Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining qidirish-ishlatish davri - Горное дело - Рефераты

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining qidirish-ishlatish davri

Загружено в:

25.04.2023

Скачано:

0

Размер:

1380 KB

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining qidirish- ishlatish davri Reja: 1. Konlarni o’rganishga qo’yiladigan talablar 2. Qidirish va tajriba-sanoat ishlatish bosqichi 3. Neft va gaz konlarini qidirish sistemalari 4. Qatlamli gumbaz uyumlarni qidirish 5. Massiv uyumlarni qidirish 6. Terrigen noantiklinal tutqichlarda uyumlarni qidirish 7. Karbonat noantiklinal tutqichlarda uyumlarni qidirish 8. Gaz va gazneft uyumlarni qidirish 9. Ko’p uyumli konlarni qidirish xususiyatlari 10. Ishlatish qidirish (toqidirish) bosqichi 11. Qidiruv quduqlarini burg’ilash 12. Qidiruv quduqlarini ishlatib ko’rish va sinash 13. Qidiruv quduqlarida kompleks tadqiqotlar

Qidirish ishlatish davrining maqsadi uyumlarni (konlarni) ishlatishning texnologik sxemasini tuzishni ta’minlaydigan xarakteristikalarini o’rganish hisoblanadi. Vazifalarga muvofiq qidirish-ishlatish davri ikkita bosqichga bo’linadi: qidirish va tajriba-sanoat ishlatish bosqichi hamda ishlatish qidirish bosqichi. Konlarni o’rganishga qo’yiladigan talablar Konlarni (uyumlarni) ishlatishga tayyorlash davrida konning strukturasi va mahsuldor qatlamlarning litologik xususiyatlari, ularning umumiy va samarali qalinligi, kollektorlik xossalari, neftgazliligi va bu parametrlarning maydon va kesim bo’ylab o’zgarishi o’rganiladi; gaz-neft-suv kontaktlarining holati va gaz shapkasi yoki neft xoshiyasining sanoat ahamiyati, neft, gaz, suv va kondensatning debitlari, qatlam bosimi, to’yinganlik bosimi va quduqlarni sinash va tadqiqot qilish natijalari bo’yicha boshqa parametrlar aniqlanadi; neft, gaz, kondensat va qatlam suvining fizik-kimyoviy xossalari o’rganiladi. Har bir kon (uyum) uchun quduqlarni burg’ilash, sinash va tadqiqot qilish (geologik, geofizik, gidrogeologik va laboratoriya) ma’lumotlari hamda ishlatish ma’lumotlari bo’yicha quyidagilar aniqlanishi lozim: – litologik-stratigrafik kesim, kesimda neftgazga to’yingan qalamlarning holati, ularni tutashish, tugallanish, almashinish joyi; – uyumning turli qismlarida gaz-neft-suv kontaktlarining holati, neftgazlilik konturlari, uyumning shakli va o’lchamlari; – ajratilgan zonalar chegarasida mahsuldor qatlamning qalinligi (umumiy, samarali, neftga to’yingan), litologik xossalari, kollektorning mineral va gronulometrik tarkibi, sementning tarkibi, g’ovaklik va darzlilik (kovaklik), o’tkazuvchanlik, karbonatlilik va gillilik, mahsuldor qatlamlarning boshlang’ich va qoldiq neft-gazga to’yinganligi, mahsuldor qatlamlarning geologik makro har turliligi (qatlamlarning umumiy va neftgazga to’yingan statistik ko’rsatkichlari,

ishlatish obyekti chegarasida kesimning tabaqalanganligi va qumtoshliligi, o’zgarish oraliqlari, o’rtacha ko’rsatkichi, o’zgarish koeffitsiyentlari va b.); – kollektorning turi; – qoplama jinslarning litologik xossalari xarakteri: moddiy tarkibi, g’ovakligi, o’tkazuvchanligi va boshqalar; – qatlam neftining fizik-kimyoviy xossalari: neftni gaz bilan to’yinganlik bosimi, gazning miqdori, zichligi, qovushqoqligi, hajmiy koeffitsiyenti, kirishishi, siqiluvchanligi; – differensial gazsizlantirish usuli bilan andoza sharoitlargacha gazsizlantirilgan neftning fizik-kimyoviy xossalari: zichligi, kinematik qovushqoqligi, molekulyar og’irligi, qaynab boshlash va qotib boshlash harorati, neftni parafin bilan to’yinish harorati, parafinlar, asfaltenlar, silikagelli smolalar, oltingugurtlarning foiz miqdori, fraksion tarkibi, komponent tarkibi; – gazning fizik-kimyoviy xossalari: komponent tarkibi, havoga nisbatan va mutloq zichligi, siqiluvchanligi; – kondensatning fizik-kimyoviy xossalari: nam (xom) kondensatning kirishishi, gazning miqdori, zichligi, molekulyar og’irligi, barqaror kondensatning qaynab boshlashi va yakunlanishi, komponent va uglevodorod tarkibi, parafinlar, oltingugurtlar, smolalarning miqdori; – qatlamga fizik issiqlik va kimyoviy issiqlik bilan ta’sir ko’rsatish usullarini qo’llab ishlatish variantlari ko’zda tutilgan, yuqori qovushqoq neft konlari uchun issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsiyenti, solishtirma issiqlik qarshiligi, solishtirma issiqlik hajmining o’rtacha ko’rsatkichlari (tog’ jinslari va suyuqliklar uchun alohida); – fizik-gidrodinamik xarakteristikalari: fazaviy o’tkazuvchanlik, neftni suv (gaz) bilan siqib chiqarish koeffitsiyentlari, ho’llanuvchanligi (gidrofobligi, gidrofilligi). Ko’p yillik muzlagan tog’ jinslari zonalarida joylashgan konlarni qidirishda neft va gaz qazib chiqarish bo’yicha korxonalarni loyihalash uchun zarur bo’lgan

ma’lumotlar olish uchun konlar va tutash rayonlarning geokriologik sharoitini o’rganish va atrof muhitning o’zgarishi mumkinligini bashoratlash; Qidirilgan konning tumanida qurilish materiallarining xomashyo bazasini va kelajakda neft va gaz qazib chiqarish bo’yicha korxonaning talablarini qondirish uchun ichimlik suvi va texnik suv ta’minotini baholash lozim; bu ma’lumotlar keyingi maxsus geologik-qidirish, gidrogeologik va tadqiqot ishlarini o’tkazishni asoslash uchun foydalanilishi mumkin. Noyob va yirik neft va gaz konlarini davriy ravishda o’zlashtirishda birinchi navbat o’zlashtirish mo’ljallangan uyumlar va ularning qismlari batafsil qidiriladi. Qidiruv quduqlarining soni, joylashtirish sistemasi va burg’ilash ketmaketligi mahsuldor qatlamlarning tuzilishini aniqlash, ularning qalinliklarini o’zgarish qonuniyatlarini, kollektorlik xossalari, neft, gaz va suv bilan to’yinganlik xarakterini hamda konning tektonik xususiyatlarini aniqlash uchun ishonchli ma’lumotlar olishni ta’minlashi lozim. Qidirilgan konlar bo’yicha asosiy mahsuldor gorizontlar bo’yicha tuzilma xaritalari, kesimning mahsuldor qismining teng qalinliklar xaritalari, geologik kesmalar va mahsuldor qatlamlarning tarqalish va yotish qonuniyatlari hamda tabiiy saqlagichning tuzilish xususiyatlari, neft, gaz va suvning tarkibi, qatlam bosimi va harorati haqida yetarli tasavvurlar beradigan boshqa hujjatlar tuziladi. Tuzilma xaritasiga barcha burg’ilangan va qurilayotgan quduqlar tushiriladi. Xaritalar va kesmalarning miqyoslari (qoidaga muvofiq 1:5000 – 1:50 000) konning o’lchamlari, ularning geologik tuzilishini murakkabligi va mahsuldor qatlamlarning kollektorlik xossalarini o’zgaruvchanligi bilan belgilanadi. Qidirilgan neft va gaz konlari (uyumlari) yoki konlarning (uyumlarning) bir qismi quyidagi sharoitlar ta’minlanganda sanoat ahamiyatida o’zlashtirish uchun tayyorlangan hisoblanadi: а) neft, gaz, kondensat va ularning tarkibidagi sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan komponentlarning balans va olinadigan zaxiralari DZQda tasdiqlangan va konlarining istiqbolli neft, gaz va kondensat resurslari baholangan;

