Molekulyar orbitallar metodi

Molekulyar orbitallar metodi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

M olekulyar orbitallar metodi REJA: 1. Turli AO larda bog’lovchi va ajratuvchi MO larning hosil bo’lishi. 2. MO larning electron konfigurasiyasi. 3. Bog’ tartibi yoki bog’ning karaliligi.

Atom tuzilishini aniqlash uchun Shredinger teglamasidan foydalanib atomdagi elektronlar harakat qiladigan sohaning shakli (AO) va elektron energiyasi topiladi. Molekulya orbitallar usuli (MOU) molekuladagi jami elektronlar harakat qiladigan soha molekulyar orbital-MO ning shakli va unga muvofiq keluvchi energiyani aniqlash imkonini beradi. Demak, MOU atom tuzilishini molekulaga tadbiq etadi. Atomda elektronlar bittagini yadroni qurshab olgan atom orbitallarda, molekuladagi elektronlar esa barcha yadrolarni yoki ularning bir qismini о‘rab oluvchi MO larda harakatlanadi. MOning AO dan farqi, MO ikki va undan ortiq markazli. MOU ga binoan, molekuladagi barcha elektronlar hammma yadrolarga tegishlidir. MO va AOning о‘xshashlik tomoni ham mavjud, MO larni valent elektronlar tо‘ldirganda AO lardagidek energiya minimumi, Pauli prinsipi va Xund qoidalariga bо‘ysunadi. MO lar AO larning qoplanishidan hosil bо‘ladi. Qoplanish natijasida qanday shakildagi MO hosil bо‘lganini aniqlash uchun molekulani tashkil qiluvchi atomlar elektron buluti (AO)larning turlicha qoplanishlari kо‘rib chiqiladi. Va hosil bо‘lgan MOlarning har qaysisini energiyasi alohida hisoblab topiladi. Ayni MO dagi elektronlar energiyasi deyiladi. MO – LKAO ga asoslanib, eng kam va eng kо‘p energiyali MO lar aniqlangach, kam energiya tutuvchi Mo bog‘ hosil bо‘lishiga yordam beradi,kо‘p energiyali MO bog‘ hosil bо‘lishiga hissa qо‘shmaydi degan xulosaga kelinadi. Birinchisini bog‘lovchi, ikkinchisini ajratuvchi MO deb atash qabul qilingan. ++ + + 1s 1s Bog‘lovchi MO

++ + + 1s 1s Ajratuvchi MO Elektronlar bog‘lovchi MO ni tо‘ldirganda bog‘ hosil bо‘ladi (bog‘lovchi MO dagi elektronlar energiyasi ular alohida atomlarda bо‘lgan paytdagiga nisbatan kichik), ajratuvchi MO da joylashganda esa bog‘ yuzaga kelmaydi. Chunki ajratuvchi MO dagi elektronlar energiyasidan katta. Goho molekulada shunday MO lar ham bо‘lishi mumkinki, ulardagi elektronlar bog‘ hosil bо‘lishiga ham bо‘lmasligiga ham hissa qо‘shmaydi, bu MO esa bog‘lamaydigan elektronlar, ular joylashagan MO esa bog‘lamaydigan MO deyiladi. VBN da alohida stukturalar energiyasini aniqlashdagidek MO lar energiyani topishda ham Shredinger tenglamasidan foydalaniladi. 2.15 –rasmda vodorod atomlarining 1 s orbitallarining qoplanib, vodorod molekulasining MO larini hosil qilish kо‘rsatilgan. Bog‘lovchi MO hosil bо‘lganda elektron bulutlar ikkita yadro о‘rtasida yig‘ilishi rasmdan kо‘rinib turibdi. Yadrolarning elektron bulutlariga tortilishi kuchi yadrolar о‘rtasidagi itarilishi kuchlariga nisbatan katta bо‘lganligi uchun N 2 hosil bо‘ladi. Ajratuvchi MO hosil bо‘lganda esa yadrolar о‘rtasida bulut zichligi kam, shuning uchun yadrolarning elektron bulutlarga tortilish kuchi zaif, aksincha bu kuch yadrolarning itarilishi kuchi bilan bir yо‘nalishda bо‘lgani sababli molekula hosil bо‘lmaydi. 2.15 – sxemadan yana shunday fikrga kelishi mumkin. Hosil bо‘ladigan jami bog‘lovchi va ajratuvchi MO lar soni ikkita qoplanayotgan AO lari soni (2ta) ga teng. Bog‘ hosil qilayotgan MO lari va hosil bо‘luvchi MO lar sonining teng bо‘lishi MOM da umumiy qoidadir. Masalan, bog‘ hosil bо‘lishida ikkita atomdan tо‘rttadan, jami sakizta AO ishtirok etsa, sakkizta MO (tо‘rtta bog‘lovchi, tо‘rtta ajratuvchi) hosil bо‘ladi. Ba’zan bog‘lovchi va ajratuvchi MO lar soni о‘zaro teng bо‘lmasligi mumkin. Lekin bunday hollarda ham bog‘lovchi

va ajratuvchi MO lar yig‘indisi, qoplanayotgan jami AO lar soniga teng bо‘lib qolaveradi. + + + + 2 s 2s σ 2s + +- - + 2 s 2s σ * 2s + + - + - + 2 s 2p x σ s + + - + - + 2 s 2p x σ * s XY Z XY Z

