Neft konlarini ishlatish texnologiyalari - Горное дело - Рефераты

Neft konlarini ishlatish texnologiyalari

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

447.2509765625 KB

Neft konlarini ishlatish texnologiyalari Reja: 1. Neft konlarini ishlatish jarayoning texnologik tushunch а 2. Loyihaviy ishlarni bajarilish ketma-ketligi va tarkibi 3. Nеft kоnlаrini ishlаtish tizimi to’g’risida tushuncha 4. Neft konlarini ishlatish tizimining tasnifi

Neft konlarini ishlatish jarayoning texnologik tushunch а О d а td а uyumni ishl а tish tizimi bir n е ch а v а ri а ntd а his о bl а b ko’ril а di. Bu v а ri а ntl а r uyumd а gi quduql а r s о ni v а ul а rning ishg а tushish k е tm а -k е tligi, ishl а sh r е jimi, q а tl а m b о simini s а ql а sh usulining qo’ll а nilishi v а ishl а tishning iqtis о diy ko’rs а tkichl а ri bil а n bir-birid а n f а rq qil а di. V а ri а nt ko’rs а tkichl а ri o’z а r о t а qq о sl а nib, uyumni ishl а tishning о qil о n а tizimi t а nl а n а diki, bu tizim quyid а gi о mill а r bil а n b е lgil а n а di : 1. Quduql а r о r а sid а o’z а r о eng r а st t а ’sir d а r а j а si. Y е r о sti gidr а vlik а si q о nunl а rid а n m а ’lumki, quduql а r о r а sid а gi m а s о f а k е ng а yg а n s а ri, ul а rning o’z а r о t а ’siri r а s а yadi v а quduq tubi b о siml а ri t е ngligi sh а r о itid а ul а rd а n о lin а dig а n m а hsul о t miqd о ri о sh а di. Bund а ха r bir quduqni burg’il а shg а v а jih о zl а shg а k е tg а n m а bl а g’ t е z q о pl а n а di. L е kin quduql а r о r а sid а gi m а s о f а k а tt а l а shs а , j а mi quduql а r s о ni v а ul а rd а n о lin а dig а n m а hsul о t miqd о ri k а m а yadi, uyumni ishl а tish mudd а ti uz а yadi. Shuning d е k, k о ll е kt о rl а rning turlilik sh а r о itid а n е ftning а nch а qismi uyumd а q о lib k е t а di. 2. Yuq о ri n е ftb е r ао lishlik k о effisi е nti. Yuq о ri n е ftb е r ао lishlik k о effisi е nti butun q а tl а m bo’yich а siqib chiq а rish j а r а yonini b а j а rish, ya’ni suv-n е ft v а g а z-n е ft tut а sh yuz а l а ri b а rch а q а tl а mch а l а r о rq а li o’tishi n а tij а sid а о linishi mumkin. P а st o’tk а zuvch а nli q а tl а ml а rd а n е ft h а r а k а tini t а ’minl а sh uchun suyuqlik h а r а k а tining k а tt а t е zligini v а yuq о ri b о sim gr а di е ntini t а ’mirl а sh ky е r а k. D е m а k, yuq о ri n е ftb е r ао lishlik k о effisi е nti siqib chiq а rish r е jimi (usul) l а rig а хо sdir. q а tl а mning t а biiy en е rgiyasi е t а rli bo’lm а g а n h о ll а rid а sun’iy suv b о simi yoki g а z b о simi usulini qo’ll а shg а to’g’ri k е l а di. Turliligi yuq о ri q а tl а ml а rd а n е ft b е r ао lishlik quduql а r j о yl а shishining zichligig а h а m b о g’’liq. K о nni ishl а tish l о yih а sid а quduql а rni zich j о yl а shtirish о linishi mumkin bo’lg а n z а hir а ning о shishig а о lib k е lish v а ri а nti h а m ko’ril а di. L е kin quduql а r turini tig’izl а sh v а q а tl а m b о simini s а ql а sh usuli k а tt а miqd о rd а gi k а rit а l m а bl а g’ni t а l а b qil а di.

3. N е ftning minim а l t а nn а r х i. L о yih а l а shtiril а dig а n h а r bir ishl а tish tizimining h а mm а v а ri а ntl а ri uchun k а rit а l v а eksplu а t а ci о n s а rf-h а r а j а tl а r his о bl а nib n е ftning t а nn а r х i а niql а n а di. Eng r а st t а nn а rkli v а ri а nt iqtis о diy jih а td а n о qil о n а his о bl а n а di. N е ft k о nl а rini ishl а tish mu а mm о si n е ft v а uning m а hsul о tl а rig а bo’lg а n e х tiyojig а q а r а b d а vl а t m а ssht а bid а h а l qilin а di. D а vl а t r е j а si n е ft q а zib о lishning istiqb о li v а uni q а yt а ishl а sh m а s а l а l а rini his о bg а о lg а n h о ld а tuzil а di. Shuning uchun h а m k о nni о qil о n а ishl а tish tizimini t а nl а sh k о mrl е ks r а vishd а h а l qilin а di. Yuq о ri n е ft b е r ао lishlik k о effisi е ntini v а h а lk х o’j а ligi r е j а sini minim а l h а r а j а t bil а n t а ’minl о vchi t а dbir о qil о n а tizimg а m о s k е l а di. K о n ishini l о yih а l а shtirishning shund а y v а ri а nti to’rl а nishi ky е r а kki, bu v а ri а nt yuq о rid а qo’yilg а n t а l а bl а rg а j а v о b by е rsin. Ishl а tishning о qil о n а tizimi quyid а gi k е tm а -k е tlikd а b а j а ril а di: а ) b о shl а ng’ich g ео l о gik-fizik m а ’lum о tl а rni yigish: b) gidr о din а mik his о bl а shl а r n а tij а sid а u yoki bu tizim uchun ishl а tishning t ех n о l о gik ko’rs а tkichl а rini his о bl а sh; v) ishl а tishning h а r х il v а ri а ntl а ri uchun iqtis о diy s а m а r а d о rlikni his о bl а sh; g) g ео l о gik-t ех nik v а iqtis о diy ko’rs а tkichl а rini t а qq о sl а b ishl а tishning о qil о n а v а ri а ntini t а nl а sh. Konni ishlashnig ba'zi asosiy ko'rsatkichlarini ko'rib chiqamiz. Konni ishlash sur'ati - vaqt davomida o'zgaradigan ko'rsatgich, joriy neft olishning boshlang'ich olinadigan zahirasiga nisbati bilan aniqlanadi. Kondan suyuqlik olish - bu neft va suvning yig'indisi: Q c.k. =q H +q C Neft beraolishlik - qatlamdan olingan neft miqdorini uning qatlamdagi boshlang'ich balans zahirasiga nisbati neft beraolishlik joriy va yakuniy neft beraolishlikka bo'linadi. Joriy neft beraolishlik deb vaqtning joriy paytida qatlamdan olingan neft miqsorini uning qaglamdagi boshlang'ich balans zahirasiga nisbatiga aytiladi.

