Qatlamning neft beraolishligini oshirish usullari - Горное дело - Рефераты

Qatlamning neft beraolishligini oshirish usullari

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

39.822265625 KB

Qatlamning neft beraolishligini oshirish usullari Reja: 1. Neft beraolishligini oshirish ning yangi usullar ni qo’llash. 2. Neftni turli reagentlar bilan siqib chiqarish 3. Issiqlik usullari, ularning tasnifi va qo’llanish sharoitlari

Neft beraolishligini oshirish ning yangi usullar ni qo’llash. H ozirgi kunda qatlamga suv h aydashdan tubdan farq qiladigan va qatlamdan neft' olishni oshirishgа qaratilgan usullarni yangi usullar deyish odat b o’ lgan. AQSH da bu usullarning hammasini uchlamchi usullar deb ataladi. Bu usullar suv haydash usuli etarlicha samara bermagan va qatlamda uning tuzilishi murakkabligi yoki undagi suyuqliklarning nomaqbul xossalari tufayli ko`plab neft' qolib ketayotgan hollarda qo`llanadi va bu usullarning qo`llanishi er bag’rida abadiy qolib ketishga mahkum bo`lgan neftning bir qismini olishga, shuning bilan qatlamning neft' beruvchanlik qobiliyatini bir pog’onaga ko`tarishga qaratilgandir. 90-yillarda AQSHDa olinayotgan neftning 10 % ga yaqini ya`ni, taxminan 40 mln t.ga yaqin neft' olingan, ushbu usullar yordamida amalga oshirilganligi ma`lum. Bu ko`rsatkich anchagina yuqoriligi ahamiyatga molikdir. Qatlamdan olinadigan neftni oshirishga qaratilgan bu usullarni shartli ravishda quyidagicha turkumlarga bo`lish mumkin: 1) fizik-kimyoviy usullar neftni siqib chiqarish qar xil kimyoviy reagentlar eritmalari (polimerlar, sirtaktiv moddalar, kislotalar, ishqorlar), mitsillyar eritmalar va sh.k.; 2) issiqlik-fizika usullari - qatlamga har xil issiqlik beruvchi moddalar qaydash (issiq suv, bug’ va sh,k.); 3) issiqlik kimyo usullari - qatlam ichida neftni yonishini ta`minlovchi usullar (jumladan oksidlar va ishqorlar ishtrokida); 4) neft' bilan aralashishi mumkin bo`lgan eritmalar va yuqori bosim ostidagi uglevodorodlar bilan neftni siqib chiqarish usuli. Yuqorida keltirilgan usullar h ar xil o`ziga xos sharoitlarda qo`llanishi va o`sha sharoitlarga qarab natija berishi mumkin. Undan tashqari keltirilgan usullar aksariyat tajribaxonalarda qilingan tadqiqotlarga asoslangan bo`lib, bunda olingan natijalar tabiiy sharoitdagidan ancha yuqori bo`lishi mumkin. Undan tashqari ularning ma`lum sharoitlarda qo`llanish har xil ko`rinishlarda hali to`laligicha tadqiq etilmaganligi va ba`zi reagentlarning qimmatligi tufayli bular hamma

