logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Горное дело
  4. Qatlam energiyasi turlari va neft konlarini ishlatish rejimlari

Qatlam energiyasi turlari va neft konlarini ishlatish rejimlari

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

82.5283203125 KB
Скачать
Qatlam energiyasi turlari va neft konlarini ishlatish rejimlari Reja: 1. Neft va gaz uyumining energetik tavsifi. 2. Energiya turlari xarakteri va xususiyatlari. 3. Neft va gaz uyumining ishlash usullar. 4. Neft uymlarni ishlatish tarzlari 5. Ishlаtishning оqilоnа tizimi to’g’risidа tushunchа 6. Ishlatilayotgan ob`ektdan chiqarnlayotgan neft&#39;, gaz, suv o`zgarishi (dinamikasi) 7. Neft uyumlarini ishlatish bosqichlari. Neft va gaz uyumining energetik tavsifi. Neft yoki gazning quduqqa qarab oqimi qatlam bosimi va quduq tubi bosimi ayirmasi bilan bog’lik bo`ladi. Bosimlar ayirmasining miqdori quduqdan olinadigan suyuqlik yoki gaz miqdori, suyuqlik va tog’ jinslarining fizikaviy xususiyatlari va qatlam energiyasi turi bilan belgilanadi. Neft yoki gaz qatlami va quduqlar yagona gidravlik tizimni tashkil etadi (albatta tektonik buzilish bilmagan shollarda). Uyumdagi energiya zahirasi neft yoki gazning qatlamdan quduq tubiga oqimini ta`minlashga sarflanadi. Bu energiya zahirasi qatlam bosimi bilan bog’lik. Qatlam energiyasi manbai sifatida qatlam suvlari tayziqi energiyasi ozod va bosim pasayishida neftdan ajraladigan erigan gaz energiyasi, sikilgan tog’ jinslari va suyuqliklar energiyasi va neftning og’irlik kuchi ta`siridagi energiyasi xizmat qiladi. Uyumlarni ishlatish jarayonida qatlam energiyasi zahirasi qatlamdan neft va gaz harakatiga qarshilik qiluvchi kuchlarni engib o`tishga, suyuqlik va gazlarning ichki ishqalanishi, ularning tog’ jinslari bilan ishqalanishi va kapillyar kuchlarni engib o`tishga sarflanadi. Ishqalanish kuchlari suyuqlik va gazlarning qovushqoqligi bilan bog’liq. Neft yoki gaz bir vaqtning o`zida bir yoki bir necha qatlam energiyalarining ta`sirida harakat qilishi mumkin. Uyumlarning ishlashi va ishlatilishi to`laligicha konlarning energetik hususiyatlari bilan belgilanadi. endi yuqorida qayd qilib o`tilgan energiya turlari xarakteri va xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. Energiya turlari xarakteri va xususiyatlari. 1 - rasmda chekka suvlar tayziqi mavjud bo`lgan uyum shakli sxematik tarzda tasvirlangan. Bu uyumda neft oqimi kontur chekka qismida H balandlikdagi suyuqlik sathi orqali bajariladi. Bunday uyumlarda burg’ulangan quduqqa neft oqib kelishi va yuqoriga ko`tarilish chekka suvlar tayziqi ta`sirida amalga oshadi. Bu holatda chekka suvlar tayziqi samaradorligi nafaqat qatlamning quduq ustki qismidan ham balandroq qismga chiqqanligi, balki qatlam tog’ jinslarining o`tkazuvchanligi va suyuqliklarning qovushqoqligiga ham bog’lik. 1-rasm. 1-tabiiy yog’ingarchiliklar 2-qatalam chekka suvlari harakati Tog’ jinslarining o`tkazuvchanligi yuqori bo`lgan hollaridagi mavjud tayziq ta`sirida qatlam tizimi orqali etarli miqdorda suyuqlik oqimi ta`minlansa, chekka suvlar tayziq energiyasi uzoq muddat suyuqlik oqimini ta`minlashi mumkin. Siqilgan ozod gaz energiyasi . Qatlam energiyasining boshqa turi sifatida siqilgan ozod gazning taranglik energiyasi xizmat qiladi. Uyumda gaz, gaz do`ppisi sifatida yoki qatlam bosimi to`yinganlik bosimidan kamayishi jarayonida suyuqlikdan ajralib chiqadigan gaz pufakchalari sifatida uchraydi. Yopiq turdagi uyumda asosiy energiya sifatida siqilgan ozod gaz energiyasi xizmat qilishi sharoiti 2 - rasmda keltirilgan. Bu holatda quduq tubi bosimi pasaytirilsa, gaz do`ppisi energiyasi va neftdan ajralib chiqqan gaz energiyasi ta`sirida quduqqa neft oqimi ta`minlanadi. Buning asosiy sababi sifatida neftning gaz bilan