Neft va tabiiy gazni qayta ishlashda hosil bо‘ladigan monomerlar

Neft va tabiiy gazni qayta ishlashda hosil bо‘ladigan monomerlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Neft va tabiiy gazni qayta ishlashda hosil b о ‘ladigan monomerlar Ma’lumki neft va tabiiy gaz t о ‘g‘ridan t о ‘g‘ri ishlatilmaydi. Tabiiy gaz tozalangandan keyin yoqish uchun ishlatiladi. Neft esa qayta ishlanadi, dastlab rektifikatsiya qilinadi va tarkibiy qismlarga ajratiladi. Buni yuqorida kо‘rib о‘tildi, ya’ni Benzin fraksiyasi 40-200 0 S Ligroin fraksiyasi 150-250 0 S Kerosin 180-300 0 S Gazoyl 250-360 0 S Mazut qoldig‘i Mazut esa vakuumda haydaladi va undan turli xil qovushqoqlika ga bо‘lgan surkov moylari, transformator yog‘lari va boshqalar olinadi. Neft tarkibidan ajratib olingan mahsulotlar qayta ishlanadi. qayta ishlash usullariga termik va katalitik kreking, piroliz va boshqalar kiradi. Ushbu jarayonlardagi asosiy kimyoviy reaksiya uglerod-uglerod zanjirining uzilishi va yuqoriroq molekulyarli birikmalardan past molekulyar birikmalar hosil bо‘lishidir. Bunda gaz holatdagi yoki suyuq holatdagi tо‘yingan va tо‘yinmagan uglevodorodlar hosil bо‘ladi:+ С20H42 С10H20 С10H22 + С8H16 С12H26 + С5H12 С15H30 + С2H6 С18H36 + СH4 С19H38 С4H10 + С3H6 СH4 + С2H4 С2H6 С3H8 + С2H4 С2H6 Neft tarkibida uchraydigan aromatik birikmalar esa asosan toluol va olefin (t о ‘yinmagan uglevodorodlar) hosil qiladi.

( C H 2 ) n +С 4 H 8 С 3 H 6+ С n H 2 nC H 3 C H 3 ( C H 2 ) n C H 3 - С n H 2 n C H 3 +С 5 H 1 0 С 2 H 4 Reaksiyalar katalizatorsiz erkin radikal hosil b о ‘lishi bilan ketadi va zanjir xususiyatiga ega. R C H C H 2+ + +R C H 2 C H 2 R ' R C H 2 C H 2 R ' R C H 2 C H 2 R ' R ' R C H C H 2 R ' + R ' H R C H C H 2 R ' R ' ç à í æ è ð á î ø ë à í è ø è ç à í æ è ð û ñ è ø è Harorat oshish bilan parchalanish yanada chuqurroq ketadi va degidrogenlanish, hamda sikllanish jarayonlari kuchayadi. Masalan, 600-650 0 S da reaksion qobiliyatli yuqori b о ‘lgan diyenlar, butadiyen-1,3 hosil b о ‘ladi: H 2 C СH CH 2 CH 3 H 2 C СH CH CH 2 - H 2 Hosil b о ‘lgan diyenlar olefinlar bilan ta’sirlashib aromatik uglevodorodlar hosil qilishi mumkin. + - 2H2 HC HC CH2 CH2 CH2 CH2 HC HC CH2 CH2 CH2 CH2 + - 2H 2H C H C C H 2 C H 2 H C H C C H 2 C H 2C H 2C H 2 H C H C C H 2 C HC HC H 2 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 нафталин

