Qattiq jism sirtidagi adsortsiya - Химия - Рефераты

Qattiq jism sirtidagi adsortsiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81 KB

Qattiq jism sirtidagi adsortsiya Reja: 1. Freyndlix formulasi 2. Lengmyurning monomolekulyar 3. Adsortsiya nazariyasi 4. Polyanining polimolekulyar 5. Adsorbillanish nazariyasi 6. Bet nazariyasi

Qattiq jism ham xuddi suyuqlik kabi sirt energiya va demak sirt tarangligiga ega bo’ladi. Lekin hozirgacha qattiq jismning sirt tarangligini aniq o’lchash usuli ma‘lum emas. Dag’al va bilvosita usullar bilan topilgan natijalarning ko’rsatishicha, masalan, bariy sulfatning sirt tarangligi 1250 erg/sm 2 ga, qurg’oshin ftoridniki 900 erg/sm 2 ga, kaltsiy ftoridniki esa 2500 erg/sm 2 ga teng. Qattiq jism sirtida gazning adsorbillanishi miqdor jihatidan harakterlash uchun yo gaz bosimining pasayishi yoki adsorbent massasinineg ortishi bilan o’lchanadi. Adsorbentning sirt birligiga (1 m 2 ga) yutilgan moddaning mol hisobdagi miqdori solishtirma adsorbtsiya deyiladi. Solishtirma adsorbtsiyani topish uun adsorbtsion muvozanat vaqtida yutilgan modda miqdorini (mol hisobida) adsorbent sirtiga bo’lish kerak:S    Bu yerda: G-solishtirma adsorbtsiya; X-yutilgan modda miqdori; S- adsorbent sirti. Lekin qattiq g’ovak adsorbentlarning sirtini o’lchash juda qiyin bo’lgani uchun amalda solishtirma adsorbtsiyani topishda yutilgan modda miqdori adsorbent massasiga bo’linadi: G = X / m Bu yerda: X – yutilgan moddaning gramm hisobidagi massasi; m – adsorbent gramm hisobida olingan massasi. Har qanday adsorbent ma‘lum miqdordan ortiq moddani yuta olmaydi. Moddaning sirt birligiga yutilishi mumkin bo’lgan eng ko’p miqdori maksimal solishtirma adsorbtsiya deyiladi va G ∞- bilan belgilanadi. Qattiq jismlarda bo’ladigan adsorbtsiya hodisasini tekshirish natijasida qutblangan adsorbentlar qutblangan moddalarni yaxshi adsorbillashi, qutblanmagan adsorbentlar esa qutblanmgan moddalarni yaxshi adsorbillashi aniqlangan. Agar qutblanmagan adsorbent sirtida COOH, OH, NH 2 va shunga o’xshashlar kabi qutblangan gruppasi bo’lgan organik moddalar eritmalardan adsorbillansa, bu molekulalarning qutblangan gruppalari qutblangan suyuqlik tomon, qutblanmagan radikallari esa adsorbent tomon yo’naladi. Agar yutiluvchi modda adsorbent tarkibidagi atom yoki atomlar gruppasi bo’lsa, u modda yaxshi adsorbillanadi.

