Gaz sarfining mavsumiy o‘zgarishlarini rostlash - Горное дело - Рефераты

Gaz sarfining mavsumiy o‘zgarishlarini rostlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

455 KB

Gaz sarfining mavsumiy o‘zgarishlarini rostlash Reja: 1. Yer osti gaz quvurlarining ko‘chada joylashishi 2. Yer osti gaz quvurlarining chuqurligi,nishabligi, xandaq tagi

Gazning sarfi soat, kun va yil davomida o‘zgarib turadi. Magistral gaz quvurlaridan o‘tayotgan gazning miqdori o‘zgarmas. Shuning uchun iste’mol kamaygan vaqtda ortiqcha gazni biror joyda saqlab, iste’mol ko‘paygan vaqtda yig‘ilgan gazni gaz quvuridan kelayotgan gazga qo‘shib, iste’molchilarning maksimal ehtiyojini qoplashga yuboriladi. Gaz ishlatish notekisliklari soatlik, sutkalik va mavsumiy bo‘ladi. Sutkalik notekislikda kechasi sarf kamayadi, kunduzi oshadi. Buni qoplash uchun magistral gaz quvurlarining shaharga yaqin joydagi geometrik hajmidan foydalaniladi, ya’ni kechasi shaharda sarf kamayganda magistral quvurdan kelayotgan gaz unda yig‘ilib, quvurdagi bosim oshib boradi, ya’ni gaz yig‘iladi. Kunduzi esa sarf oshganda, yig‘ilgan gaz iste’molchilarga berilib, magistral gaz quvurlaridagi ortiqcha bosim pasayadi. Mavsumiy notekislikni qoplash uchun esa yer osti gaz omborlaridan foydalaniladi. Gaz omborlari sifatida yirik shaharlar yaqinidagi gaz-neft konlaridan foydalanish mumkin.Agarda bunday eski konlar bo‘lmasa, geologik qidiruv ishlari bilan shahar yaqinidan g‘ovak, suvli yer osti strukturalari aniqlanib, ular yer osti gaz ombori (podzemnoye xranilishe gaza PXG) sifatida ishlatilishi mumkin. Bunda g‘ovak qatlamlarining tepa qismi mustahkam, zich qatlamdan iborat bo‘lishi kerak. Bu omborlarga yoz paytida ortiqcha gaz qamalib, kuz va qish paytida gaziste’moli oshganda, yig‘ilgan gaz magistral gaz quvuridan kelayotgan gaz bilan birga iste’molchilarga beriladi. Bundan tashqari, o‘tgan asrning elliginchi-oltmishinchi yillarida gaz saqlash uchun gazgolder stansiyalari qurilgan.

Ularda 0,8 – 1,1 MPa bosimga mo‘ljallangan silindirsimon yoki sharsimon po‘lat sisternalardan foydalanilgan. Gazgolder stansiyalari ham faqat sutkalik va soatlik notekislikni qoplashga ishlatilgan. Hozirgi paytda bunday stansiyalar ishlatilmaydi, chunki ular xavfli, ko‘p metall sarflanadi. Hozirgi davrda yirik shaharlar oldida,asosan, yer osti gaz omborlari qurilgan.

Yer osti gaz omborlari nisbatan xavfsiz va ko‘p miqdorda gaz saqlashga xizmat qiladi. Ularni qurish va jihozlash uchun ko‘p mablag‘ sarf qilinadi. Yer osti gaz ombori qurish uchun yer osti strukturasining g‘ovakligi 15 % dan kam bo‘lmasligi kerak hamda g‘ovak qatlam ustidagi zich qatlamning qalinligi 15 m dan kam bo‘lmasligi lozim. Gaz iste’moli mavsumiy notekisligini qoplash uchun gazda mavsumiy ishlaydigan sanoat korxonalari va issiqlik elektr stansiyalaridan foydalaniladi. Bunday korxonalar yoz faslida gazda ishlaydi, lekin isitish davri boshlanishi bilan rezerv yoqilg‘i (ko‘mir yoki mazut) yoqishga o‘tkaziladi. YER OSTI GAZ QUVURLARINING KO‘CHADA JOYLASHISHI Yer osti gaz quvurlari shaharlarda, asosan, ko‘chaning qatnov yo‘llari tagidan o‘tkaziladi. Agarda ko‘chalarda keng piyoda yo‘llari bo‘lsa yoki maysazorlar bo‘lsa, ular tagidan o‘tkazish maqsadga mu- vofiq, chunki qatnov yo‘llarini buzish va tiklash qimmat turadi. Gaz quvurlarini o‘tkazishda gaz quvurlari bilan bino, yer osti va yer usti inshootlari va daraxtlar oralig‘ida ma’lum masofani ta’minlash kerak. Bu masofalar texnik sharoitlarda va qurilish qoidalarida keltirilgan. Shular bilan tanishib chiqamiz. 1. Yer osti gaz quvuri bilan bino orasidagi masofa quyidagicha bo‘lishi kerak: a) past bosim gaz quvurlari uchun – kamida 2 m; b) o‘rta bosim gaz quvurlari uchun – kamida 4 m; d) yuqori bosim gaz quvurlari (0,3 – 0,6 MPa) uchun – kamida 7 m; e) yuqori bosim gaz quvurlari (0,6 – 1,2 MPa) uchun – kamida 10 m. Bu masofalar yer osti gaz quvurlaridan gaz chiqa boshlaganda uning bino ichiga kirmasligini ta’minlay olmaydi, lekin kirish xavfini kamaytiradi. 2. Yer osti gaz quvuri bilan tramvay yo‘ligacha bo‘lgan masofa: a) past va o‘rta bosim gaz quvurlar uchun yaqin relsgacha bo‘lgan masofa kamida 2,8 m bo‘lishi kerak; b) yuqori bosim gaz quvurlari uchun kamida 3,8 m bo‘lishi kerak. 3. Temir yo‘l relsigacha bo‘lgan masofa:

a) past bosim uchun – kamida 3,8 m; b) o‘rta bosim uchun – kamida 4,8 m; d) yuqori bosim uchun (0,3 – 0,6 MPa) – kamida 7,8 m; e) yuqori bosim uchun (0,6 – 1,2 MPa) – kamida 10,8 m; Bu masofalar gaz quvurlarini yotqizish va ta’mirlash ishlarini bajarish paytida transport harakatini to‘xtatmasdan olib borishga imkon beradi. 4. Daraxtlardan kamida 1,5 m masofada o‘tish kerak, chunki un dan yaqin bo‘lsa, xandaq qaziganda, daraxtning ildizi kesilib ketadi.Bundan tashqari, quvurdan gaz chiqa boshlasa, daraxt ildizlariga ta’sir qilib, uni quritadi. 5. Elektr kabeli bilan yer osti past va o‘rta bosim gaz quvuri orasidagi masofa kamida 1 m bo‘lishi kerak.Agarda yuqori bosim bo‘lsa, kamida 2 m bo‘lishi kerak. Bu masofalar xandaq qaziganda yoki ta’mirlash ishlari olib borilganda kabelni uzib yubormaslik uchun kerak. 6. Gaz quvuri bilan suv tarmog‘i orasidagi masofa: a) past bosim uchun – 1,0 m; b) o‘rta bosim uchun – 1,0 m; d) yuqori bosim uchun (0,6 MPa ga) – 1,5 m; e) yuqori bosim uchun (1,2 MPa gacha) – 2,0 m. 7. Gaz quvuri bilan kanalizatsiya orasidagi masofa: a) past bosim uchun – 1,0 m; b) o‘rta bosim uchun – 1,5 m; d) yuqori bosim uchun (0,6 MPa gacha) – 2,0 m; e) yuqori bosim uchun (1,2 MPa gacha) – 5,0 m; 8. Issiq suv uzatish tizimi kanalining tashqi devoridan gaz quvurigacha bo‘lgan masofa: a) past, o‘rta, yuqori bosim (0,6 MPa gacha) uchun – 2 m; b) yuqori bosim (0,6 – 1,2 MPa) uchun – 4 m. Bu masofalar gaz quvurlaridan gaz chiqa boshlaganda boshqa yer osti inshootlariga kirish xavfini kamaytiradi. 9. Agarda bir xandaqda 2 ta gaz quvuri o‘tgan bo‘lsa, quvurlar diametri d Θ 300 mm bo‘lsa, ular orasidagi masofa kamida 0,4 m bo‘lishi kerak. Agarda quvurlar diametri d>300 mm bo‘lsa, quvur devorlari orasidagi masofa kamida 0,5 m bo‘lishi kerak.

Bu masofa quvurlarni ishlatish jarayonida ularni tekshirish hamda tuzatish ishlarini olib borish uchun zarur. Yer osti gaz quvurlaridan gaz chiqqanda, u yerdagi bo‘shliqlar orqali uzoq masofalarga tarqa-