Yuqori haroratda ketadigan barcha jarayonlarda gaz va suyuq holatdagi moddalardan tashqari qattiq modda – uglerod (qurum) hosil bо‘ladi. +urum hosil b о ‘lishi uglevodorodlarning erkin uglerodgacha parchalanishi bilan tushuntiriladi:+ СH4 + С2H6 С3H6 С + СH4 С H2 Termik parchalanish mahsulotlari: suyuq mahsulot, gaz va qattiq qoldiq (qurum) tarkibi asosan 3 ta omilga bog‘liq: xomashyo turiga. Haroratga va kontaklashuv vaqtiga. Xomashyo turlari bir-biridan tarkibidagi vodorod va uglerod miqdorlari nisbati bilan keskin farq qiladi. Masalan etanda bir uglerod atomiga 3 atom vodorod, butanda-2,5, siklogeksanda – 2 ta atom vodorod mos keladi. Aromatik uglevodorodlarda esa bu nisbat yana ham kamayadi (benzolda – 1:1, naftalin (S 10 N 8 ) da – 1,25:1). Yengil gazlar, benzin fraksiyasi parchalanganda tarkibiga mos ravishda k о ‘p miqdorda gaz, oz miqdorda qurum yoki koks beradi. Neftning oqir fraksiyalari, ayniqsa, aromatik uglevodorodlar termik parchalanganda k о ‘p miqdorda koks va oz miqdorda gaz ajralib chiqadi (rasm). 2 55 07 51 0 0ó í ó ì , % ý ò à í á ó ò à í á å í ç î ë ì à ç ó ò , ã à ç î è ë ü , ã ó ä ð î í1 2 3

Hosil b о ‘lgan mahsulotga ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri haroratdir. Harorat oshishi bilan suyuq mahsulot tarkibida aromatik moda miqdori, gaz mahsulot tarkibida esa vodorod va kichik molekulyar moddalar miqdori ortadi. Neft mahsulotlari tarkibida asosan olefinlar (miqdori ≈ 4% boshlang‘ich xomashyoga nisbatan), gaz mahsulot tarkibida S 3 -S 4 uglerod tutgan birikmalar b о ‘ladi. 750-850 0 S da suyuq mahsulot tarkibi 85-95% aromatik birikmalardan iborat b о ‘ladi. Gaz tarkibida parafin miqdori va S 2 -S 3 oz miqdorda b о ‘ladi, asosan olefinlardan – propilen va etilendan iborat b о ‘ladi. Harorat 800-900 0 S b о ‘lganda olefinlar miqdori maksimumga yotadi, haroratning yana oshishi Bilan vodorod va atsetilen miqdori oshib boradi. Termik parchalanishdagi mahsulot tarkibiga ta’sir qiluvchi omillardan yani biri ta’sirlashuv vaqtidir. Ta’sirlashuv vaqtio shishi Bilan vodorod, metan, aromatik birikmalar, koks miqdori oshadi, olefinlar miqdori esa kamayadi. Bosim ta’siri ham xuddi shunday, ya’ni bosim oshishi Bilan polimerlanish va birlamchi mahsulot kondensatsiyasi oshadi, olefinlarning miqdori kamayadi. Jarayonni olib borishda maqsadga muvofiq ravishda xomashyo, harorat, ta’sirlashuv vaqti va bosim tanlanadi. Masalan neftning og‘ir qoldig‘idan bosim ostida 500-550 0 S va uzoq muddatli ta’sirlashuv natijasida koks olinadi. Suyuq mahsulot olish uchun (benzin yoki α -olefinlar) esa neftning о ‘rtacha fraksiyasi 500-550 0 S da, ta’sirlashuv vaqti kamroq (xomashyoni qisman о ‘zgartirish darajasida) b о ‘lishi kerak. Kichik molekulyar olefinlar olish uchun esa piroliz jarayoni 800-900 0 S da, kam ta’sirlashuv vaqtda (0,2-0,5 s), suv bug‘i bilan suyultirilgan holatda olib borilishi zarur. Benzin fraksiyasi ishlatilganda esa butadiyen-1,3 va fromatik uglevodorodlar k о ‘p hosil b о ‘ladi. Yana bir y о ‘nalishlardan biri ta’sir vaqtini kamaytirishga – pirolizni N 2 ishtirokida olib borishga asoslangan b о ‘lib, koks va og‘ir fraksiyasi hosil b о ‘lishini kamaytiradi, olefinlar va butadiyen-1,3 hosil b о ‘lishini k о ‘paytiradi. Katalitik kreking. Katalitik krekingda uglevodorodlar alyumosilikat katalizatorlar sirtida yuqori haroratda parchalanadi. Jarayon ion mexanizm