b) tasdiqlangan neft va kondensatning olinadigan zaxiralari, gazning balans zaxiralari hamda ulardagi neft va gaz qazib chiqarish korxonalarini loyihalashda foydalaniladigan sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan komponentlarning zaxiralari C 1 toifaning 80 foizidan kam bo’lmagan va C 2 toifaning 20 foizigacha miqdorini tashkil etishi lozim. C 2 toifa zaxiralar 20 foizdan yuqori bo’lganda qidirilgan neft va gaz konlari (uyumlari) yoki konlarning (uyumlarning) bir qismini sanoat ahamiyatida o’zlashtirish mumkinligi ayrim hollarda zaxiralarni hisoblash materiallarining ekspertizasi asosida tasdiqlanganda aniqlanadi; v) neft, gaz, kondensat va ularning tarkibidagi sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan komponentlarning tarkibi va xossalari, konni (uyumni) ishlatish xususiyatlari, neft, gaz va kondensatning debitlari, gidrogeologik, geokriologik va boshqa tabiiy sharoitlari neft konlarini ishlatishning texnologik sxemasini yoki gaz konlarini ishlatishning tajriba-sanoat loyihasini tuzish uchun boshlang’ich ma’lumotlarni olishni ta’minlash darajasida o’rganilgan; g) qidirilgan konning tumanida qurilish materiallarining xomashyo bazasini va kelajakda neft va gaz qazib chiqarish bo’yicha korxonaning talablarini qondirish uchun xo’jalik-ichimlik suvi va texnik suv ta’minotini baholangan bo’lishi lozim; d) qidiruv quduqlarida loyiha-tadqiqot ishlarini o’tkazishda sanoat va boshqa oqava suvlarni tashlash imkoniyatini o’rganish uchun foydalanilishi mumkin bo’lgan yutuvchi gorizontlar mavjudligi haqida ma’lumotga ega bo’lish; e) atrof muhitni ifloslanishini bartaraf qilishni ta’minlash bo’yicha tadbirlar ishlab chiqish haqida tavsiyalar tayyorlangan. Qidirish va tajriba-sanoat ishlatish bosqichi Qidiruv ishlarining asosiy maqsadi uyumning geologik tuzilishini o’rganish va neft, gaz va kondensat zaxiralarini hisoblash hamda uyumning tajriba-sanoat ishlatish loyihasini yoki ishlatishning texnologik sxemasini tuzish uchun yetarli bo’lgan aniqlikdagi parametrlarini aniqlashdan iborat. Ish obyektlari geologikqidiruv ishlarining oldingi davrlari ishlari natijalari bo’yicha ochilgan va

baholangan uyumlar (konlar) hisoblanadi. Qidirish ishlari natijasida 80% sanoat ahamiyatidagi zaxiralarning C 1 toifasiga o’tkazilishi lozim. Qidiruv ishlarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi: - uyumlarni geometriyalash va ularning chegaralarini (shakli, o’lchamlari, SNK, (GNK)ning holati, dizyuktiv buzilishlar, litologik aralashuvlar va shu kabilar) aniqlash; - maydon va kesim bo’ylab kollektorlarning sizdirish-hajmiy xossalarini va ularning har turliligini aniqlash; - uglevodorodlaning fizik-kimyoviy xossalari, gaz omillari ishchi debitlari, qatlam bosimi, to’yinganlik bosimi, qatlamlarning gidrodinamik xarakteristikalari, neft beruvchanlik koeffitsiyentlari, uyumlarning rejimlarini aniqlash; - zaxiralarni sanoat ahamiyatidagi toifalar bo’yicha baholash. Qidiruv ishlari kompleksi quyidagilarni o’z ichiga oladi: - qidiruv quduqlarini, ba’zi hollarda ilgarilanma ishlatish quduqlarini burg’ilash va sinash; - quduqlarni burg’ilash jarayonida geologik, gidrodinamik, kon-geofizikasi usullari bilan tadqiqot qilish va ochiq stvolda, shuningdek ishlatish tizmasida sinash; - kollektorlar va flyuidlarning fizikaviy xossalarini o’rganish; - quduqlarni sinov ishlatish; - mukammal seysmorazvedka o’tkazish; - oqimni jadallashtirishning samarali usullarini qo’llash. Qidiruv ishlari natijalariga ko’ra mahsuldor gorizontlar bo’yicha uglevodorodlarning hamda yo’ldosh komponentlarning boshlang’ich balans, geologik va olinadigan zaxiralari hisoblanadi va neft konini ishlatishning texnologik sxemasi yoki gaz konini ishlatish loyihasi tuziladi. Qidiruv ishlari loyihasida qidiruv quduqlarini joylashtirish sistemasi, ularning soni, burg’ilash ketma-ketligi va geologik-geofizik tadqiqotlarning oqilona kompleksi, quduqlarni ishlatib ko’rish va sinash asoslanadi.

Qidiruv quduqlarining soni, ular orasidagi masofa va joylashtirish sistemasi uyumlarning o’lchamlari, ularning tuzilish murakkabligi, neftgazga to’yingan qalinligi va kollektorning xossalari, flyuidlarning turi, loyihalash paytidagi geologik axborotlarning miqdori va sifatiga bog’liq. Uyumni qidirishda quduqlarning o’rganish uchun zarur bo’lgan minimal miqdorini aniqlash lozim. Burg’ilangandan so’ng qo’shimcha quduqlarni joylashtirish mahsuldor yotqiziqlarning aniqlangan o’rtacha parametrlariga ahamiyatli o’zgarishlarga olib kelmaydigan quduqlar soni minimal sanaladi. Qidiruv ishlarini amalga oshirishda o’xshashlik usuli nisbatan keng tarqalgan hisoblanadi. Unga muvofiq konni qidirish uchun zarur bo’lgan quduqlarning soni hamda ular orasidagi masofa qidirilgan konlarga o’xshashligi bo’yicha aniqlanadi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra turli o’lchamdagi va zaxirali uyumlarni qidirish uchun quyidagi miqdorda quduqlar talab qilinadi: - noyob konlar uchun (uyumlarning zaxiralari 300 mln.t. va 500 mlrd.m 3 yuqori) - 55 ta quduq; - yiriklari uchun (300-100 mln.t. va 500-100 mlrd.m 3 ) -33 ta quduq; - kattalari uchun (100-30 mln.t. va mlrd.m 3 ) - 22 ta quduq; - o’rtachalari uchun (30-10 mln.t. va mlrd.m 3 ) - 17 ta quduq; - maydalari uchun (10-1 mln.t. va mlrd.m 3 ) - 13 ta quduq. Neft va gaz konlarini qidirishda qo’llaniladigan quduqlar orasidagi o’rtacha masofa (L) 10.1-jadvalda keltirilgan. Uyumning maydonini bilgan holda (S) qidiruv quduqlarining soni (N) aniqlanadi: N = S / L 2 . Konni (uyumni) mukammal o’rganish, uning hajmini baholash, zaxiralarini hisoblashni asoslash va obyektni sanoat ahamiyatida o’zlashtirish uchun tayyorlashga zarur bo’lgan quduqlar orasidagi masofa uyumning o’lchamlari va uning geologik tuzilishini murakkabligi bilan aniqlanadi. Har bir kon uchun mavjud geologik va geofizik axborotlarni har tomonlama tahlil qilish asosida qidiruv quduqlarini oqilona joylashtirish sistemasi asoslanadi.

Neftgaz, gazneft va neftgazkondensat uyumlari uchun qidiruv quduqlarini joylashtirish sistemasi va ular orasidagi masofani tanlashda bu uyumlarni neftli yoki gazli qismining sanoatdagi ahamiyatini baholash zarurligi albatta hisobga olinishi zarur. jadval Quduqlar orasidagi tavsiya etiladigan masofa Kon Olinadigan neft zaxiralari, mln.t; balans gaz zaxiralari, mlrd.m 3 Konning (uyumning) maydoni, km 2 (S) Mahsuldor qatlam qalinligi, m (h) Quduqlar orasidagi tavsiya etiladigan masofa, km (L) Noyob >300 >500 >100 10-15 - 10-12 - 8-10 - 5-8 Yirik 300-100 500-100 >100 10-15 4 3,5-4,5 2,9 2,7-3,2 1,8 5-3 100-30 100-30 100-25 8-12 3 2,7-3,3 2,1 1,8-2,5 1,2 0,8-1,5 O’rtacha 30-10 30-10 50-10 5-10 2 1,5-2,5 1,5 1,2-1,7 1 0,8-1,3 Mayda <10 <10 25-3 3-8 1,5 1,2-1,7 1,5 1,2-1,7 1 0,5-1,5 Qidiruv quduqlarini burg’ilash muqaddam burg’ilangan quduqlar bo’yicha ma’lumotlarni, ayniqsa sizdirish-hajmiy xossalari keskin o’zgaradigan, qalinligi barqaror bo’lmagan va tektonik buzilgan neftgazga to’yingan qatlamlarni qidirishda hisobga olib amalga oshirilishi lozim. Qidiruv quduqlarining sonini alohida regionlar, shuningdek har xil turdagi uyumlar bo’yicha qidiruv ishlari natijalariga ishlov berish asosida aniqlangan statistik bog’liqliklar bo’yicha aniqlash mumkin. Neft va gaz konlarini qidirish sistemalariOdd iy tuzilishdagi M urakkab tuzilishdagi Juda m urakkab tuzilishdagi

