Neft konlarini ishlatish jarayonining tahlili, nazorati va boshqarilishi - Горное дело - Рефераты

Neft konlarini ishlatish jarayonining tahlili, nazorati va boshqarilishi

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

58.1796875 KB

Neft konlarini ishlatish jarayonining tahlili, nazorati va boshqarilishi Reja: 1. Neft konlarini ishlash holati ta h lili 2. .Neft va gaz uyumlari ishlatishni kon geologik nazorat qilish usullari. 3. Neftli uyumlarni ishlash jara yo nini bosh q arish 4. Qatlamlar va ishlash sharoitlarini modellashtirish 5.

Neft' konlarini ishlash holati tahlili Neft' konini ishlash loyihasini amalga oshirishni birinchi davridanoq olingan kon-geologik ko`rsatgichlarni va ishlash ko`rsatgichlarini tahlil qilish boshlanadi. Konni ishlash jarayonini boshlang’ich, har kunlik tahlil qilishni boshqarmaning geologik xizmati yoki markaziy ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi (TsNIL) yoki ilmiy va ishlab chiqarish ishlari cexi (TsNIPR) tomonidan amalga oshiriladi. Ishlashni boshlan g’ ich ta h lil qilishning vazifalari quyidagilar : 1. Quduqlar va qatlamlarni geofizik gazogidrodinamik va maxsus tadqiqotlari natijalarini qayta ishlash va tahlil qilish. 2. Konni ishlashni nazorat qilish bo`yicha ma`lumotlarni tahlil qilish. 3. Neft' olishni jadallashtirish bo`yicha olib borilgan ishlar natijalarini tahlil qilish. 4. Konni ishlash loyiqasini aloqida qismlariga tuzatish kiritish. quduqlar va qatlamlarni tadqiqot qilish natijalarini qayta ishlash quyidagilarga yordam beradi: - qatlam ko`rsatgichlarini aniqlaydi; - quduqqa neftni oqim tenglamasidagi sirqish qarshiligini aniqlaydi; - yangi va ishlatilayotgai quduqlar uchun texnologik tartibni o`rnatish; - qalinlik bo`yicha maqsuldor yotqiziqlarni sirqish darajasini - ishlovchi va ishlamaydigan oraliqlarini aniqlash; - quduqlar va qatlamlarni joriy gazkondensat tasnifini o`rnatish.

Neft va gaz uyumlari ishlatishni kon geologik nazorat qilish usullari. Neft va gaz uyumlarini oqilona ishlatish, xar bir bosqichda loyixa darajasida qazib chiqarish fakatgina tizimli kon geologik nazorat qilish bilan ta`minlanadi. Neft va gaz uyumlarini ishlatishni nazorat qilish qazib chiqarish, xaydovchi ва boshqa quduqlarni tadkik qilish, SNCH ni siljishi, quduqlarni suv bosishi va boshqalarni kuzatish yuli bilan amalga oshiriladi. Olingan ma`lumotlar davriy ravishda kompleks qayta ishlanadi va mufassal taxlil kilinadi. Bu ishlatish qolatini nazorat qilish va kabul kilingan loyixadan chetga chikishni uz vaqtida aniqlash imkonini beradi. Neft quduqlarida o`tkaziladigan kon tadqiqotlarining vazifa ular ishining asosiy ko`rsatgichlarin и aniqlashdan iborat. Bunda xar bir texnologik tarzda debitlar, qatlam va quduq tubi bosimi, gaz omillari, maxsulotdagi suvning miqdori ulchanadi. Uyumni ishlatishning boshlangich bosqichida quduqlar, i ш xarakterini tulik aniqlash va oqilona ishlatish tarzini urnatish uchun turli tarzlarda tadkik kilinadi. quduqlarni ishlatish jarayonida odatda ular kaysi tarzda ishlatilayotgan bulsa shu tarzda tadkik kilinadi va olingan ma`lumotlar bo`yicha uyumni ishlatish qolatini qisobga olib navbatdagi ishlatish davriga ish tarzi urnatiladi. quduqlarda kon tadqiqotlari utqazish qazib chiqarish va xaydovchi quduqlarda o`tkazilishi lozim bo`lgan ishlarning minimumi qisoblanadi. Lekin ular bo`ektlar va uyumlarni ishlatishni tulik kon geologik nazorat qilishni ta`minlashga etarli bo`lmaydi. Avvalo bu kompleks tadqiqot ishlari yagona quduqlar seriyasi bilan ishlatish maqsadida bitta ob`ektga birlashtirilgan qatlamlar guruxini ishlatishni nazorat qilishni ta`minlaydi. Bu usullar bilan aniklangan quduqning ish ko`rsatgichlari butun ob`ektga taalukli bo`ladi. Xar bir qatlam ishlatish jarayonida uzining kollektorlik xossalari, neftning sifati, Э nergetik resurslari va boshqa xususiyatlariga karab turlicha nomoyon bo`ladi. Ayrim qatlamlar maxsuldor, yaxshi neft beradi, boshqa qatlamlarning kollektorlik xossalari past-deyarli neft bermaydi. Bitta xaydovchi quduqlar tizimi bilan qatlamlarga suv xaydalganda biri