Qutblangan va geterogen adsorbentlarning sirti suvni yaxshi, lekin benzolni (qutblanmagan) yomon adsorbillaydi, bular gidrofiladsorbenlar deyiladi. Aksincha adsorbent suvni yomon, benzolni esa yaxshi adsorbillasa u gidrofob (yoki liofob) adsorbent deyiladi. Masalan, ko’mir gidrofob adsorbentlarning tipik vakili, silikagel esa gidrofil adsorbentlarning vakilidir. Adsorbtsiyalash maqsadlari uchun aktivlangan ko’mir juda ko’p ishlatiladi. Aktivlangan ko’mir g’ovak modda bo’lib, asosan ugleroddan iborat. turli organik moddalarning havo kirmaydigan joyda qizdirilishidan hosil bo’lgan ko’mirda har xil smolalar bo’lib, ular ko’mirning g’ovaklarini berkitib qoyadi. Bu smolalarni yo’qotib ko’mirning g’ovakligini oshirish maqsadida ko’mir mahsus ishlanadi ya‘ni aktivlantiriladi. Ko’mir qanday sharoitda aktivlantirilishiga qarab yo kislotalarni yoki asoslarni adsorbillaydi. Masalan, 900 0 S da aktivlangan tza ko’mir kislotalarni adsorbillaydi, 400-500 0 S da aktivlangan ko’mir asoslarni yaxshi adsorbillab, kislotalarni adsorbillamaydi. N.A.Shilov aktivlangan ko’mir o’z sirtida kislota yoki asoslarni adsorbillash sabablarini ko’mirga ishlov berayotganda uning sirtida birikmalar ya‘ni asos yoki kislota xarakteriga ega bo’lgan oksidlar hosil bo’lishidandir deb tushuntiradi. A.N.Frumkin fikricha, aktivlangan ko’mirda xuddi gaz elektrod xossasi kabi xossa bor; masalan, kislorod ishtirokida aktivlangan ko’mir xuddi kislorod elektrod vazifasini o’tab, suv ishtirokida o’z sirtiga ON - ionlarini ajratib chiqaradi. Bunday ko’mir faqat kislotalarni adsorblab, asoslarini adsorblamaydi. Lekin vodorod ishtirokida aktivlangan ko’mir xuddi vodorod elektrod xossalariga ega bo’ladi, shuning uchun o’z sirtiga eritmalan N + ionlarini ajratib chiqaradi va faqat asoslarni adsorblaydi. Adsorbtsiya bilan bog’liq ishlarda ko’mirdan tashqari, boshqa bir adsorbent – silikagel ham ko’p ishlatiladi. Silikagel silikat kislotaning suvsizlantirilgan gelidir. Silikagel kislota xarakteriga ega bo’lgan adsorbentlar qatoriga kiradi, u asosan asoslarni adsorblaydi. Eritmalarda bo’ladigan adsorbtsiya vaqtida erigan modda bilan bir qatorda, erituvchi ham adsorblanishi sababli erituvchi sifatida suv olinsa,

adsorbent sifatida ko’mir ishlatiladi. Aksincha, suvchiz eritmalar uchun adsorbent sifatida silikagel ishlatiladi. 5.1. FREYNDLIX FORMULASI O’zgarmas temperaturada qattiq adsorbent sirtiga yutilgan gaz yoki erigan modda miqdori bilan adsorbent massasi orasidagi bog’lanish Freyndlixning adsorbtsiya tenglamasi deb atalib, qoyidagi empirik formula bilan ifodalanadi:n Ck m X 1 /  Bu yerda: X-yutilgan moddaning gramm hisobidagi miqdori, m-adsorbentning gramm hisobiga olingan massasi; S-eritmaning adsorbtsion muvozanat vaqtidagi kontsentratsiyasi; k va p – tajribadan topiladigan o’zgarmas qiymatlar, k adsorbtsiyalanuvchi modda tabiatiga bog’liq. Agar S=1 va m=1 bo’lsa, k=x bo’ladi. Kontsentratsiya kattalashganda adsorbtsiya kam ortadi, nihoyat ma‘lum bir kontsentratsiyadan keyin, garchi kontsentratsiya ortib borsada, adsorbtsiya o’zgarmay qoladi. Freyndlix formulasi asosida adsorbtsiyani hisoblashdan avval bu formulaga kirgan k va p konstantalarning son qiymatlarini topish kerak bo’ladi. Ularni topish uchun, ko’pincha grafik usulidan foydalaniladi, k va p ni grafik usulida topish uchun Freyndlix formulasini logarifmik shaklda yozamiz. lg x/m=lg k+1/ p lg C So’ngra, abtsissalar o’qiga lg S ni, ordinatalar o’qiga esa Ld lg x/m ni qoyib, Freyndlix foyrmulasining Logarifmik koordinatalarda chizilgan grafigini hosil qilamiz: lg S va lg x/m tajriba yo’li bilan topiladi. Freyndlix formulasining Logarifmik shakli birinchi darajali tenglama bo’lganligi uchun lg x/m va lg S orasidagi bog’lanish grafikda AS to’g’ri chizig’i bilan ifodalanadi. Grafikdagi OA chizig’i lg K ga teng bo’ladi, grafikdan lg K topilgandan keyin k ni bilish qiyin emas. Grafikdagi α burchakning tangensi 1/p ga teng bo’ladi. Shunday qilib, bir