Yakuniy neft beraolishlik - qatlamni ishlashning oxirida oshgagan neft miqdorini uning qatlamdagi boshlang'ich balans zahirasiga nisbatiga aytiladi. Neft beraolishlik ko'p omillarga bog'liq . Odatda omillarni qatlamlardan neft olish mexanizmiga bevosita bog'liq omillarga va butun qatlamni ishlash bilan to'la qamralganligini xususiyatlovchi omillarga bo'linadi. Shuning uchun neft beraolishlikni quyidagi ko'paytma ko'rinishida tasvirlanadi: η = η кам + η сиқ.ч bu erda η кам - qatlamni ishlash bilan qamrash koeffisienti; η сиқ.ч - qatlamdan neftni siqib chiqarish koeffisienti. η сиқ.ч -kattaligi qatlamdan olingan neft miqdorini qatlamni ishlashga jalb qilingan qismida boshlang'ich joylashgan neft zahirasiga nisbatiga teng. η кам -kam kattaligi ishlashga jalb qilingan neft zahirasini qatlamdagi neftning umumiy geologik zahirasiga nisbatiga teng. Yakuniy neft beraolishlik nafaqat mazkur neft konini ishlashning texnik imkoniyatlarini hisobga olish bilan, balki iqtisodiy shartlarni ham hisobga olish bilan aniqlanadi. Agarda qandaydir texnologiya amaldagiga nisbatan bir muncha yuqorirok yakuniy neft beraolishlikka erishishga imkon bersa ham, bu iqtisodiy sabablarga ko'ra foydasiz bo'lishi mumkin.

Loyihaviy ishlarni bajarilish ketma-ketligi va tarkibi Neft konlarini ishlashni loyihalashtirish va tahlil qilish bo'yicha hujjatlar qo'yidagi asosiy qismlardan iborat: 1)uyumni geologik tasnifi, ishlash tizimlarini loyiha-lashtirish uchun boshlang'ich ma'lumotlarni kon-geologik asoslash; 2) uyumni ishlash tizimlari variantlarni texnologik asoslash; 3) burg'ilash usullarini, qatlamlarni ochish va quduqlarni o'zlashtirishni, burg'ilash ishlarini tashkil qilishni asoslash; 4) quduqdarni ishlatish texnologiyasi va texnikasini asoslash 5) ishlash variantlarii texnik-iqtisodiy tahlili va ma'qul variantni tanlash; 6) neft olishni jadallashtirish va neft beraolishlikni oshrish maqsadida qatlamlariga ta'sir qilish usullarini asoslash; 7) ishlash loyihasini amalga oshirishda ishlash jarayonini nazorat qnlish va muvoffiqlashtirish usullarini asoslash; 8) neft, gaz va suvii yig'ish va tayyorlash uchun hudud va konni jihozlash tarxini tanlash va asoslash; 9) er bag'rin i va atrof-mu h itni saqlash bo'yicha choralar; 10) konni ishlash tizimlarini tavsiya qilinadigant variantini qisqacha ta'rifi; 11) xulosalar. Konlarni ishlashni loyihalashtirishda quyidagilarni inobatga olish kerak: konning geologik tuzilishi va uning xususiyatlarini o'rganish, hamda loyihalashtirish uchun boshlang'ich ma'lumotlarni tayyorlash; gidrodinamik hisob- kitoblar asosida qatlamga ta'sir qilish tizimi, oluvchi quduqlarni joylashtirish tarxi va shu bilan farq qiluvchi turli variantlar uchun konni ishlashninng geologik-texnik ko'rsatgichlarini hisoblash; ishlash texnologiyasini turli variantlarini iqtisodiy ko'rsatgichlarini xisoblash; ko'rilgan variantlarni kompleks kon-geologik, texnologik va texnik-iqtisodin tahlili asosida konni ishlashni ma'qul tizimini tanlash.

