Lipidlar ularning tabiiy manbalari - Химия - Рефераты

Lipidlar ularning tabiiy manbalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Lipidlar ularning tabiy manbalari Reja: 1. Fosfolipidlar (fosfatidlar). 2. Sterin va steridlar. 3. Sabzavot va mevalarning lipidlari.

Lipidlar deb ximiyaviy tabiati xar xil, suvda erimaydigan, lekin organik erituvchilarda (efir,benzin,benzol,atseton va boshkalar) eriydigan moddalarga aytiladi. Ximiyaviy tabiatga asoslanib lipidlar kuyidagilarga bulinadi. 1. Yoglar va moylar. 2, Yukori molekulyar moy kislotalari. 3. Fosfolipidlar. 4. Sterin va teridlar. 5. Karotinlar, karotinoidlar va pigmentlar. 6. Tserebrozidlar mumlar. Ba‘zi bir lipidlar- yoglar, fosfolipidlar- murakkab efirlardir. Ishkor bilan gidrolizlanganda (sovunlanish reaktsiyasi)uzgaradi,oshkalaribulsa uzgarmaydi. Shunga asoslanib lipidlar ikki fraktsiyaga bulinadi: sovunlanadigan va sovunlanmaydigan. Yoglar juda kup tarkalgan moddalarga kiradi. Odam organizmining deyarli 50% ni yoglar tashkil kiladi. Xayvonot organizmida extiyot va jamgarma va protoplazmatik yoglar buladi. Extiyot yoglar teri osti yog kletchatkalarida va “salnik” larda tomchi xosil kilib protoplazma tarkibiga kiradi. Extiyot yog organizmida vakt-vakti bilan kerak bulganda ishlatiladigan energetik rezerv xisoblanadi. Protoplazmatik yog bulsa protoplazmaning strukturaviy komponentidir. Usimliklarda, yoglilardan tashkari, yoglilarga nisbatan kam uchraydi. Yoglar eng avvalo ovkat tarkibiga kirgan va parchalanishi ( СО 2 va Н 2 О ga) natijasida katta mikdorda energiya ajratib chikargan (1g va 9,3 kkal, uglevod esa atigi 4,2 kkal) modda sifatida muxim rolni uynaydi. Yoglar organizmda teploregulyatsiya jarayonida ishtirok etadi va organizmni jaroxatlanishidan ximoya kiladi. Yoglar glitserin va moy kislotalarining murakkab efir-triglitseriddir, yoki neytral yoglar deb ataladi. Tabiiy yoglar xar xil trigliyridlarning aralashmasidan iborat.

СН 2 - О - СО -R 1  CН-О-СО-R 2  C Н 2 - О - СО -R 3 triglitserid. Yoglar tarkibiga xar xil moy kislotalari kiradi. Ularning xammasi juft sonli uglerod atomlaridan tashkil topgan tarmoklanmagan zanjirdan iborat. Bu kislotalar tuyingan va tuyinmagan bulishi mumkin. Tuyingan kislotalardan yog tarkibiga kup uchraydiganlari palmitin СН 3 - ( СН 2 ) 14 - СООН va stearin СН 3 -( СН 2 ) 16 - СООН kislotalaridir. Tuyinmaganlaridan olein kislotasi СН 3 -( СН 2 ) 7 - СН = СН -( СН 2 )- СООН kup uchraydi, kam uchraydiganlaridan dinol СН 3 -( СН 2 ) 3 - СН = СН - СН 2 - СН = СН - СН 2 ) 7 - СООН , linolen СН 3 - СН ) 2 ) 7 - СН = СН - СН 2 - СН = СН - СН 2 - СН = СН - ( СН 2 ) 4 - СООН va araxidon СН 3 ( СН 2 ) 3 -(- СН 2 СН = СН ) 4 -( СН 2 ) 3 - СООН kislotalari bor. Oxirgi 3 ta kislota polituyinmagan deb ataladi. Bular kolgan moy kislotalaridan shu bilan fark kiladiki, odam organizmida sintezlanmaydi va shuning uchun ovkat bilan kiritilishi kerak, ya‘ni F vitamin rolini uynaydi. Tuyinmagan moy kislotalari uy sharoitida suyuk xolatda buladi. Yoglarning suyuklanish temperaturasi ular tarkibidagi moy kislotalarining tabiatiga boglik. Tuyinmagan kislotalrning mikdori oshishi bilan yoglarning suyuklanish temperaturasi pasayib boradi. Usimlik moylarida xayvonot yoglariga nisbatan tuyinmagan kislotalar kup, shuning uchun ularning suyuklanish temperaturasi pastrok buladi. Xar xil yoglar xar xil triglitseridlarning aralashmasidan iborat va ular tarkibida erkin moy kislotalar kam uchraydi. Tabiiy yoglar 3 ta parametr bilan xarakterlanadi. 1. Kislota soni-1g yogni neytrallash uchun sarflanadigan КОН mikdori (mg da). Bu son yog tarkibidagi erkin moy kislotalarning mikdorini bildiradi.