necha kontsentratsiyalarda x/m ni aniqlab lg S va lg x/m ning grafigidan k va p ni topa olamiz. Freyndlix formulasi o’rtacha kontsentratsiyalar uchungina to’g’ri natijalar beradi, lekin kichik va katta kontsentratsiyalar shuningdek, katta bosim uchun to’g’ri natijalar bermaydi. 5.2. LENGMYURNING MONOMOLEKULYAR ADSORTSIYA NAZARIYASI 1916 yilda Lengmyur adsorbtsiya izotermasi uchun yangi formula taklif qildi. Lengmyur formulasi molekulyar-kinetik nazariyasiga asoslanadi. Ya‘ni qattiq jism kristallik panjaralaridan iborat bo’lib, ularning sirtiga atomlar ma‘lum tartibda joylashadi. Qattiq jism sirtidagi har-bir atom erkin valentlikka boshqacha aytganda muvozanatlanmagan kuchga ega, shuning uchun bu atom gaz fazadan yoki eritmadan yolg’iz bitta atom yoki molekulani tortib olishi mumkin. Molekulalarning adsorbilanish tezligi uch faktorga: 1) molekulalarning 1-sekundda kelib urilish soniga 2) sirtda tasodifan ushlanib qoladigan molekulalar soniga 3) sirtning molekulalar bilan band bo’lmagan qismiga bog’liq Desorbtsiya tezligi esa molekulalarning band joydan ketish tezligiga bog’liqdir. Shu nazariya asosida chiqarilgan Lengmyur formulasi qattiq jismga gaz adsorbillangan taqdirda quyidagicha yoziladi.     1a Bu yerda G-adsorbinlangan gaz miqdori; a hamda v shu izotermaga xos o’zgarmas kattalik R-gaz bosimi. Lengmyur tenglamasi Freyndlix formulasidagi kamchiliklardan xolidir. Bu tenglama katta va kichik bosimlarda bo’ladigan adsorbtsiyani to’g’ri aks ettiradi. Darhaqiqat, bosim juda kichik bo’lsa Lengmyur formulasi mahrajida vr qiymat 1 dan kichik bo’ladi, uni hisobga olmaslik ham mumkin. U holda Lengmyur formulasi G=avr shaklini oladi; bu formula adsorbtsiyaning gaz bosimiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgarishini ko’rsatadi. Gaz bosimi katta bo’lganda

fomulaning mahrajidagi vr ni hisobga olmay bo’lmaydi, chunki u 1 dan ancha katta bo’ladi; bu holda Lengmyur formulasi G=a ko’rinishini oladi. Bu ifoda adsorbtsiyaning bosimga bog’liq emasligini ko’rsatadi. Darhaqiqat gaz bosimi katta bo’lganda adsorbtsiya maksimumga yetgandan keyin bosim ortsa ham adsorbtsiya o’zgarmay qoladi. Eritmalarda sodir bo’ladigan adsorbtsiya uchun Lengmyur formulasi:2 1 CM kc molkc     shaklini oladi. Bu yerda: G-solishtirma adsorbtsiya; s-eritmaning muvozanat vaqtidagi kontsentratsiyasi; k-konstanta; G ∞ - maksimal solishtirma adsorbtsiya; Ba‘zan bu formula qoyidagicha yoziladi: C C      bu yerda k 1   Bu formuladagi v ning fizik manosini topish uchun    2 1 bo’lgan holni ko’rib chiqaylik. Bu hol uchun G ∞ = 2G bo’ladi. Unda Lengmyur formulasi: C C      2 bo’ladi, bunda v=s kelib chiqadi. Demak solishtirma adsorbtsiya maksimal adsorbtsiyaning yarmiga teng bo’lganda ya‘ni adsorbent sirtidagi barcha aktiv markazlarning yarmi bo’sh bo’lganda v eritmaning kontsentratsiyasiga baravar bo’ladi. Lengmyur tenglamasidagi konstantalarni ya‘ni v va G ni topish uchun grafik usulidan foydalaniladi. Buning uchun Lengmyur formulasi qoyidagicha yoziladi: C 1 1 1 1        5.3. POLYANINING POLIMOLEKULYAR ADSORBILLANISH NAZARIYASI Lengmyur nazariyasiga ko’ra birinchidan adsorbtsion kuchlar ma‘lum atomlar atrofida lokallangan bo’lib, ularning tabiati ximiyaviy kuchlarning tabiatiga yaqin; ikkinchidan adsorbent sirtiga yutilgan modda monomolekulyar qavat hosil qiladi. Lekin adsorbtsion kuchlar bir molekula o’lchasidan katta masovalarda ham o’z