Qidiruv quduqlarini joylashtirish sistemasi deganda neft va gaz zaxiralarini sanoat toifalari bo’yicha hisoblash va konni ishlatishga tayyorlash uchun zarur bo’lgan geologik axborotlarni olish maqsadida burg’ilangan quduqlarni fazoviy joylashishi tushuniladi. Qidiruv quduqlarini joylashtirish sistemasini tanlashda uchta geologik chegara – mahsuldor qatlamning ustki, ostki yuzasi va SNK (GSK) yuzasi bilan nazorat qilinadigan zaxiralarning maydon bo’ylab joylashishi hal qiluvchi rol o’ynaydi. Tabiiy saqlagichning turiga qarab u yoki bu geologik chegarani zaxiralarning joylashishiga ta’siri ahamiyatli darajada o’zgaradi. Bu shu bilan bog’liqki, qatlamli va massiv saqlagichlardagi neft va gaz to’plamlari bir-biridan farq qiladi. Bu farq shundan iboratki, qatlamli uyumlarda hajmning joylashishi uchta yuza bilan nazorat qilinadi: mahsuldor qatlamning taxminan parallel ustki va ostki yuzasi va kontakt yuzasi bilan. Massiv uyumlarda faqatgina ikkita yuza nazorat qiluvchi hisoblanadi: mahsuldor qatlamning ustki yuzasi va massiv saqlagichni butun tanasini kesib o’tuvchi SNK (GSK) yuzasi. Shunga bog’liq holda, masalan, qidiruv quduqlarini burg’ilash ma’lumotlari bo’yicha aniqlanmagan, qatlamli saqlagichlardagi uyumlar uchun gumbaz qismi chegarasida mahsuldor gorizontning ustki yuzasini to’lqinsimon o’zgarishi maydon bo’ylab zaxiralarning tarqalishiga amalda ta’sir ko’rsatmaydi, massiv uyumlar uchun esa prinsipial ahamiyatga ega (rasm). Massiv uyumlarning kontur oldi zonalarida mahsuldor qatlamlarning ustki yuzasini to’lqinsimon o’zgarishi zaxiralarning joylashishiga amalda ta’sir ko’rsatmaydi, shuning uchun ham massiv uyumlarning konturini mukammal kuzatish, tahlillar ko’rsatganidek, samarasiz. Qatlamli uyumlar uchun boshqa kartina kuzatiladi. Qatlamli saqlagichlardagi uyumlarda zaxiralarning kattaligini nazorat qiluvchi asosiy ko’rsatkichlardan biri maydon hisoblanadi. Shu tufayli kontur oldi zonasida qanotlarning qiyaligini o’zgarishi neftgazlilik maydonining kattaligiga, shunga muvofiq zaxiralarning taqsimlanishi va hajmiy modelning ko’rinishiga ahamiyatli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu bilan bog’liq holda qatlamli saqlagichlarda uyumlarni qidirish jarayonida konturlovchi burg’ilashni amalga oshirish talab qilinadi.

rasm. Mahsuldor qatlamning ustki yuzasini to’lqinsimon o’zgarishini zaxiralarning tarqalishi va tashqi konturning holatiga ta’siri: 1 – ustki yuzaning to’lqinsimon o’zgarishi zaxiralarning tarqalishiga ta’sir ko’rsatmaydi; 2 – ustki yuzaning to’lqinsimon o’zgarishi tashqi konturni o’tkazish va hajmiy modelni qurishga ta’sir ko’rsatadi; Nuyu – kollektor qatlamning ustki yuzasini chizig’i; NSK – SNK (SGK) chizig’i; A – mahsuldor qatlamning ustki yuzasini to’lqinsimon buklanishining maksimal amplitudasi. Yuqorida qayd etilgan boshqa geologik chegaralarni ham o’rganishga, xususan SNK (GSK) ni o’rganishga xuddi shunday yondoshish lozim. Massiv uyumlarning o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq holda kontaktning holatini birinchi izlov quduqlarining o’zida ishonchli aniqlash mumkin. Ammo, massiv uyumlar uchun SNK (GSK) yuzasi asosiy nazorat qiluvchi hisoblangani tufayli uning holati zaxiralarning hajmi va taqsimlanishiga ahamiyatli ta’sir ko’rsatadi. Zaxiralarning maydon bo’ylab taqsimlanishiga litologik aralashish yoki tugallanish chizig’ining holati ham katta ta’sir ko’rsatadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, geologik chegaralarni ajratishda ham bu ta’sir tabiiy saqlagichning turiga qarab differensiatsiyalanadi. Qatlamli saqlagichlardagi uyumlar uchun litologik almashinish zonalari faqatgina uyumning maydonini o’zgarishiga ta’sir etsa, massiv saqlagichlardagi uyumlar uchun litologik almashinish chizig’ining holati ham zaxiralarning konsentratsiyasi doirasida muhim rol o’ynaydi. Litologik almashinish qizig’i agar u samarali qalinlikning minimal ko’rsatkichlari zonasida bo’lsa zaxiralarning taqsimlanishiga amalda ta’sir ko’rsatmasligi mumkin. Bir

vaqtni o’zida zaxiralarning maksimal konsentratsiyali zonalarida maydoni bo’yicha katta bo’lmagan kollektor jinslarning almashinish zonasi uyumning samarali hajmini ahamiyatli pasaytiradi va zaxiralarning maydon bo’ylab taqsimlanishini o’zgartiradi (rasm). Neft va gaz konlarining geologik tuzilishini turliligi quduqlarni joylashtirishning turli sistemalarini va qidirish sistemalarini qo’llashni talab qiladi. Quduqlarni joylashtirish sistemalari ularning geometriyasiga ko’ra regulyar (teng o’lchamli to’r yoki qatorlar) va noregulyar turlarga ajratiladi. Qidiruv katagining shakliga ko’ra to’rlar uchburchak va kvadratga ajratiladi. Quduqlarni qatorlar bo’ylab joylashtirish sistemalarini ikki guruhga ajratish mumkin: tutashmagan qatorlar bilan (profilli) va tutash qatorlar bilan (xalqasimon). Bu sistemalardan nisbatan samaradorini tanlash neft va gaz uyumlarini sanoat ahamiyatida qidirishning muhim va mas’uliyatli elementi hisoblanadi. rasm. Saqlagichning turiga bog’liq holda geologik chegaralarning zaxiralarni taqsimlanishiga ta’sir etish sxemasi Uchburchak sistema. Bu sistemada yangi qidiruv qudug’ini teng tomonli uchburchakning uchida joylashtirish ko’zda tutilgan, boshqa ikkita burchagida neft bergan quduq joylashgan. Bu sistemaning qulayligi shundan iboratki, quduqlarni joylashtirganda butun neft uyumini teng yoritishga erishiladi. Ammo uchburchak

sistema qator mavjud kamchiliklarga ega. Shu tufayli har bir yangi quduqni joylashtirish qo’shni burg’ilangan quduqlardan ijobiy natijalar olinishiga bog’liq holda amalga oshiriladi, butun uyumni qidirish va konturlash uzoq muddatga cho’ziladi. O’tmishda qidiruv quduqlarini joylashtirishning bu sistemasi keng qo’llanilgan. Hozirgi kunda neft uyumlari konturlangan va ishlatish loyihasi tuzilgandan keyin ishga tushirilganda quduqlarni uchburchak sistemada joylashtirishni samarali deb tan olib bo’lmaydi. Qidiruv quduqlarini joylashtirishning kvadrat sistemasi – ishlarni olib borish texnologiyasi bo’yicha o’xshash. Xalqasimon sistema. Keng va nishab antiklinal tuzilmalarda joylashgan neft uyumlarini qidirish va konturlash xalqasimon sistema bo’yicha yangi quduqlar xalqasini qatlamlarning yotishi bo’yicha navbati bilan joylashtirib ham amalga oshirilishi mumkin (a-rasm). Ammo bu sistema ahamiyatli litologik o’zgaruvchan va mahsuldor gorizontlarning qalinligi katta oraliqda o’zgaradigan konlar uchun nisbatan katta miqdorda quduqlarni joylashtirishni talab qiladi va har doim geologik tuzilmalarning ishonchliligini ta’minlamasligi mumkin. Quduqlarni joylashtirishning xalqasimon sistemasi uyumlarning ko’pchilik turlari uchun tavsiya etilmasligi mumkin: litologik, stratigrafik, tektonik ekranlangan va boshqalar. Profilli sistema. Aksariyat neftgazli rayonlarning terrigen yotqiziqlarini xarakterli xususiyati ularning litologik tarkibini o’zgaruvchanligi hisoblanadi. Shu tufayli ko’pchilik geologik tuzilmalarning ishonchliligi kesimlarni to’g’ri taqqoslashga bog’liq. Mahsuldor gorizontlarning litologik tarkibini ahamiyatli o’zgaruvchanlik sharoitida qatlamlarning yo’nalishiga ko’ndalang o’tkazilgan profil kesimlari uyumlarning geologik tuzilishini to’g’ri tasvirini beradi, ayniqsa ularni tuzish uchun profillar chizig’ida yotuvchi yoki unga yaqin quduqlardan foydalanilgan hollarda (b-rasm). Ahamiyatli masofalarda joylashgan quduqlarni profil kesimiga o’tkazish mahsuldor qatlamlarning geologik tuzilishi haqida

