Quduqlarni burg’ilash jarayonida tog’ jinslari namunalarini olish - Горное дело - Рефераты

Quduqlarni burg’ilash jarayonida tog’ jinslari namunalarini olish

Загружено в:

25.04.2023

Скачано:

0

Размер:

868.5 KB

Quduqlarni burg’ilash jarayonida tog’ jinslari namunalarini olish Reja: 1. Kern, shlam olish va ishlov berish 2. Quduq devoridan tog’ jinslari namunalari olish 3. Kernni kompleks tadqiqot qilish. Jinslarning moddiy tarkibini o’rganish Petrografik tadqiqotlar 4. Paleontologik tadqiqotlar 5. Tog’ jinslarining fizik xossalarini aniqlash 6. Petrofizik tadqiqotlar 7. Geokimyoviy tadqiqotlar 8. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va ishlar

Kern, shlam olish va ishlov berish Ochilgan kesimning litologik tarkibi, sizdirish-hajmiy xossalari va to’yinganlik xarakteri haqida bevosita geologik axborot olish uchun quduqlarda tog’ jinslarining namunalari (kern) olinadi. Burg’ilash jarayonida kern namunalari olish maxsus konlonkali burg’ilar bilan amalga oshiriladi. Kern olish hajmi va oraliqlari quduqlarning vazifasi va bajaradigan topshirig’i bilan belgilanadi. Tayanch quduqlarida to’liq kern olinadi, parametrik quduqlarda quduqning chuqurligidan 20% gacha hajmda loyihalanadi, izlov quduqlarida – odatda 10-12%. Neft va gaz uyumlarini chegaralash, konni geologik tuzilishini o’rganish va konning kesimini neftgazliligini aniqlash maqsadida loyihalanadigan qidiruv quduqlarida kern olinadigan oraliqlar quduqning chuqurligadan 6-8% ni tashkil etadi. Neft, gaz va gazkondensat qazib olish maqsadida burg’ilanadigan ishlatish quduqlarida kollektorlik xossalarini batafsil o’rganish uchun mahsuldor qatlamlardan kern olinadi. Kern maydon bo’yicha bir tekis joylashgan ishlatish quduqlarining 10% dan olinadi. Shuningdek, haydovchi quduqlarda ham kern olinishi lozim. Bu suv haydash rejalashtirilgan qatlamlarning kollektorlik xossalari va har turlilik xarakterini aniqlash imkonini beradi. Haydovchi quduqlarda kern haydovchi quduqlar sonidan 10% miqdorida mahsuldor qatlamlardan olinadi. Nazorat va baholov quduqlarida kern faqatgina mahsuldor qatlam oraliqlarida olinadi. Konlarni ishlatishga tayyorlash bosqichida kollektorlarning xossalarini batafsil o’rganish va zaxiralarni hisoblash hamda ishlatish loyihasini tuzish uchun zarur bo’lgan axborotlarni olish maqsadida mahsuldor qatlamlardan to’liq kern olinadigan maxsus quduqlar burg’ilanadi. Har bir yirik konda kollektor jinslarni neftgazga to’yinganlik koeffitsiyentini bevosita aniqlash uchun suvsiz yoki sizilmaydigan eritmalar qo’llagan holda bitta yoki bir nechta (konning miqyosi, tabiiy saqlagichning har turlilik darajasiga qarab) quduq burg’ilash tavsiya etiladi.

Gaz (gazkondensat) uyumlarini qidirishda qoldiq neft mavjudligini aniqlash va uni kattaligini baholash uchun suvsiz (sizilmaydigan) eritmada burg’ilangan quduqning yonida suv asosidagi eritmada to’liq katta diametrli (60 mm dan kam bo’lmagan) kern olinadigan quduq burg’ilash tavsiya etiladi. Kernni quduq kesimiga bog’lash burg’ilash instrumentini davriy ravishda o’lchash bilan amalga oshiriladi, natijalar geologik jo’rnalga qayd qilinadi va tegishli akt bilan rasmiylashtiriladi. To’liq kern olib burg’ilangan hollarda kesimga bog’lash birorta kon geofizikasi usullari diagrammalarini “kern bo’yicha karotaj” natijalari bilan solishtirish yo’li bilan amalga oshiriladi (masalan, gamma-karotaj diagrammalarini kern namunalarining radioaktivligi o’lchov natijalari bilan). Kern oladigan snaryad – burg’ilash jarayonida kern olish uchun muljallangan moslama (8.1-rasm). Kern oladigan snaryad quduqqa burg’ilash quvirlarida tushiriladi, snaryadning pastiga jins yemiruvchi instrument (burg’u) biriktiriladi. Kern oladigan snaryadlarning uni ko’tarmasdan yer yuzasiga tutgich (ilgak) bilan olib chiqiladigan olinadigan kern qabul qiladigan moslamali va statsionar turlari mavjud. Kern oladigan snaryad odatda 7 – 8 m uzunlikdagi bir nechta seksiyalardan iborat bo’ladi, bu bir reysda ahamiyatli uzunlikdagi kernni olish imkonini beradi. Olinadigan kernning diametri 40 – 120 mm. Kern oladigan snaryadlarning “Nedra”, “Kembriy”, “Silur”, “Tengiz”, “Rif”, “MAG”, “KIM” va boshqa turdagi seriyalari mavjud. Turli konstruksiya va vazifadagi kern oladigan qurilmalar ishlab chiqariladi: “Nedra” – murakkab bo’lmagan sharoitlarda quduqlarni rotor usulida burg’ilab kern olish uchun; “Kembriy” – yumshoq, kuchsiz sementlangan va darzli tog’ jinslaridan rotor usulida burg’ilab kern olish uchun; “Silur” – to’kilish va o’pirilish bilan murakkablashgan tog’ jinslaridan rotor usulida burg’ilab kern olish uchun;

“Tengiz” – neftgaz hosil bo’lishi va burg’ilash eritmasining yutilishi hamda yuqori kollektorlik xossalariga ega bo’lgan tog’ jinslaridan rotor usulida burg’ilab kern olish uchun; “Rif” – yumshoq, to’kiluvchan, juda darzli yotqiziqlaridan, shuningdek yuqori kollektorlik xossalariga ega bo’lgan rifogen tog’ jinslaridan rotor usulida burg’ilab kern olish uchun; “MAG” – mustahkam va abraziv tog’ jinslari oraliqlari hamda kristal poydevor jinslaridan turbinali usulda burg’ilab kern olish uchun. Standart usullarda kern olishning asosiy kamchiligi yumshoq va darzli tog’ jinslarini o’tishda uning kam chiqishi, shuningdek suv asosida tayyorlangan eritmalarda burg’ilashda neft- gazga to’yinganlikni to’g’ridan-to’g’ri aniqlash imkoniyatining yo’qligi hisoblanadi. Bu maqsadda kern olish uchun qidiruv quduqlarida neft (uglevodorod) asosidagi burg’ilash eritmalaridan foydalanishni talab qiladi. Uglevodorodlar asosida tayyorlanadigan burg’ilash eritmalari bilan mahsuldor qatlamlarni o’tish quduqning tannarxini ortishiga olib kelishi mumkin. Alternativ yechimlarni izlash o’tgan ХХ rasm. Kern oladigan asrning oxirida kern olish bo’yicha maxsus snaryad texnologiyalarni yaratishga olib keldi. NPP «SibBurMash» tomonidan suv asosidagi eritmalarning salbiy ta’sirini bartaraf qiladigan, uning kernga sizilishini minimallashtiradigan va olingan kernning suvga to’yinganligini qatlamniki bilan bir xilligini ta’minlaydigan izolyatsiyalangan kern olib burg’ilash texnologiyasi yaratildi va tadbiq etildi. Kern

olish maxsus plastik qobiq bilan izolyatsiyalovchi kern olish moslamasi bilan amalga oshiriladi (rasm). rasm. Izolyatsiyalovchi kern olish moslamasidan olingan kern Kernni germetiklash. Qoldiq suv va neftga to’yinganlikni to’g’ridan-to’g’ri baholash uchun olingan kern darhol va sinchiklab germetiklanishi lozim. Germetiklash kernlarda suv va neftni saqlab qolishni ta’minlaydi. Suvsiz eritmada burg’ilab olingan namunalar burg’ilash eritmasiga botiriladi. Bunda ularga metal sim yordamida metal yorliq (etiketka) berkitiladi. Suv asosidagi eritmalardan foydalanib olingan namunalar quyidagi tartibda germetiklanadi: polietilen xaltacha, eritilgan parafin bilan to’yintirilgan doka (marli), parafin. Kernlarni germetiklashda barcha operatsiyalar tez bajarilishi lozim, nazorat uchun har bir operatsiyaning boshlanish va tugash vaqti belgilanib xronometraj olib boriladi. Kernni qayd qilish va raqamlash uni kolonkali quvirlardan olish tartibi bilan qat’iy mos keladigan holda amalga oshirilishi kerak. Kern tartib raqamlari bo’yicha, uning oriyentatsiyasini saqlagan holda hamda kesib olish boshlanishi va tugallanishini maxsus to’siq bilan ko’rsatib yashikka mustahkam joylashtiriladi. Maydalangan kern materiallari gazlama (yoki polietilen) xaltachaga yig’ib berkitiladi va maydalanmagan kern bilan birgalikda olingan tartibda joylashtiriladi. Maydalangan germetiklanmagan kern joylashtirilayotganda sinish yuzasi bo’yicha birlashtiriladi. Joylashtirish chapdan o’ngga amalga oshiriladi, yashiklarga albatta millar (strelkalar) chizilgan va kesib

