = ZnO · 2ZnSO 4 + Fe 2 O 3 (3.10) Rux boyitmasini kuydirishda gaz tarkibida SO 2 va O 2 miqdoriga bog‘liq bo‘lgan holda, sulfatning maksimum paydo bo‘lish harorati 750–850 °C to‘g‘ri keladi.

Kuydirish davrida rux ferrit va silikat shakllarga bog‘lanishi mumkin:

Bu ikkita birikma, keyingi tanlab eritishda sulfat kislotasida qiyin erimaydi va ruxning isrofgarchiligini oshiradi. Shuning uchun jarayon shunday boshqarilishi kerakki, birikmalar iloji boricha kamroq hosil bo‘lsin.Rux boyitmalarida ko‘pincha qo‘rg‘oshin va kadmiy bor. Asosan ular sulfid hollarida mavjud: RbS – galenit va CdS – grikorit. Kuydirish paytida qo‘rg‘oshin sulfidi PbO holatiga (700–800 °C)yengil o‘tadi. Qo‘rg‘oshin oksidi esa noruda moddalar bilan reaksiyaga kirishib, past haroratlarda eriydigan birikmalar paydo qilishi mumkin. Kadmiy sulfidi 735 °C da alangalanadi va oksid shakliga o‘tadi. Ikkala sulfidlar yuqori haroratda uchuvchanlik xususiyatiga ega. Bu xususiyatni texnologlar bilib, metallarning jarayon mahsulotlariga o‘tishini hisoblashlari kerak.Rux boyitmalar mis xalkopirit, xalkozin va kovellin turlarida uchraydi. Kuydirish uskunalari Metallurgiyada eritishga uzatilayotgan ruda, boyitma (konsentrat) va shixta tarkibini tashkil etuvchi flyuslar namligini kamaytirish maqsadida uni 110–120 °C haroratda maxsus pechlarda quritiladi. Bu maqsadda metallurgiya zavodlarida truba aylanmali pechlar keng qo‘llaniladi (3.1- chizma). Pechning asosi metalldan tayyorlangan silindr shaklida bo‘lib uzunligi 30 m gacha va diametri 1,5–2 m yetadi. Pech gorizontga nisbatan 1–2 ° burchak ostida o‘rnatiladi va uning aylanish tezligi 3–5 ayl/min tashkil etadi. Bu o‘z navbatida pechdagi quriyotgan materialni pech uzunligi bo‘ylab harakatlanishini ta’minlaydi. Pechning ichki qismi uning aylanasi bo‘yicha 300 mm gacha issiqlikni o‘tkazmaydigan asbest va issiqlikka chidamli konusli g‘ishtlar bilan qoplangan. Pechdagi materialni aralashtirish maqsadida pechning ishchi qismining parametri bo‘ylab lappaklar mahkamlangan.Pechni isitish uchun qizigan yoqilg‘i gazidan yoki tabiiy gaz va mazut yoqish hisobiga amalga oshiriladi. Rangli metallurgiyada truba aylanmali pechlar dastlabki xomashyoni kuydirish va oraliq mahsulotlarini qayta ishlashda ham qo‘llaniladi. Metallurgiyada qayta ishlanayotgan xomashyoga qo‘yiladigan texnologik talablarga asosan oksidlovchi, sulfidlovchi va xlorlovchi kuydirishlar mavjud. Bu jarayonlarni amalga oshirishda metallurgiya zavodlarida ko‘p tubli va qaynar qatlamli pechlar hamda aglomeratsion mashinalardan foydalaniladi. Qaysi bir turdagi kuydirish dastgohini tanlash, xomashyoning turiga, moddiy tarkibiga, olinadigan tayyor mahsulotning keyingi qayta ishlash jarayonidagi kerakli xususiyatlariga, dastgohning kam energiya sarf qilishiga va ishlab chiqarish unumdorligiga asoslangan. Qaynar qatlamli pechlari («KS» pech kipyashchego sloya) – rangli