noto’g’ri tasavvur beradi, buning natijasida neftli qatlamlarning o’zgaruvchanligidagi qonuniyatlar aniqlanmasligi mumkin. Profil kesimlari shu nomdagi reperlar bo’yicha gorizontni tashkil etuvchi neft va gaz qatlamlarini mukammal taqqoslashni yengillashtiradi, burchakli nomuvofiqlik va tugash zonalarini yetarli darajada aniq ko’rsatadi va suvneft hamda gazsuv kontaktlarining holatini aniqlash imkonini beradi. Neft va gaz uyumlarining geologik tuzilishi haqida minimal quduqlar soni bilan to’g’ri tasavvur beradigan qidiruv quduqlarini joylashtirishning profil sistemasi nisbatan oqilona (ratsional) hisoblanadi. rasm. Qidiruv quduqlarini joylashtirish sxemasi a – uchburchak bo’yicha; b – xalqasimon sistema bo’yicha; v – profil sistemasi bo’yicha; Geologik sharoitlarga bog’liq holda qidirish sistemasi zichlashadigan yoki yoyilib boradigan bo’lishi mumkin (rasm). Zichlashadigan qidirish sistemasi zarur bo’lgan hollarda quduqlar to’rini navbati bilan zichlashtirib butun uyumni burg’ilash bilan qamrab olishni ko’zda tutadi. Bu sistemaning qulayligi shundan iboratki, uyumni baholash va qidirish

jadallashadi, lekin mahsulotsiz quduqlarning ulushi, ayniqsa boshlang’ich bosqichda juda yuqori bo’lishi mumkin. Yoyilib boradigan qidiruv sistemasi zich quduqlar to’ri bilan uyumning maydonini doimiy qamrab olishni ko’zda tutadi, shuning uchun qidiruv quduqlari to’rini keyin zichlashtirishni talab etmaydi. Bunday qidirish sistemasida mahsulotsiz quduqlarning soni ahamiyatli qisqaradi, lekin qidirish muddati uzayadi. rasm. Qidirish sistemalari a – yoyilib boradigan; b – zichlashadigan. Qidiruv quduqlari: 1 – burg’ilangan; 2 – loyihaviy; 3 – kollektor jinslarni litologik almashinish chizig’i.

Qatlamli gumbaz uyumlarni qidirish Qatlamli uyum ahamiyatli qismida ikkita qavariq, deyarli parallel yuzalar – mahsuldor qatlamning ustki va ostki yuzasi bilan chegaralangan va faqatgina kontur oralig’i zonasida uning quyi qismi gorizontal yoki qiya SNK (GSK) bilan chegaralangan. Tabiiy saqlagich bir turli tuzilishga ega bo’lganda zaxiralarning asosiy ulushi ichki kontur chegarasida va ahamiyatsiz qismi kontur oralig’i qismida joylashgan. Bunday uyumlarni qidirishning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi: - butun qidiruv davri jarayonida maxsus chegaralovchi quduqlarni burg’ilash yordamida SNK (GSK) holatini aniqlash; - uyumning to’liq qatlamli qismini ochgan quduqlarda maxsus tadqiqotlar o’tkazish; - flyuidlarning fazoviy holatini aniqlash, bu neft hoshiyali gaz konlarini oqilona qidirish imkonini beradi; - qatlamli saqlagichining uglevodorodlar zaxiralarini joylashishi, neft beruvchanlik, debitlar, uyumning suvlanish tezligi va boshqalarga ta’sir ko’rsatadigan har turliligini aniqlash; Qatlamli uyumlarni qidirish amaliyotida quduqlarni joylashtirishning profilli sistemasidan ko’proq foydalaniladi. Braxiantiklinallarda joylashgan uyumlarda qidiruv quduqlari an’anaviy xoch bo’yicha joylashtiriladi. Aksariyat tadqiqotchilar qidiruv quduqlarini joylashtirishning teng o’lchamli to’rini nisbatan samarali hisoblashadi. Chunki u qatlamli uyumni ichki kontur chegarasida joylashgan bir turli kollektor qatlam uchun maydon bo’ylab va hajmi bo’yicha bir xilda o’rganish tamoyilini amalga oshiradi. Uyumning kontur oralig’i sohasida joylashgan bir qismini chegaralovchi quduqlarni bir xil hajmi bo’yicha va maxsus geofizik tadqiqotlar, asosan seysmorazvedka bilan qidirish tavsiya etiladi. Seysmik ma’lumotlar bo’yicha SNK (GSK) holatini aniqlash quyidagi belgilari bo’yicha amalga oshiriladi: - qatlamni kesib o’tuvchi gorizontal qaytaruvchi maydonchalar bo’yicha;

- qayishqoq tebranishlarning so’nishini ortishi bo’yicha; - oraliq tezliklarni kamayishi bo’yicha; - haqiqiy amplitudalarning jadalligini o’zgarishi bo’yicha. Seysmorazvedkaning bu parametrlari 3 km dan katta chuqurliklarda terrigen kollektorda gaz uyumlarini qidirishda juda yaxshi namoyon bo’ladi. Massiv uyumlarni qidirish Massiv uyumlar barcha neftgazli havzalarda ma’lum. Bu uyumlar yuqoridan tutqichning yuzasini shakli bilan, pastdan esa gorizontal yoki qiya yagona kontakt bilan chegaralangan. Yagona SNK (GSK) ning mavjudligi faqatgina bir turli saqlagichda emas, balki o’tkazmas jinslar qatlamchalari va linzalari bilan qatlamlangan, yagona gidrodinamik sistemani tashkil etuvchi saqlagichda ham kuzatiladi. Bu uyumlarda qidiruv quduqlarini joylashtirish metodikasi uchun zaxiralarning taqsimlanishi katta ahamiyatga ega. Massiv uyumning hajmiy modelida uyumning yarim balandligi sathidagi izoliniya bo’yicha o’tkaziladigan gumbaz va chekka zonalar ajratiladi. Bundan tashqari, to’rtdan bir balandligi sathidagi izogips bo’yicha bo’lish yo’li bilan uyumning asosiy va kontur oldi qismi ajratiladi. Uyumning gumbaz qismi uyumning 47 dan 84% gacha hajmini tashkil etadi, asosiy qismi – 75 dan 97% gacha, kontur oldi qismiga esa 3 dan 25% gacha to’g’ri keladi. Massiv uyumning maydoni bo’ylab quduqlar bir xil o’lchamda joylashtirilganda zaxiralarning asosiy qismiga ega bo’lgan gumbaz zona oxirigacha qidirilmasdan qoladi, kontur oldi zonasi esa – ortiqcha qidirilgan.

rasm. Qidiruv quduqlarini kabonat va terrigen massivlarda xalqali sistema bo’yicha joylashtirish Bunday sharoitlarda uyumni teng o’lchamda qidirish tamoyili qidiruv quduqlarini massiv saqlagichda zaxiralarning hajmi bo’yicha taqsimlashni talab qiladi (rasm) Qidiruv quduqlari profil sistemasi bo’yicha joylashtirilganda tabiiy saqlagichning hajmi maydonga proporsional va quduqlarni profilda joylashtirish vazifasi profilni teng qismlarga ajratish yo’li bilan yechiladi. Uyumning modeliga bog’liq holda quduqlarning soni va gumbazdan quduqlarning tartib raqami, profilda quduqlar orasidagi masofani aniqlash uchun nomogramma mavjud. Quduqlar xalqa sistemasi bo’yicha joylashtirilganda avval maydon teng hajmli konsentrik zonalarga ajratiladi, so’ngra har bir xalqada quduqlarning teng soni bir xil o’lchamda joylashtiriladi (rasm).

rasm. Qidiruv quduqlarini karbonat va terrigen massivlarda profil sistema bo’yicha joylashtirish Bu tamoyilni amalga oshirish aniqliligi uyumning mavjud modeli, burg’ilangan quduqlardan yangi axborotlar olinishi bilan uning tuzatilishiga bog’liq. Uyumning hajmiy modeliga qancha ko’p o’zgarishlar kiritilsa, quduqlarni joylashtirish sistemasiga shuncha tuzatishlar kiritilishi lozim. Maydon bo’ylab teng taqsimlanmagan, lekin hajmi bo’yicha teng taqsimlangan qidiruv quduqlarining to’ri ishlatish quduqlari to’riga qo’yiladigan ko’p talablarga javob beradi. Shu tufayli qidirishning aksariyat vazifalarini yechish ushbu tamoyildan foydalanilgan holda ishlatish quduqlarini oldinroq burg’ilash bilan amalga oshirilishi mumkin. Terrigen noantiklinal tutqichlarda uyumlarni qidirish Litologik, stratigrafik, rifogen va kombinatsiyalangan tutqichlarda joylashgan noantiklinal uyumlar amalda barcha neftgazli regionlarda rivojlangan. Noantiklinal tutqichlar bilan bog’liq neft va gaz uyumlari bir nechta guruhga ajratiladi: xalqasimon (“taqir” gumbazli), soyabonsimon, ponasimon (kurfazsimon), yengsimon (bog’ichsimon), qiyiq shaklli va linzasimon. Qatlamning ko’tarilishi bo’yicha kollektorlarni almashinishi yoki tugallanishi hamda antiklinal tuzilma gumbazida kollektor qatlamlarning kesilishi bilan bog’liq tutqichlarda hosil bo’lgan uyumlar xalqali yoki “taqir” gumbazli tutqichlardagi uyum nomini olgan guruh tarkibiga kiradi. Bu guruh uyumlari uchun quduqlarni joylashtirishning yoki xalqali, yoki radial-profil sistemasi qo’llaniladi (rasm). Lokal ko’tarilmalarning yon bag’irlaridagi kollektor jinslarning bir tomonlama tugallanishi yoki almashinishi tufayli hosil bo’lgan tutqichlar bilan bog’liq uyumlar guruhi kollektor jinslarning almashinish (tugallanish) chizig’i yo’nalishiga ko’ndalang joylashgan profillar sistemasi bilan qidiriladi. Quduqlarni joylashtirishning xuddi shunday sistemasi rejada pona ko’rinishidagi shaklga ega

