Pirometallurgik usul - Горное дело - Рефераты

Pirometallurgik usul

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1389 KB

Pirometallurgik usul Reja: 1. Gidrometallurgik usul 2. Kumush ajratib olish 3. Po‘lat ajratib olish 4. Cho‘yan ajratib olish

Agarda rudalarda mis va nikel yig‘indisi 4–5 foizdan ko‘p bo‘lsa,bu boy xomashyo hisoblanib, bevosita eritishga yuboriladi. Kambag‘al rudalar magnit usuli yoki flotatsiya yo‘li bilan boyitiladi.Ruda va konsentratlar bir xil minerallarga ega, shuning uchun ularga o‘xshash texnologik jarayonlar qo‘llanishi mumkin. Qizdirish davrida suyuq holatiga o‘tishdan oldin, 400– 600 ° С larda xalkopirit va nikelli minerallari parchalanadi: 2CuFe S 2 = Cu 2 S + 2FeS + 0,5S 2 3(NiS · FeS) = Ni 3 S 2 + 3FeS + 0,5S 2 Fe 7 S 8 = 7 FeS + 0,5 S 2 (4.3) (4.4) (4.5) Murakkab birikmalarning aralashmasi oddiy sulfidlarga aylanadi: Ni 3 S 2 va FeS.

Bo‘sh jins moddalardan va qo‘shimcha beriladigan flyuslardan paydo bo‘ladigan shlak fazasini hosil qiladi. Oddiy sulfidlar bir-birida cheksiz eriydi va shteyn qatlamini tashkil qiladi. Eritilgan shteynni konverterda qayta ishlanadi. Jarayonga temirni shlak holatiga o‘tkazish uchun flyus qo‘shimcha yuklanadi. Olingankonverter shlaki qaytadan eritish pechiga yuboriladi. Konverter jarayonining asosiy mahsuloti mis-nikel faynshteyni tarkibida 1–3 % Fe bo‘lgan mis-nikel qotishmasidan iborat va bu mahsulot oq mis nikel shteyni deb nomlanadi. Konvertreda havoni puflash davrida kobalt qisman temir bilan birga, shlakga o‘tadi. Nodir metallar to‘liq oq shteynda to‘planadi. Mis-nikel shteynlaridan erkin metallarni ajratib olishning bir necha usullari bor. Asosiy metallar bilan birga nodir metallar, selen va tellur ham ajratib olinadi. Gidrometallurgik usul Bu usul bo‘yicha, yanchilgan ruda yoki boyitmani avtoklavda 7·10 Pa ortiqcha bosim ostida ammiak bilan qayta ishlandi. Mis, nikel va kobalt kompleks ammiak tuzlari shaklida eritmaga o‘tadi.

NiS + 2O 2 + n NH 3 = Ni (NH 3 ) n SO 4 . (4.6) Avtoklavdagi harorat 77–80 °C tashkil qiladi. Boyitmadagi oltingugurt S 2 O 3 2– , S 3 O 62– , va SO 4 2– , shakllarga oksidlanadi, temir esa sulfat yoki gidrooksid turida cho‘kmaga o‘tadi. Filtrlangan eritma qaynatiladi va mis cho‘ktiriladi:Cu 2+ + 2S 2 O 3 2– = CuS + SO 4 2– + S + SO 2 . (4.7) Undan keyin nikel va kobalti bor eritma avtoklavda vodorod bilan qayta ishlanib, metallar erkin holatda olinadi. Jarayonning texnologik sharoitlari: bosim 15 · 10 Pa, harorati 175–225 °C. Oldin nikel cho‘kadi:

(NH 3 ) SO 4 + H 2 = Ni + (NH 4 ) 2 SO 4 . Eritma filtrlangandan keyin xuddi shunday kobalt ham cho‘kmaga o‘tqaziladi. Mahsulot kukun shaklda bo‘lib, tarkibida 98,6 % CO va 0,14 % Ni bo‘ladi. Gidrometallurgik usul bilan 20–25 % nikel olinadi.