Sinov va sinov-sanoat ishlatish loyihasini shunday tuzish kerakki, unda ishlashning loyihaviy hujjatlaridagi masalalar ko'rib chiqilsin. Ishlashning loyihaviy xujjatlarida quyidagilar asoslanadi: - ishlatuvchi ob'ektlarni ajratish; - ob'ektlarni ishga tushirish tartibi; - qatlamga ta'sir qilish usullari va agentlarni tanlash; - oluvchi va haydovchi quduqlarni joylashtirish tizimi va to'ri zichligi; - quduqdarni ishlatish rejimi va usuli; - qatlamlardan neft, gaz va suyuqlik olishni, hamda ularga siquvchi agentni xaydash darajasi sur'ati va dinamikasi; - ishlashni amalga oshiriladigan suv x a ydash tizimlarini samaradorligini o r ga n ish masalalari; - qatlamlardan neft qazib chiqarishni oshirishni fizik-kimyoviy, issiqlik va boshqa usullarini qo'llash xususiyatlariga bog'liq masalalar; - tavsiya qilingan quduq ustki va ichki jihozlarini va ularni ishlatish usullarini tanlash; - quduqlarni ishlatishda bo'ladigan mushkulotlarni oldini olish va yo'qotish bo'yicha tadbirlar; - qatlamga suv xaydash tizimlariga. Ishlatiladigan agent sifatiga qo'yiladigan talablar; - quduqlar konstruksiyasiga va burg'ilash ishlariga, qatlamlarni ochish usullarigacha quduqlarni o'zlashtirishga qo'yiladigan talablar va tavsiyalar; - ishlash jarayonini nazorat qilish va muvoffiqlashtirish bo'yicha tadbirlar; - quduqlarni kompleks geofizik va gidrodinamik tadqiqot qilish; - quduqlarni burg'ilash va ishlatishda, texnika xavfsizligida, qatlamlardan neft qazib chiqarishni oshirish usullarni qo'llaganda, konsanitariyasi va yong'in- xavfsizligida er bag'rini va atrof-muhitni saqlash bo'yicha maxsus tadbyrlar; - konni qidirishni tugallash bo'yicha bajariladigan ishlarni hdjmi va turi; - yangi texnologiya va texnik echimlarni sinov-sanoat tadqiqot qilish bilan bog'lik masalalar.

Neft k onlarni ishlash Ishlash tizimi haqida tushuncha Neft konini ishlash tizimi deb, ishlash ob'ektni aniqlovchi, o'zaro bog'liq muhandislik echimlari yig'indisiga aytiladi. Masalan: konni burg'ulash, jihozlash ketma-ketligi va sur'ati; qatlamlardan neft, gaz va kondensat olish maqsadida ularga ta'sir qilish usullarini borligi; haydovchi va oluvchi-quduqlarning soni, nisbati, joylashishi; ehtiyoj quduqlari soni; konni ishlatishni boshqarish; er bag'rini va atrof muhitni himoyalash. Ishlash tizimining muhim qismi - ishlash ob'ektlarini ajratish. Ishlatish ob'ekti - bu ishlanayotgan kon hududida uglevodorodlarning sanoat ahamiyatidagi zahirasi bo'lgan, ularni er bag'ridan chiqarib olish aniqlangan quduqlar guruhi yoki boshqa tog'-kon texnik inshoatlari yordamida amalga oshiriladigan qatlam yoki qatlamlar majmui. Qancha ko'p qatlamlar bir ob'ektga birlashtirilsa, shunchalik foydaliga o'xshaydi, chunki bu holatda quduqlar soni kamayadi. Biroq bu neft bera olishlik koeffisietining pasayishiga va texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarni yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Ishlash ob'ektlarini ajratishga quyidagi omillar ta'sir qiladi : 1. Neft va gaz kollektor-jinslarining geologik-fizik xususiyatlari. Qatlamlarni bir ob'ektga birlashtirib bo'lmaydi, agarda qatlamlarning umumiy va samarali qalinligi, kollektorlar o'tkazuvchanligi, bo'linish va qumlilik koeffisienti qiymatlarida farq bo'lsa, chunki buning oqibatida quduqlarning mahsuldorligini, ishlash jarayonida qatlam bosimini tushish sur'atini, quduqlarni ishlatish usullarini, quduqlar mahsulotini suvlanishi va zahiralar olinishini turliligiga ega bo'lamiz. 2. Neft va gazning fizik-kimyoviy xususiyatlari. Neft, parafin, oltingugurt vodorodi va boshqalarining qovushqoqligining turliligi neft va boshqa komponentlarni qazib chiqarishni turli texnologiyalarini qo'llashni talab qiladi. 3. Qatlamlar uglevodorodlarining fazaviy holati va ishlash tarzi. Qatlamlar uglevodorodlarining fazaviy holati va ishlash tarzlari turli bo'lganligi uchun

quduqlar joylashishi, quduqlar soni va uglevodorodlarni qazib chiqarish texnologiyasi turlicha bo'ladi. 4. Neft va gaz konlarini ishlash jarayonini boshqarish sharoitlari. Qanchalik ko'p qatlam va qatlamchalar bir ob'ektga kirgizilgan bo'lsa, suv-neft, gaz-neft chizig'ini va siquvchi agentni siljishini nazorat qilishni, qatlamchalarga alohida ta'sir qilishni, qatlamchalarsh qazib chiqarish tezligini o'zgartirishni amalga oshirish shunchalik qiyin bo'ladi. 5. Quduqlarni ishlatish texnika va texnologiyasi. Ishlash tizimlari tasnif va tavsiflari Amaliyotda neft va gaz konlarini ishlash tizimlari ikki asosiy alomatga ko'ra farqlanadi : 1) Yer bag'ridan neft(gaz) olish maqsadida qatlamga ta'sir qilishning borligi yoki yo'qligi; 2) Quduqlarning konda joylashishi. Ishlash tizimi to'rtga asosiy ko'rsatkich bilan xususiyatlanadi: 1. Quduqlar to'ri zichligi S нк ko'rsatgichi, u bitta quduqqa to'g'ri keladigan, quduq oluvchi yoki haydovchi bo'lishidan qat'iy nazar, neftlilik maydoniga teng. S нк =S н /n [м 2 /қуд], Bu erda S н -neftlilik maydoni, м 2 ; n- quduqlar soni. 2. Neftning olinadigan zahirasini N kondagi quduqlarning umumiy soniga nisbati. N к =N/n [т/қуд], shuningdek bir quduqqa to'g'ri keladigan solishtirma olinadigan zahira. 3. Haydovchi quduqlar sonini oluvchi quduqlar soniga nisbati. W=n х /n 0 4. Kondagi asosiy quduqlar majmuasiga qo'shimcha qazilayotgan ehtiyoj quduqlari sonining umumiy quduqlar soniga nisbati W эх = n эх /n