2. Sovunlanish soni- 1g yogni sovnlash uchun yog sarflanadigan КОН mikdorini (mg da) bildiradi. Bu parametr yog tarkibidagi triglitseridlar mikdorini bildiradi. 3. Yod soni-100g yogga birikadigan yodning mikdori (gr larda) bilan ulchanadi. Yod tuyinmagan kislotalarning kushbogiga birikishi asosida bu son yoglardagi kislotalarning tuyinmaganlik darajasini bildiradi. Yoglar saklash jarayonida va issiklik ta‘sir etganda taxirlanadi. Taxirlanish yoglardagi tuyinmagan kislotalarning oksidlanib parchalanishida xosil buladigan moddalar-asosan aldegidlarga boglik. Yog tarkibida tuyinmagan kislota kancha kup bulsa, ular kislorodni biriktirib shunchalik tez taxirlanishiga uchraydi. Usimlik moylari xayvonot yoglariga nisbatan tezrok taxirlanadi, chunki ularda tuyinmagan kislota kup. Taxirlanishning oldini olish uchun yoglarni kislorod ta‘siridan ximoya kilish kerak. Taxirlanishning oldini olishning boshka usuli yoglarni gidrogenlashdan iborat. Buning natijasida vodorod boglarining kushboglariga birikib, uy sharoitida suyuk xolatda bulgan yoglarni kattik xolatga utkazadi. Gidrogenlangan yoglarga margarin kiradi.Margarin ovkatlanishdagi faolliga karab boshka tabiiy yoglar bilan bir katorda turadi. Gidrogenlash jarayonida yoglardagi vitaminlar parchalanadi, shuning uchun margaringa tuxum sarigi(vitaminlar mabai) kushiladi. Yogga suv kushib chaykatganda emulsiya xosil buladi.Emulsiya bekarordir,chunki chaykatish tuxtatilgandan keyin yog tomchilari kushilishib, suv yuziga kalkib chikadi. Emulsiyaga barkarorlik berish uchun emulgatorlar kushiladi. Emulgatorlar, ikki faza orasida oson adsorbillanadigan moddalar, yordamida barkaror emulsiya olinishi mumkin. Emulgatorlar yog tomchilarining kushilishiga yul kuymaydi. Bu borada muxim emulgatorlar sifatida yog kislotalarining tuzlarini kursatishimiz mumkin. Ingichka ichakda bu tuzlar yoglar bilan uzaro ta‘sirlanib barkaror emulsiya xosil bulishiga yordamlashadi va natijada yoglarning xazm bulishi tezlashadi. Fosfolipidlar (fosfatidlar).

