Tabiiy sorbentlarning sifatini baholash metodi - Химия - Рефераты

Tabiiy sorbentlarning sifatini baholash metodi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Tabiiy sorbentlarning sifatini baholash metodlari Reja: 1. Qutbsiz muhitda sinash 2. Kam qutbli muhitda sinash. 3. Qutbli muhitda sinash

Tabiiy sorbentlarning sifatini baholash qiyin masalalardan biri bo’lib sanaladi. Sorbentlarning effektiv ishi avvalo uning tuzilishiga, xossalariga, muhitning tabiatiga, sorbent tarkibidagi almashinuvchi ionlarga, eruvchan aralashmalarga, shuningdek, sorbentni tozalash jarayonining o’tkazilish sharoitiga (kontaktli yoki dinamik metod, tozalashning temperaturasi va shunga o’xshashlarga) bog’liq. Tabiiy sorbentlar oqartiruvchi vosita sifatida neftni qayta ishlash sanoatida, yog’larni qayta ishlash va tozalashda keng miqyosda qo’llanilgan va qo’llanilib kelmoqda. Shuning uchun tabiiy sorbentlarning sifatliligi neft mahsulotlarni, yog’larning rangini qanchalik darajada kamaytirishiga yoki rangsizlantirishi bilan belgilanadi. Amalda tabiiy sorbentlar sifatini baholashga emperik yondashib kelingan. Hozirgi vaqtga qadar oqartiruvchi tuproqlarning sifatini baholash uchun birdan bir usul bu shu mahsulot uchun aynan belgilangan tuproqlar bo’lib xizmat qilgan. Bunda laboratoriyada olib borilgan barcha tekshirish ishlari zavod usullariga ancha yaqinlashtiriladi. Yuqorida biz aytib o’tganimizdek sorbentning asosiy sorbtsiyalash xossasiga uning tuzilishi ta‘sir etadi. Shuning uchun tabiiy sorbentlarning tuzilishini tekshirish shu sorbentlarning sifatini baholashning ob‘ektiv metodi bo’lib xizmat qilishi mumkin. Bu esa tegishli ishlab chiqarish sanoatlarida undan maqsadga yo’naltirilgan holda effektiv foydalanish imkoniyatini beradi. Hozirgi vaqtga qadar tabiiy sorbentlarni baholashning standart metodlari joriy qilingan. To’liqroq metodlardan biri S.S.Filatov tomonidan Gruziya geologiya boshqarmasida ishlab chiqilgan. Qoyida tabiiy sorbentlarning sifatini baholash metodlaridan bir qanchasini ko’rib chiqamiz. 4.1. QUTBSIZ MUHITDA SINASH Tabiiy sorbentlarning qutbsiz muhitlarda sinash neftni qayta ishlash sanoati va yog’larni regeneratsiyalash korxonalarida qo’llanilishiga to’g’ri keladi. Tabiiy

sorbentlarning qutbsiz muhitda sinash turli sharoitlarda o’tkazilsa-da, ular zavod usullarida o’tkaziladigan sharoitga yaqinlashtiriladi. Oqartiruvchi tuproqlarning sifatini tekshirishning bu metodlarini yengil neft mahsulotlaridan boshlab og’ir mahsulotlarga o’tish tartibida ko’rib chiqaylik. 4.1. a) Press-distillatni tozalash boyicha sinash. Zavod sharoitida press-distillatni aralashmalardan bug’ fazalaridan tozalashda kalonkaga tabiiy sorbentdan donalari to’ldirilib, undan press- distillatning bug’lari o’tkaziladi. Shuning uchun laboratoriya sharoitida tekshirish bug’ fazasida olib boriladi. Tabiiy sorbentlar ma‘lum o’lchamlarda donalar shaklga keltirilib, so’ngra ular tekshirish jarayoniga tushiriladi. Qurilma taklif qilgan asbobga qisqacha tavsif beraylik. Hajmi 5 l atrofidagi ikkita tirqish bo’lgan metall kolba A (balandligi 200 mm, diametri 200 mm), tirqishning bittasi markaziy (30 mm) bo’lib u kolbaning tsilindr V bilan bog’laydi, ikkinchisi yon tirqish bo’lib, (d=20 mm) Press-distillatni kelib tushishini ta‘min etadi. Tsilindr V tepadan qopqoq bilan berkitilgan. Tsilindr V da ichki tsilindrlik karobka D joylanadi va u S tsilindrga berkitiladi. Tsilindr S ning ichiga yumaloqlangan tekshiriluvchi tuproqlar joylashadi. Ko’rinib turibdiki, D tsilindrda ikkita tirqish bo’lib biri tashqi tomonga chiqqan va unga jumrak o’rnatilgan, ikkinchi tirqish esa jumrak orqali G’ sovutgichga ulangan, o’z navbatida sovutkichning oxirida mahsulotni yig’uvchi idish bilan ulangan. Ko’rsatilgan sharoitda haydash tajribasining davomiyligi 100 g tuproqqa 5 litr tozalangan keriking benzin olgunga qadar davom ettiriladi. Shu olingan mahsulotning rangi Shtammer ulchovi boyicha 350 mm bo’lishi kerak. tajriba umumiy holda 11-13 soatni o’z ichiga oladi. Bu metodning kamchiliklariga press- distillat bug’lari tarkibining bir xilda emasligi, ya‘ni 1 litr press-distillatni qizdirganimizda sorbentning qatlamlari boylab birinchi navbatda yengil va kam ifloslangan bug’lar o’tadi. Tajriba oxiriga borib A kolbada distillatning qiyin qaynaydigan qismlari qoladi va u o’zida bir qancha aralashmalar tutgan bo’ladi. Tabiiy sorbentlarni press-distillat bug’lari boyicha sinashning zavod sharoitlariga