Nеft kоnini ishlаtish nеftni yеr bаg’ridаn yuqоrigа ko’tаrib chiqish bilаn bоg’liq quyidаgi tаdbirlаr nаtijаsidа аmаlgа оshirilаdi: 1. Kоnni quduqlаr yordаmidа burg’ilаsh 2. Qаtlаm enеrgiyasi bаlаnsini bоshqаrish, quduqlаrni tеgishli jоylаshtirish vа ulаrning ishlаsh rеjimini bеlgilаsh, hаmdа quduqqа nisbаtаn nеft yoki gаz hаrаkаtini bоshqаrish. 3. Nеftni tubdаn yuzаgа ko’tаrish. Nеft vа gаz hаrаkаti jаrаyonini bоshqаrish bo’yichа tаdbirlаr mаjmui kоnning ishlаtilish tizimini bеlgilаydi. Hаr bir uyumni ishlаtish tizimi to’g’risidаgi tushunchа dаstаvvаl mаhsulоt оlinаdigаn quduqlаrning mаydоn bo’ylаb jоylаshish sхеmаsigа bоg’liq. Bu sхеmа аsоsаn nеftlilik kоnturining siljishi yoki siljimаsligi vа qаtlаm enеrgiyasining mаnbаlаrigа bоg’’liq. Chunоnchi, siljiydigаn nеftlilik kоnturi shаrоitidа (suv bоsimi vа gаz bоsimi usullаri) quduqlаr suv-nеft yoki gаz- nеft tutаsh yuzаsigа rаrаllеlь shаkldа qаtоrlаr bo’ylаb jоylаshtirilаdi (2.1-rаsm). Bu shаrоitdа bir vаqtning o’zidа uchtа qаtоrni bаrаvаrigа ishlаtish mаqsаdgа muvоfiq. Kаttа o’lchоvli uyumlаrdа uchtаdаn ko’prоq qаtоrlаr jоylаshtirilgаn bo’lsа, to’rtinchi qаtоr birinchi qаtоr quduqlаrini to’lа suv yoki gаz bоsgаndаn so’ng, bеshinchi qаtоr ikkinchi qаtоr quduqlаrini to’lа suv yoki gаz bоsgаndаn so’ng vа х.k ishgа tushirilаdi. Rasm 2.1. Uyumda quduqlarni joylashtirish . Shuni hаm tа’kidlаsh kеrаkki, uyumning mаrkаziy qismi uzоq vаqt kоnsеrvаciyadа bo’lmаsligini tа’minlаsh mаqsаdidа bа’zаn kоntur ichigа suv hаydаsh uyushtirilаdi.

Siljimаydigаn kоnturli uyumlаrdа quduqlаr mаydоn bo’ylаb yorrаsigа to’r shаklidа (kvаdrаt yoki uchburchаksimоn) jоylаshtirilаdi. quduqlаr оrаsidаgi vа qаtоrlаr оrаsidаgi mаsоfа gеоlоgik-tехnikаviy vа iqtisоdiy mulоhаzаlаrni hisоbgа оlib bеlgilаnаdi. Uyumni ishlаtish tizimi, Shuning dеk quduqlаr vа qаtоrlаrning ishgа tushirilish kеtmа-kеtligini hаm bеlgilаydi. Ishlаtish tizimi zаrur hоllаrdа vа mаvjud shаrt shаrоitdа qаtlаm bоsimini sаqlаb turish tаdbirlаrini hаm bеlgilаydi. Ko’ p qаtlаmli kоnlаrdа ishlаtish tizimi qаtlаmlаrni ishgа tushirish kеtmа- kеtligi (tаrtibini) hаm mo’ljаllаydi. Qаtlаmlаrni yuqоridаn p аstgа qаrаb birin-kеtin yoki p аstdаn yuqоrigа qаrаb ishgа tushirish vа kоmbinаciyalаshgаn tizimlаri mаvjud. Kоmbinаcilаshgаn tizimdа eng kаttа zаhirа mujаssаmlаshgаn bаzisli qаtlаm birinchi nаvbаtdа ishgа tushirilib, kеyin zаhirаsigа mоs rаvishdа bоshqа qаtlаmlаrni ishlаtish tаrtibi mo’ljаllаnаdi. Neftli o ’ zgarmas konturli burchaklarini ishlashda quduqlarni maydon burchaklari buyicha bir xil setkali qilib joylashtirilgan . Quduqlarni orasida masofani geologik texnik sharoitlar va ekologik maqsadlarda bog ’ lik bulgan xolda tekshiriladilar . Neftli uyumlarda bosimli rejimida quduqlar qatorida masterga parallel xarakatlanuvchi qilib joylashtiriladilar , gazbosimli rejasida gazliftli konturga paralel qilib va donalar rejasida suvlilik konturga paralel joylashtiriladi . Xar bir uyumdagi qatorlar orasidagi masofa doimiy yoki qatordan qatorga o ’ zgartirish mumkin . Qatordagi quduqdar orasidagi masofa xamma qatorlar uchun bir xil yoki xar bir qator uchun aloxida bo ’ lishi mumkin . Bu masofalarni uyum ishlashi parametrni uz ishida o ’ rnatadilar . Ishlanadigan maydondagi quduqlar setkasi joylashishiga qarab soniga qarab uyumdan ishlash muddatiga bog ’ lik xar bir maydonda qabul qilinadigan masofaga qarab shtanga quduqlar soniga joylashtirish muumkin .