metallurgiya sulfidli ruda va boyitmalarni oksidlovchi kuydirishdan keng foydalanilib kelinmoqda. Chunki uning ishlab chiqarish unumdorligi yuqori bo‘lib, tashqaridan issiqlik berilishi talab etilmaydi. Aksincha, pechning ishchi hajmidagi harorat xomashyo tarkibidagi sulfidli minerallarning shiddatli oksidlanishi (yonishi) ajratayotgan issiqlik (ekzotermik reaksiya) hisobiga amalga oshadi. Qaynar qatlamli pechlar vertikal holatda silindr shaklida bo‘lib,diametri 5–7 m, balandligi 7–12 m va ostki qismining yuzasi 20–40 m 2 ni tashkil etadi (3.2-chizma). Pechning bir sutka davomidagi ishlab chiqarish unumdorligi ostki qismining yuzasi bo‘yicha 3,5–6 t/m 2 ni tashkil etadi. Pechning bunday nomlanishiga sabab, yirikligi 0,074–0,2 mm bo‘lgan boyitma pechning ishchi hajmida uning tagidan ma’lum bosimda berilayotgan havo hisobiga bamisoli qaynayotgan qatlamga o‘xshash xarakterlanadi. Pechning asosi qalinligi 10–16 mm bo‘lgan temirdan tayyorlangan bo‘lib, uning ichki qismi o‘tga chidamli loy va shamotli g‘isht bilan qoplangan.Pechning ishchi hajmini kislorodga to‘yingan havo bilan ta’minlash maqsadida uning tag qismining butun yuzasi bo‘ylab 800 dan 1000 tagacha naychalar joylashtirilgan.

3.1-chizma. Truba aylanmali kuritish pechi: 1 – yoqilg‘i yoqish bo‘limi; 2– pechning asosi; 3 – fundament; 4 – elektrodvigatel va harakatni uzatgich; 5 – tayanch g‘altaklari; 6 – shixta uchun bunker; 7 – shixtani taqsimlovchi; 8 – o‘tkazgichli kamera; 9 – siklonli chang tutgich; 10, 11 – tnasporter; 12 – gaz harakatlanuvchi yulak.

3.2-chizma. Sulfidli boyitmalarni kuydirish uchun qaynar qatlamli «KS» pech: 1 – boyitma yuklash tuynigi; 2 – kessonlar; 3 – forsunka.

Aglomeratsion mashinalar – qora va rangli metallurgiyada boyitmalarni (konsentrat) kuydirib aglomeratlar tayyorlashda foydalaniladi. glomeratsion mashinalar tasmali va aylana shaklda buladi. Metallurgiyada tasmali aglomeratsion mashinalar keng qo‘llaniladi.Aglomeratsion mashina uzunligi 35–40 m bo‘lgan po‘lat tasmaga maxsus qutilar joylashtirilgan bo‘lib, tasma zanjirli konveyer kabi harakatlanadi (3.3-chizma). Qutilarning ichki qismi panjara bilan tugab, pastki qismi konus shaklida bo‘shliqdan iborat bo‘lib, havo so‘rishga yoki berishga moslashtirilgan. Mashinaning boshlanish qismida (ya’ni qutilar ustida) shixta yuklash moslamasi va shixtani yondirish uskunasi joylashtirilgan. Qutilarga to‘ldirilgan shixta o‘t olish kamerasidan o‘tadi. Bunda shixta tarkibidagi koks hisobiga alanga oladi va shu tariqa unda yuqori haroratdagi issiqlik vujudga keladi. Yonish va oksidlanish jarayoninidavom ettirish maqsadida qutilarga havo beriladi yoki pastki qismdan havo so‘riladi. Bu o‘z navbatida havo surish yoki purkash orqali amalga oshiriladi. Tasmaning harakatlanishi bo‘ylab mashinaning oxirgi qismigacha kuyish va aglomeratsiyalash jarayoni amalga oshiriladi. Hosil bo‘lgan mahsulot konveyerning burilishi hisobigaaglomerat qolipdan ko‘chiriladi.Aglomerat mashinasidagi tasmaning harakatlanish tezligi 1–4m/min ni tashkil etadi. Uning uzunligi 6m dan 75 metrgacha bo‘lishi mumkin. Mashinaning mahsulot bo‘yicha umumiy ish hajmi 6–300 m 2 ni, ishlab chiqarish unumdorligi qora metall konsentratlari uchun 32 t/m 2 sutkani, rangli metall boyitmalari uchun 18 t/m 2 ni tashkil etadi.