yaqin bo’lgan usulda sinash uchun F.A.Silisorinkova va V.M.Klievlar qurilmasi ham taklif qilgan. Qurilmada A o’lchov idishdagi press-distillatning reometr B orqali doimiy boshqarilishi imkoni bo’lgan tezlik bilan mis truba orqali metall idish V ga qoyiladi. Idish V 240 0 S temperaturagacha qizdiruvchi elektrik pech bilan jihozlangan. Shunday qilib, V idishga kelib tushgan press-distillat to’liq bug’ga aylanib, A idishga o’tadi va tepadan pastga qarab tabiiy sorbent joylangan tsilindr G orqali o’tadi. Tsilindr G mis truba bilan sovutgichga umumlashgan bo’lib, korpus D ga mahkamlangan. Bu usulda tajribani o’tkazish zavod sharoitiga yaqin bo’lib, jarayonning fizikaviy jarayonlari haqida aniq ma‘lumotlarni beradi. 4.1. b) Kerosinli distillat boyicha sinash. Ishlab chiqarish sharoitida tabiiy sorbentlar bilan kerosinli distillatni tozalash sorbentning donador qatlamlari orqali filtrlash yo’li bilan amalga oshiriladi. Laboratoriya sharoitida tabiiy sorbentlarni sifatini baholash uchun va vaqtini qisqartirish uchun dastlabki natijalarni kontak usuli yordamida amalga oshiriladi. Buning uchun maydalangan tabiiy sorbent 150 0 S temperaturada doimiy og’irlikka kelgunicha quritiladi. Hajmi 500 ml bo’lgan shisha idishda xona temperaturasida 30 minut davomida 300 g kerosinli distillatni 15 g quruq sorbent bilan mexanik aralashtirgich yordamida aralashtiriladi. Kerosin filtrlanadi va kalorimetrda ko’riladi. Shundan so’ng sorbentning sifatliligi kerosinning tozaligiga qarab, oldindan aniqlangan sorbentlarning sifat darajasi bilan solishtirib ko’riladi. Kerosinli distillatni tozalashda sorbentning sifatliligini dinamik sharoitda ham aniqlash mumkin. Buning uchun tabiiy sorbentning ma‘lum qismi 150-200 0 S temperaturada quritilib uzunligi 1 m ga yaqin bo’lgan va diametri 20 mm bo’lgan trubaga joylanadi. Truba bir xil hajmda to’ldiriladi, uning pastki qismi paxtadan yasalgan tampon bilan berkitilib kerosin distillatni kirishi mumkin bo’lgan nayli probka bilan mahkamlanadi. Trubaning ustki qismi ham xuddi shunday paxtadan tayyorlangan tampon va kerosin o’tkazish uchun mo’ljallangan nayli probka bilan berkitiladi. Trubani tabiiy sorbent bilan to’ldirish vaqtining tezligi 3 soatni tashkil