suvni yaxshi kabul kiladi, boshqalari-yomon, qatlamlarning bir qismi esa umuman kabul kilmaydi. Bu uyumlarni bir tekis ishlatib bulmasligiga olib keladi. Odatda, kollektorlik xossalari yaxshi maxsuldor qatlamlarning zaxiralari tez qazib chikariladi. Bu qatlamlarda qazib chiqarish quduqlari birinchi navbatda suvlanadi, shu vaqtni uzida maxsuldorligi kichik bo`lgan boshqa qatlamlarda axamiyatli koldik neft zaxiralari mavjud bo`ladi. Neft zaxiralarini notekis qazib chiqarish bitta katta kalinlikdagi, lekin xar turli qatlamlarda xam bo`ladi. Bunday qatlamlarda quduqka birinchi navbatda qatlamning kollektorlik xossalari yaxshi bo`lg ан qismidan neft keladi. quduqka suv xaydalganda xam shu narsa kuzatiladi. Bu gaz uyumlarini ishlatishda xam kuzatiladi. Murakkab tuzilishga ega bo`lgan konlarni ishlatishni kon geologik nazorat qilish uchun kiyingi vaqtlarda yangi usullar ishlab chikildi va yangi zamonaviy priborlar yaratildi. Tadqiqotlarning yangi turlari birinchi navbatda xar bir qatlam va qatlamchalarni ishlatishni aloxid а nazorat qilishni ta`minlashga yunaltirilgan. Bunga aloxida qatlamlarning qazib chiqarish quduqlaridagi debitlarini urnatish yoki xaydovchi quduqlarning kabul kiluvchanligini aniqlash, xamda ob`ektdagi xar bir qatlamning bosimini aniqlash yuli bilan erishiladi. Murakkab tuzilishga ega bo`lgan uyumlar va ishlatish ob`ektlarining aloxida qatlamlarini ishlatishn и nazorat qilishning yangi usullariga radioaktiv izotop bilan tadqiqot, quduqlarining debitlari va kabul kiluvchanligini masofali chuqurlik debitomer va rasxodormerlari Bilan ulchash, kon-geofizikasi tadqiqotlarining aloxida turlari va boshqalar kiradi. Radioaktiv izotoplar usuli xaydovchi quduqlarda suvni kabul kiladigan qatlamlarni ajratish imkonini beradi. Buning uchun quduqka NKK orkali radioaktiv izotopli suv xaydaladi. Faollashtirilgan suv bostirilgandan sung gamma- usul (GU) bilan ulchanadi va izotoplar xaydalganga kadar bajarilgan nazorat GU bilan solishtiriladi. Suv yutiladigan oraliklar karshisida qatlamning quduq tubi qismida izotoplarning absorbtsiyasi natijasida bir necha barobar Yuqori anomaliya