tomondan puxta o`rganishni va hozircha ular tavsiya sifatida qabul qilinishi maqsadga muvofiqdir. Kimyoviy reagentlardan foydalangan holda suv haydash- bir guruh usullar mahsuldor qatlamga kimyoviy reagentlarning 0,02-0,2 % miqdorida h aydaladi. Bunda g’ovaklik hajmining 10-30 % qadar haydalib, qolgan qismi suv bilan so’riladi. Bunda ma`lum hajmdagi eritmali suyuqlik qatlamning bir qismdan ikkinchi qismga so’rilib boradi, chunki uning orqasidan oddiy suv bilan siqib boriladi. Bu usullarni mavjud quduqlar majmuasi bilan amalga oshirish mumkin. SHunday eritmalar yordamida qatlamdagi, ancha quyuq bo`lgan neftlarga (50-60 MPa*s ) ta`sir o`tkazish mumkin. Bunday usulni qatlamni qazib chiqarishning dastlabki davrlarida qo`llansa oddiy suv haydash usuliga nisbatan neft' beruvchanlikni 3-10 % ga orttirish mumkin. Neftni turli reagentlar bilan siqib chiqarish Bunda asosan poliakrilamidning (PAA) neytrallangan ohakli eritmasi qo`llanadi. Ma`lumki suvga PAAning qo`shilishi uning qovushqoqligini orttiradi, natijada neftning suvga nisbiy qovushqoqligi kamayib, suvning siqib chiqaruvchi xususiyati ortadi, shunday holatda siqib chiqarish fronti barqarorligi ortadi va ko`proq neftni siqib chiqarish imkoni paydo bo`ladi. Bunday usulni yuqori qovushqoqlikka ega bo`lgan neftlarda qo`llash (10-50 MPa*s) maqsadga muvofiqdir. Suvlarning qovushqoqligi ortishi natijasida suv haydovchi quduqlarning qabul qiluvchanlik xususiyati ancha kamayishini hisobga olib, bunday usulni yaxshi o`tkazuvchan qobiliyatga ega kollektorlarda (0,1 mkm 2 dan ortiq), asosan g’ovaklik turdagi kollektorlarda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Shuni e`tiborga olish lozimki, fil'tratsiya jarayonida polimerlarning bir qismi g’ ovaklar devorida qolib ketadi. Shuning uchun suvga to`yinganlik 8-10 % dan ortiq bo`lmagan va oz miqdorda gillar mavjud kollektorlarda hamda harorati 70- 80 0 C bo`lgan sharoitda bu usulni qo`llash maqsadga muvofiqdir (harorat ko`rsatkichi xususida fikr yo`q, ba`zilar bu ko`rsatkichni boshqacha beradilar). Sirt faol moddalar (SFM) eritmasi bilan neftni siqib chiqarish. Aksariyat OP- 10 turli ionogen bo`lmagan SFM eritmasidan shu maqsadlar uchun foydalaniladi.

SFMning suvga qo`shilishi uning yuvuvchanlik xususiyatini oshiradi, natijada suvning neft' bilan chegarada sirt tarangligi kamayadi. Bu usul suvga to`yinganlik 15 % gacha bo`lgan hamda qatlamdagi neftning qovushqoqligi 5-30 MPa*s, qatlamning o`tkazuvchanlik xususiyati 0,03-0,04 mkm 2 va qarorati 70°C gacha bo`lgan hollarda tatbiq etish tavsiya etiladi. Bu usulning beradigan natijasi neft' beruvchanlikni 3-5 % oshirishga qodirligidir. Micillyar eritmalar bilan neftni siqib chiqarish. Avvalo micillyar eritmalarning tarkibi xususida. U engil uglevodorodlar, chuchuk suv, sirt aktiv moddalar, spirt aralashmasidan hosil qilingan moddadir. Э ritma mikroemul- siyadan iborat bo`lib, unda suv molekulalari, uglevodorod va SFM molekulalari tiniq eritma hosil qiladi. Uni neftni siqib chiqarish uchun qo`llanganda taxminan g’ovaklikning 10 % miqdorida micillyar eritma qatlamga qo`yiladi, uning ketidan uni qatlam bo`yicha surib yurish uchun bufer eritmasi - polimerli eritma qo`yiladi va so`ngra suv kuchi bilan eritma suriladi. Natijada micellyar eritma qatlamdagi mavjud neftlarni o`zida eritib boraveradi. Ma`lum muddatdan so`ng oluvchi quduqlar yordamida micellyar eritma yuqoriga chiqariladi va undan neft' ajratib olinadi. Bu usul bilan ilgari ishlatib bo`lingan konlarni yana qayta jonlantirish imkoni tu g’ iladi. Buning uchun 0,1 mkm 2 dan ortiqroq o`tkazuvchanlikka ega bo`lgan terrigen kollektor tanlanadi. Albatta qatlamda mavjud qoldiq neftning miqdori 25-30 % dan kam bo`lmasligi lozim, chunki bu usul o`zini oqlamasligi mumkin. Qatlamdagi neftning qovushqoqligi 3-20 Mpa*s atrofida bo`lsa maqsadga muvofiqdir, qatlam harorati 70-90°C bo`lsa yaxshiroq. Hozirgi kunda keng qo`llanilayotganligining sababi usulning iqtisodiy jiqatdan ancha qimmatligidir. Bu usulni takomillashtirish ustida AQSH, Kanada, Angliya, Frantsiya, GFRda hamda Rossiyada tajriba ishlari olib borilmoqda. N е ftni ishq о rl а r yord а mid а siqib chiq а rish. T а rkibid а n е ftli kisl о t а l а r m а vjud bo’lg а n n е ftl а rni kuchsiz ishq о rli Suv bil а n siqib chiq а rish, ul а rni k а tt а suv bil а n siqib chiq а rishd а n ko’r а 10-15 % ko’pr о k s а m а r а b е r а di. Q а tl а mg а ishq о rni h а yd а sh n а tij а sid а n е ftb е ruvch а nlikning о rtishi ishq о rni ishl а tishning d а stl а bki