to`yinganligida va bosim pasayishi natijasida suyuqlikdan gazning ajralishida deb tushunish mumkin. Uyumda siqilgan gaz energiyasi zahirasi cheklangan bilib, u gaz do`ppisi hajmi, neft zahirasi, qatlam bosimi va neftda erigan gaz miqdoriga bog’liq. Qatlamning taranglik energiyasi. Qatlam er yuzasi bilan bog’lanmagan holatlarida ham, katta hajmli tizimlarda uyumni ishlatishning dastlabki davrida hal qiluvchi energiya sifatida tog’ jinsi va unda joylashgan suyuqlikning taranglik kuchlari bosim pasayishi sari ta`sir qila boshlaydi. Uyumda bosim pasayishi bilan neft va suvning hajmi kengayadi, g’ovaklik kanallari esa torayadi, quduqqa nisbatan siqib chiqarilgan neft o`rnini suv egallaydi. Qatlam suv bosimi tizimining taranglik kengayishi miqdori kichik bo`lishiga qaramay (1/700 dan 1/50000 gacha) bu hodisa katta maydonni egallagan neft konlarini ishlatishda alohida ahamiyatga ega. Ayrim hollarda qatlamning tarangilik energiyasi zahirasi uyumdan katta miqdordagi neft olishni ta`minlaydigan mustaqil manba` sifatida xizmat qilishi mumkin. Og’irlik (gravitatsiya) kuchlari. Neft saqlovchi tog’ jinslari yotqiziqlari qandaydir burchak ostida joylashgan. Shuning uchun neft qatlam burchagiga nisbatan pastga qarab oqishga intiladi. Ba`zan og’irlik kuchi ta`siridagi energiya qatlamdan quduqqa nisbatan oqimni ta`minlovchi yagona manba` bo`lib xizmat qiladi. Og’irlik kuchi energiyasi uyumni ishlatishning oxirgi davrida, ayniqsa boshqa energiya turlari so`ngan paytda namoyon bo`la boshlaydi. Tabiiy sharoitda neft va gazning uyumdagi harakati jarayonida bir necha energiya turlari ta`sir etishi mumkin. Shuningdek vaqt o`tishi mobaynida energiya manbai bir turdan ikkinchisiga o`tishi ham mumkin. Neft va gaz uyumining ishlash usullar. Ta`sir etuvchi energiya kuchiga qarab neft konlarining ishlash usuli quyidagilarga bo`linadi: suv bosimi ta`siridagi usul: gaz bosimi ta`siridagi usul (gaz do`ppisi usuli), erigan gaz usuli, taranglik usuli, gravitatsion usul. Birinchi va ikkinchi usullar siqib chiqarish usuli deb, qolgan uch usul esa so`nib borish usuli deb ataladi. Konning ishlash jarayoni va uning mahsuldorligi ishlash usuliga bog’liq. Mahsuldorlikning asosiy belgisi konning neft beraolishlik koeffitsientiga bog’liq. Konlarning neft beraolishlik koeffitsienti kondan olinishi mumkin bo`lgan neft miqdorining shu kondagi umumiy neft zahirasiga bo`lgan nisbati orqali aniqlanadi:  = Q n / Q zax Bu erda:  - neft beraolshilik koeffitsienti; Q n - olinishi mumkin bo`lgan neft miqdori; Q zax - kondagi umumiy neft zahirasi. Neft beraolshilik koeffitsienti foizda yoki ulush birligida o`lchanadi. Konlarning neft beraolshilik koeffitsienti ulardagi mavjud usulga bog’liq. Chunonchi, suv bosimi usulida neft beraolishlik koeffitsienti 0,6 - 0,8 ga yaqinlashadi, ya`ni qatlamdagi bor mahsulotning 60-80 foizini er yuzasiga olib chiqish mumkin. Gaz bosimi ta`siridagi usulda neft beraolishlik koeffitsienti 0,5 - 0,7 ga borishi mumkin. Qolgan uch usul uchun neft beraolishlik koeffitsienti 0,15-0,3 dan oshmaydi. Demak, konnnig mahsuldorligini oshirishning asosiy omillaridan biri uning neft beraolishlik qobiliyatini oshirish yo`llarini takomillashtirishdan iborat. Yuqorida ko`rib o`tilgan tabiiy usullar sof holda kamdan-kam uchraydi. Ular odatda aralash usul tarzida (masalan chekka suv bosimi va erigan gaz usuli, chekka suv bosimi va taranglik usullari va x.k.) uchraydi. Konlarni ishlatish jarayonida bu usullar bir turdan ikkinchi turga o`tishi mumkin. Kon mahsuldorligini oshirish maqsadida ba`zan samarasiz tabiiy usuldan samarali sun`iy usulga o`tiladi. Chunonchi, tegishli shart-sharoitlar mavjud bo`lgan hollarda erigan gaz usulidan sun`iy ravishda gaz bosimi ta`siridagi usulga o`tishi mumkin. Buning uchun ma`lum quduqlar orqali yuqoridan gaz (yoki havo) haydalib, sun`iy gaz do`ppisi hosil qilish yoki mavjud gaz do`ppisining energiyasini oshirish mumkin. 