Tabiiy gazni qayta ishlashga tayyorlash - Химия - Рефераты

Tabiiy gazni qayta ishlashga tayyorlash

Загружено в:

23.03.2024

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Tabiiy gazni qayta ishlashga tayyorlash Reja: 1. Gazlarni xarakteristikasi va ularni qayta ishlashga tayyorlash ; 2. Gazlarni qayta ishlashga tayyorlash; 3. Gaz aralashmalarini fizikaviy usullari; 4. Gazlarni quritish;

Gazlarni xarakteristikasi va ularni qayta ishlashga tayyorlash . Tabiiy yoqilg`i gaгlar metan qatori uglevodorodlari aralashmasini o`гida namoyon etadi. Ayrim konlardan chiquvchi gazlarda nordon komponentlar (H 2 S, CO, N 2 , O 2 , He, Ar) bo`ladi, shuningdek, barcha tabiiy gaгlarning doimiy hamrohi suv bug`laridir. Tabiiy gaz tarkibiga kiruvchi uglevodorodlarni shartli ravishda 3 guruhga bo`lish mumkin: - I guruhga metan va etan kiradi, ular quruq gazlar hisoblanib, gazlarda ularning miqdori normal sharoitda 60dan 95%gacha bo`ladi; -II guruhga propan, izobutan va butan kiradi. Bu uglevodorodlar normal sharoitda gaг ko`rinishida, oshirilgan bosimlarda ular suyuq holatga o`tadi; -III guruhga izopentan, pentan va geksan, biroz yuqori molekulali uglevodorodlar kiradi. Ular normal sharoitda suyuq holatda bo`lib, benгin tarkibiga kiradi. Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini (99%) metan tashkil etadi va qolgan qismini CO, yonuvchi i/ 2 , N 2 , H 2 O va boshqalar tashkil qiladi. Sun`iy gaгlar qattiq va suyuq yoqilg`ilar qayta ishlash jarayonida olinadi, jumladan, sanoat gazi (domna, koks, yorituvchi katalizatsiya gazlari) generator gazi va boshqalar. Ularning tarkibi va xossalari, shu jumladan, yonish issiqligi keng ko`lamda o`гgaradi. τdatda ular turli hiddagi yonuvchi va inert gaгlarning aralashmasidan iborat. Ularning tarkibida yonuvchi gazlar: СH 4 ,С 2 H 6 ,С 3 H 8 ,С 4 H 10 ,H 2 , С O va boshqa ifloslantiruvchi moddalar ( С C 2 ,N 2 , smola holidagi moddalar, mexanik zarralar, oltingugurtli moddalar) kiradi. Gaгsimon yoqilg`ilar siqilgan va suyultirilgan ko`rinishda ishlatiladi. Kritik harorati havo haroratidan yuqori bo`lgan uglevodorodlar past bosimda gaz holatidan suyuq holatga o`tadi. Bunday gaгlar suyultirilgan gaгlar deyiladi. β 0 0C haroratda propanni suyuq holatga o`tkaгish uchun 0,85 MPa, butan uchun 0, β MPa bosim talab etiladi.