+ - - + + + - - 2p x 2p x σ 2r X Y Z X Y Z + - + - + - 2p y 2p y π2p y +- + - - + +- - 2p y 2p y π * 2p y

Bog‘lovchi MO dagi elektronlar energiyasi ajratuvchi MO dagi elektronlar energiyasidan kam bо‘lishi yuqorida aytib о‘tilgan edi. Shuningdek, birikayotgan atomlar orbitallaridagi elektronlar energiyasidan ham kam. Bu garfik tarzda energetik diagrammalar kо‘rinishida ifodalaniladi. Diagrammada chap tomondagi vertikal о‘q energiyani bildiradi. U pastdan yuqoriga tomon ortib boradi. Bu о‘qdan chiqqan gorizantal chiziq qoplanuvchi AO lari energiyasini kо‘rsatadi. Bu chiziqqa muvofiq keluvchi (о‘qlar kesishgan nuqtadagi) energiya kо‘pincha AO lari energiyasi deyilmasdan, “nolinchi energetik pog‘ona” deb ataladi. Bu ajratuvchi va bog‘lovchi MO lar energiyasini “nolinchi pog‘ona” ga nisbatan taqqoslash uchun qulay, lekin AO larning energiyalarini nolga teng, degan ma’noni anglatmaydi. Diagrammadagi ikkita AO larining bitta gorizantall chiziqda yotishi ularning energiyalari о‘zaro tengligini kо‘rsatadi. Bu diagramma vodorod molekulasi uchun chizilgan. Molekulasi bir xil atomlardan tashkil topgan vodorodga о‘xshash birikmalar deyiladi. Molekulasi har xil ikkita atomdan hosil bо‘lganda birikmalar geteroyadrolilar tipigp kiradi. Agar ikki va undan ortiq MO (yoki AO) larning energiyalari bir xil bо‘lsa ular “buzilgan” deyiladi. Ikkita bir xil energiyali MO (yoki AO) ni ikki marta “buzilgan” deyish qabul qilingan. Demak, π 2r y , π 2r z , π 2r * y , hamda π * 2ry , MO lar ikki marta “buzilgan”. 2 r , 3 r , 4 r , ... atom orbitallar uch marta, d – AO lar 5, f – AO lar esa 7 marta “buzilgan”. Nima uchun π 2r y , va , π 2r z , π * 2r y va π * 2r y , MO lar “buzilgan” degan savol tug‘iladi. Chunki ularni hosil qiluvchi 2r y , va 2r ya , AO lar faqat fazodagi yо‘nalishi bilangina farq qiladi. Har ikkala AO qoplanganida bir xil – qoplanish joylari X о‘qi (shuningdek 2r x orbital) ga perpendikulyar chiziq bо‘ylab sodir bо‘lgan π – bog‘lar yuzaga keladi. MO lar energiyalari ularni hosil qiluvchi AO lar energiyalarining о‘zgarish tartibi bilan о‘xshash bо‘lishi aniqlangan.  1 s <  * 1 s <  2 s <  * 2 s <  2 r x <  * 2 r x < π 2 r u = π 2 r z < π * 2 r y = π * 2 r z Lekin hisoblashlar  * 2 r x MO energiyasi π * 2 r y hamda π * 2 r z larnikidan ham katta ekanligini kо‘rsatdi. U holda  1 s <  * 1 s <  2 s <  * 2 s <  2 r x < π 2 r u = π 2 r z < π * 2 r y = π * 2 r z <  * 2 r x

Bu izchillikni ifolovchi energetik diagramma 2.20 – rasm, A da keltirilgan. Lekin 2 s va 2 r – orbitallar atomda bir-biriga yaqin joylashgan (energiyalari kam farq qiladigan) bо‘lsa (masalan, Li, ßé, B,C va N elementlarida shunday) MO lar energiyalarining yuqoridagi izchilligi о‘zgaradi.  2 r x va π 2 r u = π 2 r z MO larning о‘rni almashadi.  1 s <  * 1 s <  2 s <  * 2 s < π 2 r u = π 2 r z <  2 r x < π * 2 r y = π * 2 r u <  * 2 r x O,G‘ elementlarida 2 s va 2 r energiyalari farqi katta va ular MO larning energiyalari izchillikka mos keladi.

Адабиётлар 1. Грибов Л.А., Муштакова С.П. Квантовая химия. –Москва: Гардарики, 1999.,390 с. 2. Юльчибоев А.А. «Модда тузилиши» курсидан маърузалар матни.- Тошкент: ЎзМУ, 1999, 66 б. 3. Гиллес п и Р. Геометрия молекул.-Москва: «М ир», 1975, 278с. 4. Леше А. Физика молекул.-Москва: «Мир», 1987, 228 с.

Похожие

Molekulyar orbitallar (mo)nasariyasi. Energetik darajasi

Permanganatometriya metodi

Kovalent bog‘ nazariyasi. gibridlanish va uning modda xossalariga ta’siri

Polimerlarning molekulyar massasi

Polimerlarning molekulyar massasi