1.4. Neft uymlarni ishlatish tarzlari Таrz (rejim) deb, neft va gazni qatlam bo’ylab quduqlar tubiga xarakatlantiruvchi va tabiy sharoitlar hamda qatlamga ta’sir ko’rsatish bo’iycha tadbirlar bilan bog’liq bo’lgan qatlam energiyasining ustun turini yuzaga kelish xarakteriga aytiladi. U yoki bu tarzning xarakeri haqida vaqt maboynida neft debiti, qatlam bosimi, gaz omillarini o’zgarishi, chekka va ostki suvlarning siljishiga qarab hulosa chiqariladi. Uyumdan flyidlarni quduqlar tubiga siljishi va siqib chiqarilishi qatlam energiyasining asosiy manbalari bo’lgan tabiy kuchlar ta’sirida yuzaga keladi. Ma&#39;lumki, neft uyumlari muayan tarzlarda ishlaydi va o&#39;sha tarzning barcha holatlarini o&#39;z ishlash jarayonida boshidan kechiradi. Prof. M.A.Jdanovning ma&#39;lumotlariga qaraganda neft uyumlari quyidagi ish tarzlariga mansub bo&#39;ladi: - Suv siquvi tarzi; - Taranglik suv siquvi tarzi; - Gaz tarzi (gaz do&#39;ppisi tarzi); - Erigan gaz tarzi; - Gravatatsion tarz; - Aralash tarzlar; Suv siquvi tarzi - neft uyumi umumiy katta xajm va hududga ega bo&#39;lgan gidrodinamik tizimdan iborat gidrogeologik havzaga mansub bo&#39;ladi. Ushbu havzadagi holat aksariyat infiltratsion tarzga mansub bo&#39;lib, uning ta&#39;minot va bo&#39;shanish hududlari mavjud. Aksariyat hollarda bu havza katta bosim va yuqori gidrodinamik darajaga ega bo&#39;ladi va qazilgan quduqlar favvora usulda ishlaydi. Bu holat ko&#39;p muddatga cho&#39;zilishi mumkin. Quduqlarning debiti aksariyat hollarda yuqori bo&#39;ladi. Ulardagi bosim farqi uncha katta bo&#39;lmay, quduq to&#39;xtatib qo&#39;yilishi bilan qisqa muddat ichida undagi bosim dastlabki bosim darajasiga etib boradi yoki shunga yaqin bo&#39;ladi. Bu hollarda quduqlardagi gaz omili vaqt o&#39;tishi bilan deyarlik o&#39;zgarmaydi. Uyumdan olinadigan neft miqdori unga qazilayotgan quduqlarning ishga tushuvi natijasida ko&#39;paya boradi va quduqlar to&#39;la qazib bo&#39;lingach bir ko&#39;rsatgichga ega bo&#39;lib, shu darajada ancha muddat (bir necha yillar) davomida pasaymay turadi. Ma&#39;lum muddatdan so&#39;ng quduqlar mao&#39;sulotida suv paydo bo&#39;laboshlaydi. Aksariyat hollarda suv-neft chegarasi yaqinida joylashgan quduqlar suvlana boshlaydi va vaqt o&#39;tishi bilan o&#39;sha quduqlarning suvlanishi ortib hatto 90-100% gacha boradi, chunki bunday hollarda neft suv chegarasi uyum hududiga suv kirganligi uchun suriladi. Bunday tarzga mansub konlarda agarda kollektorlar yaxshi bo&#39;lsa, neftning qovushqoqligi past bo&#39;lsa, quduqlar zichligi ham yuqori bo&#39;lsa (Ist-Texas koni, AQSh) neftberuvchanlik eng yuqori ko&#39;rsatgichga yetishi mumkin (0,7-0,8). Agar uyum xilma-xil kollektorga mansub bo&#39;lsa, neftning qovushqoqligi anchagina yuqori bo&#39;lsa neftberuvchanlik bunday hollarda 0,3-0,4 darajasida qolishi mumkin, qolgan neftlarni sun&#39;iy ta&#39;sir etish yo&#39;llari bilan olishga erishiladi. Taranglik suv siquvi tarzi - neft uyumi umumiy katta hajmga ega bo&#39;lgan gidrogeologik havzaga mansub, lekin uyum bilan bu gidrogeologik havzaning o&#39;zaro bog&#39;liqligi biroz cheklangan, bunga sabab sifatida gidrodinamik sistema bilan uyum o&#39;rtasida katta uzilma mavjud bo&#39;lib, u suvlarning harakatiga to&#39;siq bo&#39;lishi mumkin, ba&#39;zi hollarda esa uyum atrofida kollektorning o&#39;tkazuvchanlik xususiyati anchagina yomonlashib qolishi mumkin. Xuddi shu sabablarga binoan uyum bilan katta hajmga ega bo&#39;lgan gidrodinamik tizim o&#39;rtasida yaxshi erkin aloqa mavjud bo&#39;lmay, bu aloqa ba&#39;zan anchagina susaygan bo&#39;lishi mumkin. Bunday