GU diagrammalarida belgilanadi. Lekin radioaktiv izitoplar usuli kaysi qatlam kancha suv kabul qilishini aniqlash imkonini bermaydi. quduqlarning debiti yoki aloxida qatlamlarning kabul kiluvchanligi asosan chuqurlik debitomerlari va rasxodomerlari bilan aniklanadi. Xozirgi vaqtda chuqurlik debitomer-rasxodomerlari keng tarqalgan. Bu priborlar aloxida qatlamlarning xaydovchi quduqlarda kabul kiluvchanligi va aloxida qatlamlarning qazib chiqarish quduqlaridagi debitlarini aniqlash uchun muljallangan. Avtomatik elektron boshqaruvli masofali RGD-1, RGD-2, RGT-1 priborlari nisbatan zamonaviy qisoblanadi. qatlamni ishlatishni nazorat qilish uchun kon geofizikasi usullaridan foydalaniladi. Neytronli gamma-usuli (NGM) va neytron-neytronli-usuli (NNU) suvli va minerallashgan suv bilan suvlangan qatlamlarni ajratishda yaxshi natijalar beradi. Xozirgi vaqtda favvora quduqlarida NKK orkali tadqiqotlar utqazishga imkon beradigan kichik ulchamli (sigimli) priborlar konstruktsiyalangan. Neytronlarning impul'sli generatori SNCH ni joriy qolatini aniqlash uchun yaxshi natijalar beradi. Neft va gaz uyumlarini ishlatish qolatini taxlil qilish. qazib chiqarish, xaydovchi, p'ezometrik va nazorat quduqlarining tadqiqot natijalarini umumlashtirish va taxlil qilish neft va gaz uyumlarini ishlatish qolatini taxlil qilish va ularni samarali ishlatish bo`yicha choralar kabul qilish imkoniyatini beradi. Bu ishni quduqlarda tizimli tadqiqotlar utqazish va neft, gaz va suv debitlarini kayd qilish asosida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Tadqiqotlar natijasida olingan barcha materiallarni tizimlash va taxlil qilish uchun, quyidagi xarita va grafiklarni tuzish tavsiya qilinadi: ishlatish xaritasi, joriy ishlatish xaritasi, izobar xaritasi, gaz omili xaritasi, suvlanganlik xaritasi, aloxida quduqlar bo`yicha ishlatish grafigi, uyumni ishlash grafigi. Qatlamni ishlatish xaritasi reja - diagramma bo`lib, unga qatlamda burqilangan barcha quduqlar tushirilgan, xar bir quduq uchun esa ishlatishning asosiy ko`rsatgichlarini ifodalagan aylanma diagramma tuzilgan. Xar bir quduqdagi diagramma maydoni ishlatishning butun davri maboynida qatlamdan jami neft va suv qazib chiqarishga ma`lum masshtabda to`qri keladi. Neft va suvning ulushi

aylana maydonida sektorlar bilan tasvirlanadi. Turli ranglar yoki shtrixlar bilan quduqlarni ishlatish usullari ko`rsatilishi xam mumkin: favvora, nasosli, kompressorli. Xaydovchi quduqlarda suv xaydash diagrammasi tuziladi. Reja- diagrammada mos shartli belgilarda ishlatishning boshqa ko`rsatgichlarin и xam ko`rsatish mumkin. Joriy ishlatish xaritasi ishlatish xaritasidan shu bilan farklanadi, uning diagrammalarida xaritani tuzish sanasidagi quduqlar debiti tasvirlanadi (7.1.- rasm). Ishlatish xaritasi davriy ravishda kvartalda bir yoki bir yilda tuziladi. Bu xaritalarda uyumning ishlatish qolati, qazib chiqarish quduqlarining maxsuldorligi va xaydovchi quduqlarning kabul kiluvchanligi, ekspluatatsion quduqlar fondining suvlanganlik darajasi va boshqalar yakkol kurinadi. Izobar xaritasi quduqlarda qatlam bosimini ulchash ma`lumotlari bo`yicha tuziladi va qatlam bosimining tarqalish xarakterini nomoyon kiladigan muxim xujjat qisoblanadi. Ularni xar kvartalda tuzish tavsiya etiladi. Turli sanalarda tuzilgan xaritalarni solishtirish bu davr maboynida qatlamda bosimning anomal o`zgarishini aniqlash imkonini beradi. Gaz omili xaritasi qazib chiqarish quduqlaridagi ulchov ma`lumotlari bo`yicha izogips chiziklarda tuziladi. Gaz omilining anomal ko`rsatkich zonalari uyumning qatlam bosimi to`yinganlik bosimidan pasaygan qismlariga to`qri keladi. Bunday zonalar mavjud bo`lganda ularni kengayishining oldini olish, keyinchalik ularni bartaraf qilish bo`yicha zarur choralar kuriladi. Bunga Yuqori gaz omili bilan neft olishni kiskartirish yoki quduqlarni ishlatishni tuxtatish va bu zonalarda bosimini boshqarish maqsadida qatlamga suv xaydashni ko`paytirish bilan erishiladi. Uyumni suvlanganlik xaritasi neftdagi suv tarkibini taxlil qilish ma`lumotlari bo`yicha tuziladi. Xaritani tuzishda suvlanganlik izogips chiziklari bilan foizlarda amalga oshiriladi. Uyumning suvlanganlik xaritasida boshlangich va joriy tashki va ichki suvlilik konturlari tushirilishi lozim. Xarita kvartalda bir marta tuziladi. Ikki-uch davr oraligidagi xaritalarni kurib chikib, suvning nisbatan

