Nеft-gаz kimyo tехnоlоgiya tizimlаrini mаtеmаtik mоdеllаshtirish - Горное дело - Рефераты

Nеft-gаz kimyo tехnоlоgiya tizimlаrini mаtеmаtik mоdеllаshtirish

Загружено в:

30.11.2023

Скачано:

0

Размер:

21.0078125 KB

Nеft-gаz kimyo tехnоlоgiya tizimlаrini mаtеmаtik mоdеllаshtirish Reja: 1. Matematik modellashtirish va uning bosqichlari. 2. Matematik modelni qurish. 3. Mazmuniy modelni qurish. 4. Matematik ifodani tuzish. 5. Matematik model tenglamalarining tasnifi.

Matematik modellashtirish Odatda texnologik ob’ektni o’rganishda ma’lum qiyinchiliklar bo’lsa, unda modellashtirish usullari qo’llaniladi (masalan, ob’ektning xavfsizligi bo’yicha tajriba o’tkazish mumkin bo’lmasa). Modellashtirilayotgan ob’ekt xususiyatlarini uning modelida olingan anologik xususiyatlarni tahlil qilish yo’li bilan o’rganishga modellashtirish deyiladi. Bunda model va ob’ekt o’xshash bo’lishi kerak. Odatda o’xshashlik fizik va matematik bo’ladi. Fizik modellashtirishda, ob’ekt xususiyatlari kichik masshtabli moslamalarda o’rganilib, u ob’ektni o’rganishni kam xarajatlar bilan o’tkazishga imkoniyat beradi. Fizik modellashtirishda ob’ektning ba’zi bir xususiyatlari modelda olingan natijalardan farqli bo’lishi mumkin. Shuning uchun odatda fizik modellashtirishda odingan natijalarni to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt uchun qo’llab bo’lmaydi. Matematik modellashtirish usuli oxirgi 30-40 yil ichida juda tez rivojlanib bormoqda. Ayniqsa, zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlarini oshib borishi bilan matematik modellashtirish yo’li bilan texnologik jarayon xususiyatlarini o’rganish yaxshi natijalar bera boshladi. Matematik modellashtirish uch bosqichda olib boriladi:  O’rganilayotgan jarayon matematik modelini tuzish,  Asosiy parametrlar qiymatlarini hisoblash uchun masalani yechishni dasturlash(algoritmlash),  Modelni o’rganilayotgan jarayonga adekvatligini aniqlash. Matematik modelni qurish Ob’ektda ketayotgan xodisalarni ifodalaydagan matematik tenglamalar tizimsiga matematik model deyiladi. Shunga asosan, texnologik jarayonning matematik modelini tuzishni quyidagi uch aspektda ko’rishimiz mumkin: mazmuniy, analitik va hisoblash. Birinchi, ob’ektning fizik moxiyati o’rganilib, uning mazmuniy ifodasi tuziladi. Ikkinchi, mazmuniy ifodani analitik ko’rinishda, ya’ni matematik tenglamalar tizimsi ko’rinishida ifodalanadi.

Uchinchi, modelni hisoblash tomonlari, ya’ni modellashtirish algoritmi aniqlanadi. Bunda matematik ifodani yechish usuli va yechish ketma-ketligi aniqlanib, ya’ni yechish algoritmi tuziladi. Mazmuniy ifodani tuzish Har qanday matematik modelni tuzish ob’ektni mazmuniy ifodasini tuzishdan boshlanadi. Kimyo texnologiya ob’ektlarini modellashtirishda avval, ularning «elementar» jarayonlarini aniqlab olinadi. Odatda quyidagi «elementar» jarayonlarini inobatga olinadi:  fazalar oqimlari harakati jarayoni;  kimyoviy o’zgarish jarayoni;  fazalar orasidagi modda almashinuvi;  issiqlik o’tkazishi;  modda agregat xolatining o’zgarishi. Ba’zi bir to’la o’rganilmagan «elementar» jarayonlarni matematik modelga kiritilmasdan jarayonning matematik modelini tuzish mumkin, lekin bunda jarayon matematik modeli xatoligi juda katta bo’lib ketmasligiga e’tibor berish kerak bo’ladi. Modellashtirishdan olingan natijalar aniqligi ob’ektning har xil parametrlarini bu modelda qanchalik to’la hisobga olinganligiga bog’liqdir. Bu parametrlarga quyidagilarni kiritish mumkin: konstruktiv, fizik va elementar jarayon parametrlari. Konstruktiv parametrlarga, struktura parametrlari (oqimlar harakati tuzilishini ifodalovchi) va geometrik parametrlar (apparat parametrlari) kiradi. Fizik parametrlarga oqimning holat parametrlari (temperatura, konsentratsiya va boshqalar) va xususiyat parametrlari (issiqlik sig’imlari, qovushqoqlik, zichlik va boshqalar) kiradi. «Yelementar» jarayon parametrlariga gidrodinamik parametrlar (oqimlar harakatini ifodalovchi parametrlar, masalan: moddaning oqimda ko’ndalang aralashtirgish koeffitsienti) va fizik-kimyoviy parametrlar (issiqlik va modda almashinuv koeffitsienti, kimyoviy reaksiya tezligi konstantasi) kiradi.