holatda ishga tushirilgan uyumdagi quduqlar dastlab favvora usulida ishga tushib, ma&#39;lum muddat o&#39;tgach ulardagi favvora to&#39;xtaydi. Qatlam bosimi anchagina yuqori ko&#39;rsatgichga ega bo&#39;lgani holda u to&#39;xtovsiz pasaya boshlaydi. Ba&#39;zi hollarda qatlam bosimi qatlam (uyum) ning to&#39;yinganlik bosimidan ham pastga tushib ketishi mumkin. Bunda qatlamning ish tarzi erigan gaz tarziga ham o&#39;tib ketishi mumkin. Ushbu holatga ega bo&#39;lgan uyumlarda qatlamning energiyasi nafaqat uning chekkasidagi suvlar energiyasidan iborat, bu holda qatlam energiyasi undagi suv va tog&#39; jinslarining tarangligi (siqilishdan bo&#39;shashi) natijasida hosil bo&#39;lgan energiya hisobiga ham bog&#39;liqdir. Shuning uchun ham bunday tarz taranglik suv siquvi tarzi deb ataladi. Bunday uyumlarda mavjud suvlarning siqiluvchanlik koeffitsienti:  s =(4-5)  10 -5 1/at, neftlarning siqiluvchanlik koeffitsienti.  j =(7-140)* 10 -5 1/at va qumtoshlarning siqiluvchanligi.  j =(1,4-1,7)*10 -5 1/at ga tengligi qayd etilgandir. qatlamning siqiluvchanlik koeffitsienti quyidagi ifoda bilan belgilanadi:  hq =m  suyuq +  j , bu yerda:  s - qatlamning siqiluvchanlik ko&#39;rsatkichi, m -qatlamning g&#39;ovakligi, birning bo&#39;lagi,  suyuq - suyuqlik (neft + suv) ning siqiluvchanligi,  j - tog&#39; jinsi (qumtosh, oyaktosh va sh.k.) ning siqiqluvchanligi. Yuqorida keltirilgan ma&#39;lumotlarga asoslangan holda qatlam (uyum) ning taranglik zahiralarini hisoblash mumkin. Bunday uyumga joylashgan kondagi quduqlarning debiti ancha yuqori bo&#39;lib vaqt o&#39;tishi bilan pasayishi mumkin. Ular vaqt o&#39;tishi bilan suvlanadi, lekin suv bosish darajasi unchalik jadal bo&#39;lmaydi, chunki neft suv chegarasining surilishi ancha sekin sodir bo&#39;ladi, uning qatlamning to&#39;yinganlik bosimi darajasiga ham tushish holati uchraydi. Bunday tarziga ega bo&#39;lgan konlarda ularning kollektorlik xususiyatlari yaxshi va neft suyuq bo&#39;lsa neftberuvchanlik ko&#39;rsatkichi 0,5-0,7 gacha bo&#39;lishi mumkin. Agar kollektorning xilma xilligi yuqori bo&#39;lsa hamda neft quyuq bo&#39;lsa, neftberuvchanlik 0,25-0,35 atrofida qolib ketishi mumkin. Bunday holatlarda albatta qatlamga sun&#39;iy ta&#39;sir qilish usullarini qo&#39;llash maqsadga muvofiqdir. Shunday tarzda ishlagan konlarga To&#39;ymazi, Romashkino, J.Olamushuk, Anderson, Polvantosh va boshqa ko&#39;plab konlar mansubdir. Gaz do&#39;ppisi tarzi - bu tarzda neft uyumi hududidagi asosiy harakatlantiruvchi kuch - bu gaz do&#39;ppisida mujassam bo&#39;lgan gazlarning bosim pasayishi tufayli kengayishi hisobiga hosil bo&#39;luvchi kuchlardir. Bu holatda aksariyat suv neft chegarasi deyarlik surilmaydi (mabodo agar u surilsa gaz do&#39;ppisi va suv siquvi tarzlaridan hosil bo&#39;lgan aralash tarz bo&#39;lgan bo&#39;ladi). Bu tarz jarayonida qatlam bosimi bir me&#39;yorda olingan neft miqdoriga mutanosib ravishda pasaya boradi. Shuning uchun bosim pasayishi hisobiga olinayotgan neft miqdori vaqt birligida deyarli o&#39;zgarmas bo&#39;lganligi uchun uyum zahiralarini hisoblash mumkin bo&#39;ladi. Neft quduqlari aksariyat hollarda favvora usulida ishlaydi, lekin vaqt o&#39;tishi bilan bosim pasayib, qatlamdagi neftni favvora shaklida yuqoriga ko&#39;tarib berolmasligi mumkin va natijada quduqdan suyuqlik otilib chiqishi to&#39;xtaydi, uni nasoslar bilan chiqarish lozim bo&#39;ladi. Bu tarz sharoitida gaz do&#39;ppisi yaqinida joylashgan quduqlar mahsulotida gaz miqdori oshib, u natijada gazga aylanadi. Bunday sharoitda quduqlarning suvlanishi ancha kech boshlanadi, chunki neft-suv chegarasi surilmaydi. Gaz omili ortib borishi mumkin, chunki bosim pasayishi bilan qatlam sharoitidagi gazlar ajralib chiqishi mumkin, lekin qatlamdagi