ta‘sirini ko’rsata olsa, unday hollarda polemolekulyar adsorbtsion qavatlar hosil bo’lishi mumkin. Polyanining polimolekulyar adsorbtsiya nazariyasi qoyidagicha asoslanadi: 1. Adsorbtsion kuchlar atomlar atrofida lokallanmagan Vander-Vaals kuchlari kabi sof fizikaviy kuchlardan iborat. 2. Adsorbent sirtida aktiv markazlar yo’q, adsorbtsion kuchlar adsorbent sirti yaqinida ta‘sir etadi va o’z ta‘sirini ko’rsata oladigan potentsial maydon yuzaga chiqadi, lekin sirtdan juda uzoq masofada bu potentsialning ta‘siri nolga teng bo’lib qoladi. 3. Adsorbent sirtida adsorbtsion kuchlar adsorbtivning bitta molekulasi o’lchamlariga qaraganda kattaroq masovada ta‘sir etadi va polimolekulyar qavat hosil bo’ladi; shu sababli adsorbent ustida adsorbtiv molekulalari bilan band bo’ladigan adsorbtsion hajm mavjud bo’ladi. 4. Ayni molekulaning adsorbent sirtiga tortilishi adsorbtsion fazada boshqa molekulalarning bor yo’qligiga bog’liq emas. 5. Adsorbsion kuchlar temperaturaga bog’liq emas, binobarin temperatura o’zgarganda adsorbsion hajm o’zgarmaydi. Adsorbtsion potentsiyalning asl ma‘nosi 1 mol adsorbtivni maydonning ayni nuqtasidan gaz fazaga ko’chirish uchun sarf qilish zarur bo’lgan ishdan iborat. Adsorbtsion potentsial adsorbent va adsorbtsion hajm orasidagi chegarada maksimal qiymatga ega bo’lib, adsorbtsion hajm bilan gaz chegarasida nolga teng. polyaning nazariyasi faqat sof fizikaviy adsorbtsiya hodisasi sodir bo’ladigan hollar uchun tadbiq etila oladi. Lengmyur nazariyasidan esa ozgina xato bilan ham fizikaviy ham ximiyaviy adsorbtsiya hodisalarida foydalanish mumkin. Lekin mayda g’ovakli adsorbentlarda g’ovakning ichki yuzasida sodir bo’ladigan adsorbtsiyani talqin qilish uchun Lengmyur nazariyasini qo’llab bo’lmaydi, chunki adsorbentning mayda g’ovaklarida polimolekulyar adsorbtsiya sodir bo’ladi. 5.4. BET NAZARIYASI

1. Brunauer, Emmet va Teller 1935-1940 yillrda Lengmyur va Polyani tasavvurlarini umumlashtirib va kengaytirib, bug’larning adsorbillanishiga doir yangi nazariya yaratdilar. Bu nazariyaning asosiy qoidalari qoyidagilardan iborat: 2. Adsorbent sirtida energetik jihatdan bir xil qiymatga ega bo’lgan va adsorbtiv molekulalarini tutib tura oladigan aktiv markazlar mavjud. 3. Adsorbent sirtiga adsorbinlangan molekulalar bir-biriga hech qanday ta‘sir ko’rsatmaydi. 4. Adsorbent sirtiga adsorbenlangan molekulalarning birinchi qavatini 2- qavat hosil bo’lishiga imkon beradigan markaz deb qarash mumkin, ikkinchi qavat o’z navbatida uchinchi qavat hosil bo’lishiga imkon beradigan markazdir va hokazo. 5. Birinchi qavatdan boshqa barcha qavatlardagi molekulalarning statistik holat yig’indilari xuddi suyuqlikning statistik holat yig’indisi kabi bo’ladi deb taxmin qiladi. Demak, BET nazariyasiga ko’ra adsorbillangan faza ayrim-ayrim molekula zanjiridan iborat komplekslardan tashkil topadi; birinchi qavatdagi molekulalar adsorbent bilan bevosita birikadi; bir molekulyar zanjir boshqa molekulyar zanjirga energetik jihatdan ta‘sir ko’rsatmaydi. BET nazariyasining yuqorida keltirilgan barcha qoidalarini shartli mulohazalar deb qarash mumkin. Undan tashqari BET nazariyasiga muvofiq suyuqlikning har bir molekulasi faqat ikki molekulaga – tepadagi va pastdagi qo’shni molekulagagina ta‘sir ko’rsatishi mumkin. Haqiqiy suyuqliklarda esa har bir molekulaga atrofidagi barcha molekulalar ta‘sir ko’rsatadi. BET nazariyasida, xuddi Lengmyur nazariyasi kabi adsorbtsiya izotermasini xarakterlovchi tenglama chiqarishga muvaffaq bo’lingan. Bug’larning adsorbtsiya izotermasi uchun BET nazariyasida chiqarilgan tenglama qoyidagi ko’rinishga ega:] / )1 ( 1)[ / 1( / 0 0 0 max P P K P P P KP     