bo’lgan monoklinal qiyaliklardagi tugallanish (almashinish) yoki kesilgan kollektor qatlamlar bilan bog’liq bo’lgan uyumlar uchun tavsiya qilinadi (rasm). O’tmishdagi daryo o’zanlari, daryo irmoqlari bilan bog’liq bo’lgan tor (ensiz, ingichka) qumtosh tanalarini hosil qilgan, gilli yotqiziqlar oralig’ida o’nlab kilometr cho’zilgan, yuqorisi sillik va pasti qavariq “o’yiq” turidagi chegaralar bilan xarakterlanadigan bog’ichsimon uyumlar uchun oqilona qidirish sistemasi quduqlarni qumtosh tanaga ko’ndalang yo’nalishda yoki pona usuli, yoki qisqa profilli, yoki egri-bugri profilli joylashtirish hisoblanadi (rasm).

rasm. Terrigen noantiklinal tutqichlarda quduqlarni joylashtirish

Shelfdan kontinental yon bag’irga o’tish chegaralarida shakllangan ponasimon shakllar – qumtosh-gilli jinslar qalinliklarida joylashgan uyumlar alohida guruhni tashkil qiladi. Bu turdagi uyumlarni qidirish qumtosh tananing yo’nalishiga ko’ndalang oriyentirlangan profillar sistemasi bo’yicha amalga oshiriladi (10.6-rasm). Qidirishning xuddi shunday sistemasi mayda linzasimon, gilli jinslar bilan qoplangan qumtosh tanalar bilan bog’liq bo’lgan uyumlar uchun tavsiya etiladi (rasm). Terrigen yotqiziqlarda noantiklinal uyumlarni qidirishda bir xil o’lchamlilik tamoyilidan foydalanish lozim, ya’ni uyumlarning chekkalarida faqatgina uglevodorodlar zaxiralarining hajmini kamayishi, balki qatlamning kollektorlik xossalarini ham yomonlashishini hisobga olgan holda uyumning zaxiralar bo’yicha teng uchastkalariga, quduqlarning teng soni. Karbonat noantiklinal tutqichlarda uyumlarni qidirish Karbonat yotqiziqlarda nisbatan keng tarqalgan uyumlar rifogen tutqichlardagi uyumlar hisoblanadi. Qidiruv ishlarini olib borish sharoitlariga ko’ra rif tutqichlari konussimon va taqasimon, silliq cho’qqili va asimmetrik turlarga ajratiladi. Birinchi guruhga katta bo’lmagan o’lchamdagi oddiy va nisbatan keng tarqalgan riflar birlashadi. Bu guruh riflarining o’ziga xos xususiyati shundaki, massivning markaziy qismi eng yaxshi kollektorlik xossalariga ega bo’ladi. Bu riflar bilan bog’liq bo’lgan uyumlar birinchi izlov qudug’idan keyin asosiy stvoldan 400-500 m masofaga og’dirilgan 2-3 ta qo’shimcha stvollarni burg’ilash bilan qidiriladi. Taqasimon uyumlar tutqichning o’rkachi bo’ylab joylashtirilgan ko’p stvolli quduqlar qatori bilan qidiriladi (rasm). Ikkinchi guruhga aylana, izometrik, tik yonbag’irli va tekis qirrali riflar kiradi. Ularning o’ziga xos xususiyati rifning markaziy qismida kollektorlarning yo’qligi hisoblanadi, uning chekkalari bo’ylab esa yaxshi kollektorlar kuzatiladi.

Bu xususiyat ularni o’rganish uchun qidiruv quduqlarini joylashtirishning xalqasimon yoki nursimon sistemasini tanlashni talab qiladi (rasm). rasm. Rifogen uyumlarda quduqlarni joylashtirish Uchinchi guruhga bir tomonidan chuqur suv yotqiziqlari bilan, ikkinchi tomonidan botqoq va sayoz dengiz yotqiziqlari bilan chegaralangan asimmetrik riflar kiradi. Bu riflarda yaxshi kollektorlar zonasi o’rkach va rif oldi bo’lakli shleyfi oblastiga siljigan. Bunday riflarda joylashgan cho’ziq shaklga ega

ekanligini (to’siq riflari) e’tiborga olib, qidirishni rifning yo’nalishiga ko’ndalang joylashgan profillar sistemasi bilan olib borish lozim. Riflar bilan bog’liq ko’pchilik uyumlar massiv turga kiradi. Shuning uchun qidiruv quduqlarini joylashtirishda teng o’lchamlilik tamoyilini saqlash lozim – zaxiralarning teng hajmiga teng quduqlar soni (rasm). Gaz va gazneft uyumlarni qidirish Qidirish ishlari metodikasi uglevodorodlarning fazoviy holati va ularning uyumdagi hajmiy nisbati bilan belgilanadi. Gaz uyumlarini qidirish. Gaz kontur oldi qismlaridan katta bosim yo’qotmasdan quduqlar tubiga harakatlanganligi tufayli bunday uyumlarni qidirish neft uyumlarinikiga nisbatan kam miqdordagi qidiruv quduqlari bilan amalga oshiriladi. Bunda: - gaz bergan qidiruv quduqlari ishlatish quduqlari fondiga o’tkaziladi; - kontur oldi zonasini qidirish shart emas; - qidiruv quduqlarining soni gaz uyumini ishlatish uchun zarur bo’lgan quduqlar sonidan oshmasligi kerak; - tajriba-ishlatish quduqlari gaz uyumining konturidan uzoqda ko’proq ko’tarilgan qismlarda joylashtiriladi. Gazneft uyumlarini qidirish. Neft xoshiyasini aniqlash uchun kontur oldi zonasida maxsus qidiruv quduqlarini burg’ilash lozim. Neft xoshiyasi mavjud bo’lmasa yoki sanoat ahamiyatiga ega bo’lmagan hollarda kontur oldi zonasida katta hajmda burg’ilash qidiruv ishlarining samaradorligini birdan tushirib yuboradi. Neft xoshiyalarini qidirishga xarajatlarni kamaytirish uchun bashoratlashning geokimyoviy usullaridan foydalaniladi. V. P. Savchenko bo’yicha neft xoshiyasining belgilari quyidagilar bo’lishi mumkin: - С 5 H 12 + yuqori gomologlarning miqdori 1,75% yoki barqaror kondensatning chiqishi 80 sm 3 /m 3 dan yuqori; - uyumdagi barqaror kondensatning tarkibida neftli UVlarning ustunligi;

- gazkondensat uyumining kontur qismida barqaror kondensat chiqishining ortishi. Y. M. Ramazanova bo’yicha neft xoshiyasi metanning ( С H 4 ) miqdorini uning gomologlariga nisbati bo’yicha bashoratlanadi, boshlang’ich ko’rsatkich 52 dan kam. I. S. Starabins bo’yicha neft xoshiyasining mavjudligi kondensatda 1-2% dan ko’proq qattiq UV va smolali moddalarning borligi bo’yicha kutiladi. Neft xoshiyasini topish uchun qidiruv qudug’ini uyumning qatlam suvlarining regional bosimi ostida xoshiyaning siljishi kutiladigan qismida joylashtirish lozim. Agar neft xoshiyasi bu qismda bo’lmasa, uning uyumning boshqa qismlarida ham yo’qligi isbotlangan hisoblash mumkin. O’rganilayotgan uyumda qatlam suvlarining harakati bo’lmagan hollarda neft xoshiyasini ochish uchun qidiruv quduqlarini neft xoshiyasining maksimal kengligi kutiladigan, burmaning nishab qanotida joylashtirish maqsadga muvofiq. Neft mavjud bo’lganda uning sanoat ahamiyatini aniqlash lozim. Neft xoshiyasi sanoat ahamiyatiga ega ekanligi aniqlangan holda uni neft uyumi sifatida qidirish, gaz uyumini qidirishni esa to’xtatish lozim. Neft xoshiyasi sanoat ahamiyatiga ega bo’lmaganda faqatgina gaz uyumi qidiriladi yoki gaz uyumi va neft xoshiyasi birgalikda qidiriladi. Neft xoshiyalarini qidirishni aniqlangan xoshiyalarning yo’nalishiga ko’ndalang joylashtirilgan 2-3 ta qidiruv quduqlaridan iborat qisqa profillar bilan olib borish tavsiya etiladi. Gaz uyumlarini, shuningdek neft xoshiyali gaz uyumlarini qidirishda V. P. Savchenko usulidan foydalaniladi. Bu usul bittasi gaz uyumi konturida, ikkinchisi esa uning tashqarisida (suvda) burg’ilangan ikkita quduq mavjud bo’lganda qo’llaniladi. Suvlarining siquvi va suvlar va gazning qatlam bosimi haqida olingan ma’lumotlar bo’yicha GSK ning holati hisoblanadi. h g = [ g s h gs - 100 ( r s - r g )] /[ g s - g g ] , (1) bu yerda, g s , g g - qatlam sharoitlarida suv va gazning zichligi;