bosim uning to&#39;yinganlik bosimidan past ko&#39;rsatgichga ega bo&#39;ladi. Shuning uchun ham gaz do&#39;ppisi hosil bo&#39;lgan, chunki barcha neftdagi erigan gazlar yig&#39;ilib, qalpoq hosil qilgan bo&#39;ladi. Bunday uyumlarda quduqlar qatlamning kollektorlik xususiyatlariga hamda neftning fizik xossalariga qarab yuqori, o&#39;rta hamda past debitli bo&#39;lishi mumkin. Neftberuvchanlik bunday tarzda har xil miqdorga ega bo&#39;lishi mumkin. Qulay sharoitlarda uning ko&#39;rsatkichi 0,4-0,5 past ko&#39;rsatgichlarda 0,2-0,3 atrofida bo&#39;lishi mumkin. Shuni qayd qilish joizki, Farg&#39;ona vodiysidagi Polvontosh koni VII gorizontda gaz do&#39;ppisi, suv siquvi va gravatatsion tarzlardan mujassam bo&#39;lgan oraliq tarz bo&#39;lganligi uchun hamda quduqlar to&#39;ri ancha zich bo&#39;lganligi uchun yuqori neftberuvchanlikka erishilganligi ma&#39;lum (0,7 dan yuqori). Bunday tarzda ishlaydigan konlar respublikamizda ko&#39;plab topiladi. Bunday tarzlarda ishlovchi konlarda (masalan, kirkuk-Iroq) suv neft chegarasiga suv haydash, gaz neft chegarasiga gaz haydash bilan kondagi neftlarni chiqarib olish va neftberuvchanlikning yuqori natijasiga erishish mumkin. Bunday konlar sirasiga yuqorida keltirilganlardan tashqari Bug&#39;uruslan konlari ham kiradi. Erigan gaz tarzi - bu tarzda neft quduqlar tubiga asosan neft tarkibida erigan gazning harakatlanishi tufayli o&#39;sha harakati natijasida o&#39;zi bilan neft tomchilarini birga olib ketishi hisobiga oqib keladi. Ko&#39;rinib turibdiki, bu tarzda na chekka suvlari, na gaz do&#39;ppisi neftning harakatiga ko&#39;mak bermaydi. Bu holatda quvvat juda kam. Shuning uchun bu tarzda dastlabki quduqlar favvora bermaydi, quduqlardagi suyuqlik quduq ichida bo&#39;ladi va chuqur nasoslar tushirish natijasida olinadi. Aksariyat erigan gaz tarzi taranglik suv siquvi tarzida uyum ma&#39;lum bir muddat ishlagandan so&#39;ng qatlam bosimi neftning to&#39;yinganlik bosimiga etib kelgach, neft tarkibidagi gazlarning uning ichidan ajralib chiqishi natijasida hosil bo&#39;lgan energiya hisobiga harakatga keladi. Qatlamning ishlash tarzi erigan gaz tarziga aylanadi. Bunday hollarda chekka suvlar biroz faolroq bo&#39;lsa, aralash tarz hosil bo&#39;ladi, agar ular juda passiv bo&#39;lsa erigan gaz tarzining o&#39;zi hosil bo&#39;ladi va uning energiyasi tezlikda tugaydi. Shuning uchun ham bu tarzdagi neftberuvchanlik koeffitsienti juda past bo&#39;ladi. Agar kollektorlik xususiyatlari qatlamda yaxshi bo&#39;lsa hamda neft ancha suyuq va qazilgan quduqlar zichligi ancha yuqori bo&#39;lsa, neftberuvchanlik koeffitsienti 0,3 atrofida bo&#39;lishi mumkin, aks holda u koeffitsient 0,15-0,2 atrofida bo&#39;ladi. Bunday tarzda ishlovchi hollar (uyumlar)da albatta qatlamdan neft chiqarishning boshqa mavjud usullari qo&#39;llanadi. Chunonchi, qatlamda neftlar quyuq bo&#39;lsa, qatlam sharoitida neftni yoqish (qatlam ichra yonish) yaxshi natijalar beradi. Undan tashqari qatlamga suv haydash va boshqa usullar ham qo&#39;llanishi maqsadga muvofiqdir. Respublikamizdagi ko&#39;pgina konlardagi ish tarzi erigan gaz tarziga mansub bo&#39;lib, ularni qazib olishda yetarli tajriba to&#39;plangandir. Bunday konlar sirasiga Apsheron koni ham (Maykop hududi) kiradi. Gravitatsion tarz - bu tarzda qatlamning harakatlantirish kuchi faqat uning gravitatsion (yer tortish) kuchi bo&#39;lib, suyuqlik past tomoniga qarab oqishiga asoslangandir. Bunday harakatda neft uyumiga na suv va na gaz ko&#39;mak bermaydi. Shu sababli bu tarzdagi uyum eng past darajadagi neftberuvchanlik koeffitsientiga ega bo&#39;ladi, chunki qatlamdagi neft faqat past tomonga qarab gravitatsion kuch evaziga oqib tusha boshlagani hisobiga mahsulot olinadi. Bu holatda aksariyat qatlam