SHuning uchun quduq joylashtirish sxemasining tashishi va maydonga ularning sonini aniqlash neft konlarning ishlashning asosiy vazifasidir oldinlar quduqlar orasidan masofa xech qandan asossiz olinardi . Boshqacha aitganda xar bir qudukga 0,4 da 3 gektorga qatlam maydonni to ’ gri kelardi . Keyingi tadqiqotlar shuni ko ’ rsatadiki Baku va Brozniy konlarda qabul qilingan setkalr maydonni tigiz joylashgan . Bu erdan kizib olingan neftni kam quduqlar soni bilan qazib olish mumkin edi. Xozirgi vaqtda quduklar orasidagi optiminal masofa gidrodinamik xisoblash koniga gelogik tuzilish yordamida aniqlaydilar, maydondagi quduqlar setkasi zichlik gektorga foydalaniladi va bu bir quduqga tugri masalan; quduqlar orasidagi masofa 100m bulganda zichlik birga teng neft uyumlarni ishlashid а uning tem-ni va burgilash tartibida katta axamiyatga ega. Quduqni ishlatish qismi tempiga qarab eppasiga va sekinlashtirilgan sistemasida bir necha yil ichid а uyum burgilash tartibida buyicha ishlashning zichlanuvi tartbi va sudraluvchi sistemaga ajratiladi. Suv siquvi rejimida avval tashki neftli kontur buyicha birinchi kator quduqlar burgulanadi. Keyin qatlam mutarilish Yuqori quduqlar burgilandi. Gazonapor rejimida gazli konturdan birinchi kator quduqlar burgilanadi keyin ega keyingi katorlar qatlam tushish buyicha pastga burgilanadi. Neftli qatlamlarning ishlashi ratsional sistemasini xarakterlovchi asosiy faktorii bulib va u ma`lum vaqt ichida qatlamdan olingan neft mikdori bilan aniklandi. Uyumdagi qatlam energiyasi zaxiralarini tabiiy sharoitda aniklash neft olishning yuqori tempini ta`minlamadi. SHuning uchun sungich napor rejimi ko’llaniladi va qatlamga suv xaydaladi, qatlam bosimi bir xil saqlanadi. Qatlam suv yoki gaz xaydash ishlash tartibini loyixalashdagi joyi otajirdan biridir. Bundan tashkari neft uyumiga sungish ta`sir ko’rsatish metodlari bilan xam ishlash mumkin.

Tabiatda xar xil neft uyumlari o’zgaradi ularning o’lchash va quvvati yotish chuqurligi neft saqlaydigan jinslarning geologik xususiyatlri qatlamdagi gaz va suv tartibi xar xil, shuning uchun ularning xammasi uchun umumiy ishlash tartibini berish mukin emas. Xar xil qatlam uyum uchun aloxida usul qo’llanilishi kerak. Neft konlarini ishlatish tizimi Neft uyumlarini suv siquvi tarzida ishlatishda chekka va ostki suvlarning tabiiy bosimidan foydalaniladi. Suv siquvi yuzaga keladigan geologik sharoitlar o`tgan ma`ruzalarda bayon etilgan. qatlam bir turli bo`lganda xarakatlanayotgan chekka suvlar fronti tashki neftlilik konturiga parallel siljiydi. Bunday paytda qazib chiqarish quduqlarini tashki neftlilik konturiga paralel qatorlar bilan joylashtirish rejalashtiriladi. Ishlatish jaraenida qazib chiqarish quduqlari va uyumning aloxida qismlarini muddatidan avval suvlanishini bartaraf qilish maqsadida qazib chiqarish quduqlarining birinchi qatori ichki neftlilik konturi chegarasida joylashtirilgan. Lekin bunday xollarda suvlanish "til"larini hosil bo`lishi hisobiga neft suvneftli zonalardan kam xajmda olinadi, neftberuvchanlik koeffitsienti kamayadi, bu ishlatish tizimi bilan uning rejalashtirilgan kattaligi ta`minlanmaydi. SHuning uchun keyingi paytlarda qazib chiqarish quduqlarini uyumning suvneftli zonasida xam joylashtirish ko’zda tutiladi. Rejalashtirilgan ishlatish tizimlarida ishlatish nazorat qilinsa maksimal neft beruvchanlik koeffitsientiga erishiladi. Bunda qazib chiqarish quduqlari maxsulotining suvlanganlik darajasi va jadalligiga katta e`tibor beriladi. Birinchi qator quduqlari suvlanganda ular to’xtatiladi va qo`shimcha ichki qatori ishga tushiriladi. Qatlam suvlarining faol siquvi bilan massiv neft uyumlarini ishlatishda ularni qatlamning kesimi bo`ylab suvlanishi kuzatiladi, SNCH tez siljiydi. Qazib chiqarish quduqlarini suvlanish tezligini kamaytirish uchun qatlamning neftga to`yingan oraligini yuqori qismigina perforatciyalanadi (ochiladi). Bunda avval

uyum oraligining quyi qismi, so’ngra tobora yuqori qismlari ishlatiladi. Quduqlar xam tobora pastdan yuqoriga suvlanib boradi. Neft va neftgaz konlarini ishlatish jarayonida qatlam bosimini ushlab turish maqsadida qamlamning geologik sharoitlaridan kelib chiqib turli usullarda suv xaydaladi. Kontur ortidan suv xaydash kengligi 4-5 km uyumlarni ishlatishda tavsiya etiladi. Uyum chegarasid а ichki va tashqi neftlilik konturlari aniq belgilangan bo`lishi kerak. Uyumlar bir turli tuzilishi, kollektorlik xossalarining Yuqoriligi, neftning qatlam sharoitidagi kovushkokligi past, qatlamlarda fatsial aralashuvlar bulmasligi, uyumning neftli va kontur orti qismi orasidagi gidrodinamik aloqa juda yaxshi bo`lishi bilan tavsiflanishi lozim. Qazib chiqarish quduqlari tashki neftlilik konturiga parallel qatorlar bilan joylashtiriladi, bunda burqilash asosan ichki neftlilik konturi chegarasida amalga oshirish tavsiya etiladi. Kontur ortidan suv xaydashda xaydovchi quduqlar tashki neftlilik konturiga maksimal yakinlashtirilgan bo`lishi kerak, lekin bu masofa xaydovchi quduqlar orasidagi masofaning yarmidan kam bo’lmasligi lozim. Neftlilik konturidan xaydovchi quduqlargacha bo`lgan masofa oshganda maxsuldor qatlamda suyuqlikning xarakatiga qarshilik ortadi (2.2. rasm).1 2 3 4 2.2. Kontur ortidan suv xaydab ishlatish tizimi 1 - tashqi neftlilik konturi; 2 –ichki neftlilik konturi; 3 -xaydovchi qudu q ; 4 - qazib chiqaruvchi qudu q . Kontur bo`ylab suv xaydash kengligi 4-5 km, bir xil tuzilishli, qatlamning kollektorlik tavsifi yuqori bo`lgan uyumlar uchun, turli to’siklar hosil bo`lganligi