jadal xarakatlanayotgan yunalishini aniqlash va bu jarayonni boshqarish bo`yicha zarur tadbirlar kabul qilish mumkin. Quduqlarni ishlatish grafigi to`qri burchakli koordinatalar sistemasida tuziladi. Ular neft yoki gaz qazib chiqarish, qatlam va quduq tubi bosimi, suvlanganlik, gaz omili va boshqa ko`rsatgichlarni vak т maboynida o`zgarishini uzida nomoyon kiladi. (7.1- rasm). Bitta chizmaga quduqni taxlili uchun zarur barcha ma`lumotlar egri chiziklar bilan tushiriladi. Bu maqsad uchun ordinata uki xar bir ko`rsatkich uchun uzining shkalasiga ega bo`ladi. Bitta chizmada tushirilgan egri chiziklarni birgalikda kurib chikishda bir ko`rsatkichni ikkinchisiga boqlik qolda o`zgarishini aniqlash mumkin.

7.1.Rasm. Joriy ishlatish xaritasi. quduqlar: 1-qazib chiqarish; 2-xaydovchi; 3- qatlam izogipslari; boshlangich neft- lilik konturlari: 4-tashki; 5- ichki; joriy neftlilik konturlari: 6-tashki; 7-ichki; 8-suvning ulushi; 9-neftning ulushi

7.2.-Rasm. Quduqni ishlatish grafigi. dsht - shtutserning diametri, mm; qv - suvning ulushi, %; pb - buferdagi bosim, MPa; qn - neftning urtacha debiti, t/kun. Uyumlarni ishlatish grafigi uyumni ishlatishning boshidan yoki kaysi bir oralik vaqtidagi ishini tavsiflovchi jami yoki urtacha kattaliklar bo`yicha tuziladi. (7.2. rasm). Abstsissa ukida yillar va oylarda vaqt tushiriladi, ordinata uki bo`yicha esa - jami va joriy neft va suv qazib chiqarish, qatlam bosimi, suvlanganlik, gaz omillari va boshqalar. Ishlatishni joriy taxlili bilan neft koni boshqarmasi shugullanadi. Taxlil ma`lumotlar asosida ishlatish jarayonini boshqarish bo`yicha tavsiyalar beriladi. Neftli uyumlarni ishlash jara yo nini boshkarish Neftli uyumlarni ishlash jaraenini boshkarishdan maksad,suvlineftli va gazlineftli kontaktning suvlilik va gaxzlilik konturidan xarakatini bir xil boshkarishdan iborat. Suvlineftli kontaktning ideal xarakati asosan fizikaviy xossalariga kura bir xil jinsli tugri geometrik formaga ega bulgan qatlamlarda sodir bo’ladi. Suvning xar xil xarakatini bartaraf qilish uchun quyidagi choralar kuriladi. 1.Suv bosgan quduqlardan suyuklik olish mikdorini kamaytirish. 2.Pastki suv bosgan qatlam qismlarini izolyatsiya qilish. 3.Qatlam yuboriladigan suv mikdorini chegaralash.

Gazli duppili qatlamlar shunday ishga tushiriladiki, gaz foydalanuvchi quduqlarga kirmasligini ta`minlash.Bunday qatlamlarda quduqlar qatlamning neftli qismigacha kaziladi.Gazlinaporli rejimda ishlaydigan qatlamlarda suyuklik miqdorini uzgartirish orkali boshkariladi. Neftli uymlarni ishlashni boshkarish, uyumdagi xar bir quduq va xama quduqlar rejimi doimiy ravishda nazorat kilinishi kerak.Buning uchun xar bir quduqdagi neft,gaz,suv debiti nazorat kilinadi,va uyum buyicha qatlam bosimining taksimlanishi kuzatiladi. Suv oynasining ko’tarilishini nazorat qilish uchun maxsus nazorat qiluvchi va kuzatuvchi quduqlardan foydalaniladi. Buning uchun suv bosgan neftli quduqlardan yoki qidiruvchi quduqlardan foydalaniladi. Uyum bo’yicha qatlam bosimini kuzatish uchun, kondagi bir nechta quduqdlarda qatlam bosimi o’lchanadi va olingan ma`lumot asosida izobara kartasi chiziladi. Bu kartani tuzish uchun, ma`lum mudatda to’xtatib qo’yilgan quduklarda quduq tubi bosimi ulchanadi. Qatlam bosimi to’grisida olingan ma`lumot karta belgilanib, bosimla bir xil bo’lgan quduqlar liniyalar orqali biriktiriladi. Lekin qatlamning xar xil nuqtalarida qatlam bosimi bir xil bo’lmaydi va kartadagi izobaralar qanaqadir formaga ega bo’ladi. Qatlam bosimi to’grisida to’gri ma`lumot olish uchun xar 3 oyda yoki yarim yilda izobara kartalari chiziladi. Izobara kartasi yo rdamida q uyidagi asosiy masalalar echiladi: 1,O’rtacha qatlam bosimining vaqt ichida o’zgarishini aniqlash. 2.Uyumning xar xil qismlarida neftlilik konturining xarakat tezligi. 3.Qatlam bosimining keskin tushishi sababi aniqlanadi. Kontur tashqarisidan va ichkarisdan qatlam bosimining o’zgarishini kuzatish uchun p'ezometrik quduqlrdan foydalaniladi. Bu quduqlar maxsus pribor p'ezograflar bilan jixozlanadi va ular orqali doimiy ravishda suyuqlik satxi aniqlanadi. Bu quduqlardagi suv ustuni orqali kontur tashqarisi va ichkarisidagi qatlam bosimi aniqlanadi.

