Yorug’likning muhitlardan sochilish to’g’risida nazariy qarashlar - Химия - Рефераты

Yorug’likning muhitlardan sochilish to’g’risida nazariy qarashlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88.5 KB

Yorug’likning muhitlardan sochilish to’g’risida n azariy qarashlar Reja: 1. Sochilishning turla ri 2. Sochilishning umumiy harakteristikasi 3. Reley qonunlari 4. Xulosa

Yorug’lik muhitga tushganda qaytish, sinishdan, tashqari sochiladi ham, masalan, bulutda, tumanliklarda yoki kolloid eritmalarda yoki havoga chiqqan tutun, sut, sovun eritmasi va ko’pgina xira muhitlarda sochiladi. Bularning hammasini oqarib ko’rinishi ularda quyosh nurini sochilishidir. Bu yerda sochilgan nurning oq bo’lib ko’rinishining sababi yorug’lik sferik zarrachalardan diffuzion qaytadi. Ammo optik jihatdan toza bo’lgan shaffof muhitda ham yorug’lik sochiladi. Bu yerda sochilishga sabab zichlik fluktuatsiyasi temperatura fluktuatsiya, konveksiya, fluktuatsiya va boshqa fluktuatsiyalar sabab bo’ladi. (Fluktatsiya har qanday kattaliklarning o’rtacha kattalikdan chetlanishidir). Shu xildagi turli xil fluktuatsiyalar tufayli optik jihatdan bir jinsli bo’lgan muhitda yorug’likni sochilishini yorug’likning molekulyar sochilishi deb yuritiladi. Molekulyar sochilgan yorug’likning intensivligi, qutblanish darajasi spektral sostavi va boshqa turli parametrlarini o’rganish fizikaviy optikaning yoki molekulyar optika masalalarini echishga juda qo’l keladi. Chunki yorug’likning sochilishiga sabab bo’lgan har qanday protsess sochilgan yorug’lik parametrlarida o’zining izini qoldiradi (spektri, qutblanishi). Shuning uchun ham molekulyar sochilish moddalar xossalarini o’rganishda juda ham aniq metod bo’lib qolgan. Masalan: Avogadroning sonini turli yo’llar bilan topish mumkin. Molekulalarning o’lchamini bilish mumkin. (1g mol molekuladagi molekulalar soni Avogadro soni). Yorug’lik sochilishini o’rganishda birinchi muvaffaqiyatga Tindal erishgan. U uzunligi 1 m bo’lgan diametri 7 sm shisha trubka oldi. Uning ichidagi havosini so’rib olib ichiga mayda zarrali chang to’ldirdi va shisha trubkaga o’qi bo’ylab parallel nurlar dastasini yuboradi

va trubkani turli tomonlardan kuzatadi. Kuzatish natijalarini 1868 yilda e‘lon qildi va u qo’yidagi asosiy xulosalarga keldi. 1. Sochilgan yorug’lik ko’k rangga boyigan bo‘ladi. 2. Tushuvchi yorug’likka nisbatan 90 0 burchak ostida sochiladi. 3. Sochilgan yorug’lik to’liq yoki qisman qutblanadi. Osmonning ko’k bo’lishini chang zarralaridan yorug’likni sochilishi deb tushuntiradi. Moviylikni Reley nazariyasi osongina tushuntiradi. Reley nazariyasi Tindal nazariyasiga asoslanib Reley yorug’lik sochilish nazariyasini yaratdi. Yorug’lik biror muhitga tushsa muhit molekulalari yorug’lik maydoni ta‘sirida o’zgaruvchan dipol momentiga ega bo’ladi. O’zgaruvchan dipol o’z atrofiga elektromagnit to’lqinlarni tarqata boshlaydi. Bu elektromagnit to’lqinlar tushuvchi elektromagnit to’lqinlar bilan qo’shilib qaytgan va singan nurlarni hosil qiladi . Mana shu ikkilamchi to’lqinlar sochilgan yorug’likni hosil qiladi. Faraz qilamiz siyraklashgan gazga qutblangan yorug’lik tushayotgan bo’lsin. Bu yorug’likni garmonik yorug’likdan iborat desak uning tenglamasi. t  sin0   (1) Izotrop gaz zarralari bu maydon ta‘sirida tebrana boshlaydi va ma‘lum bir dipol momentiga ega bo’ladi.