olish oraliqlari yozilgan bo’lishi kerak (rasm). Yashikning bitta seksiyasida ikki va undan ortiq qator kern taxlash taqiqlanadi. rasm. Kernni yashikka joylashtirish Kernni joylash, tashish va saqlash uchun eng qulayi uzunligi 1 m, kengligi 0,6 m, balandligi 0,1 m yashik hisoblanadi. Yashiklarda masofasi kernning diametriga bog’liq bo’lgan bo’ylama to’siqlar bo’lishi lozim. Shlam namunalari uchun yashiklar shu o’lchamning o’zida tayyorlanadi, faqat to’siqlar ko’ndalanggiga 10x10 sm o’lchamli kvadrat kataklarga (yacheykalarga) ajratiladi. Quduqlardan olingan kern materiallarini litologik ta’riflash o’rganilayotgan kesim haqidagi geologik axborotning asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Tezkor, makro va mikroskopik ta’riflash turlari ajratiladi. Kernni dalada makroskopik ta’riflash burg’ilash maydonchasida kern kolonkali quvirlardan olingandan so’ng geologik xizmat vakili tomonidan kernni u yoki bu litologik turga kiritish, kovaklarning (va darzliklarning) mavjud yoki yo’qligini qayd qilish, makro xilma-xillik darajasini aniqlash, to’yinganlik xarakterini ko’z bilan baholash maqsadida amalga oshiriladi. Dala makrota’rifining natijalari geologik jo’rnalga yoki kern qayd qilinadigan maxsus blankaga yoziladi. Kernni makrota’riflash kern saqlash omborida yoki laboratoriyada bajariladi. Bunda dala makrota’riflash aniqlashtiriladi va to’ldiriladi. Ta’riflash quyidagi tartibda amalga oshirilishi lozim: tog’ jinsining nomi, rangi, strukturasi, tarkibi va sementlanish xarakteri, sementlanish mustahkamligi, ko’rinadigan bo’shliqlarning mavjudligi (ularning o’lchamlari, ko’rinishi va jinsda tarqalishi), jinsning

teksturasi, mineral tarkibining xususiyatlari, kalsit va dolomitning miqdori, aralashmalar va konkretsiyalarning mavjudligi, organizm qoldiqlarining mavjudligi va yotish sharoitlari, alohida qatlamchalarning qalinligi va ularning navbatlanish xarakteri, organik va bitumsimon moddalarning mavjudligi, darzliklarning mavjudligi, yo’nalishi, ochiqligi va to’lganligi. Germitiklangan namunalarni makrota’riflash qatlam fizikasi laboratoriyasida qoldiq suv-neftga to’yinganligi to’g’ridan-to’g’ri usul bilan aniqlangandan so’ng bajariladi. Kernni makrota’riflashni bajarishda lupa, tuz kislotasi va biror erituvchidan (benzin) foydalaniladi. Kernni batafsil mikrota’riflash shaffof shliflarni polyarizatsion mikroskoplar yordamida tadqiqot qilish yo’li bilan amalga oshiriladi. Mikrota’riflash uchun mikrota’riflash natijalari bo’yicha kesim bo’ylab jinslarning litologiyasini asosiy o’zgarish qonuniyatlarini ifodalovchi eng xarakterli kern namunalari tanlanadi. Kernga ishlov berish. Saqlashga qabul qilingan kern jo’rnalga qayd qilinadi. Geolog burg’ilash maydonida bajarilgan makrota’riflashni aniqlashtirib kernni ko’zdan kechiradi va uni turli tahlillar uchun ajratadi. Kernni tahlillarga (petrofizik, mineralogik, lyuminestsent, kollektorlik xossalari va b.) ajratayotganda namunalar yorliqlanadi va kernni qayd qilish jo’rnaliga belgilangan tartibda yoziladi. Germitiklangan kern burg’ilash maydonidan imkoni boricha qisqa muddatda to’lig’icha bevosita laboratoriyaga jo’natiladi. Germetiklangan kernni tashish jarayonida germetiklovchi qobiqni saqlash maqsadida ehtiyotkorlik choralarini ko’rish lozim. Tadqiqot qilinadigan parametrlarning solishtiriladigan ko’rsatkichlarini olish uchun muhim sharoit kernning bitta bo’lagini o’zida turli tahlillarni o’tkazish hisoblanadi. Shu sababli mahsuldor qatlamning biror oralig’idan olingan kern bo’yicha kollektorlik xossalari aniqlanadi va kompleks litologik tadqiqotlar bajariladi.

Suvsiz yoki inert eritmada to’liq kern olib burg’ilangan quduqlarning kernlari bo’yicha maksimal hajmda laboratoriya tadqiqotlari bajariladi. Bo’shliq sohasi murakkab tuzilishga ega bo’lgan (kovakli, darzli) tog’ jinslarining sizdirish-hajmiy xossalarini o’rganish yirik kern namunalarida (diametrini saqlagan holda) amalga oshirilishi lozim. Neft uyumlarining kernlari bo’yicha laboratoriyada albatta neft siqib chiqarish koeffitsiyenti aniqlanadi. Kernni saqlash. Burg’ilash jarayonida olingan kern maxsus jihozlangan kern omborida saqlanishi lozim. Markaziy kern omboriga alohida tadqiqotlar uchun zarur bo’lgan namunalar, shuningdek tayanch, parametrik va alohida izlov quduqlarining hamma kernlari jo’natiladi. Qolgan kern ishlarni tugallagunga qadar vaqtinchalik kern omborida qoladi, undan keyin markaziy kern omboriga o’tkaziladi. Kernni burg’ilash maydonida saqlashga ruxsat berilmaydi. rasm. Kern saqlash ombori

Kern materiallari emal bo’yoq bilan markerlanadi (ba’zan yorliq yelimlanadi). Kernning quyi tugallanishi strelka bilan belgilanadi, uning ustidagi raqam shu oraliqdagi kern bo’laklarining sonini ko’rsatadi. Yashikning qopqog’i va yon tomoniga qizil bo’yoq bilan tuzilma, uchastka yoki maydonning nomi, ish bajarilgan yil va oy, quduqning tartib raqami, kern olish oralig’i ko’rsatiladi. Yashiklar tartib bilan raqamlanadi. Yashikning tartib raqami qora bo’yoq bilan ko’rsatiladi. Stellajlarda kernni joylashtirish quduqlar va yashiklarning tartib raqamini o’sib borish tartibida amalga oshiriladi. Kernni saqlanish muddati. Tayanch va parametrik quduqlarning kernlari qoidaga muvofiq qisqartirilmaydi va yo’qotilmaydi, doimiy saqlanadi. Istisno tariqasida uning miqdori yuqori davlat geologik tashkiloti ilmiy-texnik kengashi (ITK) qarori bilan qisqartirilishi mumkin, parametrik quduqlarniki esa – hududiy geologik boshqaruv tashkilotining ITK qarori bilan. Izlov va qidiruv quduqlarining kernlari batafsil ishlar o’tkazish natijasida o’zining ahamiyatini yo’qotgunga qadar saqlanadi. Maydonda (tuzilmada) izlov quduqlarining miqdori ko’p bo’lganda kernlar barcha turdagi tahlillarga tarqatilgandan keyin qator hollarda bir yoki bir nechta quduq bo’yicha ochilgan yotqiziqlarni nisbatan to’liq yoritadigan etalon (andoza) kesim ajratiladi. Namunalar shunday ajratiladiki, yig’ma kesim stratigrafik va litologik jihatdan nisbatan to’liq yoritilishi lozim. Turli quduqlarning etalon kesimining namunalarini saqlash alohida bo’lishi kerak. Etalon yoki jamlama kesimga kiradigan kern namunalari doimiy saqlanadi. Etalon yoki jamlama kesimga kiradigan kern namunalari bilan bir qatorda boshqa quduqlardan quyidagi namunalar olinishi va saqlanishi lozim: Tayanch (markirlovchi) gorizontlardan; alohida stratigrafik komplekslar orasidagi kontaktni tavsiflovchi; tektonik buzilishlar zonalaridan; faunali; neftlilik belgilari bilan; ko’tarilgan yoki yuqori radioaktivli; etalon kesimda uchramagan biror gorizontni ochgan quduqdan.

Kern materiallari bilan kesim yetarli darajada yoritilmaganda shlam olinadi va o’rganiladi. Shlam – burg’ilash jarayonida hosil bo’ladigan va yuvuvchi suyuqlik bilan yer yuzasiga olib chiqiladigan tog’ jinslarining mayda bo’laklaridan iborat. Shlam maxsus elaklar komplekti yordamida kesimning teng oraliqlaridan olinadi: bir turli qalinliklarda har 5-10 metrda, o’zgaruvchan kesimda har 1-2 metrda. Shlam namunalari yuviladi, quritiladi, probirka yoki qog’oz xaltachaga solinadi va yorliqlanadi. Shlam namunalari kern materiallari bilan bir xil saqlanadi. Shlam namunalarini olishda quduq quduqning tubi holatiga mos keladigan chuqurlik ko’rsatilishi lozim. Shlam namunalari ham kern namunalari kabi ta’riflanadi. Shlamni ta’riflash geologik jo’rnalga kiritiladi. Quduq devoridan tog’ jinslari namunalari olish Tog’ jinslarining litologik tarkibi va kollektorlik xossalari haqida bevosita ma’lumot burg’ilash jarayonida olingan kern namunalari bo’yicha olinadi. Odatda kern olib burg’ilash faqatgina istiqbolli oraliqlar bilan chegaralanadi, bunda kernning chiqishi aksariyat to’liq bo’lmaydi. Shu tufayli burg’ilangan quduqning devoridan namunalar olish talab qilinadi. Namunalar geofizik tadqiqotlar o’tkazilgandan so’ng hamda geofizik ma’lumotlar va burg’ilash materiallari bo’yicha geologik kesim birlamchi o’rganilgandan keyin tafsilotlari yetarli bo’lmagan oraliqlardan olinadi. Amaliyotda otuvchi, parmalovchi va prizmatik diskli namuna oladigan moslamalardan foydalaniladi. Otib namuna oladigan moslama elektr manbayi yordamida ishga tushiriladigan uyalar (stvollar) o’rnatiladigan korpus va tashqaridan o’tkirlangan ichi bo’sh uchlik bilan jihozlangan boykalardan tashkil topgan (rasm). Boykalar namuna oladigan moslama korpusiga po’lam arqonchalar (tros) bilan bog’lanadi. Tayyorlangan moslama quduqqa kabelda tushiriladi va tog’ jinslaridan namuna olinadigan oraliqning quyi nuqtasiga o’rnatiladi. Kabel orqali elektr alanga oldirgichga tok impulsi beriladi. Porox gazlarining bosimi ostida boykalar katta

tezlik bilan tog’ jinslariga kiradi. Keyin namuna oluvchi moslama sekin ko’tariladi va navbatdagi namuna olish nuqtasiga o’rnatiladi. Namuna oluvchi moslama ko’tarilganda boykalar quduq devoridan uziladi va troschalarga osilgan holda qoladi. Barcha boykalar otilgandan keyin namuna oladigan moslama yer yuzasiga ko’tariladi, boykalarning uchlari ajratib olinadi va ulardan kern chiqarib olinadi. Namunalar germetik polietelin xaltachalarga joylashtiriladi va quduq hamda olish chuqurligi haqidagi ma’lumotlar yozilgan yorliq berkitiladi. Otib namuna oluvchi moslamalar bilan namuna olish samaradorligi boykalarning sinishi, troschalarning uzilishi va boshqalar tufayli 75% atrofida bo’ladi. Namunalar bo’yicha jinslarning litologik tarkibi va to’yinganlik xarakteri (qoldiq neftga to’yinganlik bo’yicha) aniqlashtiriladi. Boykalar jinslarga kirganda namunalarning ezilishi va maydalanganligi sababli jinslarning kollektorlik xossalari aniqlanmaydi.