sababli uyumning neftli qismi va kontur ortining gidrodinamik aloqasi bo’lmaganda ko’llaniladi. Bu holda xaydovchi quduqlar uyumning neftli qismi chegarasida ichki neftlilik konturidan minimal masofada joylashtiriladi. qazib chiqarish quduqlari esa kontur ortidan suv xaydashdagi kabi neftlilik konturiga parallel joylashtiriladi (2.3. rasm). Rasm 2.3. Kontur ortidan suv xaydab ishlatish tizimi. Uyumlar: a) simmetrik gumbazli, b) simmetrik gumbazli, v) litologik ekranlangan. 1- qatlam izogipslari; 2- ichki neftlilik konturi; 3- litologik chegaralanish chiziqi; quduqlar: 4- qazib chiqarish, 5- xaydovchi. .1 2 3 Rasm 2.4. Kontur bo`ylab suv xaydab ishlatish tizimi 1 - tashqi neftlilik konturi; 2 -ichkineftlilik konturi; 3 -xaydovchi quduk; 4 - qazib chiqaruvchi qudu к Kontur ichidan suv xaydash kengligi yoki 5 km dan katta, yoki 4 km kichik uyumlar uchun tavsiya etiladi, lekin keyingi qolda - uyumning kollektorlik tavsifi yomonlashganda va neftning kovushkokligi oshganda. Kontur ichidan suv xaydashda quyidagi ishlatish tizimlari ajratiladi.

1 2 3 4Rasm 2.5. Bo`lmalab suv xaydab ishlatish tizimi 1 -neftlilik konturi; 2 -xaydovchi quduq; 3 - qazib chiqaruvchi quduq. O’k bo`ylab suv xaydash kengligi 5 km dan katta, jinslarning kollektorlik xossalari Yuqori bo’lmagan, qatlamdagi neftning qovushqokligi axamiyatli oraliqda o`zgaradigan, chegarasida kollektorlik xossalari gumbaz qismidan atrofga tomon yomonlashib boradigan uyumlar uchun tavsiya etiladi. (2.6. rasm). Uyumning neftli qismi bilan kontur orti orasidagi gidrodinamik aloqa faol bo`lganda, neftning va xaydaladigan suvning qovushqokligi nisbati takriban bir xil bo’lsa o’k bo`ylab suv xaydash kontur ortidan suv xaydash bilan kompleksda qullanilishi mumkin (2.7. rasm). Rasm. 2.6. Kontur kontur bo`ylab suv xaydash. Neftlilik konturlari: 1- tashqi, 2- ichki quduqlar: 3- qazib chiqarish, 4- xaydovchi. Rasm.2.7. Uk bo`ylab suv xaydash. 1-tashqi neftlilik konturi; quduqlar: 2- qazib chiqarish, 3- xaydovchi

1 2 3 4 О с е в о е з а в о д н е н и еRasm. 2.8. O`q bo`ylab suv xaydab ishlatish tizimi 1 - tashqi neftlilik konturi; 2 -ichki neftlilik konturi; 3 -xaydovchi quduk; 4 - qazib chiqaruvchi qudu q . Markazdan suv xaydash uyumning gumbaz qismidan atrofga fizik-litologik va sizdirish tavsifi yomonlashib boradigan ishlatish ob`ektlari uchun rejalashtiriladi. Uyumlarning ulchamlari odatda katta emas, 1 dan 3 km gacha, uyumning shakli izometrik. O’lchamlari katta, bir turli tuzilishli, kollektorlik xossalari va sizdirish tavsifi nisbatan yuqori uyumlar uchun markazdan suv xaydash kontur ortidan suv xaydash bilan birgalikda ko’llaniladi. Ushbu ishlatish tizimini amalga oshirishda uyumning markaziy qismidan xaydovchi quduqlar 250-300 metr aylana bo`lib burqilanadi. Qazib chiqarish quduqlari neftli va suvneftli zonalar chegarasida tashqi neftlilik konturiga parallel kontsentrik qatorlar bilan joylashtiriladi (2.9. rasm). Rasm.2.9. O’q bo`ylab va kontur ortidan birgalikda suv xaydash. Rasm.2.10. Markazdan suv xaydash.

1 2 3 4 Ц е н т р а л ь н о еRasm.2.11. Markazdan suv xaydab ishlatish tizimi 1 - tashqi neftlilik konturi; 2 -ichki neftlilik konturi; 3 -xaydovchi quduq: 4 - qazib chiqaruvchi quduq. Xalka bo`ylab suv xaydash odatda izometrik, oval shaklidagi, litologik - fizik va sizdirish xossalari tuzilmaning gumbazdan atrof qismiga tomon ma`lum yunalishda o`zgarish bilan tavsiflanadigan uyumlarda kullaniladi. qatlam bosimini ushlab turish uchun xaydovchi quduqlar uyumning urta qismida xalka bo`ylab joylashtiriladi, kontur ortida esa tashki neftlilik konturiga parallel joylashtiriladi. Buning natijasida ikkita teng bulmagan maydon qosil bo`ladi: kichigi-markaziy qismda va kattasi-xaydovchi quduqlarning ikkita qatori orasida ( 2.11- rasm). Uyumlarni (ishlatish ob`ektlarini) xaydovchi quduqlar qatorlari Bilan aloxida bloklarga ajratib suv xaydab ishlatish tizimi kengligi 5 km dan kata bo`lgan, chegarasidagi uchastkalar turli fizik-litologik va sizdirish xususiyatlariga ega bo`lishi mumkin bo`lgan uyumlar uchun kullaniladi. Odatda bunday uyumlar katta neft zaxiralariga ega bo`ladi. Bundan tashqari bu ishlatish tizimini ulchamlari kichik, lekin jinslari axamiyatli fatsial o`zgaruvchan, past sizdirish xususiyatlari bilan, qatlam neftining kovushkokligi Yuqori, uyum chegaralarida sizilish sharoitlari keskin yomonlashishi bilan tavsiflanadigan uyumlar uchun qo`llash mumkin. Bunda ishlatish ob`ektining maydoni xaydovchi quduqlar qatorlari bilan 4-5 km kenglikdagi aloxida bloklarga ajratiladi. Ajratish yunalishlari ishlatish