Oltin ajratib olish Kimyoviy inertligi tufayli oltin rudalarda, asosan, tug‘ma metal holida uchraydi. Sof oltin zarralarining kimyoviy tarkibi keng chegarada o‘zgarib turadi, lekin hamisha miqdor jihatdan oltin ustun turadi. Sof oltinda tipik qo‘shimchalar – kumush, mis, temir, oz miqdorda margimush, tellur, selen va boshqa elementlar uchraydi. Sof metall zarralaridagi oltinning miqdori 75– 90 %, undan tash qari kumush 1–10 %, temir va mis 1 foizgacha. Kimyoviy birikma hisoblanuvchi oltinning minerallaridan biri telluridlardir. Oltin telluridlarda quyidagi birikmalar holatida uchraydi: AuAgTe 4 – silvinit; AuAgTe 2 – krennerit; Au 3 AgTe 2 – pettsit. Oltinning asosiy minerallari va ulardagi oltinning miqdori 4.1- jadvalda keltirilgan: 4.1-jadval Oltinning asosiy minerallari

Oltinning minerallari Tug‘ma oltin Elektrum Kyustelit Telluridlar: kalaverit pettsit silvinit Antimonitlar: aurostibit Oltinning miqdori, % 90–100 70–90 30–70 43,6 25,4 24,2 46,4

Oltinning ma’lum minerallaridan sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgani tug‘ma oltindir, qolgan minerallar esa kam uchraydi. Rudalarda sof oltin ma’lum shaklga ega bo‘lmagan xilma-xil ko‘rinishda uchrashi mumkin (ilgaksimon, sim, donasimon, tangasimon). Sof oltin zarralarining o‘lchami keng chegarada o‘zgarib, mikro skop ostida ko‘rinadigan juda kichik zarrachalardan tortib, 10–100 kg li gigant yombi holida ham uchrashi mumkin. Oltin zarralarining kattaligi uning eng asosiy texnologik xossa laridan biri hisoblanadi, chunki unga asoslanib, oltinni rudalardan ajratib olishda qaysi bir texnologik jarayonlarini tanlanadi. Oltinning kattalik o‘lchamlari quyidagi ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi: yirik oltin +70 mkm, mayda oltin –70 mkm, mayin zarrachali oltin – 1 mkm Tarkibida oltin mavjud rudalarni qayta ishlashning texnologik sxemasi xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Qaysi bir sxemani tanlash juda ko‘p omillarga bog‘liq, ularning asosiylari: rudadagi oltinning tavsifi, rudanning dastlabki kattaligi, rudaning moddiy tarkibi, rudada oltindan tashqari qimmatbaho komponentlarning mavjudligi, qayta ishlash texnologiyasini murakkablashtiruvchi komponentlarning mavjudligi va h.k. Rudadan oltinni ajratib olishning texnologik jarayonlariga tayyorlov (maydalash, yanchish), boyitish (gravitatsion boyitish, flotatsion boyitish) va metallurgik jarayonlar (amalgamatsiya, sianlash, sorbsion tanlab eritish, desorbsiya, rux kukini bilan cho‘ktirish (sementatsiya), elektrcho‘ktirish) kiradi.Tanlangan texnologik sxema oltinni rudadan yuqori darajada ajratib olishni, xomashyoni kompleks ravishda ishlatilishini, moddiy,energetik va mehnat resurslarining kam miqdorda sarflanishini, sanoat chiqindilari bilan atrof- muhitni eng kam miqdorda ifloslantirishini ta’minlash kerak. Oltin saralash korxonalarning oxirgi mahsuloti xomaki oltin yoki oltinga boy cho‘kma hisoblanadi. Bu mahsulotlarning keyingi qayta ishlanishi maxsus affinaj zavodlarida yuqori tozalikdagi oltin olish bilan amalga oshiriladi. Oltinni rudalardan turli usullarda ajratib olish texnologik sxemalari 4.1-chizmada keltirilgan.

4.1-chizma. Oltin tarkibli rudalarni qayta ishlash sxemalar: a) sianlash va oltinni eritmalardan rux bilan cho‘ktirish; b) oltinni rudadan flotatsion-sorbsion uslda ajratib olish; d) oltinni rudadan sorbsion tanlab eritish uslida ajratib olish.

