Termodinamika asoslari

Termodinamika asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Termodinamika asoslari Reja : 1. Kirish Termodinamikaning birinchi qonuni 3. Termodinamika birinchi qonunining matematik ifodasi 4 . Moddalarning issiqlik sig’imi

1. KIRISH Harakat materiyaning mavjudlik formasi bo’lib, energyya moddalar harakatining o’lchovidir, boshkacha aytganda, energiya moddalar harakatining miqdor va sifat jihatidan harakteristikasidir. Termodinamika issiqlik energiyasi bilan boshqa xil energiyalar orasida bo’ladigan munosabatlar hakidagi ta‘limotdir. U moddalarning xossalarini energetik jihatdan harakterlaydi. Termodinamikaning asosan uchta qonuni bor: birinchi qonun energiyaning saqlanish va bir turdan.ikkinchi turga aylanshi qonunining xususiy ko’rinshii bo’lib, energiya xillari orasida sifat va miqdo riy munosabatlar borligini ko’rsatadi. IkkiYachi qonun protsesslarning yo’nalishi haqidagi qonundir. Bu qonun yordami bilan ma‘lum sharoitda biror protsess vujudga kelish-kelmasligini va vujudga kelgan vaqtda u qaysi tomonga qarab borishini oldindan aytish mumkin. Uchinchi tsonun entropiyaning absolyut qiymati haqidagi qonundir. Bu qonun ximiyaviy muvozanat sharoitini tajriba qilmay turib hisoblab chiqishga hmijoh beradi. Ximiyaviy protsesslarni termodinamika nuqtai nazaridan tek- shirish?'masalasi ximiyaviy termodinamikaning mazmunini tashkil etadi. Termodinamikani bayon qilishga-kirishar ekanlgaz, bu sohada qo’llaniladigan bir necha tushuncha va terminlar bilan tanishish lozim. Tashqi muhitdan ajralgan deb faraz qilinadigan jism yoki jismlar gruppasi termodinamikada sistema deb ataladi, sistemani tashkil qiluvchi moddalar bir- biriga ta‘sir etib turadi. Agar sistemaning xossalari o’zaro farq qiladigan tarkibiy qismlari chegara sirtlar bilan ajralmasa, bunday sistema gomogen sistema deyiladi. Agar sistemaning tarkibiy qismlari bir-biridan chegara sirtlar bilan ajralsa, bunday sistema geterogen sistema deb ata-ladi. Agar sistema bilan tashqi muhit orasida na modda va na ener-giya almashinuvi bo’lsa, bunday sistema izolyatsiyalangan sistema deyiladi. Termodinamika juda katta daliliy materialga asoslangan ta‘limotdir. Termodinamikaga asos solgan olimlar M. V. Lo-monosov, D. I. Mendeleev, D. P.

Konovalov, R. Meyer, R. Klauzis, G. I. Gess, R. Joul, Gelmgolts, S. Karno, V. Gibbs, Ya- Vant-Goff, V. Nernst va boshqalardir. Termodinamika XIX asrningbirinchi yarmida issiqlik protsesslarini va bug’ mashinalarida bo’ladigan hodisalarni tekshirish natijasida taraqqiy etdi. Termodinamika hozirgi vaqtda texni-kaning juda ko’p tarmoqlarida katta ahamiyatga ega. TERMODINAMIKANING BIRINCHI QONUNI Termodina mikaning birinchi qonuniga mo’vofiq, alohida olingan sistemada energiyaning umumiy mikdori o’zgarmaydi, energiya yo’qolib ketmaydi va yo’qdan bor bo’lmaydi. Bu asosiy konunni birinchi marta 1748 yilda M. V. Lomonosov bayon etgan edi. So’ngra 1842 yilda R. Meyer ta‘rifladi. XIX asrning o’rtalarida mexanikaviy ishning issiqlikka va issiqlikning mexanikaviy ishga aylanishi ustida olib borilgan juda aniq tajribalar va ularning natijalari hamda undan keyingi tekshirishlar mexanikaviy energiya issiklikka aylanishy mumkinligini ko’rsatdi. jadval Energiya birliklari orasidagi munosabat Birliklar erg/molekula joul/mol kal/mol eV/molekula CM -1 Erg/molekula Joul/mol Kal/ mol eV/molekula cm-1 1 1,6602-10- 17 6,9465- 10- 17 1,6021-10- 12 1,9862-10- 16 6,0232- 10 16 1 4,1840 96495 11,931 1,4396-10 16 0,2390 1 23063 2,8593 6,2420 – 10 11 1,0363-10- 5 4,3360- 10- 5 1 1.2398- 10 -4 5,0348 ּ 10 15 8,3590- 10 -2 0,3497 8066 1 3. TERMODINAMIKA BIRINCHI QONUNINING MATEMATIK IFODASI Har qanday jismda ma‘lum energiya zapasi bo’ladi. Jismda bo’lgan barcha energiya zapasi jismning umumiy energiyasi deyi-ladi. Ximiyaviy termodinamikada sistemaning ichki energiyasi degan tushuncha kiritiladi. Sistemaning ichki energiyasi uning umumiy energiyasi zapasi bilan