b о ‘yicha karbakation hosil b о ‘lishi bilan boradi (termik krekingda radikal mexanizm b о ‘yicha). Karbakation hosil b о ‘lishi qisman hosil b о ‘lgan olefinlarni kislota tipidagi katalizatorlardan proton olishi bilan boradi.+ СnH2n + M OH СnH2n+1 M O Karbokation beqaror bо‘lganligi uchun olefinga va massasi kichikroq bо‘lgan karbokationga ajraladi, hosil bо‘lgan karbokation о‘z navbatida neytral molekuladan proton olib, molekulani ionlantiradi va parafinlarning ion-zanjirli parchalanishini davom ettiradi: + + + R RCH CH 2 RH RCH 2 CH 2 R RCH CH2 R R RCH CH 2 R .... Karbokationlar erkin radikallardan farq qilib oson izomerlanish xossasiga ega. Shuning uchun katalitik krekingdan olingan benzin tarkibida oktan soni yuqori b о ‘lgan izoparafinlar mi q dori k о ‘p b о ‘ladi. Bu holat olefin va naften orasida vodorodning katalitik qayta taqsimlanishi natijasida hosil b о ‘lgan aromatik uglevodorodlar miqdori oshishi bilan yana kuchayadi: + СnH2n + СnH2n+2 3 3 Katalitik va termik krekingda hosil b о ‘lgan gaz mahsulotlar tarkibi ham bir- biridan keskin farq qiladi. Katalitik kreking gaz mahsulotida S 3 ,S 4 tutgan uglevodorodlar va N 2 k о ‘p b о ‘ladi. Metan, etan b о ‘lmasligiga sabab,

CH3 C2H5 ва karbokationlar turg‘un emasligidir. Katalitik krekingda gazning umumiy miqdori 10-15% (mass.) ni tashkil qiladi. Yuqorida k о ‘rib о ‘tilganidek neft va tabiiy gazni turli usullar Bilan qayta ishlashda k о ‘plab monomerlar yoki monomer olish uchun boshlang‘ich moddalar hosil b о ‘ladi. Shunday boshlang‘ich moddalardan biri atsetilen hisoblanib, u asosida k о ‘plab monomerlar olinadi. Atsetilenning о ‘zi esa metandan (tabiiy gaz tarkibidagi) sanoat miqyosida olinadi.

ADABIYOTLAR 1. V.D.Ryabov, Termicheskiye i katalit i cheskiye prevraheniya uglevodorodov i drugix soyedineniy nefti, Moskva, Ximiya 1982 2. P.A. Kirpichnikov, Ximiya i texnologiya sinteticheskogo kauchuka, Leningrad, Ximiya, 1970 3. R. Xuvink, A.Staverman, Ximiya i texnologiya polimerov, Moskva, Ximiya 1965 4. I.P.Losev, Y.B.Troyanskaya, Ximiya sinteticheskix polimerov, Moskva Ximiya, 1964 5. Kratkaya ximicheskaya ensiklopediya, Moskva 1963 6. S.P.Gubin, A.B.Golounin, Diyen i ix _kompleks,Novosibirsk, 1983. 7. G.S.Kolesnikoi, Sintez vinilov о ‘x proizvodn о ‘x aromaticheskix i geterotsiklicheskix soyedineniy, Moskva, 1960. 8. L.B.Zubakova, A.S. Tevlina, Sinteticheskiye ionoobmenn о ‘ye material о ‘, Moskva,1978. 9. Ensiklopediya polimerov, Moskva, 1972.

Похожие

Neftni qayta ishlashda hosil bo`ladigan to`yinmagan uglevodorodlar

Neft kimyosi va neftni qayta ishlash

Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari

Neft uglevodorodlari va tabiiy gazning termokatalitik o`zgarishlari

Atsetilen va uning gomologlari asosida Olinadigan monomerlar