d а vrid а qo’ll а ng а nd а h а m ishl а tish j а r а yonining ох irgi b о sqichid а qo’ll а ng а nd а h а m kuz а til а di. N е ftl а rni ishq о rli eritm а bil а n siqib chiq а rish j а r а yonid а ishq о rli eritm а n е ft pl е nk а l а ri bil а n k о ll е kt о r g’ о v а kl а rid а gi n е ft pl е nk а l а ri bil а n o’z а r о t а ’sirg а kirishg а nligi n а tij а sid а q а tl а md а yuq о ri disp е rs eritm а si h о sil bo’l а di. G а zd а n h о li bo’lg а n q а tl а m n е ftg а ishq о rli eritm а t а ’sir qilg а nd а n е ftli kisl о t а l а ri m а vjud bo’lg а n n е ftl а rd а ishq о r n е ft о r а sid а gi sirt t а r а ngligi а nch а gin а k а m а yadi. Chun о nchi NaOH ning 0,01-0,1% eritm а si bil а n q а tl а mg а t а ’sir qiling а nd а uning n е ftb е ruvch а nligi а nch а о rtg а nligi kuz а til а di. Eritm а ning k о ns е ntr а siyasi о shirilg а nd а n und а n о ling а n s а m а r а d е yarlik s е zil а rsiz bo’lg а n edi. Ishq о r bil а n n е ft о r а sid а gi sirt t а r а ngligining k е skin k а m а yishi n е ft t о mchil а rining g’ о v а kl а r о r а sid а n h а r а k а tini о s о nl а shtir а di. Shuning n а tij а sid а q а tl а mning h а yd а l а yotg а n Suv bil а n q а mr а b о linish d а r а j а si о rt а di. Bu h о dis а turli-tum а n k о ll е kt о rl а rg а h а m t аа luqlidir. Bu h о l а td а о ling а n qo’shimch а n е ft miqd о ri emul’siya ko’rs а tgichl а rig а b о g’liq bo’lib, u а lb а tt а q о ldiq n е ftning t а qsiml а nish h а r а kt е rid а n k е lib chiq а di. Shund а y qilib ishq о rli Suv h а yd а sh j а r а yonid а q а tl а md а Yuq о ri disp е rsli emul’siya v а li h о sil qilinib, n а tij а d а n е ftb е ruvch а nlikning о rtishig а о lib k е l а di. Yan а shuni e’tir о f etish l о zimki, o’tkir n а triy ishq о rg а ko’rs а tilg а n s а m а r а d а n t а shq а ri k о ll е kt о rning v а ung а shimilg а n suyuqlikning хо ss а l а rini ya х shil а shg а yord а m b е r а di, chunki u o’z а r о mun о s а b а t n а tij а sid а h о sil bo’lg а n о rtiqch а m о dd а l а rni o’zid а eritish х ususiyatig а eg а dir. Ishq о rli suv h а yd а sh j а r а yonid а suyuqlikning qo’ll а sh d а r а j а si (yuvuvch а nlik d а r а j а si) о rtishi his о big а yuq о ri n е ftb е ruvch а nlikk а erishil а di. Ko’pchilik kimyoviy r еа g е ntl а r, shu juml а d а n ishq о r h а m q а tl а md а gi gidr о f о b sh а r о itg а tushg а nd а n so’ng uni gidr о fil sh а r о itig а а yl а ntir а di, gidr о f о b q а tl а mning ho’ll а nishlik d а r а j а sining o’zg а rishi ishq о rli Suv h а yd а shd а sirt t а r а nglik ko’rs а tgichi p а st bo’lg а nligi tuf а yli t о g’ jinsl а rig а Yopishg а n n е ft t о mchil а rini yuvib chiq а rishg а yord а m b е r а di.