ob`ektlarining litologik va fatsial tuzilishini umumiy qonuniyatlari qisobga olib tanlanadi ( 2.12- rasm). 2.12-Rasm. Xalka bo`ylab suv xaydash. 2.13-Rasm. Uyumlarni bloklarga ajratib suv xaydash.1 2 3 4 К о л ь ц е в о е р а з р е з а н и е 2.14 -Rasm. Xalqa bo`ylab suv xaydab ishlatish tizimi 1 - tashqi neftlilik konturi; 2 –ichki neftlilik konturi; 3 -xaydovchi qudu q ; 4 - qazib chiqaruvchi qudu q . Maydon bo`ylab suv xaydab ishlatish tizimi qumtoshlar gilli jinslar bilan axamiyatli darajada aralashgan va neftning qovushqoqlik ko`rsatgichi, o`tkazuvchanligi, gidro-o`tkazuvchanligi va xarakatchanligi ko`rsatkichi past, qatlamning qalinligi katta bo`lgan uyumlar (ishlatish ob`ektlari) uchun ko’llaniladi. Bir turli tuzilishga ega bo’lmagan uyumlarda xaydalgan suv nisbatan o`tkazuvchan

qatlamchalar orqali ketib qolishi mumkin, bu qazib chiqarish quduqlarini muddatidan oldin suvlanishga olib keladi. Maydon bo`ylab suv xaydash tizimlarida xaydovchi quduqlar va qazib chiqarish quduqlari navbatlanadi va ular orasida ma`lum masofa saqlanadi. Qazib chiqarish va xaydovchi quduqlarni joylashtirishning quyidagi variantlari mavjud: 1. Quduqlarni chizikli joylashtirish sxemasi, bunda xaydovchi quduqlar qazib chiqarish quduqlari qatorlari bilan navbatlanadi. Qazib chiqarish va xaydovchi quduqlar albatta shaxmot tartibida joylashtiriladi. Qatorlardagi quduqlar orasidagi masofa bir vazifani bajaruvchi quduqlar qatori orasidagi masofadan farq qilishi mumkin; 2. Turt nuqtali sxema, bunda xaydovchi quduqlar uchburchakning uchlarida, qazib chiqarish quduqlari esa uning markazida joylashtiriladi; 3. Etti nuktali sxema neftning xarakatchanligiga qarab tanlanadi, xaydovchi quduqlar to`qri oltiburchakning uchlarida, qazib chiqarish quduqlari esa markazda joylashtiriladi; 4. Besh nuqtali sxema, bunda xaydovchi quduqlar kvadratning uchlarida, qazib chiqarish quduqlari esa markazda joylashtiriladi; 5. Tukkiz nuqtali sxema uyumning bir turligiga qarab tanlanadi, xaydovchi quduqlar kvadratning uchlari va uning tomonlari urtasida joylashtiriladi, qazib chiqarish quduqlari esa markazida.а б в г

2.15-Rasm. Maydon bo`ylab suv xaydab ishlatish tizimi 1-xaydovchi qudu q ; 2- qazib chiqaruvchi qudu q . a, b, c, d - quduk to`rlari ko`rinishlari. Saylab suv xaydash tizimi axamiyatli xar turli, linza ko’rinishidagi tuzilishga ega bo`lgan, xamda qatlamning kollektorlik xossalari va qalinligi birdan o`zgaradigan ishlatish ob`ektlari uchun ko’llaniladi. Suv xaydashning bu turi maydon bo`ylab suv xaydash turlaridan biri h isoblanadi. Bu tizimda ishlatish ob`ekti teng ulchamli uchburchak yoki turtburchak to’r bo`yicha burg’ilanadi. Butun kon geologik materiallarni kompleks ishlash asosida bur g’ ilangan quduqlardan suvni yaxsh i q abul q iladiganlari tanlanadi. Xaydovchi quduqlar joyini tanlashga asosiy talablar quyidagilar hisoblanadi: qamrab olish maksimal bo`lish uchun qatlamning qalinligi katta bo’lmasligi kerak; qatlamning sizdirish xususiyati juda yaxshi bo`lishi lozim; o`tkazuvchan qatlamchalarning soni maksimal va qo’shni quduqlarda shunday qatlamchalar bilan aloqasi aniqangan bo`lishi kerak. Bu holda xaydovchi quduqlarning soni maydon bo`ylab suv xaydashdagiga nisbatan ancha kam bo`ladi.1 2 3 4 5 6 2.16 -Rasm. Katta konlarni bo`lmalab suv xaydab ishlatish tizimi