Uyumni ishlash jarayonida ba`zi bir ko’rsatkichlrning o’zgarishi maxsus ishlash kartalari orqali aniqlanadi. Bunda masalan vaqt ichida o’rtacha qatlam bosimi, joriy neftni qazib olish debiti, uyumnin г suv bosganlik koefficienti, gazli faktor, quduqlar soninig o’zgarishi kuzatiladi. Uyumlarni ishlatishni boshqarish usullari. Uyumlarni ishlatishni nazorat qilish xar bir qatlam yoki qatlamning aloxida uchastkalari zaxiralarini ishlatish darajasi, uyumni suvlanish xarateri va SNCH nin г siljishi xamda amalga oshiriladigan ishlatish tizimi natijasida uyumlarda bo`ladigan barcha jarayonlarn и o`rganish imkonini beradi. Bularning barchasi qatlamdan bir tekis neft olish uchun ishlatish ни boshqarish bo`yicha uz vaqtida choralar kabul qilishga imkon yaratadi. qatlamlarni bir tekis ishlatishni ta`minlash uchun qatlamlar yoki qatlamlarning qismlari bo`ylab aloxida suv xaydash, kam o`tkazuvch ан qatlamlarni xaydovchi quduqlarda gidravlik yorish yoki kum- suyuklik aralashmali (peskostruynaya) perforatsiyalash, turli suv xaydash usullarini qo`llash, qatlamlarni ajratib ishlatish, qo`shimcha qa зиб chiqarish quduqlarini burqilash va boshqarish tavsiya etiladi. Qatlamlar va ishlash sharoitlarini modellashtirish "Modellashtirish" tushunchasi juda keng. Modellashtirish deganda jarayonlarni tahlil qilish (neft' qatlami yoki kommunikatsiya tarmog’i bo`lishidan qat`iy nazar) uchun faqat aniq modellashtirish konstruktsiyalatni va foydalanishnigina tushinilmaydi. Modellashtirish deganda mutaxassis idro q li qaror qabul q ilish uchun modeldan foydalanish jarayonini tushiniladi. Ob`ektni o`rganish jarayonini o`zgartirmasdan, modellashtirish jarayoni ob`ektda bo`ladigan jarayonlarning asosiy o`zaro bog’likliklarini tushinishga yordam beradi. Modellashtirishni rivojlanishi uchun shart-sharoit zarur h isoblash tizimlarn va vositalarini mukammallashtirish. Ko`pgina tadqiqot qilinayotgan fizik xodisalarni tushintiruvchi qonunlar allaqachon ta`riflab berilgan. Biroq bu jarayonlarni hisoblash vositalari yo`q edi. Qisoblash texnikasi taraqqiyoti bilan modellashtirish sohasi ham paralel holda birga rivojlandi. Hech qanday shubha