Suyultirilga gazlar kritik harorati havo haroratidan past bo`lgan uglevodorodlar hisoblanadi. Siqilgan gaгning asosiy tarkibiy qismi bo`lgan СH 4 ni suyuq holatga o`tkaгish uchun -820C harorat talab etiladi. Atmosfera bosimida esa СH 4 -161 0C haroratda ham suyuq holatga o`tadi. -820C haroratdan yuqori bo`lgan har qanday yuqori bosimda ham СH 4 suyuq holatga o`tmaydi. Gazlarni qayta ishlashning mohiyati shundaki, ularni tarkibidan nordon komponentlar va namlikni yo`qotish, so`ngra bu gaгlardan I va II-guruh uglevodorodlarni ajratishdan iboratdir. Ma`lumki uglevodorod gaгlari kelib chiqishiga ko`ra ularni uch guruhga bo`lish mumkin: 1. Tabiiy gaгlar, mustaqil hosil bo`lgan bo`lib, tarkibida juda oг miqdorda suyuq uglevodorod saqlagan gazlar; 2. Yo`ldosh gazlar, neft bilan birgalikda chiquvchi gazlar; 3. Zavod gazlari, neftni qayta ishlashdagi destruktiv jarayonlarda hosil bo`ladigan gaгlar. Tabiiy gaгlardan sanoat korxonalari va aholi turar joylarida yoqilg`i sifatida keng foydalaniladi, bundan tashqari kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda xom- ashyo bo`lib xiгmat qiladi. Bu mahsulotlar asosan, H 2 , С 2 H 2 , С H 2 0, С H С l 3 va boshqalar. Yo`ldosh gaгlar kommunal ehtiyojlar va avtotransportda yoqilg`i uchun qo`llaniladi, shuningdek, piroliг jarayonlari uchun xom-ashyo sifatida ham foydalaniladi. Neft xom-ashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod gaгlari hosil bo`ladi. Zavod gaгlari uglevodorod tarkibiga ko`ra bir-biridan farqlanadi. Termik kreking gazlari tarkibida СH 4 va boshqa turdagi to`yinmagan uglevodorodlarga boy bo`ladi. Katalitik kreking gaгlarida С 4 Я 10 lar va butilenlar miqdori ko`pligi bilan xarakterlanadi. Tabiiy gaгlarni qaгib chiqarish va qayta ishlashda doimo gaг gidratlari hosil bo`ladi. Gidrat hosil qiluvchi komponentlari asosan tabiiy gaz tarkibidagi yengil uglevodorodlar CH 4 , C 2 H 6 , C 3 H 8 , ш о - С 4 Я 10 , shuningdek, CO va H 2 S hisoblanadi.

Gidratlar ko`rinishi - oq kristall moddalar bo`lib, hosil bo`lish sharoitiga ko`ra muг yoki гichlashtirilgan qorga o`xshaydi. Uglevodorodli gaг gidratlarida suvli kristall panjara katta qismi suyuq propan va iгobutan to`la bo`ladi, kichik qismida esa metan, etan, aгot, vodorod sulfid va uglerod oksidi bo`ladi. Gaг gidratlari hosil bo`lishi quvurlarlarda tiqinlar hosil bo`lishi tufayli ko`ndalang kesim yuгasi kichrayishiga olib keladi. Neft gaz sanoati korxonalarida gazlarni quritish va ingibirlashni turli sxema va usullaridan foydalaniladi. Gaг gidratlari hosil bo`lishiga qarshi kurashda ingibirlash usuli (gaг oqimiga ingibitor kiritish) keng qo`llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, bunda kam gaz oqimiga kiritilgan ingibitor suvda erkin eriydi va natijada suv bug`lari bosimi, hamda gaг gidratlari hosil bo`lish harorati pasaytiriladi. Ingibirlash hisobiga gidratlar hosil bo`lish harorati pasaytiriladi. Gidratlar hosil bo`lishiga qarshi ingibitorlar sifatida metanol va gaгlarni quritishda glikollar keng qo`llaniladi. Metanol - metil spirti bo`lib, gaг oqimiga kiritilganda suv bug`larini yutadi va ularni past muгlash haroratidagi suvli spirt eritmasiga o`tkaгadi. Glikollar suv bug`iga to`yingandan keyin separatorlarda ajratiladi va so`ngra qayta tiklanadi. Ingibitorlar sifatida kaltsiy xlor eritmasi va litiy xlor eritmasi ko`p qo`llaniladi. Gidratlar hosil bo`lishini oldini olishni yanada samarali usuli bu gaгlarni quritishdir, bunda namlik miqdori keskin kamayadi. Sanoatda gazlarni quritishni keng tarqalgan usullari mavjud; - suyuq yutuvchilar - glikollar (mono, di, tri, etil qattiq yutuvchilar - (aktivlangan alyuminiy oksidi, silikagel, boksitlar) sintetik seolitlar va boshliqlar. Gaг sanoatida suyuq yutuvchilar yordamida gaгlarni quritish keng qo`llaniladi. Ular ikki ko`rinishda bo`ladi: gaг oqimiga glikolni purkash va absorbsion. Gazlarni qayta ishlashga tayyorlash. Gaz aralashmalarini fizikaviy usullari bilan ajratish jarayoni. Gazlarni qayta ishlash zavodlaridagi asosiy jarayon bu benzinsizlantirish jarayoni hisoblanadi. Qayta ishlanadigan neft gazini hajmidan, bu gazdagi zarur komponentlarni ajratish darajasiga va boshqa omillarga ko`ra benгinsiгlashtirishni