Q а tl а m sh а r о itid а emul’siyaning h о sil bo’lishi und а gi fil’tr а si о n q а rshilikl а rni k а m а yishig а о lib k е l а di v а n а tij а d а emul’siya q а tl а m b а g’rid а gi kichik q а tl а mch а l а rg а h а m t а ’sir qilish v а ul а rd а n h а m n е ftni siqib chiq а rish imk о nini b е r а di. N а tij а d а q а tl а mning q а mr а lish j а r а yoni о rt а di v а n е ftb е ruvch а nlik о rt а di. Ishq о rli suv h а yd а sh j а r а yonid а ishq о rli m е t а ll а r t о g’ jinsl а ri bil а n r еа ksiyag а kirishib o’z ishq о rlik d а r а j а sini n е ytr а ll а sh imk о niyatig а h а m eg а dir. Ishq о rli suv h а yd а shning s а m а r а d о rligig а ko’p о mill а r t а ’sir ko’rs а t а di, juml а d а n ko’p v а l е ntli i о nl а r erim а ydig а n q о ldiq h о sil qilishi mumkin, bu а lb а tt а ishq о r eritm а si k о ns е ntr а siyasi s а m а r а sini p а s а ytir а di. Bu h о l а td а а ks а riyat C а v а Mg ning musb а t i о ni t а ’sir k а tt а dir. Eritm а d а gi C а QQ >0,025 mg/l bo’lg а n h о l а td а sirt t а r а ngligi p а s а ym а ydi. Suv t а rkibid а о sh tuzining NaCl m а vjudligi ishq о rning minim а l k о ns е ntr а siyasining p а s а yishig а а nch а gin а t а ’sir qilishi mumkin, n а tij а d а l о zim bo’lg а n sirt t а r а nglikk а erishib bo’lm а ydi. Chun о nchi 2,2 mgg’l miqd о rd а gi о sh tuzi ishq о rning eng k а m k о ns е ntr а siyasini 10 m а rt а p а s а ytirishi mumkin. M а hsuld о r q а tl а ml а r t а rkibid а gill а rning m а vjudligi h а m ishq о rli Suv h а yd а sh j а r а yoni s а m а r а d о rligini а nch а p а s а ytir а di. А ks а riyat h о ll а rd а о luvchi quduql а r tubid а tuzl а rning cho’kindi sif а tid а h о sil bo’lish h о ll а ri kuz а til а di. Q а tl а mg а ishq о rli t а ’sir qilishning bir n е ch а turl а ri m а vjud. Shul а rd а n eng s а m а r а lisi h а yd а l а yotg а n suvni kimyoviy r еа g е ntl а r bil а n ishl а shdir. Suvg а ishq о r qo’shish bil а n sirt а ktiv m о dd а l а r h о sil qilish mumkin v а ul а r suyuqlikning k а pillyar f ао lligini о shir а di. Q а tl а mg а ishq о rl а r h а yd а sh sirt а ktiv m о dd а l а r h а yd а shd а n а rz о n v а s а m а r а lir о kdir. N е ftni k а rb о n а t а ngidrid v а k а rb о nl а shg а n suv bil а n ха yd а sh . Q а tl а mg а k а rb о n а t а ngidrid ха yd а sh n е ftb е ruvch а nlikni о shirishning eng s а m а r а li usull а rid а ndir. K а rb о n а t а ngidridni q а tl а mg а h а yd а sh n а tij а sid а n е ft chik а rishd а Yuq о ri n а tij а l а rg а erishm о q mumkin v а eng mu х imi bu usulning а rz о nligidir. C О 2 ning n е ft q а tl а mig а h а yd а lishi q а tl а m sh а r о itid а gi suyuqlikl а rning q о vushq о qligini k е skin k а m а ytir а di. Chun о nchi C О 2 ning n е ftd а erishi uning q о vushq о qligini 10-500 % о r а sid а k а m а ytirishi mumkin, q а tl а m h а r о r а ti v а