yo`qki hisoblash texnikasi taraqqiyoti bilan birga murakkabligi kuchayayotgan masalalarni echishda modellshtirishdan foydalanish chegarasi ham kengayaveradi. Neft' konlarini ishida fizik jarayonlarning murakkabligi istisno qilib bo`lmaydigan h oldir. Asosan ikk i turdagi modellar uchraydi: fizik va matematik. 1. Fizik modellar - bu aslning miqyosini kichraytirilgan namunasi yoki fizik jiqatdan aslga o`xshaш jarayonni ishlab chiqadigan, lekin boshqa guruqdaga fizik qonunlarga bo`ysunadigan model. Masalan: qatlamdagi jarayonlarni o`rganish uchun foydalaniladigan model, qovak muqitda suyuqlikni sizishи va potentsional elektirik maydondagi ionlarning oqimi orasidagi aloqaga asoslangan. 2.Matematik model - fizik nuqtai nazardan tadqikot qilinayotgan jarayonni qususiyatini tasvirlovchi matematik tenglamalar tizimini taqdim qiladi. Neft' konlarini ishlash jarayonlarini modellashtirishda bу tenglamalar umuman olganda murakkab differentsial tenglamalardan iborat. Tenglamalar tizimi o`lchamlarning kattaligi va bu matematik modellarining murakkabligi tufayli ularni qisoblash uchuн qisoblash texnikasini qo`llash zarur. Kelgusida "model" so`zi ostida aynan jarayonni matematik modelini tushunamiz. 7.3 .1-rasmda keltarilgan blok-tarxni ko`rib chiqamiz, Markaziy qism modelni bildiradi. Uni tuzish va ishlab chiqish matematika va qisoblash texnikasidan bir qancha bilimni talab qiladi. Biroq bu modeldan qar qanday ixtisoslashgan mutaxassis foydalanishi mumkin. Rasmda ko`rsatilgan modellashtirish jarayonida teskari aloqa zanjiri qo`llanilgan. Model qisoblash qisoblash texnikasi yordamida amalga oshiriladi. 7 . 3 -rasm. Matematik modellashtirish jarayoni blok-tarxi.

Modelga boshlanqich ma`luot kiritish bilan jarayon boshlanadi. Ma`lumki model yordamida qayta ishlangandan keyin chiquvchi ma`lumot olinadi. Bu axborot bo`lgan o`zgarishlarni jarayonning ishlash xususiyatlariga ta`sirning samarasi nuqtai nazaridan tahlil qilinadi. Agar zarur bo`lsa tuzatish kiritiladi va keyin modellashtirish jarayoni takrorlanadi. Modellashtirish jarayonidan tsikldan tsiklgacha, ishлаш jarayonini bashorat qilish uchun, qatlam qaqida batafsilroq tasavvur olinadi. Matematik modellashtirish masalasini qo`yilishи Mahsuldor qatlam tizimlarida bo`ladigan jarayonlarni tahlil qilish uchun ishlash jarayonlarinи modellashtirish soqasida barcha kotseptsiya (qarashlar tizimi) va matematik modellashtirishnи vositalari qo`llaniladi. To g’ ma`noda "modellashtirish" atamasi faqat qatlamdagi gidrodinamik oqimlarni modellashtirishni bildiradi. Keng ma`noda esa bu atama butun neft' qazib olish jarayonini va bu insonning u bilan bog’lik faoliyatini tavsiflaydi. Qatlam muqitidagi suyuqliklar va gazlarning barcha fazalarining beqaror oqimiining asosiy modeli differentspal tenglamalar bilan tasvirlanadi. Bu tenglamalarni echish uchun modelga kerakli algoritmlar kiritiladi. Natijada u komp'pyuter (qisoblash mashinasi)da amalga oshiriladigan dasturlar yiqindisini mujassamlaydi. Modelning tarkibiy qismlari va ularning bir butunga bo g’ langani 5.1-rasmda ko`rsatilgan. Neft' va gazli uyumlarni ishlash jarayonin modellashtirish amaliyotida avval qam neft' (gaz) qatlam mexanikasini, neft' olish jarayonini vа konni ishlashning samarali usulini tanlashni o`rganish uchun matematik usuldan foydalanilgan. Keyinchalik qatlamlarning ishlash jarayonlarini tahlil qilishda boshqa usullardan h am foydalanilgan. Masalan: 1) O`xshash rezistiv-siqim to`rlar (ularni odatda elektro integratorlar deb ataladi), ularda neft' qatlamining modelini qosil qilish uchun eletrotexnika va gidravlika qonunlari qo`llaniladi. Эlektrik ko`rsatgichlarni har xil ta`sirlar ostida vaqt bo`yicha o`zgarishini taxhil qila turib; oddiy o`tkaziluvchi koeffitsientlar yordamida qatlamni ishlash jarayonini baholash mumkin;