lishi mumkin. Shuning uchun gaz quvurlari iloji boricha bosimsiz ishlaydigan quvurlardan uzoqroq bo‘lgani ma’qul, chunki gaz ular orqali binolarga kirish mumkin. YER OSTI GAZ QUVURLARINING CHUQURLIGI, NISHABLIGI, XANDAQ TAGI Gaz quvurlarining chuqurligi shunday bo‘lishi kerakki, u chuqurlikda tuproq qatlami hisobiga mexanik ta’sirdan saqlangan bo‘lishi kerak. Shaharlar uchun quvurning minimal chuqurligi quvur tepasidan yer yuzasigacha kamida 0,8 m bo‘lishi kerak. Shahardan tashqa- rida, qatnov yo‘q joylarda kamida 0,6 m bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, quvurning yotqizish chuqurligi gazning namligiga bog‘liq. Agarda nam gaz bo‘lsa, gaz quvurini yerning muzlash qatlamidan chuqurroq joylashtirish kerak, chunki gazdagi namlik kondensatsiya bo‘ladi va bu suyuqlik muzlab, gaz quvurini berkitib qo‘yishi mumkin. Quritilgan gaz quvurlarini esa yer- ning muzlash qatlamida ham joylashti- rish mumkin. Gazning namligiga qara- masdan, gaz quvurlari nishab o‘tkazilishi kerak, chunki gazdagi suv bug‘lari kon- densatsiya bo‘lganda, ular quvur-ning 1. 5- rasm. Kondensat yig‘gich (UG – 5 – 63) 1– korpus; 2 – kondensatni chiqarib borish quvuri; 3 – yerga ulangan elek- trod; 4 – kover ostidagi beton yostiq; 5 – kover; 6 – quvur yer orasidagi potensiallar farqini o‘lchash uchun kontakt plastinkasi. nishabligi bo‘yicha oqib borib, quvurning eng past joyida to‘planadi. Bu yerda kondensat yig‘gichlar (KY) o‘rnatiladi (1. 5- rasm) va u orqali yig‘ilgan kondensat chiqarib tashlanadi.

Minimal nishablik (i = 0,002) katta diametrdagi quvurlar uchun yetarli hisoblanadi. Lekin quvurlar diametri kichikroq bo‘lsa (d Θ 150 mm) , nishablikni kattaroq olish kerak. Chunki kichik quvurlarning

kesimi kichik bo‘lganligi uchun quvurlar cho‘kkan paytda unda suv to‘planib, gazning yo‘lini berkitib qo‘yishi mumkin. Yer osti gaz quvurlari qurishda xandaq tagining sifati katta ahami yatga egadir. Sifatsiz bajarilgan yer ishlari ekspluatatsiya davrida gaz ta’minotiga, quvurlarning mustahkamligiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Loyihaga nisbatan chuqur joylar qum bilan to‘ldirilib, zichlanib, tekislanishi zarur. Agarda xandaq toshloq joylardan qazilsa, unda xandaq tagining notekisliklari 10 yo 15 sm qalinlikda qum sepilib, tekis lanishi kerak. Tekislanmasa, toshlarning o‘tkir qirralari gaz quvurining izolatsiyasini ishdan chiqaradi va gaz quvuri korroziyasini tezlashtiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Islom Karimov. Demokratik huquqiy davlat, erkin iqtisodiyot talablarini to‘liq joriy etish, fuqarolik jamiyati asoslarini qurish – farovon hayotimiz garovidir. – T.: “O‘zbekiston” HMIU, 2007. 2. QMQ 2. 04. 08 – 96. Gaz ta’minoti. Loyiha me’yorlari/ O‘zbekiston Respublikasi Kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi. – Toshkent, 1996. 3. Rashidov Yu. K. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura- qurilish instituti. – Toshkent, 2000. 4. Rashidov Yu. K., Saidova D. Z. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2002. 5. Rashidov Yu.K. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. 5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va 5140900 – kasb ta’limi (5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi) ta’lim yo‘nalishlari uchun darslik. – Toshkent: Cho‘lpon, 2009. 6. Rashidov Yu.K. Gazdan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2003. 7. А libekov J., А ymatov R., М irmuhammedov R. Suyultirilgan uglevo- dorodli gazlardan motor yonilg‘isi sifatida foydalanish. Texnika xavfsizligi. – Samarqand, 2006. 8. Korroziyadan himoya qilish: O‘quv qo‘llanma/ Kamalov S. K., Habibullayev S. Sh. – Toshkent: ToshDTU, 2006. 9. Ионин А. А. Газоснабжения. – М. Стройиздат, 1989. 10. Кязимов К. Г., Гусев В. Е. Устройство и эксплуатация газового хозяйства. – М.: Колос, 1997. 11. Аymatov R. А. va boshqalar. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma – T.: “Tibbiyot” nashriyoti, 2003. 12. А sadullayev А . X. Gaz ta’minoti. М etodik qo‘llanma. – Toshkent: T А QI. 1991.

Похожие

Gaz kom’onentlaridan foydalanish

Ichki gaz ta’minoti tizimlari

Gaz bosimini rostlovchi punktlar

Oqova gaz birikmalarining hajmini hisoblash

Gaz tarmoqlaridan foydalanishda xavfsizlik qoidalari