r s , r g - suv va gazning qatlam bosimi; h g - gazning qatlam bosimi o’lchangan nuqtaning gaz qudug’idagi SNK yuzasidan balandligi; h gs - qatlam gazi va suvi o’lchangan nuqtalarning balandlik holati farqi. Agar ikkinchi quduq bilan neft to’plami (neft xoshiyasi) ochilsa, unda neftning qatlam bosimi o’lchangan ko’rsatkichi GNK va SNKning balandlik holatini hisoblash uchun quyidagi formulalar bo’yicha foydalaniladi: h g = [ g n h gn - 100 ( r n - r g )] /[ g n - g g ], (10.2) h n = [ g n h ns - 100 ( r s - r n )] /[ g s - g n ] , (10.3) bu yerda, g n - neftning qatlam sharoitidagi zichligi; r n , r g - neft va gazning qatlam bosimi; h gn - qatlam gazi va neftining qatlam bosimi o’lchangan nuqtalarning balandliklari farqi; h n - neftning qatlam bosimi o’lchangan nuqtaning gaz qudug’idagi SNK yuzasidan balandligi; h ns - qatlam nefti va suvning qatlam bosimi o’lchangan nuqtalarning balandliklari farqi. Ko’p uyumli konlarni qidirish xususiyatlari Ko’p qatlamli konlarni qidirishda shuni nazarda tutish lozimki, uyumlarning har biri o’zining o’rganish usullarini va qidirish sistemasini talab qilishi mumkin hamda har bir uyum uchun o’rganishga o’zining talablari bo’ladi. Ko’p qatlamli konlarda qidirish ishlarini loyihalashda va ularni amalga oshirishda har bir alohida uyum va butun konni o’rganish jarayonini birgalikda oqilona yechish lozim. Ko’p qatlamli konlarda qidiruv ishlarini o’tkazishda muhim metodik usul qidirish qavatlarini ajratish hisoblanadi. Qidirish qavati – konning kesimini bitta alohida quduqlar to’ri bilan qidirish mumkin bo’lgan bir yoki bir nechta uyumlarni o’z ichiga oladigan qismi. Bitta qidirish qavatiga geologik tuzilishi, flyuid sistemasining tarkibi va burg’ilash va

ishlatish sharoitlari o’xshash, kesimda bir-biriga yaqin joylashgan uyumlar birlashtiriladi. Ko’p qatlamli neft va gaz konlarini qidirish amaliyotda mavjud bo’lgan asosan ikkita sistema bo’yicha amalga oshiriladi: yuqoridan – pastga va pastdan – yuqoriga (rasm). Yuqoridan – pastga qidirish sistemasi ko’p qatlamli kondagi har bir quyi gorizontni yuqoridagisi qidirilgandan keyin navbati bilan qidirishni ko’zda tutadi. Bu sxemadan ko’rinib turibdiki, yuqoridagi I gorizontning neftliligi aniqlangandan so’ng navbatdagi bosqich uni konturlash va bir vaqtni o’zida II gorizontga izlov quduqlarini burg’ilash bilan xarakterlanadi. Navbati bilan II gorizontga qidiruv ishlari amalga oshirilganda izlov quduqlari III gorizontga joylashtiriladi va h.k. Bu qidirish sistemasi revolyutsiyaga qadar neft sanoatining ko’p qatlamli konlarni qidirishni yagona sistemasi bo’lgan va bir vaqtni o’zida bir nechta neftli gorizontlarni ochish imkoniyati bo’lmagan burg’ilash texnikasi bilan amalga oshirilgan. Pastdan – yuqoriga qidirish sistemasi zamonaviy burg’ilash texnikasining imkoniyati bo’lgan chuqurlikda yotgan quyi istiqbolli svitalarni ochish va butun neftgazli cho’kindi qalinlikni yoki uning ahamiyatli qismini o’zlashtirishni ko’zda tutadi. Bu sistemada har bir yuqorida yotuvchi gorizont pastda yotganidan keyin navbati bilan qidiriladi. Qidiruv ishlari boshlanadigan quyi gorizont bazis gorizont deb yuritiladi.

rasm. Ko’p uyumli konlarni qidirish sistemasi Neft va gaz uyumlarini qidirishni qoidaga muvofiq pastdan – yuqoriga sistemasi bo’yicha amalga oshirish maqsadga muvofiq. Bu sistema konni nisbatan minimal xarajatlar qilgan holda tez o’rganishni ta’minlaydi. Quduqlar bilan ochilgan barcha neftli gorizontlarni sanoat ahamiyatida baholash kern olish, elektrokarotaj, yonlama karotajli zondlash va radiometrik tadqiqotlar ma’lumotlari hamda barcha istiqbolli gorizontlar kesimlarini pastdan – yuqoriga navbati bilan sinashda amalga oshiriladi. Bu sistema zaxiralarni nisbatan tez o’sishini ta’minlaydi.

Ko’p qatlamli konlarni yagona quduqlar to’ri bilan quyi mahsuldor gorizontning ostki yuzasigacha burg’ilash, pastdan yuqoriga navbati bilan sinash uning yuqori gorizontlarini o’rganishni kechiktirib yuboradi. Bundan tashqari bitta quduqda katta miqdordagi sinash ishlari uning texnik holati va tadqiqotlar sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bitta qidirish qavatiga aksariyat bir nechta uyumlar birlashtiriladi, buning uchun quyidagi sharoitlarni hisobga olish lozim: - uglevodorodlarning bir xil fizik-kimyoviy xossalari; - uyumlarning maydonlarini rejada mos kelishi; - yaqin qatlam bosimi (0,1 MPa dan katta bo’lmagan farq); - uyumlarning bir xil rejimi; - mos litologik tarkib; - kesimda uyumlarning bir-biriga yaqin joylashishi (100 m dan katta emas). Qoidaga muvofiq, qidirish qavatlari kelajakda ishlatish qavatlariga mos kelishi lozim, qidiruv quduqlarini joylashtirish sistemasi esa ishlatish qavatining kelajakdagi asosiy gorizontiga oriyentirlangan bo’lishi kerak. Yuqorida yotgan mahsuldorligi past qatlamlar yo’l-yo’lakay qidiriladi. Bazis gorizont mukammal o’rganish (shlam, kern olish, QGT va b.) va har bir quduqning tizmasida sinab ko’rish obyekti hisoblanadi. Ushbu qavatning yuqoridagi mahsuldor gorizontlarini o’tishda kern oralatib olinadi, QGT o’tkaziladi va qatlamlar tizmada yoki quvirlarda sinaladi. Shunday qilib, bitta konning barcha uyumlarini bitta quduqlar sistemasi bilan quyi mahsuldor gorizontgacha qidirish va barcha obyektlarni pastdanyuqoriga sinash qidiruv quduqlarining umumiy sonini qisqartiradi, lekin shu bilan birga konni ishga tushirishni kechiktiradi. Ko’p qatlamli konlarda qavatlar bo’yicha yuqoridan-pastga qidirish, aksincha, konni ishga tushirishni tezlashtiradi, lekin konni hamma uyumlarini qidirishga xarajatlarni oshiradi. Qidirish qavatlarini o’rganish ketma-ketligi texnik va iqtisodiy ko’rsatkichlar bilan aniqlanadi. Agar uyumlar taxminan bir xil zaxiralarga ega bo’lsa, qidirishni pastdan-yuqoriga o’tkazish maqsadga muvofiq. Bu holatda yuqori qavatdagi kollektorlarning geologik tuzilishi va uyumlarning boshqa

