Tarkibida azot atomi saqlagan besh va olti azotli geterohalqali birikmalar - Химия - Рефераты

Tarkibida azot atomi saqlagan besh va olti azotli geterohalqali birikmalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

285 KB

Tarkibida azot atomi saqlagan besh va olti azo t li geterohalqali birikmalar Pirrol va uning hosilalari. Molekulasining tuzilishi kimyoviy bog‘larning uzunligi. Molekula dipol momenti olinish usullari tuzilishi xossalari va ahamiyati. Pirrol 130 0 S da qaynaydigan, suvda erimaydigan, rangsiz suyuqlik. U havoda tezda oksidlanib, smolaga aylanadi. Pirrol toshko‘mir smolasi va suyak moyi ( suyakni quruq haydab olinadi ) tarkibida bo‘ladi.1,35A 1,44A 1,35A 1,42A 1,42A N Xlorid kislota bilan ho‘llangan archa cho‘pini pirrol bug‘i qizil rangga bo‘yagani uchun, unga pirrol ( grekcha pir – olov demakdir ) deb nom berilgan. Olinish usullari. 1. Sanoatda pirrol Y.K.Yuryev reaksiyasi bo‘yicha furan va ammiak bug‘larini 400 0 S gacha qizdirilgan alyuminiy oksid ustidan o‘tkazish yo‘li bilan olinadi: O +NH3 NH ô óðàí пиррол 2 Pirrol kahrabo kislota bilan ammiakdan quyidagi sxema bo‘yicha olinadi:

CH2 COOH CH2 COOH +2NH3 CH2 COONH4 CH2 COONH4 êèçäèðèø -2H2O CH2 CONH CH2 CONH2 2 êèçäèðèø -NH3 CH2 CH2 C C NH NH ZnO O O +2Zn3. Katalizator ( alyuminiy bilan toriy oksidlar aralashmasi) ishtirokida 1,4 – butindiol va ammiakdan olinadi: HO CH2 C=C CH2 OH+NH33000C +2H2O N I H 1,4 –Butindiol esa atsetilen va formaldegiddan sintez qilinadi . HC CH+2H-C O H CuC2 HO-CH2-C C CH2 OH 4. Pirrol gomologlari 1,4-diketonlarni ammiak yoki ammoniy karbonat bilan qizdirish orqali olinadi.

H3C C CH2 O CH2 C O CH3 H3C C CH CH OH OH C CH3 NH3 H3C N -2H2O CH3 IH ацетонлацетон åíèë ôîðìà 2,5-äèìèòèë- ïèððîëKimyoviy xossalari. Pirrol asos xossalariga deyarli ega emas. Uning iminogruppa vodorodi juda kuchsiz kislota xossalariga ega bo‘lib, kaliy, litiy, natriy singari metallarga almashinib, pirrolning tuzlarini hosil qiladi : N N N IK KOH -H2O K H2 12 NaNH2 -NH3 INa IH ïèððîëêàëèé ïèððîëíàòðèé Pirrolkaliy qattiq modda, suv bilan reaksiyaga kirishganda pirrol, galoidli alkillar bilan N- alkilpirrollar, kislota xlorangidridlari tasirida esa N- atsilpirrollar hosil qiladi. Agar reaksiyalar qizdirish bilan olib borilsa, N – atsil va N – alkilpirrollar qayta gruppalari azot atomidan a –uglerod atomiga o‘tadi:

N N N N N N IK IH I CH3 IH IH COCH3 +CH3COCI -KCI +CH3J +KJ +H2O -KOH COCH3 CH3 N N   ìåòèëïèððîë -àöåòèëïèððîë -ìåòèëïèððîë -àöåòèëïèððîëPirrol magniyorganik birkmalar bilan ham shunday reaksiyalarga kirishadi: N N N I H I MgJ I H +CH3Mg J <00C CH4 êèçäèðèø MgJ N-ïèððîëìàãíèé éîäèä C-ïèððîëìàãíèé éîäèä S-pirrilmagniyli tuzlar magniyorganik birikmalar uchun xos bo‘lgan reaksiyalarga kirisha oladi. Masalan, karbonat angidrid tasirida a – pirrolkarbon kislota, kislota xlorangidridlari bilan ketonlar, past temperaturada etilformiat tasirida N – formilpirrol, yuqori teiperaturada pirrol –a –aldegid hosil qiladi:

N N N N N COCH3 COOH CO2 CH3COCI IH IH IH IH IC MgJH C O C2H5 H2O <O0C O O H C O H êèçäèðèø ôîðôèëïèððîë ïèððîë  àëüäåãèä ïèððîëêàðáîí êèñëîòà ìåòèëïèððèëêåòîí  NPirrol va uning hosilalari aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi. U o‘z xossalari bilan fenolga o‘xshaydi. Elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga oson kirishadi. Pirrol furan singari kislotalar tasiriga juda sezgir ( “ atsidofob”) bo‘lgani uchun uni odatdagi sulfolovchi va nitrolovchi agentlar bilan nitrolab yoki sulfolab bo‘lmaydi. Sulfolovchi agent sifatida N –piridinsulfotrioksid yoki dioksansulfotrioksid ( A. P. Terentyev) ishlatiladi. Atsidofob geterotsiklik birikmalarni sulfolashda qo‘llaniladigan N – piridinsulfotrioksid va diorksansulfotrioksid neytral moddalar bo‘lib, reaksiya vaqtida dastlabki komponentlarga parchalanadi va sulfolaydi. Atsetilnitrat bilan nitrolaganda 2- nitropirrol hosil bo‘ladi:

NIH N NIH NIH NO2+CH3COOH SO3H + ïèððîë-2-ñóëüôî- êèñëîòà  íèòðîïèððîëGalogenlashda, masalan, yodlashda dastlab 2- yodpirrol, so‘ngra esa 2,3,4,5- tetraiodpirrol hosil bo‘ladi: N I H NI H N I H J J J J J2 J J +3J2 +3HJ -H 2-èîäïèððîë 2,3,4,5 -òåòðàèîäïèðîë 2,3,4,5- tetraiodpirrol meditsinada inodol nomi bilan antiseptik sifatida ishlatiladi. Shunday qilib, besh azoli geterotsiklik birikmalarning kislotalar tasiriga chidamliligi har xilligi, elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga qay darajada oson kirishishi va fizikaviy xususiyatlarini hisobga olib, ularning aromatiklik darajasi quyidagi tartibda kamayadi deb aytish mumkin: tiofen > pirrol >furan.

Pirrol rux kukuni va sirka kislota bilan gidrogenlanganda pirrolin (2,5- digidropirrol ), Pt yoki Ni katalizatori ishtirokida vodorod bilan gidrogenlaganda esa pirrolidin hosil bo‘ladi: N NH N IH IH H2 Zn+CH3COOH H2Ni 200-2500C ïèððîëèäèí ïèððîëèí Pirrolinning hosil bo‘lishi pirrolning qisman diyenli xarakterga ega ekanligini ko‘rsatadi. Pirrolidin molekulasidagi azot atomida erkin elektron jufti bo‘lgani uchun u aminlar kabi asos xossalariga ega. Pirrol gidrogenlanganda uning asosliligi 1011 marta ortadi. Pirrolidon halqasi tabiatda ko‘pgina alkaloidlarda uchraydi. Pirrolidon 880S da qaynaydigan suvda eriydigan suyuqlik. Oqsillar tarkibidagi prolin oksiprolin va triptofan ko‘pgina alkaloidlar(nikotin atropin kokain va h.k.) qonning va yashil o‘simliklarning pigmentlari pirrolning hosilalaridir. Qonning qizil pigmenti – gemoglabin va o‘simliklarning yashil pigmenti – xlorofill tarkibida 16 a’zoli porfin yadrosi bo‘ladi. Piridin va uning hosilalari