2) Eletrolitik modellar - bu modellarning ishlash tamoyillari o`tkazuvchidagi elektr toki uchun Om qonuni va g’ovak muhit uchun Darsi qonuni orasidagi o`xshashlikka asoslangan. 3) Potentsiometrik modellar - Flyuidning mu h im oqim modeli, qatlam chegaralari shaklini o`zida takrorlovchi idish. Bu idishning chuqurligi o`rganilayotgan ob`ektning o`tkazuvchanlik va qalinlik kattaliklariga mutanosiblir. quduqlar elektrolit bilan to`ldirilgan muhitda joylashtirilgan mis elektrodlardan modellashtariladi. Ishlatuvchi va qaydovchi quduqlar maqsudorligi elektrolizdan eqtiyot bo`lish uchun o`zgaruvchan tokning o`rnatilgan qiymatlarida modellashtiriladi. Potentsiometrik modellar poteniiallarni statsionar taqsimlanishni aniqlash uchun mo`ljallangan. Bu taqsimlanish qatlamda bosimning taqsimlanishiga o`xshash ekan, unda potentsiallar chiziqiga to`qri burchak ostida nuqtalar guruqini ko`rish yo`li bilan tok chiziqini o`tkazilishi mumkin. Tok chiziqi olingandan keyin suv qaydash frontini holatini haydovchi quduqlardan chiqayotgan har bir tok chiziqi bo`ylab haydalayotgan suv tomonidan o`tilgan qisoblash yo`li orqali aniqlash mumkin. Yuqorida keltirilgan barcha modellar uchun ba`zi kamchiliklar xususiyatli. Asosiy muammo shundaki h ar bir qatlam uchun yagona o`ziga xos model yaratiladi. Bu juda qimmat, shuningdek modellarni xususiyatlarini ularni tadqiqot qilish jarayonida o`zgartirib bo`lmaydi. Bundan tashqari tizimning qisimlardagi, masalan, jiqozlarning nomukammalligi tufayli kondensatorlardagi kamayishlar, o`lchashlardagi xatoliklar va b. echimlarning natijalariga katta ta`sir qiladi. Nihoyat, elektrik turli modellar katta o`lchamlarda bo`lishi mumkin, bu esa ular bilan ishlashni juda qiyinlashtiradi. Sonli modellar Flyuidlarning g’ovak muhitdagi hatti-harakatini tasvirlovchi matematik tenglamalarni echish uchun sonli modellar qo`llaniladi. Bunda odatda to`rlar usulidan foydalaniladi. Sonli modellar 50-chi yillar o`rtalarida Pisman va Redford tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik shunday mukammallashtirilgan, qayriyib har qanday konni ishlash jarayonini modellashtirish mumkin. Bunda qatlam bo`lak

kataklarga bo`linadi. Barcha bo`laklar uchun bir vaqtda massa va energiya balansi tuziladi. Ko`proq kataklardan foydalanish jins va flyuidlarning xususiyatlarini aniqroq hisobga olishga yordam beradi ular katakdan katakka farq qilishi mumkin. Modellar yordamida h ar xil masalalarni echish uchun ko`plab ma`lumotlar olinadi. Modellashtirish dasturini bir quduqli, quduqlar guruqi yoki bir nechta quduqi bo`lgan qatlamlarni xususiyatlarini o`zaro ta`sir qiluvchi yagona kompleks sifatida o`rganish uchun qo`llash mumkin. Modellar g’ovak muhitda flyuidlar harakati mexanikasini o`rganish uchun ham keng qo`llaniladi. 5.2-rasmda modellashtirishni qo`llashning har xil yo`nalishlari ko`rsatilgan. Modellashtirish maqsadlari qatlam neftining boshlan g ich za h iralarini ba h olash Neft' qazib chi q arishn i rejalashtirish Iqtisodiy h isoblar Flyuidlarning qatlamdagi h arakatini tadqiqot qilish Er osti gaz omborlarini tashkil qilish quduqlarni tad q i q ot qilish Neft' qazib chiqarish tizimini jadallashtirish 5.2-rasm. Modellashtirishni qo`llashni turli yo`nalishlari tarxi. Neftning yotish xususiyatlarini aniqlash - har qanday tadqiqot uchun zarur va kerakli mavzu, bunda odatda butun qatlam buyicha zahirani baholash talab