3.3-rasm. Aglomeratsion mashina: 1 – karkas; 2 – qutili aravachalar; 3 – havo so‘rish kamerasi; 4 – shixta yuklash bo‘limi; 5 – shixtani qutilarga joylashtirish; 6 – yondirish kamerasi; 7 – mashinani harakatga keltiruvchi dvigatel.

Mis konsentratini kuydirish Tarkibida mis kam bo‘lgan dastlabki moddalarni iste’mol qiladigan, bir qator zavodlarda qo‘llaniladi. Olmaliq sharoitida konsentratda misni miqdori borgan sari kamayib borayapti. Shuning uchun uni birinchi pog‘onada kuydirib ishlab chiqish samaradorligini oshirish mumkin. Mis konsentratini kuydirish jarayonini qo‘llash, qayta ishlashga tarkibida oltingugurt miqdori yuqori bo‘lgan va mis miqdori past bo‘lgan boyitmalarni jalb etish maqsadga muvofiq bo‘ladi, chunki ularni to‘g‘ridan to‘g‘ri eritish natijasida mis bo‘yicha kambag‘al shteyn hosil bo‘ladi. Sulfidli mis konsentratini kuydirish natijasida konsentrat tarkibidagi oltingugurt qisman yo‘qoladi va temir sulfidlari eritish jarayonida shlaklanadigan oksid holatgacha oksidlanadi. Kuyindida metallurgic hisobotlar bilan aniqlanadigan miqdorda oltingugurt qoldiriladi. Kuydirish jarayonida dastlabki mahsulotdan ajralib chiqqan oltingugurt miqdorining dastlabki mahsulotdagi oltingugurt miqdoriga nisbatligi desulfurizatsiya darajasi deb nomlanadi. Mis konsentratining kuydirilishi quyidagi asosiy reaksiyalar orqali boradi:

CuFeS 2 + 2O 2 = CuO + FeO + 2SO 2 Cu 2 S + 2O 2 = 2 CuO + SO 2 CuS + 1,5O 2 = CuO + SO 2 SO 2 + 2O 2 = 2SO 3 CuO + SO 3 = CuSO4 (3.13) (3.14) (3.15) (3.16) (3.17) Kuydirish harorati 650–750 °C bo‘lganda sulfatlovchi kudirish amalga oshiriladi 850– 1050 °C da esa oksidlovchi kuydirish jarayonlari boradi. Kuyidirish uchun eng mos dastgoh – bu qaynar qatlam («KS») pechdir. Mis konsentratini kuydirish jarayonlari AQSH, Yaponiya va boshqa davlatlarda keng tarqalgan. Sulfatli kuydirishda misni 94–98 foiz suvda eriydigan birikmalarga o‘tadi, qaysilaridan elektroliz orqali erkin holatda ajratib olinadi. Olmaliq sharoitida kuydirish jarayonini qo‘llash rejalashtirilmagan shixta yuklanadi.