rasm. Otib namuna rasm. Parmalab namuna

oladigan moslama oladigan moslama Parmalab namuna oladigan moslama o’zaro bog’langan mexanik va gidravlik tarmoq hamda pribor quduqqa tushiriladigan kabel orqali boshqariladigan pult sistemasidan iborat (rasm). Asosiy elementlardan biri o’qi namuna oladigan moslamaning o’qiga perpendikulyar joylashgan koronkali va kern oladigan silindrik burg’u hisoblanadi. Burg’i elektr dvigateli yordamida aylantiriladi. Navbatdagi namunani olishda oldingisi kassetaga surib kiritiladi. Kassetadan namunalar pribor yer yuzasiga ko’tarilgandan keyin olinadi. Bir qatnovda (reysda) har birining uzunligi 40 mm, diametri 10 mm gacha bo’lgan 10 tagacha namuna olish mumkin. Olingan namunalar amalda tabiiy fizik xossalarini saqlab qoladi. Shuning uchun tog’ jinslarining litologik tarkibi va to’yinganlik xarakteri bilan bir qatorda kollektorlik xossalarini ham aniqlash mumkin. Diskli namuna oladigan moslamada kesuvchi instrument sifatida ikkita diskdan foydalaniladi, texnik olmos bilan armaturalangan va bir-biriga burchak ostida joylashtirilgan tebranma karetkadan. Disklarning aylanishi elektrodvigatel yordamida amalga oshiriladi. Namuna oladigan moslama olish nuqtasiga o’rnatilgandan so’ng tirgaklar bilan quduq devoriga berkitiladi. Disklar yordamida quduq devoridan uzunligi 600 mm, uchburchak asosining kengligi 36 mm va ko’ndalang kesimi balandligi 42 mm bo’lgan uch tomonli prizma shaklidagi namuna olinadi. Bitta namuna olish vaqti terrigen jinslarda 5-10 minut, karbonatlarda – 15 minutgacha. Bir tushirishda beshtagacha namuna olinadi. Bir nuqtada namuna olishni ta’minlaydigan namuna oladigan moslamalardan farqli ravishda diskli prizmatik namuna oladigan moslama ahamiyatli uzunlikdagi to’liq kern ustunchasini olish va u bo’yicha qatlamning litologik tarkibining o’zgarishini, kollektorlik xossalari va to’yinish xarakterini aniqlash imkonini beradi. Kern, shlam va yonlama namuna olish texnologiyasi va chiqishini kuzatish hamda nazorat qilish burg’ilash ishlarini olib boradigan tashkilotning geologik

xizmati tomonidan amalga oshiriladi. Geologik xizmatning ishchilari (geolog, texnik-geolog yoki kollektor) kolonkali burg’ining har bir ko’tarilishi va kernni olinishida yoki yonlama namuna olishda albatta qatnashishi shart. Kernni kompleks tadqiqot qilish. Jinslarning moddiy tarkibini o’rganish Petrografik tadqiqotlar Kern namunalarini petrografik o’rganish materiallarga kompleks ilmiy ishlov berishning zarur elementi hisoblanadi va ish jarayonida burg’ilash bilan taqdim etilgan boshqa tadqiqot materiallari hamda geofizik tadqiqotlar bilan chambarchas bog’lanishi lozim. Cho’kindi jinslarni petrografik o’rganishda quyidagi maqsadlarni ko’zda tutish lozim: 1. Ushbu quduq bilan ochilgan qatlamlarning mineralogik-petrografik tavsifi, bunda tog’ jinslari o’rganiladi va birlamchi makroskopik ta’rif to’ldiriladi. Asosiy e’tibor strukturaviy va teksturaviy belgilari hamda cho’kindi hosil bo’lishining fizik-kimyoviy vaziyati va geologik sharoitlari haqida ma’lumot beruvchi autigen (singenetik) minerallarga qaratilishi lozim; 2. Diagenetik va keyingi o’zgarishlarni aniqlash, ularni o’zgarishining tabiati va sabablarini aniqlashtirish; 3. Bog’liqliklarni aniqlash, ya’ni jinslarning kesimlarni stratigrafik solishtirish uchun foydalanish mumkin bo’lgan belgilarini; 4. Neft va gaz hosil bo’lishi uchun boshlang’ich material sifatida xizmat qilishi mumkin bo’lgan organik moddalarni to’planishi uchun qulay bo’lgan cho’kindilarni aniqlash; 5. Boshqa foydali qazilmalarni va ularning hosil bo’lish sharoitlarini aniqlash; 6. Tog’ jinslarining geofizik tadqiqotlar natijalari uchun muhim bo’lgan fizik xossalarini tushuntiruvchi belgilarini aniqlash.

Kernni laboratoriyada petrografik o’rganish ilmiy-tadqiqot muassasasida quyidagi tartibda amalga oshiriladi: а ) jinslarni makroskopik o’rganish va ta’riflash; b) namunalarni tadqiqotlar uchun tayyorlash; v) petrografik shliflar tayyorlash (shu jumladan hosil bo’lishida organik qazilma qoldiqlari ishtirok etgan jinslardan); g) shliflarni polyarizatsion mikroskop ostida o’rganish va ularni ta’riflash; d) cho’kindi jinslarni mexanik (granulometrik) tahlil qilish (asosan bo’lakli jinslar uchun, gillar uchun qisman); e) bo’lakli va gilli fraksiyalarning mexanik tahliliga olingan yoki karbonat jinslarning erimaydigan qoldiqlarini mineralogik immersion o’rganish. Bunda quyidagilar amalga oshiriladi: j) minerallarni solishtirma og’irligi bo’yicha og’ir va yengilga ajratish; z) minerallarni immersion usulda komponentlarni hisoblash bilan aniqlash. Qatlamning qalinligi 10 m va undan katta bo’lganda ustki yuzasidan, o’rtasidan va ostki yuzasidan olingan namunalarni shliflarda o’rganish tavsiya etiladi. Cho’kindi tog’ jinslarining barcha turlari shliflarda mineralogik-petrografik o’rganilishi lozim. Shliflar nafaqat qumtoshlar, alevrolitlar, ohaktoshlar, mustahkam mergellar va boshqalardan, balki gillardan ham tayyorlanishi shart. Shliflar perpendikulyar yo’nalgan bo’lishi lozim. Mexanik tahlil va mineralogik tarkibni immirsion usulda o’rganish asosan faqat bo’lakli jinslar uchun bajarilishi maqsadga muvofiq – qumlar, qumtoshlar, alevrolitlar, alevritlar hamda yetarli darajada alevrolitli va qumli aralashmalar bo’lganda gillar va ohaktoshlar uchun. Yuqorida nomlari keltirilgan tog’ jinslari uchun mexanik tarkibini aniqlashtirish maqsadida mexanik tahlil keng miqyosda qo’llanilishi lozim. U bilan ahamiyatli darajada bo’lakli jinslar va gillarning fizik xossalari bog’liq. Bundan tashqari mexanik tahlil ma’lumotlari jinslarning nomini aniqlash imkonini beradi.

Mexanik va mineralogik tahlil usullari bo’lakli materiallar bilan boyigan hollarda karbonat jinslar uchun ham qo’llanilishi mumkin. Karbonat jinslarda xarakterli paleontologik qoldiqlar mavjud bo’lmaganda ularni erimaydigan qismining mineralogik tarkibini bilish stratigrafik maqsadlar uchun foydali. Bunday hollarda jinslarni shliflarda o’rganish yetarli bo’lmasligi mumkin. Karbonat jinslardan bo’lakli mineral zarralar 1:10 konsentratsiyali tuz kislotasi bilan ishlov berish yo’li bilan ajratiladi, imkoni bo’lgan hollarda bo’lakli jinslar va gillar uchun ko’rsatilgani kabi fraksiyalarga hamda og’ir va yengil minerallarga ajratiladi va odatdagiday immersion o’rganiladi. Mexanik tahlil natijasi barcha tayanch quduqlari bo’yicha materiallarga ishlov berishda me’yor sifatida qabul qilingan fraksiyalar bo’yicha taqdim etilishi lozim. Gilli minerallarni o’rganish Gillarning asosiy massasini tashkil etadigan yupqa fraksiyalarning mineralogik tarkibini talqin qilish uchun har doim bir optik tahlilning o’zi yetarli bo’lmaydi. Shu sababli andoza namunalar uchun gillarni tadqiq qilishning termik, rentgenoskopik, kimyoviy va tahlilning boshqa turlaridan iborat kompleks usulni qo’llagan ma’qul. Neftgazli qatlamlarning ostidagi va qoplab yotuvchi gillarning mineralogik tarkibini o’rganish neft va gaz konlarini hosil bo’lish sharoitlarini aniqlash uchun zarur. Gilli tog’ jinslarining mineral tarkibini o’rganish maxsus laboratoriyalarda burg’ilash materiallarini kompleks tadqiqot qilishning majburiy elementi hisoblanmaydigan turli usullarni qo’llab amalga oshiriladi. Asosiy usul ranglarga (tuslarga) ajratish usuli sanaladi, chunki u ommaviy hisoblanadi va uni dala sharoitlarida ham qo’llash mumkin. Ranglarga ajratish natijasida barcha jinslar gilli minerallarning tarkibi bo’yicha bu jinslarning yotish chuqurligi va ularning geologik xususiyatlarini hisobga olgan holda guruhlarga ajratiladi. Har bir guruh namunalari vakillari boshqa usullar bilan tekshiriladi, ularga quyidagilar kiradi: а ) termik, ranglarga ajratilgan namunalarning umumiy miqdoridan 10-20%

