Ekspеrimеntаl stаtistik mоdеllаshtirish usuli - Горное дело - Рефераты

Ekspеrimеntаl stаtistik mоdеllаshtirish usuli

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

122.2431640625 KB

Ekspеrimеntаl stаtistik mоdеllаshtirish usuli Reja: 1. Eksperimental statistik modellashtirish usuli. 2. Eng kichik kvadratlar usuli; 3. CHiziqli regressiya; 4. Regression taxlil.

Eksperimental statistik modellashtirish usuli Agar modellashtirilayotgan ob’ekt yetarli darajada o’rganilmagan bo’lsa va determinlashgan modelni tuzish imkoniyati bo’lmasa, unda jarayonning matematik modeli eksperimental statik modellashtirish usuli bilan tuziladi. Bunda statistik material aktiv yoki passiv eksperiment qo’yish usuli bilan to’planadi. Passiv eksperimentda, tajriba o’zgaruvchilarni galma-gal o’zgartirib borib yoki ishlab turgan texnologik apparatlarda aloxida parametrlarning o’zgarishlarini yozib borib yoki ishlab turgan texnologik apparatlarda aloxida parametrlarning o’zgarishlarini yozib borib, to’plangan statistik materialni regression xamda korrelyasion tahlil qilish usullari yordamida qayta ishlanadi. Aktiv eksperiment o’tkazish bilan ob’ekt to’g’risida statistik ma’lumot to’plashda, tajribani zamonaviy rejalashtirish usullarini qo’llanishi sababli, tajribalar sonini qisqartirsh mumkin. Shunday qilib, tajriba (ma’lumotlarini) natijalarini qayta ishlashda regression va korrelyasion tahlil qilish usullarini qo’llab, jarayonning matematik modelini olish mumkin: y = f ( x 1 , x 2 , x 3 , … … . x k ) bu yerda, x 1 ,x 2 ,...x k - faktorlar (texnologik parametrlar) tajriba natijasida olingan. Regressiya tenglamasining umumiy ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:y b b x b x x b x j j uj u j jj j j k uj k j k         0 2 111 ...... bu yerda, b 0 - erkin xad b j - chiziqli effekt koeffitsienti

b jj - kvadratik effekt b uj - o’zaro ta’sir koeffitsienti. Bu tenglama koeffitsientlarini «eng kichik kvadratlar» usuli yordamida aniqlanadi, ya’ni quyidagi shart bo’yicha:Ф=∑i=1 N (yэi− ¯yхi)2=min bu yerda, N- ajratib olingan tajribalar soni, bu shart bo’yicha, funksiyaning hisobiy qiymati (Y xi ) va eksperimental qiymatlari farqlarining kvadratlarini yig’indisi, minimumga intilishi kerak. Ob’ektning chiqish parametrining (u) kirish parametridan (X) bog’liqligini aniqlash uchun tajriba o’tkazilgan. Bu tajriba natijalari U va X koordinata tizimsiga joylab chiqilgan. X ning butun o’zgarish intervali  X bo’laklarga bo’lib chiqiladi. Har bir intervalga tushgan nuqtalarni shu interval o’rtasiga moslab, shu intervalga tug’ri kelgan ularning o’rtacha qiymatlarini hisoblanadi. y x n i ji i n j j   1 bu yerda, n i - ushbu intervaldagi tajriba nuqtalari У

X 4.1-rasm So’ngra, bu o’rtacha qiymat nuqtalarini birlashtirib, regressiyaning emperik egri chizig’ini olamiz. Bu chiziq ko’rinishiga qarab, regressiya tenglamasini tanlab olish mumkin, Regressiya tenglamasi parametrlarini aniqlash ko’p o’zgaruvchilik funksiyaning minimumini aniqlashga borib taqaladi. Agar, U =f (x;b o ;b 1 ;b 2 ;....) funksiyadan hosila olish mumkin bo’lsa, b,b,b,...,b larni qiymatlarini shunday tanlansinki, unda quyidagi shart bajarilsin,Ф (b0,b1,b2...)= ∑ i=1 N [yiэ− f(xi,b0,b1,b2...)]2→ min ya’ni, b,b,b,...,b larning shunday qiymatlarini topish kerakki, unda F(b o ;b 1 ;b 2 ) funksiya minimumga intilsin. Bu funksiyaning F(b o ;b 1 ;b 2 ) minimumga intilish sharti, quyidagi shartni bajarilishidir (funksiya ekstremumi borligining zaruriy sharti),       Ф b Ф b Ф b 0 1 2 0 0 0    ; ; yoki       2 0 2 0 2 0 0 1 2 0 1 0 1 2 1 1 0 1 2 2 1 y f x b b b f x b y f x b b b f x b y f x b b b f x b i i i i N i i i i N i i i i N             ( .....) ( ) ( .....) ( ) ( .....) ( ) .............................................       ............           

