Tarqoq metallar - Горное дело - Рефераты

Tarqoq metallar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32 KB

Tarqoq metallar Rus olimi V.I.Vernadskiy bu guruhga kiruvchi elementlarni yer po‘stining ayrim qismlarida emas, hatto umuman yer po‘stida kimyoviy birikmalari yo‘qligi yoki juda ozligi bilan ajralib turishini aniqlab, ular qatoriga quyidagilarni kiritgan: indiy, galliy, talliy, skandiy, kadmiy, germaniy, reniy, selen va tellur. Bu elementlarning tarqalish shakli turlicha bo‘lib, ularning ko‘pchiligi o‘z mineralini hosil qilmaydi va boshqa minerallarning tarkibida uchraydi. Shunga qaramay bu elementlar xalq xo‘jaligining deyarli barcha sohasida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, hozirgi paytda ularni ajratib olish yuzlab, hatto minglab marta o‘sdi. Indiy yengil qotishmalar olishda, ko‘zgu tayyorlashda, galliy kvars termometrlari, talliy-yarimo‘tkazgich sifatida, skandiy- elektrotexnikada, nurlanuvchi ekranlar tayyorlashda, issiqqa bardoshli qotishmalar olishda, kadmiy-fotoelementlar, quyosh batareyalari uchun, germaniy – meditsinada, yarim-o‘tkazgich sifatida, reniy-elektrolampalarda, termoelementlarda, radiotexnikada, selen va tellur-fotoelementlarda, yarim o‘tkazgich sifatida ishlatiladi. Tarqoq metallarning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005-yil ma’lumoti bo‘yicha: 1) indiy – 6000 t (1000 t Kanadada); 2) galliy – 1 mln t (15000 t AQSHda); 3) kadmiy – 1,8 mln t (110 ming t Avstraliyada); 4) reniy – 2400 t (1300 t Chilida); 5) selen – 82 ming t (16 ming t Chilida); 6) talliy – 380 t (32 t AQSHda); 7) tellur – 21 ming t (3 ming t AQSHda).

Tarqoq elementlar klarki foizning o‘n mingdan, yuz mingdan bir qismini tashkil etadi. Ularning barchasi boshqa elementlar bilan qo‘shimcha sifatida ajratib olinadi. Umuman olganda, kamyob va tarqoq elementlar davlat iqtisodini mustahkamlovchi va valuta tushumi manbai hisoblanadi. Ularning zaxiralari bo‘yicha O‘zbekiston dunyoning 10ta yetakchi davlatlari qatorida, MDH bo‘yicha 5ta davlat qatorida turadi. Ayniqsa reniy elementi zaxiralari bo‘yicha O‘zbekiston dunyoda beshinchi o‘rinda turadi. O‘zbekistonda kamyob va tarqoq, elementlarning asosiy zaxiralari asosan Saricheku va Qalmoqqir polimetall, Kochbulaq oltin, Xan diza, Uchquloch qo‘rg‘oshin- rux konlarida jamlangan.

Nometall foydali qazilmalar Nometal foydali qazilmalarga iqtisodiyotda o‘zining muhim fizik va fizik- kimyoviy xossalari, mineral tarkibi tufayli ulardan turli mahsulot hamda materiallar olish mumkin bo‘lgan xomashyolar kiradi.Nometall foydali qazilmalar guruhi 130 dan ortiq sanoat turidagi foydali qazilmalarni o‘z ichiga oladi. Ular tabiiy holda yoki biror ishlov berib qo‘llaniladi. Ko‘pchilik nometall foydali qazilmalar umumiy xossalarga ega bo‘lgani uchun bir-birini almashtirib sanoatda ishlatish mumkin. Shuning uchun ularni o‘rganishda miqdoridan tashqari texnik, fizikkimyoviy xossalari ham hisobga olinadi. Shu sababli ularga standart, texnik sharoit, konditsiya talablari qo‘yiladi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari. T. 1997. 2. O‘zbekiston respublikasining yer to‘g‘risidagi qonuni. 3. Betextin A.G. Mineralogiya kursi. T. «O‘qituvchi», 1969. 4. Qo‘shmurodov O., Qodirov M.H. Petrografiya. T. «Universitet», 1994. 5. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbayev X.D. Kristallografiya. T. «Universitet», 2004. 6. Qo‘shmurodov O., Koneyev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya. T. «Universitet», 2005. 7. Qodirov M.H., Shorahmedov Sh.Sh. Geolog iyadan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent, «O‘zbekiston», 1994. 8. Qo‘shmurodov O. Foydali qazilmalar (ma’ruzalar matni).«Universitet», 2002. 9. Tursunov M.X. Foydali qazilmalar. TDTU, 2000.

Похожие

Nodir metallar

Rangli metallar

Radioaktiv metallar

Asl metallar

Kamyob va yengil metallar