ni tashkil etadi; b) rentgenostrukturaviy – 5%; v ) elektronmikroskopik – 15-30%; g) optik – 10-20%. Tanlab kimyoviy tahlil qilish Tog’ jinslarini mineralogik-petrografik o’rganish natijalaridan kelib chiqib ularning mineralogik tarkibiga nisbatan tushunarsizlik holatlari yuzaga kelgan hollarda saralab kimyoviy tahlil o’tkazilishi lozim. Tog’ jinslari oldingi mikroskopik, petrografik tadqiqotlar va spektral tahlil asosida ularni kimyoviy tarkibini yanada mukammal o’rganish zaruriyati aniqlanganda kimyoviy tahlil qilinadi. Yuzaga kelgan vazifalardan kelib chiqqan holda saralangan kimyoviy tahlillar turli xarakterga ega bo’lishi mumkin: - u yoki bu ma’lum bir elementlarning miqdorini aniqlash uchun sifat va miqdoriy tahlillar; - olti komponentli tahlil (erimaydigan qoldiqning miqdorini aniqlash, Р 2 О 3 , СаО , М g О , СО 2 ва S О 3 ). To’liq kimyoviy tahlil Quduqlarda uchragan foydali qazilmalar: ko’mir, yonuvchi slanslar, temirli, margansli va boshqa ma’danlar, alyuminli va kimyoviy xomashyolar – ularning sanoat sifatini aniqlash uchun to’liq kimyoviy tahlil qilinadi. Spektral tahlil Spektral tahlil keyingi vaqtlarda neft geologiyasida keng qo’llanilmoqda. Moddalarning kimyoviy tarkibini aniqlashning tezkor fizik usuli bo’lganligi tufayli spektral tahlil uzoq vaqt oladigan va qiyin kimyoviy tahlillarning o’rnini egallashi mumkin. Spektral tahlil usullari yordamida barcha metallar va bir qator boshqa elementlarni aniqlagan holda jinslarning kimyoviy xarakteristikasini tez va aniq berish mumkin. Spektral tahlil spektrogramma bo’yicha bu elementlarning taxminiy miqdorini aytish imkonini beradi. Miqdoriy spektral tahlil yordamida o’rganilayotgan

namunadagi mikroelementlarning haqiqiy miqdorini aniqlash mumkin. Spektral tahlil bilan rangli, kamyob, tarqoq va radioaktiv elementlarning sanoat konsentratsiyasi aniqlanishi mumkin. Cho’kindi jinslarda quyidagi elementlarni aniqlash maqsadga muvofiq: Al, Mg, Ca, Si, Fe, P, Mn, Ni, V, Ti, Cu, Na, К , Li, Ba, Sr, В , Сг , Zr va kesimning yuqoridagi 500 m chegarasida – U, Th, Tr, Mo, Ga, Ge, Sc, Tl, Sn, Be, Pu, Zn; otqindi jinslarda yuqoridagi elementlardan tashqari – Zn, Pb, Sn, Cd, Ge, Mo, Co, In, Be, Bi, W, Ag, As, Au, Y, Те , Ga, Та , Nb. Spektral tahlil burg’ilash materiallariga ishlov berishda yordamchi maqsadlar uchun, shuningdek amaliy ahamiyatga ega bo’lgan boshqa elementlarni mukammal tadqiqot qilish uchun foydalanilishi mumkin. Spektral tahlil bir qator geokimyoviy vazifalarni mustaqil yechish uchun katta ahamiyatga ega. Spektral tahlil uchun jins namunalari har bir litologik turdan olinishi kerak, litologik bir turli qatlamlarda litologik bir turlilik darajasiga qarab 1-5 m oraliqdan olinadi. Organik moddalar bilan boyigan, pirit va boshqa sulfidlar hamda yuqori gamma-aktivlik xususiyati (gamma karotaj diagrammalari bo’yicha) bilan ajralib turadigan qatlamlar mukammal o’rganilishi lozim. Kesimning bunday qismlari bo’yicha tadqiqot qilish uchun namunalar har 50 sm dan olinishi lozim. Paleontologik tadqiqotlar Kernni paleontologik o’rganish cho’kindi hosilalarni kompleks o’rganishning asosiy elementi hisoblanadi va tadqiqotlarning boshqa turlari bilan, birinchi navbatda kernni litologik-petrografik o’rganish bilan chambarchas bog’lanishi kerak. Kernni paleontologik o’rganishda quyidagi masalalarni ko’zda tutish zarur. 1. Quduq bilan ochilgan turli stratigrafik bo’linmalarda uchragan qazilma organizmlarning turi bo’yicha tarkibini o’rganish. Paleontologik o’rganish kompleks bo’lishi lozim: u alohida yetakchi shakllar yoki organizmlarning u yoki bu guruhlari vakillarini o’rganishdan emas, balki organik qoldiqlarning butun kompleksini o’rganishdan iborat bo’lishi lozim.

2. Quduq bilan ochilgan yotqiziqlarning geologik yoshini aniqlash, kesimni stratigrafik tabaqalash va uni boshqa o’rganilgan kesimlar bilan solishtirish (korrelyatsiyalash). 3. Organizmlarning turi bo’yicha tarkibi va ularning qoldiqlari aralashgan cho’kindi tog’ jinslarining xarakteri orasidagi bog’liqlikni aniqlash. 4. Cho’kindilarni hosil bo’lish sharoitlari va geologik o’tmishning fizikgeologik sharoitlarini aniqlash. 5. Qazilma organizmlarning jins hosil qilishdagi ahamiyati va ularni neftgaz hosil bo’lish jarayonlarini tushunish uchun ahamiyatini aniqlash. Kernni mikrofaunaga tadqiqot qilish uni kompleks o’rganishda juda muhim hisoblanadi, aksariyat hollarda bu tadqiqotlar asosida quduq bo’yicha asosiy stratigrafik xulosalar beriladi. Mikrofaunaga tadqiqot qilish quyidagi sxema bo’yicha olib boriladi: а ) tog’ jinsi namunasining yuzasini qarash va ta’riflash; b) ishlov berish uchun namunani tayyorlash; v) namunani yumshatish; g) namunani maxsus priborlar yoki elaklarda fraksiyalarga ajratish, saqlash uchun qadoqlash; d) faunalarni tanlab olish, mikroskopik preparatlar tayyorlash (mikrofaunalarni kameralarga joylashtirish). Odatdagi usullar bilan tarkibiy qismlarga ajralmaydigan mustahkam jinslardan imkoni boricha katta maydonli va barcha fauna qoldiqlarini o’rganishni ta’minlaydigan miqdorda paleontologik shliflar tayyorlanadi. Ba’zi hollarda tog’ jinsidan igna va bolg’a yordamida chig’anoqni ajratib olish mumkin – bunday ajratilgan chig’anoqlardan oriyentirlangan kesim tayyorlanishi mumkin yoki chig’anoqlarning yuzasi o’rganiladi. Yirik paleontologik makrofaunalar va makrofloralar qoldiqlariga kameral ishlov berish mutaxassislar tomonidan organizmlarning alohida guruhlari bo’yicha amalga oshiriladi.

Aksariyat hollarda aniqlash tashqi belgilarni o’rganish asosida amalga oshiriladi. Ba’zan bularni o’rganishda masalan, korallar va mshankalar kabi guruhlar, oriyentirlangan shliflarni (ko’ndalang, bo’ylama, tangensial) tayyorlashga to’g’ri keladi. Aniqlash jarayonida zaruriy o’lchashlar, chizmalar hamda lozim bo’lganda paleontologik qoldiqlarni suratga olish amalga oshiriladi. Aniqlash namunalarni tasvirlar va maxsus monografiyalardagi ta’riflar bilan, imkoni bo’lgan hollarda originallari (asli) bilan solishtirish yo’li bilan bajariladi. Aniqlash, agar shu guruh qazilmalarini o’rganilganligi, materialni saqlanganligi va mavjud adabiyot imkon bersa turigacha amalga oshirilishi lozim. Tog’ jinslarining fizik xossalarini aniqlash Tog’ jinslarining fizik xossalarini aniqlash, ayniqsa g’ovakligi va o’tkazuvchanligi neftgaz hosil bo’lish sharoitlarini oydinlashtirish nuqtai nazaridan, neft va gazni migratsiyalanish yo’llari va ularni kollektorlarda to’planish sharoitlarini tushunish uchun juda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, jinslarning fizik xossalarini aniqlash kesimning litologik-petrografik xarakteristikasini ahamiyatli to’ldiradi. Tog’ jinslarining fizik xossalarini aniqlamasdan geofizik tadqiqotlar ma’lumotlarini geologik tahlil qilishni (interpretatsiya) tasavvur qilib bo’lmaydi. Tog’ jinslarining fizik xossalarini laboratoriyada aniqlash tadqiqotlarning quyidagi turlari bo’yicha amalga oshiriladi: а ) hajmiy og’irligi (zichligi), solishtirma og’irligi (mineralogik zichlik), o’tkazuvchanligini aniqlash va umumiy (mutloq) g’ovakligini hisoblash; b) tog’ jinslarining qayishqoqligini aniqlash; v) magnit beriluvchanligi (moyilligi) va qoldiq magnitlanganligini aniqlanish; g) tog’ jinslarining nisbiy elektr o’tkazuvchanligi va membrana potensialini aniqlash;