b о simig а h а m t а ’sir qil а di. N е ft t а rkibid а C О 2 ning erishi uning h а jmiy k о effisi е ntini 50 % о shirishi mumkin. N е ft h а jmining о rtishi n е ft bil а n b а nd bo’lg а n g’ о v а kl а r h а jmini h а m о shir а di v а ul а rd а gi h а r а k а tg а f о yd а li t а ’sir ko’rs а t а di. N е ft q о vushq о qligining k а m а yishi uning h а r а k а tini о s о nl а shtir а di, n а tij а d а n е ftni siqib chiq а ruvchi suyuqlik kisl о t а k а m а yadi. C О 2 ning q а tl а m suvid а erkin (Ya х shi) erishi n а tij а sid а suvning q о vushq о qligi о rtib, n е ftning Suvg а nisb а t а n h а r а k а tl а nishi о rt а di. C О 2 q а tl а md а n е ft v а suv o’rt а sid а gi sirt t а r а ngligini k а m а ytir а di. Yuq о rid а t а ’rif qiling а n х ususiyatl а r t а vsiya qiling а n usulning s а m а r а d о rligid а n d а l о l а t b е r а di. L е kin C О 2 ni q а tl а mg а h а yd а shning bir k а tt а k а mchiligi b о r, u h а m bo’ls а Suvd а erig а n g а z k а tt а h а r а k а tch а nlikk а eg а bo’lg а nligi uchun а ks а riyat siqib chiq а ruvchi а g е ntni yorib chiqishi mumkin v а mo’lj а ld а gi ishg а ziyon е tk а z а di. N е ftni k а rb о n а t а ngidrit bil а n siqib chiq а rish q а tl а mni q а mr а shning yuq о ri ko’rs а tgichi bil а n а jr а l а di, h а md а siqib chiq а rish х ususiyatining yuq о riligi bil а n а h а miyatg а m о lik. K а rb о n а t а ngidritning suvd а v а n е ftd а ya х shi erishi eng ya х shi х ususiyat bo’lib, n е ftni siqib chiq а rishg а eng qul а y sh а r о it yar а t а di. G а zning bu х ususiyati n е ft t о mchil а rini g’ о v а k о r а sid а n yuvib chiqishg а v а n а tij а d а ko’pr о q n е ftb е ruvch а nlikk а erishuvg а о lib k е l а di, g’ о v а kli sh а r о itni yuviluvch а nligini о shir а di v а Shul а r n а tij а sid а q а tl а md а n siqib chiq а ril а dig а n n е ft miqd о ri о rt а di. C О 2 ning n е ftd а eruvch а nligi h а r о r а t v а b о simg а b о g’liq bo’lishi mumkin. Chun о nchi, n е ftning bir h а jmid а C О 2 ning yuzl а b h а jmi erishi mumkin. B о shq а sh а r о itl а ri bir х il bo’lg а n h о ld а C О 2 C 5 -C 7 n е ftl а rid а jud а Ya х shi eriydi, sm о l а m а zutl а ri ko’p n е ftl а rd а uning erishi а nch а yom о nl а sh а di. H а r о r а tning о shuvi b о sim o’zg а rm а g а n h о ld а C О 2 ning n е ftd а erishini k а m а ytir а di. C О 2 q а tl а m Suvl а rid а Ya х shi eriydi, l е kin bu х ususiyat bir о z Ch е g а r а l а ng а ndir.