Kumush ajratib olish Oltin singari kumush ham tabiatda sof, ya’ni tug‘ma kumush metall holida uchraydi. Ammo oltindan farqli, kumush kimyoviy birikmalar hosil qilib, minerallar tashkil etadi. U oltingugurt birikmalari tashkil etib sulfidli rudalar tarkibida qatnashadi, yoki mayday – dis pers zarralar sifatida tarkib topadi. Kumushning sirti malum darajada kislorodli parda va oksidli parda bilan qoplanadi. Kumushning minerallaridan quyidagi birikmalar mavjud: 1. Kerargirit AgCl minerali oksidlangan rudalarda uchraydi. 2. Argentit yoki kumush yaltirog‘i – AgS sulfidli rudalarda uch raydi, kupincha tarkibida Su 2 S bo‘ladi. 3. Getit Ag 2 Te minerali gidrotermal konlarida uchraydi. 4. Surma-kumush, margimush-kumush sulfidli minerallari: stefa nit 5Ag 2 S Ч Sb 2 S, pirargerit 3Ag 2 S Ч As 2 S 3 , diskrazit As 3 Sb 2 polimetall rudalarda ko‘p tarqalgan. 5. Polibazit 9(Ag,Cu) 2 Ч (Sb, As) 2 S va kumush tarkibli tetraedrat 3(Cu, Ag) 2 S Ч Sb 2 S 3 . 6. Argentoyarazit AgFe 3 (OH) 6 (SO 4 ) 2 – temir tug‘ma (jeleznie shlyapi) toshida bo‘ladi. Kumush oltin bilan birga gidrometallurgik usulda va faqatgina affinaj jarayonida bir-biridan ajratib olinadi. Po‘lat ajratib olish Po‘latlar ishlab chiqarish usuli bo‘yicha quyidagicha tasniflanadi: 1) ishlatiladigan agregatning turiga qarab: – konverter (o‘z navbatida kislorodli-konverter);

– bessemer (bessemer konverterida erigan cho‘yanning ortiqcha uglerodini havo yordamida kuydirib po‘latga aylantirish); – tomason; – marten; – elektropo‘lat; – elektroshlakni qayta eritish po‘latiga va boshqalarga bo‘linadi. 2) ishlatilish texnologiyasi bo‘yicha: – asosiy va nordon martenli; – asosli va nordon elektropo‘lat; – vakuumda sintetik shlaklar ishtirokida inert gazlar bilan puflab ishlov berilgan va boshqa po‘latlarga bo‘linadi. 3) holati bo‘yicha: – qattiq holdagi (gubchaga o‘xshash, g‘ovak-g‘ovak temir – bevosita tiklash natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar); – elektrolitik holdagi (tarkibida temir bo‘lgan materiallarini elek troliz qilishdan hosil bo‘lgan mahsulotlar); – kukunsimon holdagi (suyuq po‘latni mayda zarralarga aylan tirish, changlatish jarayonidan hosil bo‘lgan mahsulotlar), – xamirsimon holdagi («Aston-Bayers» jarayonidan, pudling, krichli va boshqa jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar), – suyuq, quyilgan holdagi (konverter, marten va boshqa shunga o‘xshash jarayonlarning mahsulotlari). O‘zbekistonda po‘lat ikkilamchi xomashyodan ishlab chiqariladi. Legirlangan metallarning qirindilari – ikkilamchi po‘lat olish xomashyolaridan biri hisoblanadi. Legirlangan metallarning qirindilari – legirlangan po‘lat va qotishmalarni olish uchun eng qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. Shixta tarkibida legirlangan metallar qirindilarini ishlatish ferro qotishmalar va boshqa legirlangan metallarni iqtisod qilishga olib keladi.

Qirindilar – legirlangan temir-tersak resurslarining 40 foizini tashkil qiladi, hamda ratsional va to‘la foydalanish kerak bo‘lgan juda ko‘p miqdorda legirlaydigan elementlarni o‘zida mujassam qilgan.Legirlangan qirindilar va legirlangan metallarning turli xil chiqindilaridan – legirlangan shixta quymalari (LShQ) tayyorlanadi. Bu legirlangan shixta quymalar elektro po‘lat eritish sexlarida eritiladi. LShQga ishlov berish uskunalariga quyidagilar kiradi: yoyli elektropechlar, kovshlar, turli xil konveyerlar. Pechlar maxsus fundamentlarga o‘rnatiladi. Pechlarda elektrodlar elektromashina regulyatorlari yordamida avtomatik boshqariladi. Buning uchun usti maxsus moslama bilan ko‘tariladi va yon tomonga olinadi. Elektropechlardan metall maxsus teshiklardan cho‘michlar (kovsh)ga tarnov (jelob) orqali oqiziladi. Cho‘michlarning sig‘imi unga solinadigan shlakni miqdoriga qarab o‘lchanadi.Eritish uchun mo‘ljallangan qirindilar laboratoriyada kimyoviy tarkibi tekshiriladi. Guruhi va markasi aniqlangandan keyin, elektropechda eritishga jo‘natiladi.Elektropechlarda eritish 4 ta asosiy jarayonni o‘z ichiga oladi: 1) qirindilarni pechning pastki va yon qismlariga yuklash; 2) qirindilarni eritish va qo‘shimcha yuklash; 3) talab qilingan haroratga etkazish va shlakdagi qisman erigan legirlangan elementlarni tiklash; 4) metallni chiqarish va quyish