Fosfolipidlar xujayra tarkibida oksil-lipid kompleksi sifatida uchraydi. Xar xil fosfatidlar avalombor tarkibidagi spirtlar va azotli moddalar- serin, etanodamin va xolin- bilan fark kiladi. СН 3 N-СН-СООН ОН-СН 2 -СН 2- NН 2 НО-СН 2- СН 2- N СН 3  СН 3 СН 2 - ОН serin etanolamin xolin Letsitinlar tarkibida xolin bor. СН 2 - О - СО -R 1 СН-О-СО-R 2  СН 3 СН 2 О  Р-О-СН 2 - СН 2 -N  СН 3 C Н 3 letsitin Letsitinlar,kefalinlar (fosfatidiletolaminlar) va fasfatidilserinlar fosfatidlarga kiradi. Sterin va steridlar. Sterinlar, deb yukori molekulyar xalkali spirtlarga aytiladi. Steridlar esa murakkab efirlar bulib, ularning tarkibiga sterinlar (xolestirin va boshkalar) va yukori molekulyar moy kislotalari asosan palmitin kislotasi kiradi. Xolesterin- sterinlarning vakili, xayvonot tukimalarida uchraydi. Usimliklarda ximiyaviy jixatdan xolestirinlardan fark kiladigan sterinlar (fitosterinlar) uchraydi. Achitki va kuzikorinlarda ergosterin tuyinmagan xolesterin bor. UB-nurlari ta‘sirida ergosterin Д 2 vitaminga aylanadi. Sabzavot va mevalarning lipidlari. Kartoshkani saklash jarayonida yoglarning biosintezi davom etadi. 5oy mobaynida (noyabr-mart) 6 nav kartoshka tuganaklarida lipidlarning umumiy mikdori 25-30% ga oshadi. Bu kupayish asosan tuyinmagan kislotalar xisobidan boradi, tuyingan kislotalar mikdori bulsa uzgarmaydi.

Mumlar bargni,tana,mevani yupka kavat bilan koplaydi va shu orkali ularni sulishidan, xullanishidan va natijada fitopatogen mikroblar bilan zaxarlanishdan saklaydi, chunki meva sirtida xamma vakt mavjud bulgan sporalarni unib usishi uchun tomchili suv zarur. SHuning uchun, meva va sabzavot sirtidan mumli kavat yukotilsa,ular transportirovka va saklash jarayonlarida tez kasallanadi. Olma kutikulasi- xujayradagi tashkari membrana- epidermis devorlarini koplaydi va mevalarning gaz almashinuvini boshkaradi. Mumlar bilan birgalikda kutikula tarkibida kutin va tritermin birikmalari kiradi. Kutin (kutikulyar memranalar strukturasini formalaydigan kattik modda) asosan trioksitsearin, oksistearin va dioksipalmitin kislotalari tashkil kiladi. Triterpen birikmalarning kup kismini ursol kislotasi tashkil kiladi va shuning uchun kutikulaning bu kismini ursol kislotasi, deb yuritiladi. Kutikula kalinligi xar xil buladi. Mevalarni saklash jarayonida kutikulyar moddalarning biosintezi tuxtamaydi, ammo uning tezligi asta-sekin susayadi. Fosfolipidlar xuddi yoglarday jamgarilmaydi va xujayra membranalarining muxim komponentlari bulishi tufayli xujayra metabodizmida muxim boshkaruvchi rolini bajaradi. Seskiviterpenlarning muximi abtsiz kislotasi usimliklar usishning ma‘lum kuchli endogen ingibitorlaridan xisoblanadi. Bu kislotaning bulishi orkali urug va tuganaklarning tanch xolatda bulishi tushuntiriladi. Seskiviterpenlarga kartoshkaning fitoalleksini (garmdori,tomat) misol bula oladi va ularning fitopatogen mikroblarga chidamliligi shu modda orkali aniklanadi. Seskviterpen uglevodorodli farnezen olma sirtki tukimalarining kungirlanishi (“zagar”)ni boshlab berishi mumkin. Xom mevalarda farnezin yuk. Uning paydo bulishi mevalarning yetilishi va karishidan darak beradi. Farnezen asosan oksidlanib gidroperoksidlarni xosil kiladi va ular mevalarning kungair tusga kirishiga ishtirok etadi. Allinaza fermenti ta‘sirida alitsin va pirouzum kislotasiga parchalanadi.

Похожие

Lipidlar (biokimyo)

Murakkab lipidlar

Murakkab lipidlar

Organizmda lipidlar almashinuvi

Tabiiy sorbentlar xaraktiristikasi va ularning strukturasi