d) jinslarning tabiiy gamma-faolligini aniqlash; e) ochiq, zarur bo’lgan hollarda samarali g’ovakligini aniqlash. Jinslarning hajmiy og’irligini (zichligini), ularning solishtirma og’irligini (mineralogik zichligini) aniqlash turli geofizik tadqiqot ma’lumotlarini va birinchi navbatda gravimetrik tadqiqot natijalarini to’g’ri interpretatsiya qilish uchun zarur. Bundan tashqari, tog’ jinslarining qayd etilgan fizik xossalari ularning mineralogik va litologik xususiyatlari hamda metamorflashganlik darajasini aks ettiradi. Quyidagi aniqlashlar farqlanadi: а ) tabiiy nam holatidagi jinsning hajmiy og’irligi (zichligi): jinsni tashkil etuvchi barcha fazalar og’irligining (tabiiy sharoitlarda jins tashkil topgan qattiq, suyuq va gazsimon fazalar) shu fazalar egallagan hajmiga nisbati (g/sm 3 ); b) quruq jinsning (qattiq faza) hajmiy og’irligi: qattiq fazalar og’irligini jinsning hajmiga nisbati; v) solishtirma og’irlik (mineralogik zichlik) – qattiq jinsni uning hajmiga nisbati. Aniqlangan quruq jinsning hajmiy og’irligi (zichligi) va uning mineralogik solishtirma og’irligi ma’lumotlari bo’yicha jinsning mutloq g’ovakligi hisoblanadi. Hajmiy og’irlikni (zichlikni) aniqlash uchun namunalar imkoni boricha burg’i qudug’idan chiqarilgan yangi kerndan, yangi olingan kern bo’lmagan hollarda kern omboridan quruq kerndan olinishi lozim. Olingan namunalarning og’irligi 200 g dan kam bo’lmasligi maqsadga muvofiq. Yuqoridagi aniqlashlar uchun namunaning minimal og’irligi 50 g. Oxirgi holatda shu turdagi namunalarni kesim bo’yicha kamida uchta joyda olish va uchta aniqlashga ko’ra hajmiy og’irlik uchun o’rtacha ko’rsatkichni berish lozim. Tog’ jinslarining qayishqoqlik xossalarini aniqlash seysmik qidiruv ishlari natijalarining interpretatsiyasini aniqlashtirish uchun kerak.

Qayishqoqlik xossalarini farqlash shuningdek fatsial o’zgarishlar, metamorflashish, litifikatsiyalanish va shu kabilarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Tog’ jinslari namunalarida elastik to’lqinlarning tarqalish tezligi ultratovushli seysmokop yordamida pyezoelementdan elastik impulsni o’tish tezligi bo’yicha aniqlanishi mumkin. Ma’lum qalinlikdagi namunadan impulsni o’tish vaqti va uning yo’li uzunligi bo’yicha elastik to’lqin tezligi hisoblanadi (m/s). Elastik to’lqinlar tezligini o’lchash uchun oralig’i 4-8 sm ga teng bo’lgan ikkita silliqlangan parallel yuzali namunalar zarur. Tog’ jinslarining magnit xossalarini o’rganish tabiatda kuzatiladigan magnit anomaliyalarining sabablari va yakuniy natijada hududning chuqurlikdagi geologik tuzilishi haqida tasavvurga ega bo’lish uchun kerak. Magnit xossalarini o’rganish asosida hududning magnitometrik kesimi tuziladi. U qator hollarda quduqlar kesimini solishtirish uchun foydalanilishi mumkin. Odatda ahamiyatli magnit maydoni anomaliyalarini yuzaga keltirmaydigan metamorflashmagan cho’kindi qatlamlarning magnit xossalarini o’rganish asosan kesimlarni solishtirish uchun va paleogeografik modellar uchun material beradi. Tog’ jinsining magnit xarakteristikasi magnit moyilligi va jinsning tabiiy qoldiq magnitlanganlik kattaliklari bilan aniqlanadi. Magnit moyilligi – tashqi magnit maydoni ta’siri ostida yuzaga kelgan magnitlilikni shu maydonining kattaligiga nisbitidir. Solishtirma magnit moyilligi sm 3 /g da ifodalanadi. Qoldiq magnitlanganlik jinsning doimiy magnitlanganligini xarakterlaydi, u tashqi magnitlanadigan maydonga bog’liq emas. Qoldiq magnitlanganlik erstedlar yoki gausslarda ifodalanadi. Tog’ jinslarining magnit xossalarini o’rganish uchun namunalar shu kesim uchun xarakterli jinslardan olinishi lozim: cho’kindi, otqindi va metamorfik, imkoni boricha shu quduq bo’yicha materiallarga ishlov berishga loyihada ko’zda

tutilgan hamma turlaridan. Namunalarda shu jins uchun xarakterli bo’lmagan aralashmalar bo’lmasligi lozim. Tog’ jinslarining nisbiy elektr o’tkazuvchanligi va membrana potensialini o’rganish. Tog’ jinslari namunalarining nisbiy solishtirma qarshiligini (elektr o’tkazuvchanligini) aniqlash elektrokarotaj materiallarini interpretatsiya qilishda muhim ahamiyatga ega. Nisbiy qarshilik (o’lchamsiz kattalik) tuzli eritma bilan to’yingan namuna qarshiligini shu eritmaning qarshiligiga nisbatidan iborat va jinsning g’ovakligi hamda g’ovak muhitning shaklini tavsiflaydi. Jins namunasi tozalangan va vakuumlangandan so’ng yoki osh tuzi eritmasi bilan to’yintirilgan yoki tuzlarning qatlam konsentratsiyali eritmasi bilan to’yintiriladi. Tabiiy radioaktivligini o’lchash . Tabiiy radioaktivlik tadqiqot qilinadigan jinsdagi uranning gramdagi foiz miqdori bilan xarakterlanadi. Jinslarning tabiiy radioaktivligini o’lchash gazga to’ldirilgan hisoblagichlar yordamida betta va gamma-nurlanish bo’yicha amalga oshiriladi. Tabiiy gamma-faollik jinslarning gillilik darajasi haqida xulosa chiqarish imkonini beradi. Tog’ jinslarining g’ovakligi va o’tkazuvchanligini aniqlash. G’ovaklik va o’tkazuvchanlikni aniqlash tog’ jinslarining kollektorlik xossalarini baholash uchun birinchi darajali ahamiyatga ega. Bundan tashqari bu fizik xossalarning ahamiyati jinslarning to’g’ri va to’liq litologik-petrografik tavsiflash uchun karotaj diagrammalarini interpretatsiya qilishda, neftgaz hosil bo’lish sharoitlarini va neftning migratsiyasini aniqlash uchun muhim. Shu sababli bu fizik xossalar va litologik-petrografik tadqiqotlarning bir vaqtda (kompleks) aniqlanishi ta’minlanishi lozim. Tog’ jinslarining quyidagi g’ovaklik turlarini ajratish lozim: а ) ochiq g’ovaklik, yoki to’yingan g’ovaklik – ushbu tananing ma’lum bir suyuqlik bilan to’lgan jami hajmini shu tananing umumiy hajmiga nisbati; b) samarali g’ovaklik – namunadagi suyuqlik harakatlanadigan g’ovaklarning jami hajmini uning umumiy hajmiga nisbati.

Ochiq g’ovaklik vakuum ostida kerosin yoki tuzli eritma bilan to’yintirish usulida aniqlanadi. Samarali g’ovaklik ham qoldiq suvni bilgan holda aniqlanishi mumkin. Kollektor jinslarning g’ovak muhiti strukturasini tadqiqot qilishda sementning xarakteri va tarkibini o’rganishga asosiy e’tiborni qaratish kerak. O’tkazuvchanlik – bu bosimlar farqi bo’lganda tog’ jinslarining o’zi orqali suyuqlik va gazlarni o’tkazish xossasidir. Mutloq o’tkazuvchanlik – bu tog’ jinslarining ular bilan o’zaro ta’sirlashmaydigan bir turli flyuidlarni o’tkazuvchanligidir. Amaliyotda uni o’tkazuvchanlik deb yuritiladi. O’tkazuvchanlik birligi sifatida darsi (D) qabul qilingan. O’tkazuvchanligi 1 D ga teng tog’ jinsi, 1sm 2 maydoni orqali qovushqoqligi 1 sPz bo’lgan 1 sm 3 suyuqlikni bosimlar farqi 1 kgs/sm 2 bo’lganda 1 sekundda o’tkaza oladi. O’tkazuvchanlikni (gaz o’tkazuvchanlikni) aniqlashni faqatgina kollektorlik xossalariga ega bo’lgan jinslar uchun amalga oshirish maqsadga muvofiq. O’tkazuvchanlikni aniqlash maqsadida o’rganilayotgan namunalar uchun majburiy tartibda g’ovakligini aniqlash amalga oshirilgan bo’lishi lozim. Tog’ jinslarining darzliligini o’rganish. Tog’ jinslarining darzliligini o’rganishda quyidagi kuzatishlarni amalga oshirish tavsiya qilinadi. 1. Tog’ jinslarining darzliligini umumiy xarakteristikasini ta’riflash (darzliklarning guruhlari yoki sistemalarini ajratish). Har bir guruhni (darzliklar sistemasini) quyidagi belgilari bo’yicha ta’riflash maqsadga muvofiq: а ) darzliklarning yotish burchagini aniqlash yoki hech bo’lmaganda uni jinslarning qatlamlanishiga nisbatan aniqlash; b) darzliklarning yotish yo’nalishini aniqlash (azimut); v) darzliklarning kengligi (ochilganligi) va darzliklarning ochilganlik darajasini (ochiq, yarim ochiq, yopiq va b.) aniqlash; g) 1 sm 2 va undan katta jinsdagi darzliklarning quyuqligini aniqlash; d) darzliklar devorining xarakterini (silliq va tekis, g’adir-budir va b.) aniqlash;

e) yopiq va yarim yopiq darzliklarni to’ldirgan moddalarning xarakteri. 2. Yuqori darzlilikka ega bo’lgan uchastkalarni (oraliqlarni) ajratish. Diagonal siniqlarning mavjudligiga e’tibor berish. 3. Gilli eritmaning sirkulyatsiyasi yo’qoladigan oraliqlarni (jinslarning yuqori darzliligi ehtimol qilingan zonalar) hamda maydalangan (singan) kern ko’tarilgan oraliqlarni qayd qilish. Tog’ jinslarining darzliligini ta’riflash kern bo’yicha muvofiq chizmalar chizish va mikroskop ostida shliflarda o’rganish uchun, shuningdek namunada darzliklarning joylashishini foto suratga olish uchun namunalar olish bilan amalga oshiriladi. Kameral ishlov berish jarayonida quduq kesimi bo’yicha darzli jinslar mavjud uchastkalarni (oraliqlarni) tavsiflash uchun zohiriy solishtirma qarshilik (KS) turli potensial-zondlarda va gradiyent-zondlarda, ixtiyoriy polyarizatsiyalash (PS) va radioaktiv karotaj GK va NGK o’rganiladi. Petrofizik tadqiqotlar Kernning laboratoriya tadqiqotlari natijalari quduqlarda geofizik tadqiqotlar (QGT) ma’lumotlarini interpretatsiya qilishning petrofizik asoslarini ishlab chiqish va uni amalga oshirishda olingan hisoblash parametrlarining ishonchliligini asoslash uchun foydalaniladi. QGT ma’lumotlarini geologik interpretatsiya qilishning asosini “kern-kern”, “kern-geofizika”, “geofizika-geofizika” va “geofizika-sinash” turidagi petrofizik bog’liqliklar tashkil etadi. Hisoblash parametrlarini asoslash uchun foydalaniladigan petrofizik bog’liqliklar alohida umumlashtirilishi ham mumkin. Birinchilaridan foydalanishga o’rganiladigan kesimlarning o’xshashligi ishonchli bo’lgan sharoitda ruxsat beriladi. Petrofizik bog’liqliklar o’rganiladigan hodisalarning fizik tabiatini qondirishi va konning (maydonning) kesimi va maydoni bo’yicha petrofizik parametrlarning o’zgarishini aks ettirishi lozim.