o’lchanadi; sistemaning kinetik va poten-tsial energiyasigina hisobga olinmaydi; demak, sistemaning ichki energiyasi undagi molekulalarning o’zaro tortilish va itarilish energiyasi, ilgarilama harakat energiyasi, aylanma harakat ener-giyasi, molekula ichida atom va atomlar gruppasining tebranish energiyasi, atomlarda elektronlarning aylanish energiyasi, atom yadrosida bo’lgan energiya va hokazo energiyalar yig’indisiga teng. Ichki znergiya sistema xolatini harakterlaydi. Sistemaning ichki energiyasi moddalarning xiliga, ularning miqdoriga, bosim, temperatura va hajmga bogliq. Biz ichki energiyani U harfi bilan belgilaymiz. Jismdagi ichki energiyaning absolyut miqdorini o’lchab bo’lmaydi; masalan, biz kislorod yoki vodorod molekulasi ichki energiyasining umumiy mikdorini bila olmaymiz, chunki modda har qancha o’zgarmasin, u energiyasiz bo’la olmaydi. Shuning uchun amalda jismning xolati o’zgargan vaqtda ichki energiyaning ka- mayish yoki ko’payishinigina aniqlaymiz. Masalan, 2 hajm vodo-rod bilan 1 hajm kislorod aralashmasining ichki energiyasini U 1 bilan ifodalaylik. Aralashmani elektr uchquni yordamida portla-tib, suv bug’i hosil qilaylik. Uning ichki energiyasini U2 bilan ifodalaylik. Sistemada ichki energiya U 1 dan U 2 ga o’zgardi: Δ U = U 2 — U 1 Δ U — ichki energiyaning o’zgarishi; uning qiymati faqat U 1 va U 2 ga, ya‘ni sistemaning dastlabki va oxirgi holatiga bog’liq, ammo sistema bir holatdan ikkinchi holatga qay usulda o’tganiga bog’liq emas. Masalan, ma‘lum sistema qizdirilsa, unga berilgan issiqlikni Δ q bilan belgilaylik. Termodinamikaning I qonuniga binoan, sistema issiqlikni yutib, o’zining ichki energiyasini ko’paytiradi va tashqi kuchlarga qarshi ish bajaradi. Agar bu ishni Δ A bilan ifodalasak, u holda termodinamikaning I qonuni uchun tubandagi matematik ifoda hosil bo’ladi: Δ q = Δ U + Δ A Demak, sistemaga berilgan issiqlik uning ichki energiyasining o’zgarshiiga va tashqi kuchlarga qarish ish bajarishiga sarf bo’ladi. Ichki energiya tushunchasi sistemaga oid, issiqlik va ish tushunchalari zsa faqat protsyosslarga oid tushunchalardir. Issiqlik va ish faqat protsess oqimida