Bu yerda K-polimolekulyar adsorbtsiyaning muvozanat konstantasi. R 0 – ayni t 0 – gi toyingan bug’ bosimi. R/R 0 – bug’ning nisbiy bosimi, G – adsorbtiv adsorbent sirtidagi kontsentratsiyasi, G max – adsorbent sirtidagi barcha aktiv markazlar toyinganda adsorbtivning adsorbent sirtidagi kontsentratsiyasi R-bug’ning ayni sharoitdagi bosimi. Bu tenglamani keltirib chiqarishda polimolekulyar adsorbtsiya quyidagi protsesslar asosida yuzaga chiqadi deb faraz qilingan: bug’ + erkin sirt ↔ yakka-yakka komplekslar + Q bug’ + yakka komplekslar ↔ qo’sh komplekslar + L bug’ + qo’sh komplekslar ↔ uchlamchi komplekslar + L va hokazo. Polimolekulyar adsorbtsiyani muvozanat konstantasi:        RT L Q q k exp (Q-L)-adsorbtsiyaning sof issiqligi deyiladi. Agar bug’ toyinishi holati ancha uzoq bo’lsa, k ≥ 1 bo’ladi. Bu holda adsorbtsiya natijasida adsorbent sirti monomolekulyar qavat bilan qoplanadi va Lengmyur tenglamasi bilan ifodalanadi. kC k C      1 Agar R-ning qiymati R 0 ga yaqinlashib borsa, bo’sh aktiv markazlar soni kamayadi va R=R 0 bo’lganida bug’ hajmida kondensatlanish sodir bo’ladi. Polimolekulyar adsorbtsiya izotermasi uchun BET nazariya tenglamasini qoyidagicha yozish mumkin: 0 maxmax00 / 1 1 ) / 1( / P P K K K P P P P          BET nazariyasi bir qator kamchiliklarga ega bo’lishiga qaramay, fizikaviy adsorbtsiyani talqin qilishda eng yaxshi va eng foydali nazariya hisoblanadi

Asosiy adabiyotlar. 1. Zohidov K.S. «Geometrik kristallografiya». Toshkent. 1987. 2. Bokiy G.B. «Kristalloximiya». MGU. 1960. 3. Popov. G.M., Shavranovskiy I.I. «Kristallografiya». M. 1971. 4. Zohidov K.S. «Kristallografiya». Toshkent. 2002. 5. Usmonov . X . U . , Rustamov X . R ., Raximov X . R . « Fizikaviy ximiya ». « O ’ qituvchi ». T . 1974 y . 6. .A.Balezin. «Fizik va kolloid ximiyadanJ bog_i mashg’ulotlar». T. 1974 y. 7. Muxammadiev I.Q., Ergashev I.M. «Fizikaviy va kolloid kimyodan J bog_imashg’ulotlar». Samarqand. 2000 y. 8. Mishenko K.P., Ravdel A.A., Ponomareva A.M. «Praticheskiye raboti po fizicheskoy ximii». L. XimiY. 1982 g.

Похожие

Adsorbsiya hodisalari qattiq jism sirtidagi adsorbsiya

Qattiq moddalarning tuzilishi

Sirt hodisalari. Sirt energiyasi

Sirt hоdisalar

Sathdagi hodisalar sirt taranglik tushunchasi