4 usuli qo`llaniladi: kompressorlash; past haroratli kondensasiya va rektifikatsiya; adsorbtsiya Benzinsizlashtirishni kompressorlash usulida gazni siqishga asoslangan bo`lib, havoli va suvli sovitgichlarda sovutiladi. Bunga gaг tarkibidagi og`ir uglevodorodlar va suv bug`lari kondensatsiyalanadi, so`ngra separatorlarda ajratiladi. Bu usul orqali gaгdan гarur komponentlardan yetarli darajada ajratish imkonini ta`minlaydi va odatda boshqa benгinsiгlashtirish usullari bilan birikkan holda o`tkaгish talab etiladi. Past haroratli kondensatsiyalash Jarayonida siqilgan gaz maxsus sovuq agentlar (propan, freon) ishtirokida to past haroratgacha sovutiladi. Natijada gazning katta qismi kondensatsiyalanadi. Uglevodorodli kondensat separatorda ajratiladi, so`ngra rektifikatsion kolonna deetanizatorga beriladi. Kolonna yuqorisidan metan va etan, pastidan esa beqaror gazsimon benzin chiqariladi. Past haroratli rektifikatsiyalash jarayonini past haroratli kondensatsiyalashdan farqi, ya`ni past haroratli rektifikatsiyalash jarayoni ancha past haroratda boradi va rektifikatsion kolonnaga 2 fazali aralashma: sovutilgan va uglevodorodli (aralashma) kondensat kiritiladi. Kolonna yuqorisidan benzinsizlantirilgan gaz, pastidan esa metansizlantirilgan kondensat chiqariladi, kondensatdan etan 2 kolonna deetanizatorda ajratiladi. Benzinsizlashtirishni absorbstiyalash usuli suyuq neft mahsulotlariga gaz komponentlarining turli eruvchanligiga asoslangan jarayon absorberlarda o`tkaгiladi. Absorber balandligi bo`yicha ko`ndalang to`siqlar barboterli tarelkalarga joylashtirilgan. Gaz oqimini pastki tarelkadan yuqorigacha ko`tarilishida uning tarkibidagi og`ir uglevodorodlar asta-sekin absorbentga yutiladi va absorber yuqorisidan absorbent chiqariladi. To`yingan absorbentni desorbtsiyalash usuli С 3 H 8 dan yuqori uglevodorodlar miqdori 50dan 100gr/m 3 gacha bo`lgan neft gaгlarini qayta ishlashda qo`llaniladi. U adsorbentlar yuгasiga bug`lar va gaгlarni yutilishiga asoslangan. Adsorbent sifatida odatda aktivlangan ko`mirdan foydalaniladi. Bunda adsorbent gaгdagi og`ir uglevodorodlar asta -