xossalari haqidagi axborot quyi gorizontlarda qidiruv quduqlarini burg’ilashda olinganligi tufayli qidirish kam xarajatni talab qiladi. Agar turli qavatlardagi uyumlar zaxiralar bo’yicha bir xil bo’lmasa, unda qidirishni ishlatishning asosiy (bazis) obyekti bo’lishi mumkin bo’lgan, nisbatan yirik va qimmatbaho uyumlarni o’z ichiga olgan qavatlardan boshlash lozim. Tajriba-sanoat ishlatish qidirishni jadallashtirish va arzonlashtirish omili sifatida, ayniqsa zaxiralari bo’yicha o’rta va mayda konlar holatida va gaz quvirlari mavjud bo’lganda zaxiralarni bosim pasayishi usuli bo’yicha hisoblash uchun boshlang’ich zaxiralardan taxminan 10% olinishi talab etilganligi tufayli samarador hisoblanadi. Neft uyumlarini tajriba-sanoat ishlatish ishlatishning texnologik sxemasini tuzish uchun zarur bo’lgan, mahsuldor qatlamning bir qator rejimi parametrlarini olish imkonini beradi, jumladan: - quduqlarning debitlari va ularni vaqt bo’yicha o’zgarish ma’lumotlari bo’yicha; - qatlam bosimlari va ularni qazib chiqarish jarayonida o’zgarishi haqida ma’lumotlar; - neft konlarida gaz omili va gaz konlarida kondensat omili va ularni o’zgarishi haqida axborotlar; - zaxiralarni hisoblash uchun zarur bo’lgan neft olish koeffitsiyenti va boshqa parametrlar; - gaz zaxiralarini “bosim pasayish” usuli bo’yicha hisoblash uchun parametrlar. Zaxiralari bo’yicha yirik va o’rtacha ko’p qatlamli neft konlarini tajribasanoat ishlatish uchun neftlilik konturi chegarasida bazis gorizontga siyrak to’r bo’yicha tajriba-ishlatish quduqlari burg’ilanadi, keyinchalik ishlatish quduqlari zichligigacha quyuqlashtiriladi. Ammo bunda qazib chiqarilgan neftni saqlash va tashish muammosi yechilmasdan qoladi. Neftni yer omborlarida saqlash nafaqat uni yo’qotilishiga olib keladi, balki atrof muhit uchun ham xavf tug’diradi, shuning

uchun tajriba ishlatishni neftni tashish yoki mahalliy ehtiyojlarga ishlatish sharoitlari bo’lganda boshlash maqsadga muvofiq bo’ladi. Ishlatish qidirish (toqidirish) bosqichi Bu bosqichning geologik tuzilishni o’rganish va aniqlash obyekti asosan qidiruv quduqlarini va ilgarilangan ishlatish quduqlarini burg’ilash ma’lumotlari bo’yicha ishga tushirilgan konlar hisoblanadi. Sanoat qidirishning asosiy vazifasi – ishlatilayotgan uyumlarning ishlatish ko’rsatkichlari aniqlash yoki ishga tushirish ikkinchi navbatda rejalashtirilgan uyumlar yoki uyumlarning bir qismini ishlatishga tayyorlash uchun axborotlar olishdir. Toqidirish bosqichida bajariladigan ishlarning metodikasi o’rganilayotgan konning geologik tuzilishini xususiyatlari bilan belgilanadi. Burg’ilash bilan qidirilmagan uyumlarning uchastkalari yoki aniqlangan noantiklinal turdagi yangi uyumlar uchun qidiruv burg’ilash mukammal seysmorazvedka bilan kompleksda qo’llaniladi. Quduqlar kollektor qatlamning tuzilishini murakkabligiga qarab yoki profil sistema bo’yicha yoki teng o’lchamli to’r bo’yicha joylashtiriladi. Yirik neft va gaz uyumlarini toqidirish gaz konlari uchun tajriba-sanoat ishlatish loyihasini yoki neft konlari uchun texnologik sxemasini tuzish uchun zarur bo’lgan parametrlarni aniqlaydigan ishlatish quduqlarini burg’ilash bilan amalga oshiriladi. Burg’ilash uyumning alohida qismlarida kelajakdagi ishlatish quduqlari to’ri zichligiga yaqin to’r bo’yicha amalga oshiriladi. Bu metodika ayniqsa murakkab tuzilishga ega neft xoshiyali gazkondensat konlarini o’rganish uchun samarador. Bazis gorizonti bo’yicha ishga tushirilgan ko’p qatlamli konlar holatida kesimning yuqori qismida joylashgan uyumlarni aniqlash va too’rganish uchun burg’ilangan quduqlar bo’yicha barcha geologik va geofizik materiallarni qayta interpretatsiya qilish yo’li bilan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi. Bu tadqiqotlar natijalari bo’yicha yuqorida yotgan gorizontlardagi uyumlar baholanadi

va nisbatan istiqbolli uchastkalarda maxsus qidirish quduqlarini yoki baholash quduqlarini burg’ilash haqida qaror qabul qilinadi. Bazis gorizontdan 200-300 m pastda joylashgan uyumlarni toqidirish ishlatish quduqlari bilan ularning loyihaviy chuqurligini oshirib amalaga oshiriladi. Mayda konlar uyumning tuzilishini aniqlaydigan va ishlatish texnologiyasini aniqlaydigan ishlatish quduqlarini burg’ilash jarayonida (3-4 tadan ko’p bo’lmagan miqdorda) toqidiriladi. Qidiruv quduqlarini burg’ilash Qidiruv quduqlari sanoat ahamiyatidagi neftgazliligi aniqlangan maydonlarda zaxiralarni aniqlashtirish va uyumlarni ishlatishning texnologik sxemasini (sanoat- sinov loyihasini) tuzish uchun boshlang’ich ma’lumotlar to’plash maqsadida burg’ilanadi. Quduqlarning chuqurligi, burg’ilash usuli va konstruksiyasi har bir muayyan sharoitda qidirish loyihasi bilan belgilanadi. Bunda quduq konstruksiyasi to’liq geofizik tadqiqotlar kompleksini o’tkazish imkoniyatini, ochiq stvolda va tizmada suyuqlik va gaz oqimiga sinash, gidrodinamik tadqiqotlar o’tkazish va chuqurlik namunalarini olishni ta’minlashi lozim. Qidiruv quduqlarini burg’ilashda quyidagilar amalga oshiriladi: • mahsuldor qatlamlar yotish oraliqlarida kollektorlik xossalarini yetarli darajada yoritishni ta’minlaydigan miqdorda kern olish; • burg’ilash jarayonida geologik-texnologik va geokimyoviy tadqiqotlar o’tkazish (zarur bo’lganda); • kon-geofizik tadqiqotlar o’tkazish; • burg’ilash jarayonida karotaj kabelida priborlar bilan yoki quvirlarda qatlam sinagichlar bilan qatlam flyuidlari olib namunalash va sinash; • neftgazli hamda suvli (uyumning kontur orti qismida) obyektlarni neft, gaz va suvning chuqurlik va yer yuzasidagi namunalarini olib tizmada sinash; • quduqlarni maxsus tadqiqot qilish;

• mahsuldor quduqlarni sinash uchun ishlatish. Kern olish. Qidiruv quduqlarini burg’ilashda neft va gazga istiqbolli neftgazga to’yingan qatlamlardan kollektorlarning litologik xususiyatlari va fizik xossalarini hamda maydon va kesim bo’yicha o’tkazmas bo’linmalarni o’rganish va quduqlarda geofizik tadqiqot materiallarini ishonchli interpretatsiya qilishga imkon beradigan miqdorda kern olinadi. Kern olish, uning chiqish va laboratoriya tadqiqotlarining mukammalik me’yori harakatdagi yo’riqnomalar bilan belgilanadi. QGT ma’lumotlari bo’yicha hisoblash parametrlarini asoslash uchun qidiruv quduqlarida mahsuldor kesimdan quyidagi hajmda kern olish zarur; Konda to’liq kern olish bir yoki bir nechta birinchi qidiruv quduqlarida amalga oshiriladi. Ularda bajarilishi lozim bo’lgan va qo’shimcha (zarur bo’lganda) maxsus geofizik tadqiqotlar kompleksi hamda qatlamlarni oraliqlar bo’yicha sinash ishlari bajariladi. Bu quduqlarni burg’ilash, tadqiqot qilish va sinash natijalariga ko’ra QGT kompleksining va hisoblash parametrlari hamda quduqlarning mahsuldorligini aniqlash uchun qo’llanilgan kernni o’rganish va qatlamlarni sinash usullarining samaradorligi baholanadi. Qolgan qidiruv quduqlarida saralab alohida oraliqlardan kern olinadi. Kernni kesimga ishonchli bog’lashni ta’minlash uchun 15-20 metrdan kam bo’lmasligi lozim. Quduqlarning soni va uyumning maydoni va kesimi bo’yicha olish oraliqlarini taqsimlash qidirish jarayonida aniqlanadi. Har bir yirik neft yoki gaz konida qatlamning quduq tubi atrofini tabiiy sizdirish-hajmiy xossalarini saqlash uchun kernning suvga to’yinganligi haqida bevosita mahlumot olish maqsadida hech bo’lmaganda bitta quduq suvsiz yuvuvchi suyuqlikda kern olib burg’ilanadi. Qidiruv quduqlarini ishlatib ko’rish va sinash Quduqlarda to’yinganlik xarakteri, gaz-neft-suv kontaktlarining holati, to’liq gazkondensat xarakteristikalari, statik sathlar, qatlam va quduq tubi bosimi, qatlam