1 - tashqi neftlilik konturi; 2 –ichki neftlilik konturi; 3 -xaydovchi qudu q ; 4 - qazib chiqaruvchi qudu q ; 5 - qatlamning yuqori kollektorlik xossasiga ega soxalari; 6 - qatlamning quyi kollektorlik xossasiga ega soxalari. Suv bostirish nig tasnifi . Hozirgi zamonda suv bostirish - qatlamlarni ishlashni va neft beraolishlikni oshirishni yuqori potensial va o'zlashtirilgan usuli. U gidrofob kollektorlardan, yuqori qovushqoq neftlardan va kuchli gillangan kam o'tkazuvchanli qatlamlardan boshqa barcha geologik-fizik va texnik-texnologik sharoitlarda amalda qo'llasa bo'ladigai usul. Haydovchi quduqlarni joylashtirish usuli bo'yicha qatlamga suv bostirish tizimlari quyidagilarga bo'linadi: 1. Chegaradan tashqariga suv bostirish - uyumni perimetri bo'yicha neftlilikning tashqi chegarasi ortiga haydovchi quduqlarni joylashtirish orqali suv haydash. Suv bostirishning bu turi uchun eng ma'qul ob'ektlar - yaxshi o'tkazuvchanli bir turdagi qum va qumtoshlardan tuzilgan, tektonik buzilishlar bilan murakkablashmagan va kam kovushqoqli neftli qatlamlar. Bir qator haydovchi quduqlarga 3 - 4 qator ishlatuvchi quduqlar to'g'ri keladigan o'rta va uncha katta bo'lmagan neft uyumlarini ishlashda yaxshi natijalar olinadi. 2. Chegara bo'ylab suv bostirish - bunda haydovchi quduqlar neftlilikning tashqi va ichki chegaralari orasiga, qatlamning suv neftli hududiga joylashtiriladi. 3. Chegara tashqarisiga yoki chegara bo'ylab suv bostirishni chegara ichra suv bostirish bilan kombinasiyasi. Bu usul mahsulot qazib chiqarishni konni butun maydoni bo'ylab jadallashtirish uchun ishlatiladi: a) uyumni haydovchi quduqdar katorlari bilan bir nechta maydonlarga bo'lish; b) markaziy chegara ichra suv bostirish. Bunda haydochi quduqlar uyumning markazida batareya ko'rinishida yoki chegara ichra halqa ko'rinishida joylashtiriladi;

v) o'choqsimon suv bostirish - bunda katta konlarda alohida suv haydovchi quduqdar qatlam jinslarining o'tazuvchanligi past bo'lgan hududlarida joylashtiriladi; g) o'q buylab suv bostirish - bunda haydovchi quduqlar uyumning markazida o'q bo'ylab joylashtiriladi. Bu usul eniga nisbatan uzunligi bir necha marta katta bo'lgan uyumlarda yaxshi samara beradi. Maydon bo'ylab suv bostirish asosan neft olishning ikkilamchi usuli sifatida qatlamning tabiiy energiyasini anchagina qismi sarf bo'lgan, qatlamda esa ko'p miqorda neft qolgan tazyiqsiz tarzda ishlayotgan neft uyumlarida qo'llannladi. Bunda qatlamga suv bostirish butun maydon bo'ylab bir tekis joylashtirilgan haydovchi quduqlar tizimi orqali amalga oshiriladi. Katta samara olish uchun oluvchi va haydovchi quduqlarni to'g'ri geometrik to'r bo'yicha joylashtirilsa maqsadga muvofiq bo'ladi. Qatlam bosimi neftni gazga to'yinish bosimidan yuqori bo'lgan ko'pgina konlarda 1t neftni yo'ldosh gaz bilan birgalikdagi hajmi 1,4 - 1,6 m ni tashkil kiladi. Bu shundan dalolat beradiki 1t neftni (er yuzasidagi o'lchashlarga ko'ra) qazib chiqarishda sarflangan energiyani to'ldirish uchun qatlamga 1,4-1,6 m 3 agarda haydalayotgan suv yo'qotishlarini hisobga olsak 1,6 dan 2 m 3 gacha suv haydashimiz kerak. Quduqlar tubidagi bosim qo'llanilayotgan nasoslar ko'tarishi mumkin bo'lgan maksimal va optimal bosim bo'yicha aniqlanadi: Р қ.тб = Р чиқ + Р уст -Р ишқ bu erda: Р қ.тб - haydovchi quduqlar tubidagi bosim; Р чиқ - nasosdan chiqishdagi bosim; Р уст - quduqdagi suv ustuni bosimi; Р ишқ - suvning nasosdan quduq tubigacha harakatida ishqalanishga sarf bo'lgan bosim. Ishqalanishga sarf bo'lgan bosim Р ишқ gidravlikaning ma'lum formulalari bo'yicha aniqlanadi.

Har bir quduq orqali haydalayotgan suv hajmi yuqorida chiqarilgan quduq tubi bosimi orqali va quduqlarni tadqiqot qilish orqali topilgan qabul qilish koeffisienti bo'yicha hisoblanadi: Q ҳай =К қаб (Р қ.тб -Р қат ) buerda: Q ҳай - suv haydash hajmi; К қаб -qabul qiluvchanlik koeffisienti; Р кт va Р қат - mos holda quduq tubi va qatlam bosimi. Qatlamga suv haydash jarayonini amalga oshirish uchun haydovchi quduqlar soni umumiy haydalayotgan suv miqdorini bitta quduqning o'rtacha qabul qiluvchanligiga bo'lish va 20% gacha ehtiyoj quduqlarini hisobga olish orqali aniqlanadi. N=1,2(Q ум / Q ҳай ), bu erda: N - haydovchi quduqlar soni; Q ум - umumiy haydalayotgan suv miqdori; Q ҳай - bir haydovchi quduqning o'rtacha qabul qiluvchanligi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Бойко В.С. Разработка и эксплуатация нефтян ы х месторождений. -М.: Недра, 1990. 2. Мурав ь ев В.М. Эксплуатация нефтян ых и газов ы х скважин. -М.: Недра, 1973. 3 . Ю.Ж.Желтов . Разработка нефтяных месторождений . -M.: Недра , 1986. 4. В.И. Технология и техника добычи нефти. -М.: Недра, 19 8 3.

Похожие

Neft konlarini ishlatish jarayonining tahlili, nazorati va boshqarilishi

Qatlam energiyasi turlari va neft konlarini ishlatish rejimlari

Neft va gaz konlarini qidirish

Neft va gaz konlarini qidirish 2

Neft va gaz uyumlarini ishlatish tizimlari