bo&#39;ylab gorizontal yoki qatlam yotishiga parallel quduqlar qazish maqsadga muvofiq bo&#39;lib, uning past qismidan yig&#39;ilgan neftni olish imkoni bo&#39;ladi. Bunday qatlamlarda shaxta usuli bilan neft chiqarish usulidan ham foydalanish mumkin. Bunday uyumlarda neft beruvchanlik 0,1-0,15 dan ortmaydi. Bu uyumlarda neft chiqarishning sun&#39;iy usullarini qo&#39;llash ham ancha murakkabdir. Sharoitning taqozosiga qarab ish yuritilsa, maqsadga muvofiq bo&#39;ladi. Bunday uyumlar misolida Udmurt avtonom respublikasi hududidagi Uxta konida shaxta usuli bilan neft chiqarish ishlari yo&#39;lga qo&#39;yilganligi ma&#39;lum. Bunday tarzda ishlovchi konlar avval boshqa tarzda ishlagan bo&#39;lib, uning oxirgi ishlash davrida ushbu tarzga o&#39;tib qolganligi aksariyat hollarda kuzatiladi. Aralash tarzlari – bu tarzda bir vaqtning o’zida erigan gaz tarsi, taranglik va suv siquvi energiylari namoyonlanadi. Bu tarzni ko’pincha gazlangan neftni (neft aralashmasi + ozod gaz) suv bilan siqib chiqarishdek ko’riladi, qachonki P qt <P n dan kichik bo’lganda.Bosim neftlilik konturida P nk ≥ P n bo’ladi. Bunday tarzning afzalligi – ikki tomonlama suyuqlik oqimi; neft qatlamiga bir vaqtning o’zida SNK va GNK bostirib keladi. Ishlаtishning оqilоnа tizimi to’g’risidа tushunchа Оdаtdа uyumni ishlаtish tizimi bir nеchа vаriаntdа hisоblаb ko’rilаdi. Bu vаriаntlаr uyumdаgi quduqlаr sоni vа ulаrning ishgа tushish kеtmа-kеtligi, ishlаsh rеjimi, qаtlаm bоsimini sаqlаsh usulining qo’llаnilishi vа ishlаtishning iqtisоdiy ko’rsаtkichlаri bilаn bir-biridаn fаrq qilаdi. Vаriаnt ko’rsаtkichlаri o’zаrо tаqqоslаnib, uyumni ishlаtishning оqilоnа tizimi tаnlаnаdiki, bu tizim quyidаgi оmillаr bilаn bеlgilаnаdi: 1. quduqlаr оrаsidа o’zаrо eng rаst tа’sir dаrаjаsi. Yеr оsti gidrаvlikаsi qоnunlаridаn mа’lumki, quduqlаr оrаsidаgi mаsоfа kеngаygаn sаri, ulаrning o’zаrо tа’siri rаsаyadi vа quduq tubi bоsimlаri tеngligi shаrоitidа ulаrdаn оlinаdigаn mаhsulоt miqdоri оshаdi. Bundа хаr bir quduqni burg’ilаshgа vа jihоzlаshgа kеtgаn mаblаg’ tеz qоrlаnаdi. Lеkin quduqlаr оrаsidаgi mаsоfа kаttаlаshsа, jаmi quduqlаr sоni vа ulаrdаn оlinаdigаn mаhsulоt miqdоri kаmаyadi, uyumni ishlаtish muddаti uzаyadi. Shuning dеk, kоllеktоrlаrning turlilik shаrоitidа nеftьning аnchа qismi uyumdа qоlib kеtаdi. 2. Yuqоri nеftbеrаоlishlik kоeffisiеnti. YUqоri nеftbеrаоlishlik kоeffisiеnti butun qаtlаm bo’yichа siqib chiqаrish jаrаyonini bаjаrish, ya’ni suv-nеft vа gаz-nеft tutаsh yuzаlаri bаrchа qаtlаmchаlаr оrqаli o’tishi nаtijаsidа оlinishi mumkin. Rаst o’tkаzuvchаnli qаtlаmlаrdа nеft hаrаkаtini tа’minlаsh uchun suyuqlik hаrаkаtining kаttа tеzligini vа yuqоri bоsim grаdiеntini tа’mirlаsh kyеrаk. Dеmаk, yuqоri nеftbеrаоlishlik kоeffisiеnti siqib chiqаrish rеjimi (usul) lаrigа хоsdir. qаtlаmning tаbiiy enеrgiyasi еtаrli bo’lmаgаn hоllаridа sun’iy suv bоsimi yoki gаz bоsimi usulini qo’llаshgа to’g’ri kеlаdi. Turliligi yuqоri qаtlаmlаrdа nеft bеrаоlishlik quduqlаr jоylаshishining zichligigа hаm bоg’’liq. Kоnni ishlаtish lоyihаsidа quduqlаrni zich jоylаshtirish оlinishi mumkin bo’lgаn zаhirаning оshishigа оlib kеlish vаriаnti hаm ko’rilаdi. Lеkin quduqlаr turini tig’izlаsh vа qаtlаm bоsimini sаqlаsh usuli kаttа miqdоrdаgi kаritаl mаblаg’ni tаlаb qilаdi. 