harorati hamda chuqurlikdagi neft namunalari (quduqda sinalgan har bir obyektdan kamida ikkita) olish uchun neft, gaz va suvga to’yingan qatlamlar quduqning turli ish rejimlarida oqimga alohida sinaladi. Sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan har bir uyumni ishlatish xarakteristikasini olish uchun baholanayotgan maydonning turli qismlarida turli gipsometrik ko’rsatkichlarda joylashgan uyumlarning mahsuldor qatlamlari oraliqlar bo’yicha oqimga sinalishi lozim. Neft va gazning maksimal imkoniy debitlarini aniqlash uchun alohida quduqlarda mahsuldor qatlamning butun qalinligi bo’yicha sinash ishlari bajariladi. Quduqlarning debiti kam bo’lganda neft va gaz oqimlarini jadallashtirish bo’yicha ishlar amalga oshiriladi. Sinash ishlarini bajarishda atrof muhit va yer osti muxofazasi bo’yicha o’rnatilgan talablarga amal qilish shart. Kollektorlarni namunalash va sinash natijalari quduqlarning turli rejimlarda ishlashida qatlam va quduq tubi bosimlari, mahsuldorlik koeffitsiyentlari, kollektorlarning gidroo’tkazuvchanligi va o’tkazuvchanligi, neft, gaz, kondensat va suv debitlarini aniqlash uchun foydalaniladi. Hisoblash parametrlarini aniqlashda ular o’tkazmas jinslar va kollektorlarni ajratuvchi miqdoriy mezonlarni topish uchun qo’llaniladi. Ko’p flyuidli uyumlarda geofizik nazoratga olingan sinash natijalari qatlam flyuidlari orasidagi kontaktlarning holatini aniqlash uchun foydalaniladi. QGT ma’lumotlari bo’yicha qatlam flyuidlari orasidagi kontaktlarning holati, kollektorlarni ajratish uchun o’rnatilgan g’ovaklikning chegaraviy ko’rsatkichlari va geofizik xarakteristikalarini aniqlash mezonlarini asoslash bir turli geofizik xarakteristikalarga ega bo’lgan qatlamlarni namunalash va sinash natijalari bo’yicha amalga oshiriladi. Qidiruv quduqlarida kompleks tadqiqotlar Har bir qidiruv qudug’i bo’yicha zaxiralarni hisoblash uchun zarur bo’lgan kompleks tadqiqotlar o’tkazilishi lozim, xususan:

– mahsuldor qatlamning kollektor jinslari va qoplamalarni litologik xususiyatlari, mineral tarkibi va sizdirish-hajmiy xossalarini aniqlash uchun qatlamning har 0,1-0,25 m qalinligida kernni batafsil o’rganish; – laboratoriya tadqiqotlariga namunalar olish oraliqlarida quduqlarda geofizik tadqiqotlar materiallarini interpretatsiya qilish asosiy hisoblangan etalon (petrofizik) bog’liqliklarni olish uchun geofizik parametrlarni aniqlash maqsadga muvofiq; – ma’lumotlar bo’yicha kesimni litologik tabaqalash, mahsuldor qatlamlarni ajratish, ularning qalinligi va yotish chuqurligi, neftli, suvneftli, gazneftli, gazli, gazsuvli zonalar chegarasida mahsuldor qatlamlarning umumiy, samarali, neftga to’yingan va (yoki) gazga to’yingan qalinligini aniqlash, suvneft, gazsuv va gazneft kontaktlarini holati va mutloq ko’rsatkichlarini aniqlash, kollektor jinslarning ochiq g’ovakligi, o’tkazuvchanligi va neftgazga to’yinganligini aniqlash amalga oshiriladigan quduqlarda ratsional kompleks geofizik tadqiqotlar o’tkazish; – mahsuldor qatlamlarning bir qismi sifatida “ishlaydigan” kollektorlarning sizdirish-hajmiy xarakteristikalarini, gaz-neft-suv kontaktlari holatini o’rganish uchun kompleks gazogidrodinamik tadqiqotlar o’tkazish. Petrofizik tadqiqotlar Kernni laboratoriyada tadqiqot qilish natijalari QGT ma’lumotlarini interpretatsiya qilishning petrografik asoslarini ishlab chiqish va hisoblash parametrlarining ishonchliligini asoslash uchun qo’llaniladi. QGT ma’lumotlarini geologik interpretatsiya qilish asosini “kern–kern”, “kern–geofizika”, “geofizika–geofizika” va “geofizika–sinash” turidagi petrofizik bog’liqliklar tashkil etadi. Hisoblash parametrlarini asoslash uchun foydalaniladigan petrofizik bog’liqliklar umumlashtirilgan va xususiy bo’lishi mumkin. Birinchilaridan foydalanishga o’rganilayotgan kesimlarning o’xshashligi tasdiqlangan sharoitlarda ruxsat beriladi.

Petrofizik bog’liqliklar o’rganiladigan hodisalarning fizik tabiatini qondirishi va konning (maydonning) kesimi va maydoni bo’yicha petrofizik parametrlarning o’zgarishini aks ettirishi lozim. “Kern-kern” bog’liqligini tasvirlash uchun tashkil etuvchi geofizik va kollektorlik parametrlar kern namunalarida atmosfera va qatlam sharoitlariga mos keladigan termobarik sharoitlarda o’lchanadi. Petrofizik bog’liqliklar kollektorning turi, o’rganiladigan xossalarning tarqalish diapazoni va xarakterini aks ettiradigan kern namunalarida tuzilishi lozim. Ishonchliligi 0,9 va nisbiy xatoligi – 0,3 bo’lganda bog’liqliklarni asoslash uchun 32 tadan kam bo’lmagan aniqlashlar amalga oshirilishi zarur. “Kern-geofizika” bog’liqligi kollektorlik xossalari kesimning QGT materiallari bo’yicha bir turli bo’lgan oraliqlarda olingan kern namunalarida o’lchanganda, geofizik xarakteristikalari shu oraliqlar qarshisida qayd qilingan QGT egri chiziqlari (diagrammalari) bo’yicha aniqlanganda olinadi. “Kerngeofizika” bog’liqligining afzalligi laboratoriya sharoitlarida kichik o’lchamli namunalarda bajarib bo’lmaydigan geofizik parametrlarni o’lchash zarurati yo’qligi bilan bog’liq. Bu turdagi bog’liqlikni tuzish mumkinligini aniqlovchi asosiy sharoit kernning yuqori chiqishi (80-100%) va kollektorlik parametrlarini aniqlashning yuqori chastotasi (1 m kesimda 3-5 tadan kam bo’lmagan) hamda kernni kesimga ishonchli bog’lash hisoblanadi. “Geofizika-geofizika” bog’liqliklari turli geofizik parametrlarni yoki qalamlarni sinash natijalarini hisobga olgan holda QGT ma’lumotlarini interpretatsiya qilish natijalari bo’yicha mavjud ma’lumotlarni o’zaro solishtirish yo’li bilan olinadi. Solishtirishning maqsadi bevosita sifatli materiallar bo’lmaganda o’tkazmas jinslar va kollektorlarni ajratish uchun zarur bo’lgan kollektorlarning o’tkazuvchanlik, g’ovaklik va o’lchangan geofizik xarakteristikalar chegarasini hamda to’yinganlik xarakterini aniqlashdan iborat. QGT materiallari bilan aniqlangan g’ovaklik, neftgazga to’yinganlik koeffitsiyentlari va jinslarning boshqa sizilish-hajmiy xarakteristikalarini asoslash qatlamlarning qalinligi bo’yicha o’rtacha ko’rsatkichlarni yuqori kern chiqqan

(80100%) va kollektorlik ko’rsatkichlari yuqori chastota bilan aniqlangan (1 m kesimda 3-5 tadan kam bo’lmagan) laboratoriya tahlillari natijalariga ko’ra aniqlangan ko’rsatkichlar bilan solishtirib amalga oshiriladi.

A dabiyotlar : 1. Абидов А.А., Эргашев Й., Қодиров М. Нефть ва газ геологияси. Русча-ўзбекча изоҳли луғат. Тошкент. “Шарқ” 2000. 2. Абидов А.А. Современные основы прогноза и поисков нефти и газа. Ташкент. “Фан” 2012. 3. Алексеенко В.А. Геохимические методы поисков месторождений полезных ископаемых. Учебник. М., Недра, 2000. 4. Абрамечева Т.В. Экономическая эффективность нефтегазоразведочных работ. Уч. пособие. Ухта 2003. 5. Бурцев М.И. Поиски и разведка месторождений нефти и газа: Учеб. пособие. Москва. Изд-во РУДН, 2006. 6. Бакиров А.А., Бакиров Э.А. и др. Геологические условия формирования и размещения зон нефтегазонакопления. Москва. Недра 1982. 7. Бакиров АА, Бакиров ЭА, Габриэлянц ГА, Керимов В.Ю., Мстиславская Л.П. Теоретические основы поисков и разведки нефти и газа. Под ред. Э.А. Бакирова и В.Ю. Керимова: Учебник для вузов. В 2-х кн. - 4-е изд., перераб. и доп. - Кн. 2: Методика поисков и разведки скоплений нефти и газа. - М.: ООО «Издательский дом Недра», 2012. 8. Баженова O.K., Бурлин Ю.К., Соколов Б.А., Хаин В.Е. Геология и геохимия нефти и газа. М., Изд-во МГУ, 2000.

Похожие

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining regional davri

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining izlash-baholash davri

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining metodik asoslari

Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining rivojlanish tarixi

Geologik-qidiruv ishlarining samaradorligini baholash