Rux konsentratini kuydirish Rux konsentratini kuydirishdan asosiy maqsad – sulfidli ruxni tiklanish jarayoniga tayyorlangan oksid holatiga tezroq va kam sarf xarajatlar bilan o‘tkazishdir. Bunda kuyindini shunday holatda olinishi kerakki, undan yuqori samaradorligi bilan keyingi texnologik jarayonlarni o‘tkazishga imkon yaratilishi lozimdir. Shu bilan bir qatorda,kuydirishda ajralib chiqayotgan oltingugurt birikmalarini to‘laroq darajada sulfat kislotasi olish uchun yuborishdir. Pirometallurgik usul uchun kuyindini aglomerat (qotishmaning bir turi) shaklda olinadi va bu rux keyin yuqori haroratda qattiq uglerod yoki boshqa tiklovchilar yordamida tiklanadi. Gidrometallurgiya usuli uchun tanlab eritishga mo‘ljallangan kuyindi quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1) sulfidlarda oltingugurt miqdori iloji boricha kam bo‘lishi kerak (0,1–0,3 %); 2) eriydigan sulfat holati me’yorli bo‘lishi kerak (Sso 4 2–4 %); 3) mayda fraksiyasi (0,15 mm) yuqoriroq bo‘lishligi; 4) ferrit va silikat shakldagi rux miqdorining me’yoridaligi. Bunday talablar gidrometallurgik usulni mazmunidan kelib chiqadi. Zamonaviy amaliyotda tanlab eritishga mo‘ljallangan rux kon- sentrati qaynar qatlam (KS) pechlarida, 900–1000 °C oralig‘ida kuy- diriladi.

Sulfidli rux konsentratsini qaynar qatlam «KS» pechida kuydirish amaliyoti Rux zavodlarida, tarkibi har xil bo‘lgan bir necha konsentratlar ishlatiladi. Shixta tayyorlash davrida konsentratlar shunday nisbatda olinadiki, ular rux, yo‘ldosh foydali element va zararli komponentlar bo‘yicha aniq tarkibga ega bo‘lishi zarur. Qayta ishlashga kelgan rux konsentratining taxminiy tarkibi, %: 45–60 Zn; 29–35 S; 6–12 Fe; 1,5–5,0 AI 2 O 3 ; 0,2–4,4 Pb; 0,1–3,0 Cu; 0,4–3,0; SiO 2 ; 0,5–1,5 CaO; 0,2–1,0 MgO; 0,01–0,4 As; 0,01–0,3 Sb, 20–160 g/t Ag va 0,5–10 g/t Au. Shixta pechga quruq yoki bo‘tana shaklda yuklanadi. Tashqaridan keltirilgan va tarkibi yaqin bo‘lgan konsentratlar quruq shaklda qo‘llaniladi. Agarda rux zavodi boyitish fabrikasi yonida bo‘lsa, yoki konsentratlar tarkibida rux farq qilsa, bo‘tana shaklda yuklash maqsadga muvofiqroq bo‘ladi (bunga asosiy sabab bo‘tanadagi moddalar yaxshi va to‘la aralashtirilishi) lekin ortiqcha namlik metal dastgohlarni korroziyaga uchratadi va gaz chiqarish sistemasi ishlashi qiyinlashadi. Quruq shixta olish uchun konsentratlar bir xil rux olinishigacha aralashtiriladi va quritish barabanida, 6–8 % qoldiq namlikkacha quritiladi. O‘zbekiston rangli metallurgiyasida silindrik shakldagi qaynar qatlam «KS» pechlari keng tarqalgan. Ular tubining maydoni 34 m 2 ,forkameralar maydoni 1,5 m 2 , balandligi – 10 m, kuydirilgan moddani ajralib chiqish bo‘limi balandligi 1,0– 1,2 m Soplardagi teshiklar kesimi maydoni, podning maydoniga nisbatan 0,8–1,0 %ni tashkil qiladi. Kukunsimon sulfidli rux konsentratini kuydirish gaz fazasining tezligi 10–12 m/s ostida olib boriladi. Gazning tezligini oshirish ortiqcha chang ajralib chiqishiga olib keladi. Agarda gazning tezligi kamroq bo‘lsa, shixta moddalari qaynash muhitidan ajralib chiqib, soplalarga cho‘kib qoladi. «KS» pechini normal ishlashi uchun uning hajmida issiqlik balansini ushlab turish kerak. Issiqlikning taqsimlanishi %; texnologik gazlar bilan 60 %; chang va devor orqali sarflanishi 20 %. Issiqlikning qolgani maxsus moslama yordamida pechdan