Bung а а lb а tt а h а r о r а t b о sim v а Suvning t а ’siri ko’rs а t а di. Min е r а liz а siya v а h а r о r а t o’zg а rm а g а n h о ld а b о sim о rtishi bil а n uning Suvd а erishligi о rt а di. Min е r а liz а siya v а b о sim o’zg а rm а g а n h о ld а h а r о r а tning о rtishi bil а n S О 2 ning Suvd а erishi bir х il bo’lm а ydi. H а r о r а t v а b о sim o’zg а rm а g а n h о ld а Suvning min е r а liz а siyasi о rtishi bil а n und а S О 2 ning erishi p а s а yadi. C О 2 ning Suvd а gi eritm а si k а rb о n а tl а r bil а n r еа ksiyag а kirishib, ul а rni erit а di n а tij а d а k о ll е kt о rning o’tk а zuvch а nligi о rt а di, n а tij а d а h а yd о vchi quduql а rning q а bul qiluvch а n-lik х ususiyati о rt а di. N е ftd а C О 2 ning erishi n а tij а sid а n е ftning q о vushq о q-ligi h а r о r а t, b о sim sh а r о itid а 2-150 m а rt а g а ch а k а m а yishi mumkin. Bu х ususiyat quyuq n е ftl а rd а Ya х shir о q s е zil а di. Shund а y qilib C О 2 n е ft, Suv v а t о g’ jinsl а ri (k о ll е kt о r) bil а n mun о s а b а tg а kirishg а nd а ul а rning fizik а -kimyoviy х ususiyatl а rini o’zg а rtirish q о biliyatig а eg а dir. N е ft b е ruvch а nlik k о effisi е ntini о shirish m а qs а did а quyid а gi ishl а rni а m а lg а о shirish mumkin: - C О 2 ni q а tl а mg а h а yd а b uning (h о shiyasini h о sil qilish yoki Suv bil а n g а lm а - g а l h а yd а b, Suv v а C О 2 о t о r о chk а si h о shiyasini) h о sil qilish mumkin. - g а zsim о n C О 2 h о shiyasini h о sil qilish, - k а rb о nl а shg а n Suv h а yd а sh (k а rb о nl а shg а n Suv-t а rkibid а 3-5 % S О 2 m а vjud bo’lg а n Suvdir). Q а tl а mg а C О 2 ni h а yd а sh uchun und а gi h а r о r а t, b о sim v а q а tl а mning n е ftg а to’ying а nlik d а r а j а sini bilish l о zim bo’l а di. M а ’lumki, C О 2 = 31 0 C d а v а 4-7 Mp а b о sim о stid а suyuqlikk а а yl а n а di. А g а r q а tl а m suyuq C О 2 f ао liyat ko’rs а tishini ist а s а k b о sim ko’rs а tg а nimiz d е k, h а r о r а t es а =31 0 C d а n о rtiq bo’lm а sligi k е r а k. Q а tl а mning n е ftg а to’ying а nlik d а r а j а si 30-40 % d а n k а m bo’lm а sligi t а q о z о qilin а di. M а ’lumki, а s а riyat n е ft uyuml а rning h а r о r а ti =31 0 C d а n yuq о ridir. Shunnng uchun C О 2 ning g а z h о l а td а q а tl а md а f ао liyat ko’rs а tishni ko’zd а tutish m а qs а dg а muv о fiqdir.

C О 2 ni q а tl а mg а h а yd а sh t ех n о l о giyasi o’zig а хо s bo’lib, und а h а yd о vchi quduql а r k а rb о n а t а ngidritning t а qsiml а nish punkti, ugl е kisl о t а n а s о s st а nsiyasining bl о k k о ll е kt о ri, ist е ’m о lchining b о g’l а nish bo’l а gi v а m а vjud suv h а yd а sh tizimi st а nsiyasi, suv bil а n t а ’minl а nishning I ko’t а rilish st а nsiyasi, t о z а l а gich insh оо tl а ri, b о sh n а s о s st а nsiyasi (II ko’t а rgich), buf е r idishl а ri, bo’l а kli k о mpr е ss о r n а s о s st а nsiyasi v а t а qsiml о vchi j о y.U yoki bu v а ri а ntni t а nl а sh v а ishg а tushirish k о nning k о nkr е t sh а r о itl а ri v а ko’rs а tgichl а rid а n k е lib chiqq а n h о ld а t а nl а n а di v а qo’ll а n а di. Issiqlik usullari, ularning tasnifi va qo’llanish sharoitlari Issiqlik-fizika usullari bunda asosan issiqlik yuqoridan qatlamga issiq suv yoki bug’ yordamida olib kelinadi Neftni bug’ bilan siqib chiqarish - yuqori qovushqoqlikka ega bo`lgan (40- 50 MPa*s dan ortiq) va oddiy suv haydash usullari bilan chiqarib bo`lmaydigan neftlarda qo`llaniladi. Bu usul birinchi marta o`tmishdagi Sovet Ittifoqida tavsiya etilgan va amalda sinab ko`rilgan bo`lib, unda qatlam hajmining 20-30 % miqdorida bug’ xaydalib, ketishidan suv yordamida qatlam bo`yicha surilishi ta`minlanadi. Bu usulning qo`llanishi oxirgi neft' beruvchanlikni 0,4-0,6 ga chiqarishga erishuviga olib keladi. Usulning asosiy ta`sir kuchi shundaki, u neftning qovushqoqligini keskin kamaytiradi, shunda asosan neft' tarkibidagi parafin va asfal'tenlar erib neft' harakati osonlashadi. Bunday usul qatlam o`tkazuvchanlik xususiyati 0,5 mkm 2 dan yuqori bo`lganda hamda aksariyat g’ovakli tog’ jinslarida (g’ovakligi 0,2) yaxshi natijalar beradi. Qatlamga yuboriladigan issiqlikning ko`p qismi quduq tanasida yo`qolib ketmasligi uchun bu usul qo`llanadigan qatlamning er ostidagi chuqurligi 1000 m dan oshmasligi maqsadga muvofiqdir, qatlamning qalinligi esa 10-40 m atrofida bo`lsa yaxshiroq, bundan kam bo`lgan hollarda issiqlikning yo`qolishi ko`payib, usulning natijasi susayadi. Yana shuni qayd etish lozimki, bu usulni qatlamning neftga shimilganlik koeffitsienti yuqori ko`rsatkichga ega bo`lgan qollarda qo`llash tavsiya etshgadi.