etishi kerak. shu usulda filtrlangan kerosin distillatning tezligi 240 ml/s ni tashkil etadi. Tajriba 6 litr distillat filtrlangandan so’nggina to’xtalishi mumkin. 4.1. v) Og’ir yog’lar boyicha sinash. Tabiiy sorbentlarni bu usulda sinash barcha yog’ distillatlari uchun bir xil sharoitda olib boriladi, tozalanadigan yog’larga bog’liq holda ularning temperatura sharoitlari o’zgartiriladi. Yog’ distillatlarini sinash uchun avvalo uni toyinmagan birikmalardan va smolalardan sulfat kislota sharoitida tozalanadi. Tozalash uchun distillatga 3% li sulfat kislota eritmasi quyilib, havo oqimi yordamida aralashtirib turiladi. Ishning temperatura sharti 65 0 S bo’lib, u 15-20 minut davom etishi lozim. Yog’ distillatni 2 soat davomida qoldirilib, so’ngra uni sekin quyib olinadi. Ushbu yog’dan 200 g olib uni metall kolbaga solinadi va 20 g sinaluvchi maydalangan holda sorbent qo’shilib aralashtirgich yordamida aralashtiriladi. Yog’ning temperaturasini asta-sekinlik bilan undan karbonat angidrid gazini yoki 1200S temperaturadan yuqori temperaturada qizdirilgan suv bug’ini o’tkazish orqali 30 minut davomida 300 0 S temperaturaga yetkaziladi. Bu temperaturada 10 minut ushlab turiladi. So’ngra issiqlik olib tashlanadi va 200-210 0 S temperaturaga tushgandan so’ng Byuxner varonkasi yordamida filtr qog’ozida filtrlanadi. Bu metodning o’ziga xos bo’lgan kamchiliklari shundan iboratki, yog’ning oqarish temperaturasigacha bo’lgan rejimining doimiy emasligi va kalorimetrlash uchun tayyorlangan eritmaning xatoliklari, bundan tashqari bu jarayonning 10 minut davom etishida adsorbtsion muvozanatning paydo bo’lishi ishonchli emasligidadir. 4.1. g) Qoldiq yog’ boyicha sinash. Bu usulda tabiiy sorbentlarning sifatini sinash xuddi og’ir yog’lar boyicha sinash metodining aynan o’zi bo’lib, faqat sulfat kislota bilan oldindan tozalash qattiq sharoitda olib boriladi. Hamda tozalash temperaturasini 65 0 S ga qadar pasaytiriladi. 4.2. KAM QUTBLI MUHITDA SINASH.

Tabiiy sorbentlarni kam qutbli muhitda sinash o’simlik va hayvon yog’larini tozalash va refinatlash uchun qo’llanilishida tekshiriladi. Shuningdek neftni qayta ishlash sanoatida o’simlik yog’larini tozalashda tabiiy sorbentlarning yog’larni oqartiruvchanligi faktori asosiy belgi bo’lib xizmat qiladi. Tuproqlarning «rangsizlantirish faktor» lari turli xilda bo’lishi mumkin. Bu esa ushbu tuproqni sinash darajasi turli yog’larda olib borilishi yoki tuproqning turli joylardan keltirilganligi hamda uning turli davrlarda tayyorlanganligi bilan bog’liq bo’ladi. Bu shundan dalolat beradiki, ya‘ni tabiiy sorbent tarkibidagi erigan moddalarning ta‘siri uning adsorbillash xarakteriga kuchli ta‘sir ko’rsatadi. Tabiiy sorbentlarni kam qutbli muxitda sinash ham kontakt usulida amalga oshiriladi. O’simlik yog’ini rafinatlash uchun undan 100 g olinib suv hammomiga o’rnatilgan stakanga joylanadi. Stakan ichidagi yog’ning temperaturasini asta- kesinlik bilan 600S ga yetkazadi va 15 minut davomida aralashtiriladi. So’ngra issiqligicha filtrlab olinadi. Keyinchalik ma‘lum miqdor sinaluvchi sorbentdan tortib olinib qo’shiladi va u aralashtirgich yordamida aralashtirilib turiladi. Temperatura 90-95 0 S ga yetgandan keyin 15 minut davomida yana aralashtiriladi. So’ngra issiqligicha filtrlab olinadi. Yuqorida aytilgan metod boyicha tozalash unchalik qulay emas. Chunki tajribani o’tkazish sharoitidan kamgina og’ish natijasida mahsulot chiqishining foiz miqdori kamayishiga olib keladi. Bu jarayonda sorbentning tuzilishi asosiy o’rinni egallaydi, ya‘ni tabiiy sorbentlarni tekshirish uchun turli miqdorda sorbentlarni bir necha marta tajriba yo’lini takror o’tkazish lozim bo’ladi. Viborg va Endkortlarning tajribalariga asoslangan holda tuproqning yog’ni oqartirish davri 15 minut 90 0 S temperaturadir. Bu sharoitda tuproq va yog’ orasida bo’ladigan adsorbtsion muvozanat to’liq qaror topadi. Tuproqlarning yog’larni o’ziga yutish hajmi u qadar yuqori bo’lmasligi kerak. chunki o’simlik va hayvon yog’lari mineral yog’larga nisbatan ancha qimmat turadi. Shuning uchun yog’ ishlab chiqarish korxonalarida tuproqlarning yog’ni yutish hajmi katta ahamiyatga ega. Juda qimmatli yog’larni tozalashda yuqori yutish qobiliyatiga ega bo’lgan tuproqlardan foydalnish iqtisodiy jihatdan qimmatga tushadi. Ammo ko’pchilik