yoki, matematik o’zgartirishlardan so’ng:y f x b f x b b b f x b y f x b f x b b b f x b y f x b f x b b b f x b i i i i i N i N i i i i i N i N i i i i i N i N             ( ) ( .....) ( ) ( ) ( .....) ( ) ( ) ( .....) ( ) ...... 0 0 1 2 0 1 1 1 0 1 2 1 1 1 2 0 1 2 2 1 1 0 0 0                   ...............................................................            Ushbu tenglamalar tizimsida nechta noma’lum koeffitsient bo’lsa, shuncha tenglamalardan tashkil topgan. Bu matematik statistikada normal tenglamalar tizimsi deyiladi. Bu tenglamalar tizimsini funksiyaning umumiy ko’rinishi uchun yechib bo’lmaydi. Buning uchun funksiyaning konkret ko’rinishini tanlab turib masalani yechish kerak. Staxostik jarayonlarni matematik modellashtirishda, odatda eksperimental statistik modellashtirish usuli qo’llaniladi. Bunda texnologik jarayonning matematik modelini tuzishda, shu ob’ektda olingan tajriba natijalaridan foydalaniladi. CHiziqli regressiya qandaydir texnologik jarayonning matematik ifodasini tuzish kerak bo’lsin ( 4.2 - rasm). 4.2- rasm Bu texnologik jarayonning chiqish parametri ( u ) kirish parametri ( x ) ga bog’liq o’zgaradi, ya’ni ular orasida qandaydir funksional bog’liqlik bor, u=f(x) . (masalan: berk idishdagi bosimning har xil qiymatlariga, idish ichidagi suyuqlikning har xil qaynash temperaturasi mos keladi). ТЖ Х Y

Agar bu bog’liqlik matematik ifodasini, ma’lum qonuniyatlar orqali analitik ifodalash mumkin bo’lmasa, unda eksperimental statistik modellashtirish usulidan foydalaniladi. Buning uchun avval eksperiment o’tkaziladi. Kirish parametri ( x ) qiymatini o’zgartirib borib, chiqish parametri ( u ) qiymatlari olinadi. Bu qiymatlarni koordinatalar tizimsiga qo’yib chiqib, eksperiment nuqtalari birlashtiriladi va regressiya «egri» chizig’i olinadi( rasm 4.3.). Regresiya egri chizig’ining ko’rinishi har xil bo’lishi mumkin. Masalan: to’g’ri chiziq, parabola yoki boshqa ko’rinishda. Regressiya egri chizig’i ko’rinishiga qarab bog’liqlik tenglamasi tanlanadi (masalan, y=kx , ya’ni koordinata boshidan o’tgan to’g’ri chiziq tenglamasi) 4.3-rasm Bu tenglama koeffitsientini, eng kichik kvadratlar usulini qo’llab topiladi. Bu usulga binoan, quyidagi shart bajarilishi kerak. ( ) min 2 y y i n эi хi     1 (ya’ni, hisobiy nuqtalarning eksperimental nuqtalardan chetlashishi minimal bo’lishi kerak).Bu yerda, N - eksperimentlar soni; y ei -kirish parametrining x i qiymatiga mos keladigan chiqish parametrining eksperimental qiymati; у у= кх х

y xi -kirish parametrining x qiymatiga mos kelgan chiqish parametrining hisobiy qiymati. Agar regressiya « egri » chizig’i, koordinata boshidan o’tuvchi to’g’ri chizig’ga yaqin bo’lsa, unda uni y=kx tenglama yordamida ifodalash mumkin. Bu tenglamani (1) tenglamaga qo’yib, quyidagini olamiz. =  ( ) min 2 y kx i n эi i    1 Funksiyani klassik tahlil qilish usulida, shu funksiyani ekstremumi borligini kerakli sharti buyicha,    k  0 ya’ni, 2 0 1 ( - ) эy kx x i i i i n   Ushbu tenglamani matematik o’zgartirishlardan so’ng, tenglama koeffitsienti k ni hisoblash tenglamasini olamiz K = ý y x x i i i n i 2 i n      1 1 k ning qiymatini hisoblash uchun, avval quyidagi yig’indilarni hisoblash kerak: y x x i i i n i i n э ва      ; 1 2 1 Regressiya egri chizig’i ko’rinishiga qarab u va x orasidagi bog’lig’likni y=b o +b 1 x tenglama orqali ifodalash mumkin bo’lsa, unda eng kichik kvadratlar usulini qo’llab, chiziqli tenglama koeffitsientlarini aniqlash mumkin. Bunda normal tenglamalar tizimsi quyidagicha bo’ladi:

    y b b x y x b b x x i i i N i N i i i i i N i N                    0 1 1 1 0 1 1 1 0 0Yoki Nb b x y b x b x x y i i i N i N i i N i i N i i i N 0 1 1 1 0 1 1 2 1 1                     Tenglama koeffitsientlarini Kramer usulini qo’llab topish mumkin. Kramer usuli bo’yicha tenglama koeffitsientlari quyidagi tenglamalar bo’yicha aniqlanadi: b y x x y x N x x x y x x x y N x x x b N y x x y N x x x N x y x y N x x x i i N i i N i i i N i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i 0 1 1 1 2 2 2 2 1 2 2                                        Regression taxlil Regressiya tenglamasi aniqlangandan so’ng, olingan natijalarni statistik tahlil qilish kerak bo’ladi. Buning uchun, hamma regressiya koeffitsientlarining ta’sir darajalari aniqlanadi va tenglamaning adekvatligi aniqlanadi. Tenglamani bunday tekshirishga regression tahlil qilish deyiladi. Regression tahlil qilishni amalga oshirish uchun, quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 1. Kirish parametri x - yuqori aniqlikda o’lchanadi. Uning aniqlashdagi xatoning bo’lishi, regressiya tenglamasiga kirmagan qandaydir o’zgaruvchilar borligi bilan aniqlanadi;

2. u 1 , u 2 u n larning kuzatish natijalari normal taqsimlangan bog’liq bo’lmagan tasodifiy kattaliklardir; 3. Tanlangan dispersiyalar S 1 2 ,S 2 2 ,S 3 2 S N 2 bir xil yoyilgan bo’lishi kerak. Dispersiyani bir xil yoyilganligini aniqlash uchun: 1. Parallel tajribalar o’rtacha qiymati aniqlanadi.y y m i im u m    1 2. Tanlangan dispersiya aniqlanadi:   S y y m i iu i u m 2 2 1 1     3. Dispersiya yig’indisi aniqlanadi: S i i N 2 1  4. Koxren kriteriysi kiymati xisoblanadi: G S S i i N max max    2 2 1 bu yerda, S 2 max - Tanlangan dispersiyaning maksimal qiymati. Agar tanlangan dispersiya bir xil yoyilgan bo’lsa,   G G N m p max ,  1 G p (N,m-1) - Koxren kriteriysining tablitsa qiymati, unda qayta takrorlash dispersiyasi hisoblanadi.

S восп S N i i N р 2 2 1   U regressiya tenglamasi koeffitsientlarini ta’sir darajasini aniqlash uchun kerak bo’ladi. Bu Styudent kriteriysi yordamida amalga oshiriladi: t b S j j bj  bu yerda, b j - regressiya tenglamasining j -nchi koeffitsienti. S bj - j -nchi koeffitsientining o’rtacha kvadratik chetlashuvi. 1. Agar t j katta t bo’lsa, unda bu tenglamalar koeffitsienti ta’sir darajasi yuqori. S S x N x x S S N N x x b восп i i N i i b восп i i 0 1 2 2 1 2 2 2 2 2           р р ( ) ( ) Ta’sir darajasi kam koeffitsientlar regressiya tenglamasidan chiqarib tashlanib, qolgan koeffitsientlar yana qaytadan ta’sir darajasi aniqlanadi. Tenglama adekvatligi Fisher kriteriysi yordamida tekshiriladi. F S S S m y y N l ост восп ост i i i N      2 2 2 2 1 р ( ) S 2 qol - qoldiq dispersiya, l - bog’liqliklar soni Agar F < F p (f 1 ,f 2 ) bo’lsa, unda tenglama adekvat hisoblanadi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Gidrаvlik idishni mоdеllаshtirish

Nеft-gаz kimyo tехnоlоgiya tizimlаrini mаtеmаtik mоdеllаshtirish

Nеft-gаzkimyo sаnоаtining tехnоlоgik jаrаyonlаrini mоdеllаshtirish” fаnining mаzmuni, prеdmеti vа mеtоdi

Neft va gaz zahiralarini hisoblash

Nеft tarкibini кimyoviy va fiziк-кimyoviy usullar yordamida o’rganish