etiladi. Agarda ko`p qatlamli kon bo`lsa, qandaydir gorizont yoki qudud uchun neft' olish va zahirasi haqida ma`lumot talab qilinishi mumkin. Alohida qatlamlarga bo`lingan qatlamlarni modellashtirishda, olingan axborot neft' olishni samaraliroq rejalashtirishga va quduqlarda qatlamni ochish oraliqlarini belgilashga yordam beradi. Neft' va gaz debiti - modeldan chiquvchi asosiy ma`lumotlar. Ular alo h ida quduqlar, qududlar shuningdek butun qatlam bo`yicha h am olinishi mumkin. Debit bilan bir vaqtda modelda quduq tubi bosimini aniqlash mumkin. Bu ma`lumot er usti yoki er osti ji h ozini tanlashda ishlatiladi. Ishlashning ikkilamchi usullari loyihalarida haydalayotgan agent (suv yoki gaz) ning turiga bog’liq bo`lmagan holda uning haydalish hajmi va bosimlarini bilish zarur. Bu ko`rsatgichlar yordamida agent haydash uchun jihozlar tanlanadi va suv ta`minoti, suv tayyorlash yoki gazni qayta ishlash tizimlari loyihalanadi. Debit va haydalayotgan agentning hajmi bo`yicha ma`lumot olingandan keyin iqtisodiy hisoblashlar o`tkazish uchun zarur bo`ladigan ko`rsatgichlarni aniqlash mumkin. Iqtisodiy tahlil har xil ishlash tizimlarini loyiqligini taqqoslash uchun asos-bu, qatlamni ishlash jarayonida turli parametrlarini o`zgarishi tufayli qaror qabul qilishda ma`lum bir moslashuvchanlik zarur, chunki neft' olishning real jarayoni boshlangich loyihadagidan nima bilandir farq qilishi mumkin. Yirik konlarni ishlashda loyinani amalga oshirish vaqtida qatlamlarda ko`p miqdorda flyuidlarning bir maydondan boshqasiga ko`chishi sodir bo`ladi. Agar qumtosh qatlam uzluksiz bo`lsa unda bu ko`chishlar bosim gradienti, qatlam va uning yo`nalishiga bog’liq bo`ladi. Flyuidlarning ko`chishini boshqarish mumkin, shuning uchun quduqlarni joylashishini va talab qilinadigan mahsulot olishni shunday tanlanadiki, unda flyuidlarni harakatlanishini kerakli yo`nalishda boshqarish uchun imkon bo`lsin. Flyuidlarni qatlamda harakatlanishini boshqarishdan tashqari, haydovchi quduqlarning aynan joylashishida model neftni ishchi agent bilan siqib chiqarish yo`llarini aniqlashga imkon beradi. Shunday ekan suv haydash frontini va bostirilgan quduqlardan neft' chegarasini ko`chishini xususiyatlarini aniqlash

mumkin, bu orqali esa yakuniy neft' beraolishlikni oshirish uchun zarur bo`lgan, yangi ishlatuvchi quduqlar o`rnini topish. Bu quduqlarni joylashish o`rnini topishdan tashqari, modellashtirish ma`lumotlariga ko`ra burqilashning ayniqsa ketma-ketligini shuningdek har qaysi davrda qazilayotgan quduqlar sonini, ishlatuvchi quduqlarni haydovchilarga o`tkazish ketma-ketligini, hamda quduqlar to`xtatiladigan yoki haydovchiga o`tkaziladigan oqilona suv-neft' omilini o`rnatiladi. Ma`lumki, konni faqat bir marta ishlash mumkin, shuning uchun bu jarayonda h ar qanday xato tuzatilib bo`lmasdir. Lekin modellashtirish usulini qo`llab bu jarayonni bir necha marta bajarish va h ar xil variantlarini o`rganish mumkin. Modellashtirishdan boshqarish vositasi sifatida foydalanilganda qatlam energiyasidan samaraliroq foydalanishga erishiladi, bu esa yakuniy neft' beraolishlikni oshirishga va konni iqtisodiy jihatdan tejamkorlik bilan ishlashga olib keladi. Murakkabroq tizimlarda masalan, qat-qat har xil jinsli qatlamlarni aralash tarzda ishlashda hammа o`zgaruvchilarni boshqarish mumkin emas edi, lekin modellashtirish usulini qo`llab bu tizimlarni yirik soddalashtirishlarsiz tadqiqot qilish mumkin. Modellashtirishning katta afzalligi shu hisoblanadiki, u qatlamga taaluqli barcha ma`lumotlarni bir ixcham tizimga birlashtirishga va uni tadqiqot qilishga imkon beradi, bu usulsiz esa uning iloji yo`q.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Genri, B.Krichlou. Sovremennaya razrabotka neftyanix mestorojdeniy problemi modelirovaniya. Perevod s angl -M.: Nedra, 1979. - 303s. 2. Jeltov Yu.P. Razrabotka neftyanix mestorojdeniy. -M.: Nedra, 1986.- 332s. 3 . Neftepromislov a ya geologiya. Terminologicheskiy spravochnik. -M.: Nedra, 1983. - 262s.

Похожие

Neft konlarini ishlatish texnologiyalari

Qatlam energiyasi turlari va neft konlarini ishlatish rejimlari

Neft va gaz konlarini qidirish

Neft va gaz konlarini qidirish 2

Neft va gaz uyumlarini ishlatish tizimlari