hollarda yog’ni yutish jihati yuqori bo’lgan tabiiy sorbentning oqartiruvchanlik hossasi ham shunchalik yuqori bo’ladi. Tabiiy sorbentlarning filtrlash qobiliyati ham katta ahamiyatga ega. Bu esa shu sorbentning qo’llanishida yaxshi filtrlovchi yoki yomon filtrlovchi ekanligini belgilab beradi. Ammo yuqorida aytilgan metodlarning laboratoriya sharoitida tekshirish tuproqning yog’larni oqartirish xossalari haqida orientirlovchi ma‘lumotlarnigina beradi. Faqatgina zavod sharoiti muhitida tabiiy sorbentlarni qo’llagan vaqtdagina ular haqida to’liq ma‘lumotga ega bo’lishimiz va ularning sifati haqida fikr bildirishimiz mumkin. 4.3. QUTBLI MUHITDA SINASH Qutbli muhitda tabiiy sorbentlarni sinash (ko’proq suvli muhitda) suvlarni, vinoni qayta ishlash, turib qolgan suvlarni, gletsirin eritmasini va boshqalarni tozalashda qo’llanilishi mumkin. Tubiiy sorbentlarga ishlab chiqarish sharoiti va talablaridan kelib chiqqan holda yana bir qancha talablar ham qoyiladi. Misol uchun, qandlarning eritmalarini tozalashda ularning inversiyaga uchramasligi uchun neytral reaktsiyani berish kerak bo’lsa, tabiiy sorbentlar yordamida suvlarni tozalashda esa maksimal darajada ionlarni almashinish qobiliyatini namoyon qilishga asoslanadi. Suvki yoki qutbli muhitda tabiiy sorbent zarrachalarini tuproqsimon mineral zarrachalarini kalloidning mikroionlari sifatida qarash mumkin. Tuproqsimon zarrachaning mitsellalarini mikroanionlar sirtiga yutilgan kationlar sifatida qarash mumkin. Bu diffuzion qavatdagi kationlar urab turgan suv muhitidagi boshqa ionlar bilan oson almashtirilishi mumkin. Masalan, ishqoriy metallar ishqoriy – yer metallariga almashtirilishi mumkin. Bu esa suvda yuz beradigan qattiqlikning kamayishiga olib keladi. Tabiiy sorbentlarning qutbli muhitla ta‘sirlashuv sharoitlari ion almashinuv adsorbtsiyasi qonunlariga boysunadi. Ko’pincha ular kislotali harakterga ega bo’lganliklari uchun suvli muhitda eritmaga vodorod ionlarini berishi mumkin va asos harakteriga ega bo’lgan zarrachalar bilan ta‘sirlashishadilar. Natijada xemosorbtsion birikmalarning paydo bo’lishiga olib keladi. Ko’p miqdorda

tarkibida almashinuvchi ishqoriy metallari bo’lgan tabiiy sorbentlar asos xarakteriga ega bo’lgan kraskalovchilar bilan ta‘sirlashadilar. Tabiiy sorbent sirtidagi g’ovaklarning xarakterini aniqlash, g’ovak kattaligi va razmerlar boyicha ularning tarqalishi adsorbtsion fazaning hajmiy kattaligi va solishtirma sirtning kattaligini aniqlash tabiiy sorbentlarni struktura pasportini beradi va ishlab chiqarish sanoatining u yoki bu sohalarida qo’llash mumkinligi to’g’risida xulosa chiqarishga imkon beradi.

Asosiy adabiyotlar. 1. Zohidov K.S. «Geometrik kristallografiya». Toshkent. 1987. 2. Bokiy G.B. «Kristalloximiya». MGU. 1960. 3. Popov. G.M., Shavranovskiy I.I. «Kristallografiya». M. 1971. 4. Zohidov K.S. «Kristallografiya». Toshkent. 2002. 5. Usmonov . X . U . , Rustamov X . R ., Raximov X . R . « Fizikaviy ximiya ». « O ’ qituvchi ». T . 1974 y . 6. .A.Balezin. «Fizik va kolloid ximiyadanJ bog_i mashg’ulotlar». T. 1974 y. 7. Muxammadiev I.Q., Ergashev I.M. «Fizikaviy va kolloid kimyodan J bog_imashg’ulotlar». Samarqand. 2000 y. 8. Mishenko K.P., Ravdel A.A., Ponomareva A.M. «Praticheskiye raboti po fizicheskoy ximii». L. XimiY. 1982 g.

Похожие

Tabiiy sorbentlarning strukturasi

Permanganatometriya metodi

Molekulyar orbitallar metodi

Tabiiy sorbentlar xaraktiristikasi va ularning strukturasi

Lipidlar ularning tabiiy manbalari