Undan tashqari gillik ko`p bo`lgan qollarda uning issiq bug’dan bo`kishi va g’ovaklik ham o`tkazuvchanlikni keskin kamaytirish mumkinligini inobatga olib, bunday usulni tanlashda qatlamning gilligi 10 % dan kam bo`lgan holatlar tavsiya etiladi. Agar qatlam bir xil jinslardan tashkil topgan bo`ls а juda maqsadga muvofiq bo`ladi va yaxshi natija olinadi. Boshqa hollarda natijaning ko`rsatkichi unchalik bo`lmasligi mumkin. quduqlarning orasi 200-300m bo`lganda bu usulning natijasi yaxshi bo`ladi. Neftni issiq suv bilan siqib chiqarish - bu usul aksariyat ma`lum bir haroratda qatlamda parafin o`tirib qolishi mumkin bo`lgan sharoitda qo`llanadi. Bunda albatta qatlamga haydaladigan suvning harorati qatlam haroratidan yuqori bo`lishi va o`sha o`tirgan parafinlarni eritib, neftning harakat yo`lini ochishi darkor. Bu usulning foydasi bug’ haydaganligidan ancha kam, undan tashqari yaxshi natija olish uchun qatlam g’ovakligi hajmidan 3-4 marta ortiq hajmda issiq suv haydash lozim bo`ladi. Qatlamda bu usulni tatbiq etish sharoitlari avvalgi usuldagi sharoitlarga mos keladi. Termokimyoviy usullar - neftning qatlam sharoitida "yonishi" tufayli paydo bo`ladigan qo`shimch а quvvatdan foydalanishga asoslangan. Bu usulning ikki xil ko`rinishi mavjud. Birinchisi "quruq" yonish deb ataladi. Bunda quduq tubiga havo yuborilib, uning bag’ridan neft' yoqiladi va havo doimiy ravishda quduqqa yuborib turishi natijasida yonish ma`lum yo`nalish bo`yicha bir front bo`ylab davom etaveradi va shunday qilib neftni olishi lozim bo`lgan quduqlar tomon harakat bo`laveradi. Buni doimo uzluksiz davom ettirish uchun ko`p miqdorda havo haydash lozim bo`ladi. Ikkinchi usul namlik sharoitida yonish deb ataladi. Bunda qatlamga havo bilan birga ma`lum nisbatda suv yuboriladi. Bunda yonish jarayoni sodir bo`ladigan zonaning oldida issiq suv harakatga keltiriladi. Bu usulda havoning ishlatilish miqyosi ham ancha kamayadi hamda issiq suv o`zining yuvuvchanlik vа erituvchanlik xususiyatlari bilan jarayoning foydasini oshiradi. Bu usullarning samaradorligini oshirish uchun ularning qo`llanishi chuqurligi 1500-2000m dan ortmasligi, qatlamning o`tkazuvchanliga 0,1 mkm 2 dan kam bo`lmasligi va