chiqarilishi kerak. Aks holda issiqlik to‘planib moddaning o‘ta qizishiga olib kelishi mumkin. Ortiqcha issiqlik maxsus trubkali kesson orqali pechdan tashqariga chiqariladi. Kuydirish pechining normal ishlashi uchun quyidagi talablar bajarilishi kerak: 1) shixtani mineralogik va yiriklik tarkibi ko‘rsatkichlarining doimiyligi va qatlamga bir xil tezlikda yuklanishi; 2) havoning tub maydoni bo‘yicha bir xil taqsimlanishi; 3) kelayotgan havoning doimiy bosimi; 4) pechning ishchi hajmida va boshqa dastgohlarda o‘zgarmas bosim bo‘lishi. Moddalarni kuydirish 950–970 °C oralig‘ida amalga shiriladi.Jarayonda qattiq moddalarning ajralib chiqishi %; kuyindi 65; siklon changi 30; elektrofiltr changi 3,3; gazoxod changi 1,7.Texnologik gazlarda SO 2 miqdorining ko‘payishi, uni sulfat kislotasi olishda qulaylik yaratadi. Oddiy havoda kuydirishda pechdan chiqayotgan gazda SO 2 miqdori 8,5–10 %ni tashkil etadi Kislorodga boyitilgan havo qo‘llansa – SO 2 miqdori 12–15 % gacha ko‘tariladi.Ammo gazoxod sistemalari yaxshi germetik qoplanmaganligi sababli,ikkilamchi havo tortiladi va natijada SO 2 miqdori bir oz kamayadi. Odatda, kuyindida metall miqdori, konsentratga nisbatan, bir oz ko‘proq. Masalan, agar konsentratda rux miqdori 50,9 % bo‘lsa,kuyindida bu ko‘rsatkich 60,3 %ni tashkil qiladi. Ajralib chiqqan changlar kuyindi bilan birga tanlab eritishga yuboriladi. Kuydirilgan konsentrat texnologiya bo‘yicha sulfat kislota eritmalarida tanlab eritiladi va so‘ngra eritmadan elektroliz usulida cho‘ktiriladi. Shuning uchun texnologiyani to‘liq yoritish maqsadida keyingi boblarda tanlab eritish jarayoni haqida ma’lumotlar keltiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Yusupxodjayev A.A. Og‘ir rangli metallar metallurgiyasi. T.: ToshDTU. 2000. 120 b. 2. Xasanov A.S., Sanakulov K.S., Yusupxodjayev A.A. Rangli metallar metallurgiyasi. T.: «FAN». 2009. 375 b. 3. Уткин И. Н. Металлургия цветных металлов. М.: Метал- лургия. 2006 г. 486 с. 4. www. rudmet.ru 5.www. Ziyo-net.uz 6. www.mstu.edu.ru 7. www.AGMK.uz 8. Yusupxodjayev A.A. Pirometallurgiya jarayonlar nazariyasi. T.: ToshDTU. 2002. 128 b. 9. Отражательная плавка медных концентратов. М.: Метал- лургия. 1976. 350 с. 10. Мечев В. В., Быстров В. П., Тарасов А. В. и др. Автоген- ные процессы в цветной металлургии. М.: Металлургия. 1991. 415 с. 11. Abdurahmonov S.A. Gidrometallurgiya jarayonlar nazariyasi va dastgohlari. Navoiy. 2001. 397 b. 12. Степанов Б. А. Новые процессы и аппараты в металлур- гии золота. Учебное пособие. Ташкент, ТашГТУ, 2003. 83 с.

Похожие

Qora va rangli metall qotishmalari

Rangli metallar

Metall foydali qazilmalar

Volfram ajratib olish

Qora va rangli metallarga ishlov berish