namoyon bo’ladi. Ish va issiqlik energiyaning berilish formalaridir. Shuning uchun ham protsessdagi ish — A va issiqlik — q protsess qay tarzda borishiga albatta bog’llq bo’ladi. Ichki energiyaning o’zgarishi protsessning qay tarzda borishiga bog’liq emas, u faqat sistemaning dastlabki va oxirgi holatlariga bog’lik. Lekin ichki energiyaning ish bilan issiqlik o’rtasida taqsimlanishi protsess qay tarzda borishiga bog’liq. Bu taqsimot turli protsesslar uchun turlicha bo’ladi. Agar sistema proiess vaйtida ish bajarmasa (hajm o’zgarmasa), Δ U= Δ q bo’ladi. Demak, agar reaktsiya o’zgarmas hajmda olib borilsa, reaktsiya vaqtida ajralib chiqqan yoki yutilgan issiqlik miqdori moddalar sistemasining ichki energiyasi o’zgarishiga teng bo’ladi; uning matematik ifodasi quyidagicha yoziladi: Δ U= Δ q=Cv · n · Δ T bu yerda: Сv — moddaning o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’i- mi, n — mol soni, Δ T — temperatura o’zgarishi. 4. MODDALARNING ISSIQLIK SIG’IMI Moddani 1° isitish uchun ketgan issiqlik miqdori shu moddaning issiqlik sig’imi deyiladi. 1 g moddani 1° isitish uchun ketgan issiqlik miqdori shu moddaning solishtirma issitslik si g’ imi deyiladi. 1 gramm-molekula moddani 1° isitish uchun zarur bo’lgan issiqlik miqdori shu moddaning molyar issiqlik sig’imi deb, 1 gramm atom moddani 1° isitish uchun zarur bo’lgan issiqlik miqdori esa shu moddaning atom issiqlik sig’imi deb ataladi. Moddalarning issiqlik sig’imi (xuddi solishtirma og’irligi, qaynash temperaturasi va hokazolari kabi) juda muhim fizikaviy xossalaridan biridir. Moddalarning issiqlik sig’imiga oid ikkita empirik qoida bor, bulardan biri, Dyulong—Pti, ikkinchisi Kopp—Neyman qoi-dasidir. Dyulong—Pti qoidasiga ko’ra, qattiq holatda olingan element-larning atom issiqlik cufumu taxminan 6,4 kal ga teng. Bu qoida temperatura o’zgarishi bilan issiqlik sig’imi o’zgarishini hisobga olmaydi; shuning uchun har qaysi element ma‘lum temperaturalar chegaraeidagina Dyulong—Pti qoidasiga bo’ysunadi.

Kopp—Neymanqoidasigamuvofiq, qattiq holatdagi murakkab moddalarning molyar issiqlik cufumu ularning molekulalari tarkibidagi elementlarning atom issiqlik sig’imlari yigindisiga teng. Moddalarning molekulyar issiqlik sig’imini hisoblashda, ko’pchilik elementlar uchun, atom issiqlik sig’imi qiymatini 6,4 deb olish mumkin, lekin tajribadan ma‘lum bo’lishicha, N, V, S, O, F, Si, P, S lar uchun jadvaldagi qiymatlardan foydalanish kerak. jadval Elementning Simvoli Н В С О F S1 р S Boshqa elementlar Atom issiqlik sig’imi 2,3 2,7 1,8 4,0 5,0 З ,8 5,4 5,4 6,4

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Ктрелев В.А. Краткий курс физической химии. М. 1989 Г. Стромберг А.Г. Семченко Д.П. Физическая химии. М. 1973 Г. 3. Воюцкий С.Е. Курс коллоидной химии. М. 1973 Г. 3. Усмонов Х.У. Рустамов Х.Р. Рахимов Х.Р. «Физик кимё» Тошкент O’qитувчи. 1963-1975 йил. 4. Рахимов Х.Р. «Физик ва коллоид химия» Тошкент. O’qитувчи 1978 йил. 5. Герасимов Я.И. «Курс физической химии» Москва 1970 Г. 6. Эмануэл Н.М. «Кнорре» Курс химической кинетики. Москва 1974 Г . 7. Физическая химия. Под. П.В.никольского М.: Химия. 1988 школа, 1984. 8. Эммануэль Н.М., Д.Г. Курс химической кинетики. М.: Высщая школа, 1984.

Похожие

Kimyoviy kinetika va termodinamika asoslari

Kimyoviy termodinamika va termokimyo asoslari

Termodenamikaning asoslari va qonunlari. Perpetuum mobile va ularning termodinamika qonunlaridagi tahlili

Radiatsion gigiyena asoslari

Organik kimyoning nazariy asoslari