t P    sin0     (2) Tebranayotgan bu dipol o’zidan ikkilamchi to’lqin nur tarqatadi. 0 0    P shu dipolning amplitudasi bu dipol o’zidan tarqatayotgan to’lqin kuchlanganligi   sin 2 2 Р r с S   (3)   dipolning yo’nalishi bilan kuzatish yo’nalishi orasidagi burchak     sin sin 0 2 2     t r c S (4) dipol tarqatayotgan maydonning kuchlanganligi I=E 2 (4 ) ni kvadratga ko’tarsak     2 2 2 0 2 2 4 4 2 sin sin ) (       t r c i I S (5) ; 2    с  t I  22 00 sin   bulardan     2 2 2 4 4 0 sin 16    r I i I (6)

(6) chi bitta zaryaddan sochilgan yorug’lik intensivligi. Agar muhit bir jinsli bo’lsa har bir zarradan sochilgan yorug’lik o’zaro kogerent bo’ladi. Kogerent nurlar interferentsiyalashadi va hisoblash mumkinki, har qanday zarra tarqatayotgan kogerent yorug’lik nuriga teskari fazada, yorug’lik sochayotgan zarra ham bor. Teskari fazada uchrashgan bu ikki nur bir-birini maksimal susaytiradi. Shuning uchun sochilgan yorug’lik bo’lmasligi kerak. Lekin sochilgan yorug’lik kuzatiladi. Bu nazariy kelishmovchilikni Reley osongina bartaraf qilgan. Zarralarning issiqlik harakati uning fikricha nurlarning kogerentligini buzadi. Natijada kogerent bo’lmagan nurlar bir-biriga halaqit bermaydi. Shu faraz asosida har bir zarradan sochilayotgan yorug’lik intensivliklarini qo’shib, ma‘lum bir hajmdan sochilgan yorug’lik intensivligini qo’yidagicha chiqariladi.     2 1 2 2 4 4 0 1 sin 16 V N r I V iN I   (7) Bu Reley formulasi siyraklashgan gazga qutblangan yorug’lik tushganda, umumiy sochilgan yorug’lik intensivligi V –sochuvchi hajm. Bu yerda shu formuladan Releyning birinchi qonunini o’qish mumkin. Releyning birinchi qonuni Sochilgan yorug’likning intensivligi tushuvchi yorug’lik to’lqin uzunligining 4-chi darajasiga teskari proporsional. 4 1    Releyning bu qonuni osmon ko’m-ko’kligini to’la tushuntira oladi. Releyning formulasidan foydalanib gazga tabiiy yorug’lik tushayotgan bo’lsa, sochilgan yorug’lik intensivligini topish mumkin.

1-rasm. X-o’qi bo’yicha tushayotgan tabiiy yorug’likni ikkita qutblangan yorug’likdan iborat deb hisobl aymiz. 1-elektr vektori z-o’qi bo’yicha tebranayapti, uning qutblanish tekisligi х у tek isliklar. 2-elektr vektori у o’qi bo’yicha tebranayapti x z tekislik da qutblangan birinchi holda gaz izotrop molekulali bo’lganligi uchun dipol z o’qiga parallel, shu sababli  =90 0 teng (1-rasm) . Shuning uchun ham sochilgan yorug’likning intensivligi sin 90 0 =1 V N r I Iz 1 2 2 4 4 0 8     (8) 2- holatda     0 90 bo’ladi. Tushayotgan yorug’lik у o’qi bo’ylab tebranyapti, dipol ham у-o’qi bo’yicha hosil bo’layapti. Buning tebranishi х у - tekislikda yotgan bo ’ lib bundan sochilgan yorug ’ lik ham shu tekislikda tebranadi .   cos sin      2 1 2 2 4 4 0 cos 8 V N r I Ixу  (9)  - burchak kuzatish yo’nalishi bilan tarqalish yo’nalishi orasidagi burchak  0I deb hisobladi, shuning uchun ham formulada 16 o’rniga 8 yozildi. 1- holda sochilgan yorug’likning elektr vektori kuzatish tekisligiga perpendikulyar,