sekinlik bilan to`yinadi. Yutilgan uglevodorodlarni haydash va adsorbentni qayta tiklash uchun o`ta qizdirilgan suv bug`i bilan ishlov beriladi. Adsorbentdan haydalgan suv va uglevodorod bug`lari aralashmasi sovutiladi va kondensastiyalanadi, hamda olingan beqaror benzin osongina suvdan ajratiladi. Adsorbtsiyalash jarayonlari qo`llanilishidagi kamchiligi ularning davriy ishlashidir. Gazlarni quritish Gazlardan suv bug`larini ajratish zaruriy operasiya bo`lib, bunga sabab - gazlarni komponentlarga ajratish jarayoni ko`pincha juda past temperituralarda (- 100°C) amalga oshiriladi. Suv ayrim katalizatorlarni zaxarlaydi, u uglevodorodlar bilan quvurlarga tiqilib qoluvchi katalizatorlarni zaharlaydi, u uglevodorodlar bilan quvurlarga tiqilib qoluvchi kristallogidratlar hosil qila oladi. Kuritishni suyuq ea qattiq qurituvchilar yordamida amalga oshiriladi. Suyuq qurituvchilar sifatida ko`p atomli spirtlar -di-va trietilenglikollar qo`llaniladi. Quritish jarayoii qarama-qarshi oqimda xarakatlanuvchi gaz va qurituvchi vositasida kolonnada amalga oshiriladi. Jarayon normal sharoitda olib boriladi. Quritilgan gaz kolonnalarining yuqorisidan qattiq adsorbentlarda oxirigacha quritish uchun yo`naladi, qurituvchi esa regenerasiyaga yuboriladi. Suyuk, qurituvchilarning ko`llanilishi etarli yaxshi kuritilgan gaz olishga imkon bermaydi, undan tashqari suyuk kurituvchilar agressivdirlar. Xozirgi vaqtda tobora keng doirada kattiq adsorbentlar ishlatila boshladi. Ular alyuminiy oksidi, alyumogellar, silikagellar, turli tabiiy va sintetik alyumosilikatlar va boshqalar. Quritish jarayoni gaz oqimini adsorbent bilan to`ldirilgan kolonnadan o`tkazish orqali odatdagi yoki yuqoriroq temperaturada amalga oshiriladi. Regenerasiya tabiiy adsorbentlar uchun 140ºS temperaturada, sintetik adsorbentlar uchun esa 270-Z00°S da issiq metan-vodorod aralashmasi oqimi bilan amalga oshiriladi. Ushbu adsorbentlarni kamchiliklari sifatida ularni past o`tkazish qobiliyati, ishqori bo`lmagan namlik sig`imi (5-8%) va C 3 -C 4 uglevodorodlari g`ovaklarni to`ldirib qo`yadigan va kokslashga olib keluvchi polimerlash qobiliyatini ko`rsatish mumkin. Keyingi vaqtlarda molekulyar elaklar yoki seolitlar

deb nomlangan sorbentlarni muvaffaqiyatli qo`llay boshladilar. Seolitlar S 2 va undai yuqori uglevodorodlarni adsorbent ichiga kirishiga yo`l qo`ymasligi okibatida ularni namlik sig`imini (20%gacha) va o`tkazuvchanlik qobiliyatini oshiradilar. Undan tashqari seolitlar 100°C temperaturagacha ishlashlari mumkin, ular regeneryasiyasini adsorbent strukturasini 400ºC temperaturagacha buгmay o`tkaгish mumkin. Seolitlarning katta afzallagn H 2 O va SO- 2 larni bir qismini adsorbsiyalashi va buning natijasida gazlarni ushbu qo`shimchalardan tozalanishidir.

Adabiyotlar: 1. Lapidus A. L., Golubeva I.A., Jagfarov F.G. Gazoximiya. CHast I, II. Moskva- 2004g. 2. Donald B.L., Uilyam L.L. Nefteximiya. Moskva 2011 g. 3. Abidov B.A. Neft kimyosi va fizikasi. o`quv ko`llanma, Toshkent, 2000 y. 4. Salomov YU.J. va boshk. ―σeft va gaгni kayta ishlash texnologiyasi. O’quv qo`llanma T.: CHo`lpon, 2006 y. 5. Boгorov F.P., Xujakulov A.F. ―neft va gaгkondensatni qayta ishlash texnologiyasi. o`quv qo`llanma. T.: Muxarrir. 2018 y.

Похожие

Neft va tabiiy gazni qayta ishlashda hosil bо‘ladigan monomerlar

Tabiiy gazni chuqur qayta ishlash bilan individual gaz komponentlarini ajratib olish

Tabiiy gazni zararli qo’shimchalardan tozalash

Neft va gazni qayta ishlashda hosil bo’ladigan to’yinmagan uglevodorodlar

Seolitlar yordamida tabiiy gazni nordon komponenetlardan adsorbstiya usulida tozalash