“Kern-kern” bog’liqligini qurish uchun tashkil etuvchi geofizik va kollektorlik parametrlar kern namunalarida atmosfera va qatlam sharoitlariga mos keladigan termobarik sharoitlarda o’lchanadi. Petrofizik bog’liqliklar kollektorning turi, o’rganiladigan xossalarning tarqalish diapazoni va xarakterini aks ettiradigan kern namunalarida tuzilishi lozim. Ishonchliligi 0,9 va nisbiy xatoligi – 0,3 bo’lganda bog’liqliklarni asoslash uchun 32 tadan kam bo’lmagan aniqlashlar amalga oshirilishi zarur. “Kern-geofizika” bog’liqligi kollektorlik xossalari kesimning QGT materiallari bo’yicha bir turli bo’lgan oraliqlarida olingan kern namunalarida o’lchanganda, geofizik xarakteristikalari shu oraliqlar qarshisida qayd qilingan QGT egri chiziqlari bo’yicha aniqlanganda olinadi. “Kern-geofizika” bog’liqligining afzalligi laboratoriya sharoitlarida kichik o’lchamli namunalarda bajarib bo’lmaydigan geofizik parametrlarni o’lchash zarurati yo’qligi bilan bog’liq. Bu turdagi bog’liqlikni tuzish mumkinligini aniqlovchi asosiy sharoit kernning yuqori chiqishi (80-100%) va kollektorlik parametrlarini aniqlashning yuqori chastotasi (1 m kesimda 3-5 tadan kam bo’lmagan) hamda kernni kesimga ishonchli bog’lash hisoblanadi. “Geofizika-geofizika” bog’liqliklari turli geofizik parametrlarni yoki qalamlarni sinash natijalarini hisobga olgan holda QGT ma’lumotlarini interpretatsiya qilish natijalari bo’yicha topilganlarni o’zaro solishtirish yo’li bilan olinadi. Solishtirishning maqsadi bevosita sifatli materiallar bo’lmaganda o’tkazmas jinslar va kollektorlarni ajratish uchun zarur bo’lgan kollektorlarning o’tkazuvchanlik, g’ovaklik va o’lchangan geofizik xarakteristikalar chegarasini hamda to’yinganlik xarakterini aniqlashdan iborat. QGT materiallari bilan aniqlangan g’ovaklik, neftgazga to’yinganlik koeffitsiyentlari va jinslarning boshqa sizilish-hajmiy xarakteristikalarini asoslash qatlamlarning qalinligi bo’yicha o’rtacha ko’rsatkichlarni yuqori kern chiqqan (80100%) va kollektorlik ko’rsatkichlari yuqori chastota bilan aniqlangan (1 m kesimda 3-5 tadan kam bo’lmagan) laboratoriya tahlillari natijalariga ko’ra aniqlangan ko’rsatkichlar bilan solishtirib amalga oshiriladi.

Geokimyoviy tadqiqotlar Geokimyoviy tadqiqotlar burg’ilash materiallariga kompleks ishlov berishning zaruriy va muhim elementi hisoblanadi. Bundan tashqari, bu materiallarni o’rganish geokimyoning umumiy masalalarini yechish uchun katta ahamiyatga ega. Modomiki, burg’ilash yer qobig’ining chuqur qatlamlarini yoritadi va kesimni tashkil etuvchi qatlamlarni to’liq o’rganish imkonini beradi. Kerndagi organik moddalarni o’rganish. Quduq bilan ochilgan yotqiziqlarning xarakteriga qarab jinslarning organik moddalarini tadqiqot qilish turli darajadagi mukammallikda o’rganiladi. 1. Tadqiqot ishlarining birinchi bosqichida kesim bo’yicha organik moddalar va bitumning miqdoriy tarkibi va tarqalishi haqida umumiy tasavvur olish uchun kernni lyuminestsent-bituminologik o’rganish va organik uglerodni o’rganish bilan chegaralanish yetarli bo’ladi. Organik moddalarning umumiy miqdori va uning bitumsimon qismini, ularning nisbatini aniqlash kesimning organik moddali yoki bitumli umumiy ahvoliga (foniga) nisbatan ko’proq boyigan qismini yoki jinslarning alohida litologik turini aniqlash imkonini beradi. 2. Ikkinchi bosqich – birlamchi tadqiqotlar ma’lumotlari bo’yicha ajratib olingan materialda kimyoviy-bituminologik usullar bilan organik moddalarning guruhiy tarkibini o’rganish. Organik moddaning xarakteristikasi uglerodni o’rganish bilan bir qatorda jinsdagi A bitumlar, gumin kislotalar va qoldiq organik moddalarning miqdorini oydinlashtirishga olib keladi. Koeffitsiyentlar yordamida jinslarning metamorflashganlik darajasiga qarab organik uglerod bo’yicha ma’lumotlar organik moddalarga qayta hisoblanadi. Shunday qilib, yuqorida keltirilgan aniqlashlar undagi komponentlarning nisbatini, ya’ni organik moddadagi bitum, gumin kislotalari va qoldiq organik moddaning miqdorini aniqlash imkonini beradi.

3. Uchinchi bosqich – bitumning xarakteristikasi, uning elementar va komponent (guruhiy) tarkibini aniqlashni o’z ichiga oladi. Imkoni bo’lganda bitum fraksiyasining elementar tarkibini aniqlashni amalga oshirish, moyli qismidan esa xromatografik usulda metan-naftenli va aromatik uglevodorodlar fraksiyalarini ajratish hamda ularning elementar tarkibini aniqlash maqsadga muvofiq. Lyuminestsent-bituminologik tadqiqotlar. Burg’ilash materiallarini kompleks o’rganishda lyuminestsent-bituminologik tadqiqotlar jinslarni kimyobituminologik tadqiqot qilishdan avval bajarilishi lozim. Lyuminestsent-bituminologik tahlil tog’ jinslarining bitumlashganligini taxminiy baholash va quduqning butun kesimi bo’yicha bitumlarning sifat tarkibini o’zgarishini aniqlash imkonini beradi. Olingan ma’lumotlar hatto quduqlar kesimini solishtirishda ham foydalanilishi mumkin. Kern namunalari lyuminestsent-bituminologik tadqiqotlar uchun petrografik tadqiqotlardagi kabi har bir litologik turdan har 2-3 metr oraliqdan, kesim bir turli bo’lgan hollarda har 10 metrdan olinishi kerak. Lyuminestsent tahlillar quduqdan kern olingandan keyin birinchi 1-2 oydan kechikmasdan amalga oshirilishi maqsadga muvofiq.

rasm. Jinslarning strukturaviy xususiyatlariga bog’liq holda neftga to’yinganlikni tarqalish xarakteri. A – kuduzgi; B –ultrabinafsha rangda. Kern namunalarini lyuminestsent-bituminologik tadqiqot qilish quyidagi tartibda o’tkazilishi lozim. 1. Namunada va kesim bo’ylab bitumning tarqalish xarakteri haqida umumiy tasavvur olish maqsadida namunalarni ultrabinafsha nurda lyuminestsensiyalanishini ko’zdan kechirish. Namunalar ko’zdan kechirish burg’ilash joyida, va istisno tariqasida laboratoriya sharoitlarida amalga oshiriladi. 2. Namunalardagi A bitumning sifatiy va miqdoriy tarkibini lyuminestsentetalon va kapillyar tahlil (xloroform bilan sovuq ekstraksiyalash asosida) yo’li bilan aniqlash.