qo`llanishi lozim bo`lgan qatlamning neftga shimilganlik darajasi 30-35 % dan kam bo`lmasligi taqozo etiladi. Neftning qovushqoqligi har qancha bo`lishi mumkin (10-1000 MPa*s va undan ortiq). Qatlamning qalinligi 3-4m dan kam bo`lmasligi lozim, ba`zi mutaxassislarning fikricha, o`rtachа o`tkazuvchanlik mavjud bo`lgan sharoitida uning qo`llanishi 70-80m gacha muvaffaqiyatli bo`lishi mumkin. Shuni e`tiborga olish kerakki yonish tufayli uning ta`sirida oz o`tkazuvchanlikka ega qatlamchalar ham undan ta`sirlanishi va yaxshi natijalar berishi mumkin. Yonish tufayli 700°C va undan ortiq harorat hosil bo`lishini inobatga olib, uni faqat terrigen kollektorlarda qo`llash tavsiya etiladi, chunki karbonatlar bu haroratda parchalanish va o`z tuzilishini keskin o`zgartirishi mumkin. Namlik bilan olib borilgan yoqishda harorat 400 -500° C va hatto 200-300°C orasida bo`lishi mumkin. Bu usulni karbonat tog’ jinslarida qo`llasa bo`ladi. Bu usulni har qanday quduqlar joylashishi sharoitida qo`llayverish mumkin, namli yonish sharoitida kattagina masofani qamrab olganda, demak har bir quduqqa 16-20 ga to`g’ri kelganda ham foydali bo`ladi. Aralashuvchi siqib chiqarish usullari - bularga neftni siqib chiqarish jarayonida CO 2 suyultirilgan uglevodorod gazi (asosan, propan bilan), metanning C 2 -C 6 komponentlari boyitilgan aralashmasi hamda quruq gaz bilan (asosan metan) aralashishi natijasida hosil bo`ladigai sharoitdan foydalanish ko`zda tutiladi. Yuqorida sanalgan har bir usul o`z sharoitlariga ega bo`lib, u qatlamdagi suyuqliklarning fazali holatiga bog’liq bo`lgan sharoitlarga bog’liq. Quruq gazning neft' bilan aralashish holati yuqori bosim ostida sodir bo`lishi mumkinligini inobatga olib, u usulni qatlam bosimi 20 MPa dan ortiq sharoitda qo`llash tavsiya etiladi. Boyitilgan gaz bilan aralashish 10-20 MPa sharoitda sodir bo`lishi mumkin, suyultirilgan gaz va karbonat angidridni qo`llash 8-14 MPa sharoitda bajarilishi mumkin. Demak, bu usullarni 1000-1200m va undan ortiq chuqurlikda joylashgan qatlamlarga tatbiq etaversa bo`ladi. Bu usullarni qo`llagan vaqtimizda qatlamdagi neftning qovushqoqligi anchagina kam bo`lganligi (5MPa*s gacha) va uning qalinligi ham kichikroq bo`lganda (10 -15m dan kam)

maqsadga muvofiq bo`lib, yaxshi natija kutsa bo`ladi. Bu usullarni iloji boricha o`tkazuvchanlik past bo`lgan qatlamlarda qo`llash maqsadga muvofiqdir, chunki boshqa hamma sharoitlari o`xshash bo`lib, o`tkazuvchanligi o`rtacha bo’lgan qatlamlarda suv haydash usuli ham yaxshi natija beraveradi. Suyultirilgan gaz usulini qo`llagan vaqtimizda qatlam harorati 96-97°C dan ortmasligi lozim, chunki undan ortiq haroratda suyultirilgan gaz bug’lanib, ko`zlangan natijani bermasligi mumkin. Boshqa usullarni qo`llashda harorat tufayli chegara mavjud emas. Boyitilgan gaz bilan neftni yuqori bosim ostida siqib chiqaradigan bo`lsak, neftga to`yinganlik 60-70 % dan kam bo`lmasligi maqsadga muvofiq.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. B .С. Бойко «Разработка и эксплуатация нефтяных месторождений», Москва, Недра, 1990г. 2. Разработка и эксплуатация нефтян ых , газо вых и газоконденсатн ы х месторождений. Под редак. Гиматудинова Ш.К.- М: Недра , 1988.

Похожие

Konni ishlatishni loyihalashtirish uchun dastlabki ma’lumotlarni tayorlash

Neft va gaz uyumlarini ōrganish usullari

Mahsuldor qatlamlarni ochish va sinash

Neft va gazni qayta ishlash korxonalarining jihozlarini sinflash hamda hisoblash usullari

Neft xomashyosi pirolizi