Piridinni benzolning bitta SN gruppasi azot atomi bilan apmashingan analogi deb qarash mumkin. Piridin (I) o‘ziga xos yoqimsiz hidli suyuqlik. 1150S da qaynaydi, suvda va ko‘pchilik organik erituvchilarda yaxshi eriydi . piridin va uning bazi gomologlari organik hamda anorganik moddalar uchun yaxshi erituvchi hisoblanadi. Piridin gomologlarining trivial nomlari ko‘p ishlatiladi. Monometilpiridinlar - pikolinlar, dimitilpiridinlar – lutidinlar, trimetil- piridinlar – kollodinlar deb ataladi. Piridin oz miqdorda toshko‘mir smolasida va suyak moyi tarkibida bo‘ladi.H C H C N CH CH A ÑH a  B  1 2 3 4 5 6 I Olinish usullari. 1. Sanoatda piridin va uning gomologlari toshko‘mir smolasidan ajratib olinadi. Toshko‘mir smolasida piridin miqdori juda oz ( 0,1% ga yaqin) bo‘lgani sababli bu usul sanoat talabini qondira olmadi. 2. Sintetik piridin olish uchun atsetilen bilan sianid kislota qizdirilgan naydan o‘tkaziladi: HC HC HC CH CH N + CH HC HC CH CH N 1. aldegidlarni ammiak bilan kondensatlash orqali piridin gomologlari olinadi. Masalan, sirka aldegiddan a- pikolin, akroleindan β- pikolin olish mumkin:

C H C H N H 3 + C H H C H C C H C N C H 3 C H 3 +3H 2O +H 2 O O C H 3 O C H C H 3  ìåòèëïèðèäèí (à-ïèêîëèí) 2C H 2=C H C O H +N H 3 H C H C C H C C H 3 +2H 2O N C H B -ìåòèëïèðèäèí (Â -ïèêîëèí)Ximiyaviy xossalari. Piridin ham tiofen, pirrol va furan singari aromatik sekstetga ega, u xossalari jihatidan benzolga o‘xshaydi. Aromatik sekstet hosil bo‘lishida uglerod atomlari, shuningdek, azot atomi ham bittadan elektron beradi. Pirroldan farqli o‘laroq, piridindagi azot atomining erkin elektron jufti yadro π- elekronlarining aromatik sekstetini ( 4n+2, n= 1 ) hosil qilishda ishtirok etmaydi. Shunga ko‘ra piridin azotdagi erkin elektron jufti hisobiga quchsiz ( lekin pirrolga nisbatan kuchli) asos xossalarini namoyon qiladi. Piridinnig dipol momenti 2,11 D ga, rezonans energiyasi esa 23 kkal / molga teng. Azot uglerodga nisbatan elektr manfiy element bo‘lgani uchun yadroning elektron zichligini o‘ziga tortadi, shu boisdan pirroldan farqli o‘laroq, piridinda dipolning manfiy qutbi azot atomi hisoblanadi. Piridin yadrosi kaliy bixromat va nitrat kislota singari kuchli oksidlovchilar tasiriga chidamli, termik barqaror bo‘lib, aromatik xossalarini yaqqol namoyon qiladi. Piridinni quyidagi strukturalarning gibridi deb qarash mumkin: N N N N N U quyidagi I yoki II strukturalar bilan ifodalanadi:

N N N ¨êè I IIII strukturadagi doiracha π – elektronlarning aromatik seksteti borligini bildiradi. Piridin molekulasida π – elektronlar zichligining taqsimlanishi va yadrolar orasidagi masofalarning kattaligini aniqlash uning benzol bilan strukturaviy o‘xshashligini ko‘rsatadi. Piridin halqasi deyarli to‘g‘ri oltiburchak bo‘lib, S-S bog‘larning uzunligi benzoldagi S-S bog‘larning uzunligiga yaqin, S-N bog‘ning uzunligi esa aminlardagiga nisbatan kichik: N N 1,390A 1,390A 1,390A 1,390A 1,370A 1,370A H3C1,460A NH2 0,947 0,947 0,849 0,849 0,822 1,565 Elektron zichliklarining yig‘indisi molekuladagi π- elektronlarning umumiy soniga teng, yani 0,822+0,947+0,947+0,849+0,849+1,586=6. Azot uglerodga nisbatan kuchliroq elektr manfiy element bo‘lgani uchun yadroning elektron zichligini o‘ziga tortadi va natijada uglerod atomlaridagi elektronlar zichligi benzol molekulasidagi tegishli elektronlar zichligidan, yani 1 dan kamayadi. Shuning uchun ham piridinning reaksiyaga kirishish qobilyati benzolga nisbatan kuchsiz. Piridindagi 3-va 5-uglerod atomlarida (β- holatda π – elektronlarning zichligi birmuncha katta bo‘lganidan elektrofil shrin olish reaksiyalarida reagentlarning hujumi birinchi navbatda shu atomlarga qaratiladi. 2-,