Olingan natijalar jinsning organik moddalarini eriydigan qismi xarakteri va undagi neytral va nordon (kislotali) qismlarning nisbati haqida xulosa qilish imkonini beradi. Yanada mukammal tadqiqot qilish uchun namunalar tanlab organik moddalar balansini, elementar tarkibini A bitumning komponent tarkibi va boshqalarni aniqlash uchun kimyo-bituminologik laboratoriyaga yuboriladi. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va ishlar Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va ishlar (QGTI) – quyidagi maqsadlarda quduq ichidagi, quduq atrofidagi va quduqlar orasidagi sohada tabiiy va sun’iy fizik maydonlarni o’rganishga asoslangan tadqiqotlardir: • tog’ jinslarining litologik tarkibi va massivini o’rganish; • foydali qazilmalarni aniqlash va baholash; • foydali qazilma konlarini ishlatishni va yer osti gaz omborlarini ishlatishni nazorat qilish; • quduqlarning texnik holatini baholash; • qatlamlarning mahsuldorligini o’rganish; • yer qa’riga ulardan foydalanishda keltiriladigan hamda keyingi ishlarni o’tkazishda ko’zda tutilgan zararni baholash; • qatlamlarni sinash; • jins namunalari va qatlam flyuidlari olish; • portlovchi moddalar qo’llab (otish-portlatish ishlari) turli operatsiyalar bajarish; • mahsuldor qatlamlardan flyuidlar oqimini jadallashtirish; • burg’ilash jarayonida geologik-texnologik tadqiqotlar o’tkazish. QGTI ning quyidagi turlari ajratiladi: 1. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar (QGT) – quduqlarda tabiiy yoki sun’iy o’yg’otilgan, tabiati bo’yicha turli fizik maydonlarning parametrlarini quyidagilarni o’rganish maqsadida o’lchash:

• quduqlar bilan ochilgan tog’ jinslari va ulardagi flyuidlarning tuzilishi va xossalari; • quduqlarning konstruktiv elementlari; • harakatdagi quduqlarda flyuidlarning tarkibi va harakatlanish xarakteri. Quduq atrofi sohasida quduqlar kesimini tadqiqot qilish (karotaj) – quduq bilan ochilgan geologik kesimni o’rganish, foydali qazilma konlarini izlash, qidirish va ishlatishni nazorat qilish, quduqlardagi boshqa tadqiqotlar va operatsiyalarni chuqurlik bo’yicha kesimga bog’lash hamda quduq va yer usti geofizikasi ma’lumotlarini interpretatsiya qilish uchun axborot olish maqsadida quduqda va quduq atrofi sohasida fizik maydonlar parametrlarini o’lchashga asoslangan geofizik tadqiqotlar. Karotajlar orasida quyidagi turlari ajratiladi: Elektr karotaj turlari (EK) ZQ – zohiriy (tuyuluvchi) elektr qarshilik karotaji XQP – xususiy qutublanish potensiali karotaji XQPMZB - xususiy qutublanish karotaji maxsus zond bilan YK – yonlanma karotaj YKZ – yonlama karotajli zondlash MYK – mikro yonlanma karotaj MK - mikrokarotaj MZ – mikrozondlar UPU – undalgan potensiallar usuli Elektromagnit karotaj (EMK) IK – induksion karotaj YCHIKZ – yuqori chastotali induksion karotajli izoparametrik zondlash YMK – yadro-magnitli karotaj DK - dielektrik karotaj MQK – magnit qabul qiluvchanlik karotaji Radioaktiv karotaj turlari GK – gamma karotaj

GGK-Z – gamma-gamma-zichlik karotaji GK-I – integral gamma-karotaj GK-S – spektrometrik gamma-karotaj GGK-L - litozichlik gamma-gamma-karotaj NGK – neytronli gamma-karotaj NK – neytronli karotaj INNK – impulsli neytron-neytron karotaj INGK – impulsli neytron gamma-karotaj INGK-S – spektrometrik impuls neytronli gamma-karotaj INK – impuls neytronli karotaj INK- С /0 – kislorod-uglerodli karotaj Akustik karotaj turlari AK – akustik karotaj AKSH – keng chiziqli akustik karotaj SAT – quduq akustik televizori AKB – ko’p to’lqinli akustik karotaj Termokarotaj (yuqori aniqlikdagi, diffirensial) VT – yuqori sezuvchan termometriya Boshqa turdagi karotajlar BM – barometriya VSP – vertikal seysmik profillash GDK – gidrodinamik karotaj Naklon. – naklonometriya (elektrli, induksion, akustik) DS (KV) – quduq diametrini aniqlash (kavernometriya) PTS – quduq quvirli profilemetriya AKS – akustik sementomer GGS – gamma-gamma sementomer GGK-S – gamma-gamma-sementometriya LM – tizma muftalarini lokatsiyalash Rez. – rezistivimetriya

IS – quduqlarni inklinometriyalash Barcha toifadagi quduqlar kesimlarida turli mukammallikda tadqiqot qilishni talab qiladigan oraliqlar ajratiladi: umumiy, batafsil va maxsus. Umumiy tadqiqotlar kesimning geologik tuzilishini o’rganish uchun quduq tubidan ustigacha butun stvol bo’yicha bajariladi. Batafsil tadqiqotlar – neft va gazga istiqbolli (yoki mahsuldor) oraliqlarda. Maxsus tadqiqotlar – alohida qatlamlarda yoki maqsadli oraliqlarda maxsus texnologiyalar bo’yicha. Kon geofizikasi ishlarining turlari 2. Quduqlarda geofizik ishlar – geofizik korxonalar tomonidan bajariladigan quduqlarni qurish va ta’mirlash bo’yicha texnologik operatsiyalar bo’lib, quyidagilarni o’z ichiga oladi: • ikkilamchi ochish, oqimni jadallashtirish va avariyalarni bartaraf qilish bo’yicha otish-portlatish ishlari; • qatlamlarni quvirlarda yoki kabelda instrumentlar bilan sinash: OPK – karotaj kabelida priborlar bilan qatlamlarni sinash; IPT – quvirlarda sinagichlar bilan qatlamlarni sinash (sinovchi instrumentlar komplekti bilan – KII); • kabelda priborlar bilan jins namunalari va flyuidlar olish: KO - kabelda priborlar bilan kern olish; OG – otuvchi yoki parmalovchi moslamalar bilan namunalar olish; • impulsli depression ta’sir etish bilan oqimni chaqirish; • qatlamning quduq tubi zonasiga akustik, issiqlik, elektrik va impulsli ta’sir ko’rsatish; • quduqlar tubini tozalash, quduqlar stvolidagi gidrat va parafin tiqinlarini bartaraf qilish; • ajratuvchi ko’priklar, pakerlar va ta’mirlash moslamalarini o’rnatish; • quduq tubi klapanlarini va shtutserlarini o’rnatish, va boshqa shunga o’xshash operatsiyalar.

3. Quduqlarni geologik-texnologik tadqiqot qilish (QGTT) – burg’ilash parametrlarini, yuvuvchi suyuqlikning parametrlari va xossalarini, undagi uglevodorodlar va ochilgan qatlamlardan kirgan boshqa flyuidlarni o’lchash; shlam olish va tezkor tahlil qilish, burg’ilash maydonchasida kernni tezkor tahlil qilish. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va ishlar barcha toifadagi quduqlarni qurish, ularni ishlatish, ta’mirlash va tugallashning ajralmas texnologik bosqichi hisoblanadi. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va ishlarning vazifalari 1. Tayanch, parametrik, izlov, baholash va qidiruv quduqlarini QGTI usullarida butun kesimni geologik o’rganish (umumiy tadqiqotlar) quyidagilarni ta’minlashi lozim: • kesimni litologik-stratigrafik komplekslar va turlarga ajratish (terrigen, karbonat, xemogen, vulkanogen, kristall va boshqalar); • kesimni qatlamlarga ajratish, ularni chuqurlik bo’yicha quduq o’qi bo’ylab va mutloq balandliklar bo’yicha bog’lash; • stratigrafik reperlarni ajratish; • olingan kernni chuqurlik bo’yicha bog’lash; • yer usti (dala) geofizikasi tadqiqotlarining (seysmorazvedka, elektrorazvedka, gravirazvedka, magnitorazvedka, radiometrik razvedka) interpretatsiyasini axborot bilan ta’minlash; • kesimning kern olish bilan tavsiflanmagan oraliqlarini litologik o’rganish; • jinslarning kollektorlik xossalari va to’yinganlik xarakterini aniqlash. 2. Tayanch va parametrik quduqlarda mukammal geologik tadqiqotlar kesimning avval o’rganilmagan qismida va mahsuldorlik taxmin qilingan oraliqlarda bajariladi; tuzilma, izlov, baholash va qidiruv quduqlarida – istiqbolli oraliqlarda. Mukammal tadqiqotlar boshqa ma’lumotlar bilan kompleksda quyidagilarni ta’minlashi lozim: • burg’ilangan quduqlar kesimlarini stratigrafik ajratish va solishtirish (korrelyatsiya);

• o’rganiladigan kesimni qalinligi 0,4 metrgacha bo’lgan qatlamlarga ajratish (foydalaniladigan QGT usullarining ajratish imkoniyatiga qarab), qatlamlarni chuqurlik bo’yicha va mutloq balandliklar bo’yicha bog’lash (geometrik model qurish); • jinslarning batafsil litologik baholash va litologik turini aniqlash; • jinslarni qattiq fazasining komponent tarkibi va uning g’ovakligini aniqlash (komponentli model qurish); • quduqlar kesimida barcha turdagi kollektorlarni ajratish va ularning sizdirish (filtratsion) xossalarini baholash (sizdirish modelini qurish); • g’ovaklik, gaz-neftga to’yinganlik, o’tkazuvchanlik, siqib chiqarish koeffitsiyentlarini aniqlash; • Flyuid bilan to’yinganlikning sifatiy xarakteristikasi – kollektorlarni mahsuldor va suvlanganga ajratish, mahsuldor kollektorlarni esa – gaz va neftliga, kollektorlar uchun flyuid bilan to’yinganlikni miqdoriy baholash; • flyuidlar orasidagi kontaktlarning holati, chegaralarning mavjudligi va o’tish zonalarining xarakteristikalari (flyuidal model qurish), samarali gaz-neftga to’yingan qalinliklarni aniqlash; • qatlam bosimi va haroratini aniqlash; • qatlamlarning (obyektlarning) har turliligini aniqlash; • potensial debitlarni bashoratlash; • quduq atrofi va quduqlar oralig’i geologik kesimni bashoratlash. Qatlamlarning miqdoriy xarakteristikalari QGTI usullarining ruxsat etilgan imkoniyatini hisobga olgan holda aniqlanadi. 3. Quduqlarni geologik-texnik tadqiqot qilish (GTT) quyidagilarni ta’minlaydi: • hujjatlashtirish va burg’ilash rejimini optimallashtirish, quduqni burg’ilashni nazorat qilish; • burg’ilashning haqiqiy texnologik parametrlarini ularning geologik-texnik naryadda (topshiriqlarda) belgilangan ko’rsatkichlarga muvofiqligi haqida tezkor axborot olish;