3. Nеftning minimаl tаnnаrхi. Lоyihаlаshtirilаdigаn hаr bir ishlаtish tizimining hаmmа vаriаntlаri uchun kаritаl vа ekspluаtаciоn sаrf-hаrаjаtlаr hisоblаnib nеftning tаnnаrхi аniqlаnаdi. Eng rаst tаnnаrkli vаriаnt iqtisоdiy jihаtdаn оqilоnа hisоblаnаdi. Nеft kоnlаrini ishlаtish muаmmоsi nеft vа uning mаhsulоtlаrigа bo’lgаn eхtiyojigа qаrаb dаvlаt mаsshtаbidа hаl qilinаdi. Dаvlаt rеjаsi nеft qаzib оlishning istiqbоli vа uni qаytа ishlаsh mаsаlаlаrini hisоbgа оlgаn hоldа tuzilаdi. Shuning uchun hаm kоnni оqilоnа ishlаtish tizimini tаnlаsh kоmrlеks rаvishdа hаl qilinаdi. Yuqоri nеft bеrаоlishlik kоeffisiеntini vа hаlk хo’jаligi rеjаsini minimаl hаrаjаt bilаn tа’minlоvchi tаdbir оqilоnа tizimgа mоs kеlаdi. Kоn ishini lоyihаlаshtirishning shundаy vаriаnti to’rlаnishi kyеrаkki, bu vаriаnt yuqоridа qo’yilgаn tаlаblаrgа jаvоb byеrsin. Ishlаtishning оqilоnа tizimi quyidаgi kеtmа-kеtlikdа bаjаrilаdi: а) bоshlаng’ich gеоlоgik-fizik mа’lumоtlаrni yigish: b) gidrоdinаmik hisоblаshlаr nаtijаsidа u yoki bu tizim uchun ishlаtishning tехnоlоgik ko’rsаtkichlаrini hisоblаsh; v) ishlаtishning hаr хil vаriаntlаri uchun iqtisоdiy sаmаrаdоrlikni hisоblаsh; g) gеоlоgik-tехnik vа iqtisоdiy ko’rsаtkichlаrini tаqqоslаb ishlаtishning оqilоnа vаriаntini tаnlаsh. Ishlatilayotgan ob`ektdan chiqarnlayotgan neft&#39;, gaz, suv o`zgarishi (dinamikasi) Qazib olinayotgan ob`ektning asosiy ko`rsatgichlari undan olinayotgan neft&#39;, suv, gaz va umuman suyuqliklarning joriy (oylik kvartal va yillik) ko`rsatgichlari xamda ularning jamlangan ko`rsatgichlaridan iboratdir. qazib chiqarilayotgan ob`ektning ishlatilish jarayonidagi o`zgarishlarini qazib chiqarish ko`rsatkichlarining dinamikasi deb ataladi. Bunday ko`rsatkichlarni olinishi mumkin bo`lgan zaqiralarga va neft&#39; beraolishlik koeffitsientiga nisbati nuqtai nazaridan tahlil qilinadi va ishlatilish ob`ektlari turkumining qazib chiqarish tajribasi umumlashtiriladi qamda bu ishlarni bajarishda aksariyat yillik ko`rsatgichlardan foydalaniladi. qazib chiqarishning asosiy ko`rsatgichlari absolyut o`lchamlarda (neft&#39;, suv, suyuqlik ming t., gaz mln.m3) ko`rsatiladi. Ba`zan qazib chiqarish sur`atini yaxshiroq ko`rsatish uchun, uni qazib chiqarilishi lozim bo`lgan neft&#39; miqdoriga nisbatai % qisobida berilishi mumkin, xuddi shu kabi ob`ektdan olinayotgan suvning miqdorini chamalash uchun qam uni zaqiralarga nisbatan % qisobida ko`rsatiladi. Gohida yillik qazib chiqarishning sur`atini chamalash maqsadida qoldiq zaqiraga nisbatan % ko`rinishda qam ifodalanadi. Neft&#39;, bilan birga olinadigan suv miqdori esa ko`pincha qatlamdan olingan suyuqlikka nisbatan % ko`rinishida berilali. qazib chiqarish jarayonining boshidan boshlab oliigan neft&#39;, (gaz) miqdori jamlangan qolda uning dastlabki balans zaqiralariga nisbatan olinsa, bu ko`rsatgich joriy neft&#39; beraolishlikni ko`rsatuvchi son bo`lib qoladi va shu qisob vaqtiga qatlamdan maqsulot olinganlik darajasini belgilaydi, SHu ko`rsatgichlarning o`zgarishini (dinamikasini) ob`ektni qazib chiqarish bosqichlariga qarab tahlil qilinsa, maqsadga muvofiq bo`ladi. Ma`lumki, neft&#39; (gaz) konini- qazib chiqarish jarayoni to`rt bosqichdan iboratdir. qatlam (uyum) qidiruv ishlari tugatilgach ishga tushadi va o`zning 1 bosqichini boshdan kechiradi. Adabiyotlarda bosqichlarning 1 va 2 ni olinadigan maqsulotning o`sish, 3 va 4 ni uning pasayish davri deb qam yuritiladi. Maqsulotning asosiy qismi 1-2-3 bosqichlarda olib bo`linadi, degan tushuncha xam mavjud, lekin 4 ya`ni yakunlovchi bosqichda qam uzoq yillar davomida salmoqli neft&#39; miqdori olinganligi tajribadan ma`lum. qazib chiqarish asosiy ko`rsatgichlarining o`zgarishi qatlamniig geologik sharoitlariga qamda qo`llangan texnologiyaning mukammalligi, shuningdek qazib chiqarish tarkibining samaradorligiga boqliq. Kam maqsulotli gorizontnn ishlash va tugaguncha ishlash Qatlamni tugaguncha ishlash loyiqasini tuzishda quyidagilarni inobatga olish lozim: 1) qatlamni tugaguncha ishlash unga ta`sir qilish jarayonini zarurligi va imkonini qisobga olib tuzilishi lozim; 2) qatlamni tugaguncha ishlashni zaiflashgan quduqlarda ikkinchi stvolni ochish va burqilash bilan olib borish foydali; 3) ko`p qatlamli gorizontlarda tugaguncha ishlashda