Matematik ifodani tuzish Modellashtirilayotgan ob’ekt matematik ifodasini tuzishda tizimli tahlil usullaridan foydalanib, (blok prinsipini qo’llab) jarayonning elementar jarayonlarini chuqur tahlil qilinadi. Avval matematik ifoda tuzilishining asosi sifatida jarayonning gidrodinamik modeli o’raganiladi, So’ngra kimyoviy reaksiya kinetikasi va undan so’ng issiqlik va modda almashinuv jarayonlari (gidrodinamik sharoitlari hisobga olgan xolda) o’rganilib, har bir yuqoridagi jarayonlar uchun matematik ifoda tuziladi. Modelni tuzishni oxirgi bosqichida, hamma o’rganilgan «elementar» jarayon matematik ifodalari bir tenglamalar tizimsiga birlashtiriladi. Shunday qilib, qandaydir texnologik jarayon matematik modelini tuzishda quyidagilarni hisobga olish kerak:  fizika qonunlarini ifodalovchi matematik ifodalar (modda va energiyaning saqlanish qonuni);  «elementar» jarayonlarni ifodalovchi tenglamalar va boshqalar;  texnologik jarayon parametrlari orasidagi bog’lig’likni ifodalovchi har hil empirik tenglamalar. (masalan: ob’ekt to’g’risida yetarli nazariy ma’lumotlar bo’lmasa, unda statistik modellardan foydalaniladi»;  jrayon parametrlariga har xil cheklamalar. Matematik model tenglamalar tizimining tasnifi Modellashtirilayotgan har xil ob’ektlarning xususiyatlarini oddiy algebraik tenglamalar, oddiy differensial tenglamalar, integral tenglamalar va hususiy hosila ko’rinishidagi tenglamalar orqali ifodalanadi. Matematik ifodada ob’ekt parametrlarining o’zgarishi vaqt buyicha ifodalanayaptimi yoki yo’qmi, shunga qarab, modellar statsionar va nostatsionar bo’lishi mumkin. Ob’ektning statsionar holati statsionar modellar ifodalaydi. Parametrlari mujassamlangan ob’ektlarning statsionar holatini, odatda oddiy algebraik tenglamalar orqali ifodalash mumkin. Bunday ob’ektlarning nostatsionar holatini oddiy differensial tenglamalar orqali ifodalash mumkin. Agar jarayonning parametrlari ham vaqt bo’yicha, ham boshqa parametrlar bo’yicha o’zgarsa (masalan: apparat uzunligi bo’yicha) unda bunday ob’ektlar odatda hususiy hosila ko’rinishdagi differensial tenglamalar orqali ifodalanadi va ular parametrlari taqsimlangan model deyiladi. Oddiy, birinchi tartibli differensial tenglamalar orqali parametrlari mujassamlangan ob’ektlarning nostatsionar holatini va parametrlari taqsimlangan ob’ektlarning statsionar holati ifodalanadi.

Ba’zi bir holatlarda ob’ektlarning differensial tenglamalar orqali ifodalangan matematik modellari yordamida o’rganish, hisoblash nuqtai nazaridan nihoyatda murakkab masala bo’lib, bunda ko’pincha ob’ektning uzluksiz, parametrlari taqsimlangan ko’rinishdagi differensial tenglama yordamida ifodalangan matematik modeli o’rniga, diskret, parametrlari mujassamlangan ammo, yacheykali struktura ko’rinishiga keltirib yechiladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

EХM ni nеft-gаzkimyo tехnоlоgiya jаrаyonlаrini vа tizimlаrini tаdqiqоt qilishdа qo’llаsh

Quduqdа gаz, nеft, suv pаydо bo‘lishi vа uni bаrtаrаf etish

Grifоnlаr, quvur оrti vа quvurlаr оrаlig‘idа gаz, nеft, suv pаydо bo‘lishi

Nеft-gаzkimyo sаnоаtining tехnоlоgik jаrаyonlаrini mоdеllаshtirish” fаnining mаzmuni, prеdmеti vа mеtоdi

Nеft vа gаz quduqlаrini burg‘ilаshdа sоdir bo‘lаdigаn fаvvоrаlаr vа ulаrni оldini оlish chоrаlаri