ikkinchi holda esa kuzatish tekisligida yotadi. Endi umumiy sochilishni topish uchun (8) bilan (9) ni qo’shib olamiz.) cos 1( 8 2 1 2 2 4 4 0         V N r I I I I xу Z (10)  - ni Lorents - Lorens formulasidan topsak. 1 2 4 1 N n     ) cos 1( )1 ( 2 2 1 2 2 2 4 2 0       V N n r I I (11) Agar gaz juda siyrak deyilsa, 1 2 1 N n     ) cos 1( )1 ( 2 2 1 2 2 4 2 0       V N n r I I (12) Bu siyraklashgan gazlarda sochilgan yorug’lik intensivligi. Releyning ikkinchi qonuni 2- holda . Oldinga  va orqaga 180 0 -  burchak ostida sochilgan yorug’lik intensivliklari teng bo’ladi. Bunga yorug’lik indikatrisasi deyiladi. 3-holda. Izotrop muhitga qutblangan yorug’lik tushsa, 90 0 burchak ostida sochilgan yorug’lik to’liq qutblangan bo’ladi. Bu Releyning 3-chi qonuni deb yuritiladi.

Tabiiy yorug’lik tushganda sochilgan yorug’lik qisman qutblangan, uning qutblanish darajasi     II I II =I xy , I  =I Z deb olamiz. X o’qqa perpendikulyar, Z ga parallel. Shunday qilib qutblangan yorug’lik tushganda 0       II bo’ladi, agar sochilish burchagi 90 0 ga teng bo’lsa. Ammo tajriba ko’rsatadiki bu hamma vaqt ham nolga teng emas. Buning sababi gaz molekulalari hamma vaqt ham izotrop emas anizotropdir. Agar muhitga qutblangan yorug‘lik tushsa 4 3 0    intervalda, tabiiy yorug‘lik tushsa 7 6 0    intervalda o‘zgaradi.

A D A B I Y O T L A R 1. О тах ў жаев А . К ., Ж ў раев Б . С. Молекуляр оптика . Самар қанд, Университет. 1992. 2. Волькенштейн М.В. Молекулярная оптика. М., Наука. 1958. 3. Фабелинский И.Л. , Молекулярн ое рассеяни е света. М. Наука. 1982. 4. Вебер А. , Спектроскопия КРС в газах и жидкостях . М. Наука.1982. 5. Атахаджаев А.К. , Тухватуллин Ф.Х. Спектралыное распределение интасивности в крыле линии рассеяния жидкостей и растворов. Ташкент, Фан. 1981 . 6. Вкус М.Ф. Электрические и оптические свойства молекул и конденсированх сред. Л.,1984. 7. Отажонов Ш. Молекуляр оптика . Т о шкент, Университет. 1994. 8. Волькенштейн М.В. , Строение и физические свойство молекул. М., Л., 1955.

Похожие

Zichlik fluktuatsiyasi va yorug’likning sochilishi, Eynshteyn nazariyasi va zamonaviy qarashlar

Yorug’likning suyuqliklardan sochilishi

Sochilishning nozik strukturasi

Yorug‘likning kombinatsion sochilish spektri. Molekula tо‘liq energiyasining tashkil etuvchilari Born -Opengeymer prinsipi

Organik kimyoning nazariy asoslari