• burg’ilash jarayonida falokatli holatlarni aniqlash va bartaraf qilish; • quduqlarni sementlash jarayonini informatsion ta’minlash va nazorat qilish; • burg’ilash va buyurtmachi tashkilotining geologik va texnolgik xizmatlariga burg’ilash jarayonida ochilgan tog’ jinslarining litologik tarkibi, to’yinganlik xarakteri va kollektorlik xossalari haqidagi ma’lumotlarni tezkor taqdim qilish; • bevosita kollektor qatlamlarni ochishda uglevodorodli va boshqa flyuidlarni aniqlash; • anomal yuqori va anomal past qatlam bosimini tezkor bashoratlash, burg’ilashda flyuid hosil bo’lishi va boshqa murakkabliklar hamda halokatli holatlarni oldini olish: • kern olish, QGTI o’tkazish va qatlamlarni sinash oraliqlarini aniqlashtirish bo’yicha tavsiyalar berish. 4. Quduq va texnologik jihozlarning texnik holatini tadqiqot va nazorat qilish – burg’ilash, tugallash va halokatlarni bartaraf qilish jarayonini boshqarishni informatsion ta’minlash uchun mo’ljallangan geofizik tadqiqotlar. QGT usullari quyidagilarni ta’minlashi lozim. Quduqlarning ochiq stvolini texnik holatini aniqlash: • fazoviy holatini aniqlash – quduq stvolining trayektoriyasi va konfiguratsiyasi, stvol trayektoriyasining loyihaga muvofiqligi; • stvolning kesimi geometriyasini aniqlash, novlar, kovaklar, tiqinlar, bo’rtib chiqqan va gillar oqqan joylarni, tutilib qolish xavfi bo’lgan zonalarni ajratish; • flyuidlar oqimi yuzaga keladigan va yutilish zonalarini aniqlash. Burg’ilashda halokatlarni bartaraf qilish: • burg’ilash instrumenti va NKQ siqilib qoladigan oraliqlarni aniqlash; • siqilib qolishni otish-portlatish usullari bilan bartaraf qilish; • burg’ilash, nasos kompressor va himoya quvirlarini uzish yoki kesish; • quduqda qoldirilgan metal predmetlarni aniqlash; • quduqdagi begona predmetlarni bartaraf qilish va quduq tubini tozalash; • quduq stvolida kabelli moslamalar yordamida ajratuvchi va

izolyatsiyalovchi ko’priklar o’rnatish; • fantanlarni o’chirish uchun halokat bo’lgan stvolni geofizik usullar bilan izlab maxsus quduqlarni boshqarish. QGT usullari bilan himoya tizmalarini tadqiqot qilish: • himoya tizmalarining (konduktor, texnik va ishlatish) diametrlari, qalinligi va butunligi, ularning boshmog’ini chuqurligi hamda ularning quduqning loyihasiga muvofiqligini nazorat qilish; • himoya tizmalarining (konduktor, texnik va ishlatish) yemirilishi va shikastlanishini nazorat qilish, quduqlarni burg’ilash va ishlatish jarayonida halokatli vaziyatlarni bashoratlash; • himoya tizmalarining texnologik uskunalash elemetlarini (makazlashtirgichlar, qirg’ichlar, turbulizatorlar, tizma orti pakerlari va b.) mavjudligi va joylashgan o’rnini hamda ularni loyihaga muvofiqligini nazorat qilish; • himoya tizmalari muftalarining joylashishini qayd qilish (geologik kesim bilan bog’lash); • quduq ishi uchun himoya tizmalari konstruktiv elementlarining haqiqiy pasportini taqdim etish. Quduqlarning quvirorti izolyatsiyasini nazorat qilish va ta’minlash: • tizma ortidan sementning ko’tarilishi, sement toshining bir turligi, quvirorti sohasining sement bilan to’liq to’lganligi, suyuqlik va gaz bilan to’lgan quvirorti kanallarining mavjudligini aniqlash; • sementni tizma va jins bilan ulashib qolganligi mavjudligini aniqlash; • quvurorti oqimlari, tizma ortida suyuqlik va gazlarning harakatini aniqlash; • ko’p yillik muzliklar qalinligidagi jinslarning issiqlik rejimini aniqlash; • quvirorti portlatish pakerlarini kesimga bog’lash va o’rnatish; • izolyatsiyalovchi ko’priklarning sifatini baholash; Quduqning texnologik jihozlari holatini aniqlash: 5. Qatlamlarni namunalash va sinash hamda jins va flyuidlar namunalari olish (qatlamni bevosita tadqiqot qilish) – quduq devoridan tog’ jinslari namunalari va

qatlam flyuidlari olish, ularning xossalari va tarkibini tadqiqot qilish hamda qatlamning sizdirish xossalarini o’rganish maqsadida flyuidlar olish jarayonida gidrodinamik parametrlar va qatlam bosimini o’lchashni ta’minlaydigan operatsiyalar. Quduqlarni tugallashda himoya tizmasi, sement va jinslarni perforatsiya qilish (teshish) yo’li bilan (otish-portlatish, parmalash yoki boshqa usullar bilan) qatlamlarni ikkilamchi ochish qatlamlarning sizdirish xarakteristikalarini maksimal saqlagan holda ta’minlanishi lozim. Qatlamlarni ikkilamchi ochishning geofizik hamrohligi quyidagilarni ta’minlashi lozim: • kabelda perforatorlarni quduqqa tushirishni nazorat qilish; • perforatsiya oralig’ini geologik kesimga bog’lash; • perforatsiya qilish oralig’ining haqiqiy holatini aniqlash; • ikkilamchi ochish sifatini aniqlash. Parametrik, izlov, baholash va qidiruv quduqlarini burg’ilash jarayonida bashoratlanayotgan neftgazli oraliqlar va kesimning avval o’rganilmagan qismidagi ko’proq suv hosil bo’ladigan gorizontlarni karotaj kabelida priborlar yoki quvirlarda qatlam sinagichlar bilan sinashni albatta o’tkazish lozim. Karotaj kabelida priborlar va quvirlarda qatlam sinagichlar bilan sinash quyidagilarni ta’minlashi lozim: • qatlamdan oqimni yuzaga keltirish, germitiklangan suyuqlik va gaz namunalari olish; • sinash jarayonida bosim diagrammalari va oqimni qayd qilish; • flyuidlar orasidagi kontaktning holatini to’g’ri aniqlash, qatlamlarning gidrodinamik bir turliligini o’rganish uchun mukammal tadqiqotlar o’tkazish. Quduqlarni sinash va o’zlashtirishda geofizik tadqiqotlar quyidagilarni ta’minlashi lozim: • tizma orti sirkulyatsiyasining mumkinligini, izolyatsiyalovchi ko’prik va tizmaning nogermetikligini aniqlash (sinash obyektlarini ajralish sifatini nazorat qilish);

• sinash jarayonida sinash obyektlarini yondosh qatlamlar bilan aloqadorligini aniqlash; • oqimni yuzaga keltirish, rejimi va tarkibini nazorat qilish; • tadqiqot obyektlarining gidrodinamik parametrlarini aniqlash. Quduqlarda gidrodinamik tadqiqotlar – mahsuldor qatlamlarni sinash, o’zlashtirish va ishlatishda, mahsuldorlik, sizdirish xususiyatlari hamda karotaj kabelida quduqqa tushirilgan apparatlardan foydalanib bosim, harorat, oqimning tezligi, quduq stvolidagi flyuidning tarkibi va xossalarini o’lchashni o’z ichiga oladigan, qatlamlarning gidrodinamik aloqalari haqida ma’lumotlar olish maqsadida ularga siqib chiqaruvchi agent haydalganda ularni o’rganish uchun mo’ljallangan geofizik tadqiqotlardir. Quduqlarda geofizik tadqiqotlar va oqimni jadallashtirish bo’yicha ishlar quyidagilarni ta’minlashi lozim: • oqimni jadallashtirish imkoniyatlari va usullarini asoslash; • qatlamlarning quduq tubi atrofiga portlash, porox zaryadlarining yonish hamda yonuvchi-oksidlovchi tarkiblarning energiyasi va mahsulotlari bilan ta’sir ko’rsatish; • kabelda va quvirlarda tushirilgan apparatlar yordamida qatlamlarning quduq tubi atrofi zonasiga akustik, issiqlik, elektrik, elektrogidravlik va impulsli depression ta’sir ko’rsatish; • kislotali ishlov berish va boshqa geologik-texnologik tadbirlar jarayoni va natijalarini nazorat qilish. 6. QGTI ning maxsus turlari va texnologiyalari barcha toifadagi quduqlarda odatdagi QGTI kompleksi qo’yilgan vazifalarni yechish uchun yetarli bo’lmaganda alohida istiqbolli qatlamlar va oraliqlarda qo’llaniladi.

A dabiyotlar : 1. Абидов А.А., Эргашев Й., Қодиров М. Нефть ва газ геологияси. Русча-ўзбекча изоҳли луғат. Тошкент. “Шарқ” 2000. 2. Абидов А.А. Современные основы прогноза и поисков нефти и газа. Ташкент. “Фан” 2012. 3. Алексеенко В.А. Геохимические методы поисков месторождений полезных ископаемых. Учебник. М., Недра, 2000. 4. Абрамечева Т.В. Экономическая эффективность нефтегазоразведочных работ. Уч. пособие. Ухта 2003. 5. Бурцев М.И. Поиски и разведка месторождений нефти и газа: Учеб. пособие. Москва. Изд-во РУДН, 2006. 6. Бакиров А.А., Бакиров Э.А. и др. Геологические условия формирования и размещения зон нефтегазонакопления. Москва. Недра 1982. 7. Бакиров АА, Бакиров ЭА, Габриэлянц ГА, Керимов В.Ю., Мстиславская Л.П. Теоретические основы поисков и разведки нефти и газа. Под ред. Э.А. Бакирова и В.Ю. Керимова: Учебник для вузов. В 2-х кн. - 4-е изд., перераб. и доп. - Кн. 2: Методика поисков и разведки скоплений нефти и газа. - М.: ООО «Издательский дом Недра», 2012. 8. Баженова O.K., Бурлин Ю.К., Соколов Б.А., Хаин В.Е. Геология и геохимия нефти и газа. М., Изд-во МГУ, 2000.

Похожие

Burg’ilash jarayonini geologik hujjatlashtirish, geologik xizmatni tashkil etish

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining metodik asoslari

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining qidirish-ishlatish davri

Mahsuldor qatlamlarni ochish va sinash

Neft va gaz konlarini izlash va qidirish jarayonida tuziladigan grafik materiallar