Cho‘yan ajratib olish Cho‘yan temir bilan uglerod qotishmasidir. Uglerodning miqdori odatda 2 foizdan 4 foizgacha bo‘ladi. Bundan tashqari cho‘yan tarkibida doimiy aralashmalar (kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor), ba’zi legirlovchi elementlar (xrom, nikel, aluminiy, vannadiy) bo‘ladi. Cho‘yan – mo‘rt qotishma. Cho‘yanning asosiy qismi (85 foizi) qayta eritilib, po‘lat olinadi, qolgan qismi quyma cho‘yan shaklida quyma olishda qo‘llaniladi. Cho‘yan va cho‘yandan yasalgan buyumlarning asosiy iste’mol chisi – kimyo, traktorsozlik, mashinasozlik, stanoksozlik, asbobsozlik va avtomobilsozlik sohalari. Lekin eng keng ishlatiladigan umumiy soha – mashinasozlikdagi alohida sohalarda cho‘yan va cho‘yandan yasalgan buyumlarga bo‘lgan talab turlicha: Cho‘yandan quyulgan qismlarning,

M a h s u l o t 1. Metall qirquvchi stanoklar 2. To‘qimachili k mashinalari 3. Prokatlangan trubinalar 4. Bug‘li trubinalar 5. Traktorlar 6. Ekskavatorlar 7. Yuk avtomobillari 8. Yengil avtomobillar mashinalarning butun og‘irligiga nisbatan ulushi, % 80 72 68 63 58 56 45 40

Cho‘yanning mashinasozlikda keng ishlatilishi, uning ko‘pgina qimmatli xususiyatlariga bog‘liqdir. Cho‘yanning ijobiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi: quyma olish texnologik jarayonining nisbatan oddiyligi, yaxshi quyuluvchanligi va ishqalanishni kamaytirish (antifriksion) xususiyati, eyilishga chidamliligi, davriy qovushqoqlik va toliqishdan mustahkamlik ko‘rsatkichlarining yuqori ligi, ishlov berishning osonligi, tebranishni yutish xususiyati, quyush ning nisbatan arzonligi. Hozirgi vaqtda cho‘yanni ikkilamchi eritish uchun turli xil eritish agregatlari qo‘llanilmoqda. Bu eritish agregatlarining tasnifi 4.2-chizmada keltirilgan. Ko‘rinib turibdiki, cho‘yanni asosiy qismi vagrankalarda eritiladi. Vagrankalar konstuksiyasini oddiyligi,ishlatishni qulayligi, turli xil markadagi cho‘yanlarni kerakli miqdorda olish mumkinligi; eritishni to‘xtovsizligi va boshqa bir qancha yutuqlari sababli cho‘yan ishlab chiqarishni asosiy agregati hisoblanadi. Bugungi kunga kelib, yirik mashinasozlik, stanoksozlik,asbobsozlik va boshqa korxonalarda ishlab chiqarish unumdorligi turli xil bo‘lgan cho‘yanni qayta eritadigan minglab vagrankalar o‘rnatilgan. Yuqori sifatli, mexanik xususiyatlari oshirilgan,strukturasi va oquvchanligi yaxshi bo‘lgan cho‘yan olishni asosiy omili cho‘yanni o‘ta qizdirishdir. Bunga 1480–1500 °C haroratda erishiladi va vagrankaga havo purkab yuborilishi kerak

Похожие

Rangli va qora metallarni ajratib olish

Kadmiy ajratib olish

Volfram ajratib olish

Rangli metall boyitmalarini kuydirish

Xomaki misni tozalash jarayonlari