barcha gorizontlarda olib boriladigan ishlarni inobatga olish kerak; 4) yangi quduqlarni loyiqadashtirishda, quduqlar to`rini zichlashda quduqlarni bir- biriga va so`nggi neft&#39; beraolishlik koeffitsientiga ta`siri inobatga olinishi lozim; 5) tugaguncha ishlashni loyiqalashtirishda quduqlar maqsuldorligini oshirish tadbirlarini - gidravlik yorish, tuz-kislotali ishlov berish, jadallashgan usulda neft&#39; olishni va b. qisobga olish kerak. qatlamni tugaguncha ishlash loyiqasini tuzishda quyidagilar zarur qisoblanadi: 1) amaldagi ishlatuvchi quduqlar fondini saqlash va qum tiqini, muddatidan avval suvlangan, ishlatishdan chiqqan quduqlardagi muammolar bilan kurashish; 2) qatlamning litologok-fizik xususiyatlarinn inobatga olib qoldiq neftni olish uchun zichlovchi quduqlarni qazish; Maqsulot miqdori 7 t/sut. dan kam bo`lgan quduqlar kam maqsulotli quduqlar fondiga kiradi. Uyumda kam maqsulotli kuduqlarning bo`lishi, uning paydo bo`lishi, yotqiziqlarning zichlashish va metomorfizatsiya jarayoni bilan boqliq. Ko`rsatilgan va boshqa tabiiy omillar ba`zi quduqlarni boshqalariga nisbatan ishlashning boshlanqich davridayoq kam maqsuldorlikda ishlashiga sabab bo`ladi. Ba`zida sun`iy qolatlarda va uyum ishlashining so`nggi davrlarida xam quduqlar kam maqsulot bilan ishlay boshlaydi. Tabiiy omillarga ko`ra quduqlar kam maqsulotli bo`lganda ularning debitini oshirish uchun turli tadbirlar qo`laniladi. Birinchi navbatda shuni aytib o`tish kerakk-ki maqsuldor qatlamlarni ochishda ularni gillanishidan eqtiyot bo`lish kerak. Buning uchun ko`pincha qatlamni gilli aralashma o`rniga neftli aralashma bilan ochiladi yoki quduqni qatlam ostidan qam 20-30 m chuqurlikkacha (zumpf) qaziladi (qazilgai zumpfga neft&#39; o`zining oqirligi bilan oqib tushadi, u erdan esa neft&#39; nasos orqali so`rib olinadi). SHuningdek quduqlar maqsuldorligini oshirishda bir necha kam maqsulli gorizontni bitta quduq orqali ishlatiladi. Neft uyumlarini ishlatish bosqichlari. Neft uyumlarini ishlatish jarayoni barcha texnologik ko`rsatgichlarning tuxtovsiz o`zgarishi bilan tavsiflanadi: neft qazib chiqarish darajasi, qazib chiqarish quduqlari fondi, qatlam bosimi, xaydalayotgan suvning xajmi va boshqalar. Bunda xar bir uyum ishlatishning butun muddati jarayonida bir nechta bosqichni utadi. Bosqichlar qatlamning geologik tuzilishi, neftning kovushkokligi va ishlatish sharoitlariga karab uzining texnologik va texnik - iqtisodiy ko`rsatgichlarini o`zgarish xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Neft konlarini ishlatish jarayoni turtta bosqichga bo`linadi. I bosqich - ishlatish ob`ektini uzlashtirish - neft qazib chiqarishni usishi va kam suvlanganligi bilan tavsiflanadi. Birinchi bosqichda butun asosiy quduqlar fondi burqilanadi. II bosqich - Neft qazib chiqarishning erishilgan Yuqori darajasini ushlab turish - favvora usulda nisbatan turgun Yuqori qazib chiqarish darajasi, davrning yakunida suvlanganlikni usishi va quduqlarni mexanizatsiyalashgan usulga utish bilan ajralib turadi. III bosqich - neft qazib chiqarishni axamiyatli pasayishi - maxsulotning suvlanganligi birdan usadi, yillik qazib chiqarish kamayadi, quduqlarning axamiyatli qismi xarakatdagi fonddan chikadi, quduqlarning deyarli xammasi mexanizatsiyalashgan usulda ishlatiladi. IV bosqich - ishlatishni tugallash bosqichi - qazib chiqarish darajasini kam, sekin kamayishi, maxsulotni va qazib chiqarish quduqlarini Yuqori suvlanishi bilan tavsiflanadi. Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Neft konlarini ishlatish texnologiyalari
Neft konlarini ishlatish jarayonining tahlili, nazorati va boshqarilishi
Gaz do’ppili yoki qatlam suvli neft konlarining ishlatish
Neft va gaz konlarini qidirish
Neft va gaz konlarini qidirish 2