4- va 6- uglerod atomlarida (a- va u –holatlar) esa elektronlar zichligi eng kichik, shuning uchun ham ular nukleofil o‘rin olish reaksiyalarga kirishish qobiliyatiga ega: N á á á á á N Ý áóíäà Ý ýëåêòðîôèëü, N íóêëåîôèëü çàððà÷à Piridin suv bilan ammoniy gidroksidga o‘xshash birikma hosil qiladi, shuning uchun piridinning suvdagi eritmasi qizil lakmusni ko‘kartiradi: N N + OH- H +H+OH- Piridin azot atomining umumlashmagan elektron jufti hisobiga kuchli kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, oson kristallanadigan tuzlar, galogenalkillar bilan ganogenalkilatlar ( alkilpiridiniy tiuzlari ), sulfat angidrid biriktirib esa piridinsulfotrioksid kompleksini hosil qiladi. Aprotonli kislotalar, masalan, bor va alyuminiy trigalogenidlar bilan ham kompleks birikmalar hosil qilinadi: Piridin bo‘nday reaksiyalarda uchlamchi amin xossalarini namoyon qiladi.

N N + H N N I CH N I H N BF3 BF3 Cl SO3 CH5J SO2 + + CH3 J J êèçäèðèø 2-ìåòèëïèðèäèíèé éîäèä N -ìåòèëïèðèäèíèé éîäèä N -ïèðèäèíáîðôòîðèä ïèðèäèíñóëüôîòðèîêñèä (ïèðèäèííèíã N-àíãèäðîñóëüôîêèñëîòàñè) HClElektrofil o‘rin olish reaksiyalari. Piridin elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga benzolga nisbatan juda qiyin kirishadi. Buning asosiy sababi piridin azotining yadrodagi umumiy π -elektronlari ichligining kamaytirganidir. Bundan tashqari, elektrofil o‘rin olish reaksiyalari ( sulfolash, nitrolash) kislotali muxitda olib boriladi. Kislotali muhitda piridin tuz hosil qiladi va undagi azot atomi ammoniy azotiga o‘xshash musbat zaryadli bo‘lib qoladi, boshqacha aytganda, bunday muhitda piridin kation holida bo‘ladi: N N + + I H H Azotdagi musbat zaryad yadroning umumiy elektron zichligini yanada kamaytirib, elektrofil zarrachalarning hujumini qiyinlashtiradi.

Piridinni 220-230 0 S da tutovchi sulfat kislota bilan simob sulfat ishtirokida sulfolab, 40% li unum bilan piridin -3- sulfokislota olish mumkin. Piridin 300-3500S da simob katalizator ishtirokisiz sulfolanganda ham piridin- 3-sulfokislota hosil bo‘ladi, lekin reaksiyaning unumi kam bo‘ladi. Nitrolash uchun esa 300 0 S da temir katalizatorligida piridinning 100% li sulfat kislotadagi eritmasiga kaliy nitratning nitrat kislotadagi eritmasi tasir ettiriladi va kam unum bilan 3- nitropiridin hosil bo‘ladi: N N NH N O 3H 2 S O 4 S O 3 H + H 2 O+ H 2 O N O 2ï è ð è ä è í - 3 - ñ ó ë ü - ô î ê è ñ ë î ò à 3 - í è ò ð î ï è ð è ä è í Piridinni galoshenlash ham yuqori temperaturada olib boriladi: N N N N NN - H B r- H B r B r B r B rB rB r B rC l + H C l b ab aC l 2 ; 2 0 0 0 C B r 2 ; 3 0 0 0 C B r 2 3 - õ ë î ð ï è ð è ä è í 3 - á ð î ì ï è ð è ä è í 2 - á ð î ì ï è ð è ä è í 2 , 6 - ä è á ð î ì - ï è ð è ä è í3 , 5 - ä è á ð î ì ï è ð è ä è í iridin Fridel- Krafts reaksiyasiga mutlaqo kirishmaydi. Piridin sirka kislota eritmasida vodorod peroksid bilan oksidlanganda piridin - N – oksid hosil bo‘ladi:

N N O+ H 2 O 2 C H 2 C O O H - H 2 O Piridin N-oksid piridinga nisbatan elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga oson kirishadi. Nukleofil o‘rin olish reaksiyalari. Piridin 300-4000S da quruq o‘yuvchi kaliy bilan qizdirilganda 2- oksipiridin (a-oksipiridin) hosil bo‘ladi ( A.YE.Chichibabin ). N N O H N O K+ K O H + K + H + H 2 2- oksipiridinning tautomer formasi 2-piridondir. N N O I HO H ë à ê ò è ì ô î ð ì à ë à ê ò à ì ô î ð ì à Bu laktim-laktam tautomeriyada muvozanat o‘ngga kuchli siljigandir. Piridin inert uglevodorodli eritkvchi ( ksilol, kerosin) eritmasida natriy amid bilan qizdirilganda 2- aminopiridin hosil bo‘ladi ( A. YE. Chichibabin reaksiyasi, 1914 y.) N N N H N a + N N H 2+ N H 2 N a + + N a + H + H 2 - à ì è í î - ï è ð è ä è í 2 - à ì è í î ï è ð è ä è í í è í ã í à ò ð è é ë è ò ó ç è Piridin suyuq ammiak ishtirokida natriy amid bilan bevosita aminlanadi:

N N a + + N H 2 N N H 2 NÑ N N a H N H 2 N H 3 N H N a + + N H 3+ N a + N H 2 + H 2 +ê è ç ä è ð è ø Piridin ishqori metallarning metall-organik birikmalari singari kuchli nukleofil tasirida alkillash va arillash reaksiyalariga oson kirishadi: N Ñ N H ê è ç ä è ð è ø NC 4 H 9 L iá á + L i + C 4 H 9 + L i H C 4 H 9á ó ò è ë ë è ò è é 2 - á ó ò è ë ï è ð è ä è í N Ñ N H ê è ç ä è ð è ø NC 4 H 9 L iá á + L i + C 4 H 9 + L i H C 4 H 9ô å í è ë ë è ò è é 2 - ô å í è ë ï è ð è ä è í Yuqoridagi reaksiyalardan ko‘rinib turibdiki, piridin nukleofil o‘rin olish reaksiyalariga benzolga nisbatan oson kirishadi. Piridin benzolga nisbatan oson qaytariladi. U ajralib chiqish paytidagi vodorod ( piridinning spirtdagi eritmasiga natriy tasir ettirib, bilan qaytarilganda ) bunday sharoitda benzol qaytarilmaydi) yoki katalitik gidrogenlanganda piperidinga aylanadi:

N N N I H ,,áÍ" (C2H5OH+Na) H2/Ni ïèïåðèäèíPiperidin suvda eruvchan, rangsiz suyuqlik, 105,6 0 S da qaynaydi, ikkilamchi alifatik amin xossalariga ega. U piridinga nisbatan ancha kuchli asos hisoblanadi. Piperidin halqasi kaliy permanganat ( kislotali muhitda), xromat angidrid, nitrot kislota singari oksidlovchilar tasiriga chidamli, lekin qizdirilganda oksidlanish muhitiga qarab asta-sekin turli aminokislotalargacha oksidlanadi. U ikkilamchi alifatik aminlardek nitrozamin, N – alkin va N – atsilli hosilalar beradi. Piridin va piperidin ko‘pgina organik reaksiyalarda asosli katalizator sifatida keng ishlatiladi. Piridinning ayrim gomologlari va hosilalari. Monometilpiridinlar ( pikolinlar) va dimetilpiridinlar ( lutidinlar) toshko‘mir smolasi va suyak moyi tarkibida bo‘ladi: N CH3 N CH3 N CH3 N H3C CH3 N CH3 CH3  , , B B,  N CH3 CH3 Toshko‘mir smolasidan olinadigan pikolin va lutidinlarni bir-biridan ajratish qiyin, shuning uchun bunday aralashma spirtni denaturatlashda ishlatiladi. a – va β- pikolinlarning metil gruppa vodorodlari atsetosirka efirning metilen gruppa vodorodlari kabi harakatchan bo‘lib aldegidlar, nitrozobirikmalar, fenil va butillitiy, natriy amid bilan reaksiyaga kirishish vobiliyatiga ega:

N N N N N N CH3 N N(CH3)2 CH2- CH2OH O=N CH=N N(CH3)2 CH-CHOHR CH2Li CH2Na R-C O H -H2O C4H9Li NaNH2 -NH3 H-C O H CH=CHR    -ïèêîëèëëèòèé ïèêîëèëíàòðèé -ïèêîëèëêàðáèíîëβ- pikolin esa yuqoridagi reaksiyalarga kirishmaydi. 2- aminopiridin anilindan ko‘ra asos bo‘lib, elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga piridinga nisbatan oson kirishadi. Masalan, uning xlorlanishi va bromlanishi xona temperaturasida, sulfolanishi va nitrolanishi esa ancha past temperaturalarda boradi:

N N N N N +Ñl2 H2SO4;140-1500C -H2O HNO -H2O NH2 NH2 Cl NH2 NH2 NH2 O2N Cl Cl NH-NO2 SO3H 400C ba 5-õëîð -2-àìèíî- ïèðèäèí 3,5-äèõëîð-2- àìèíîïèðèäèí 2-àìèíî-5-ïèðèäèí- ñóëüôîêèñëîòà 5-íèòðî-2-àìèíî- ïèðèäèíAromatik aminlardan farqli o‘laroq 2- va 4- aminopiridinlar (a- va u- aminopiridinlar) diazobirikmalar hosil qilmaydi. β- aminopiridin esa diozotirlash reaksiyasiga kirishadi: N N N2Cl NH2 NaNO2+2HCl +NaCl+2H2O Piridin – β- diazoniy xlorid kimyoviy xossalari jihatidan aromatik diazobirikmalarga o‘xshaydi. Piridin gomologlari kaliy permanganat yoki xromli aralashma bilan oksidlanganda tegishli piridinkarbon kislotalar hosil bo‘ladi:

N CH3 N COOH N CH3 N COOH N CH3 N COOH O O O   -ïèðèäèíêàðáîí êèñëîòà (ïèêîëèí êèñëîòà) Â-ïèðèäèíêàðáîí êñèëîòà (íèêîòèí êèñëîòà) -ïèðèäèí- êàðáîí êèñëîòà (èçîíèêîòèí êèñëîòà)Izonikotin kislota gidrazidi (I) izoniazid nomi bilan sil kasalligini davolashda ishlatiladi. Nikotin kislota nikotin va anabazinni ( ...- bet) nitrat kislota yordamida oksidlash yo‘li bilan olinadi. Nikotin kislota va uning amid ( nikotinamid) vitamin RR (II) hisobdanadi. N CO NH N H 2 N CO N H2 I II Organizmda vitamin RR yetishmasa odamda pellarga kasalligi paydo bo‘ladi. Hayvonlar organizmida oqsil almashinuvining normal borishadi vitamin V6 ( piridoksin) ning roli katta. N CH2OH C HO H3C N CH2NH2 CH2OH HO H3C N CH2OH CH2OH HO H3C O H âèòàìèí Â6 (ïèðèäîêñèí) Ïèðèäîêñàëü ïèðèäîêñàìèí

Organizmda piridoksid oson oksidlanib, piridoksalta aylanadi. Piridoksal aminlar bilan reaksiyaga kirishib, pirioksamin hosil qiladi. Bu uchala birikma ham vitamin V6 ning turli formalari bo‘lib, hayvon organizmi uchun bir xil vitaminli tasirga ega. Piridin va piperidin halqalari ko‘pgina alkaloidlar ( koniin, nikotin, anabazin va hokazo) tarkibiga kiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Турақулов Ё . Х . « Биохимия » « ўқитувчи » Тошкент 1996 й 2. Цветков Л.А. Сведения о гетероциклических соединениях и нукленовых кислатах в кеурсе химии. Химия в школе-1986 №6 3. Г.В. Лозуревский, И.В.Терентъева, А.А. Шамшурин. Практические работы по химик природных соединений Издатеиъство « Выстая школа» москва 1986г. 4. Авчинников Ю.А. Биоорганическая химия. Москва 1987г 5. Итоги исследование алкалоидо носных растений. Т Из-во « фан» АН.Р.узбекистан 1995 .

Похожие

Olti a’zoli geterohalqali birikmalar

Geterohalqali birikmalar

Geterohalqali birikmalar

Tabiiy birikmalar kimyosining maqsadi va vazifalari. Geterohalqali birikmalar

Neftning oltingugurt va azot saqlagan birikmalari