Sathdagi hodisalar sirt taranglik tushunchasi - Химия - Рефераты

Sathdagi hodisalar sirt taranglik tushunchasi

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

251.681640625 KB

Sathdagi hodisalar sirt taranglik tushunchasi Reja: 1. Qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho’llanilishi 2. Ho’llanishning miqdoriy ifodasi 3. Ho’llanish issiqligi

Qattiq jism sirtining suyuqlik bilan ho’llanilishi Suyuqlik va qattiq jism chegarasida bo’ladigan hodisalar, jumladan, qattiq jism sirtini suyuqlik bilan ho’llanishi quyidagi ikki kuchga bog’liq: -suyuqlik molekulalarining o’zaro va -suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchlariga bog’liq. I. Agar suyuqlik molekulalarining o’zaro tortishish kuchi suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan ancha kuchsiz bo’lsa, suyuqlik qattiq jism sirtini to’liq ho’llaydi ( suyuqlik qattiq jism sirtiga yoyilib ketadi ). Masalan, suv toza shisha sirtini to’liq ho’llaydi. II. Agar suyuqlik molekulalarining o’zaro tortishish kuchi suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan kamroq bo’lsa, suyuqlik qattiq jism sirtini qisman ho’llaydi . Suyuqlik sirtiga o’tkazilgan urinma bilan qattiq jism sirtiga o’tkazilgan urinma orasidagi burchak chet burchak (yoki ho’llanish burchagi) deb ataladi va θ harfi bilan ishoralanadi. Agar suyuqlik qattiq jismni ho’llasa, chet burchak o’tkir, ya’ni θ ≤ π/2 bo’ladi. Agar θ = 0 bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni to’liq ho’llagan bo’ladi. 2.3-rasmda vertikal qattiq jismni ho’llayotgan suyuqlik va suyuqlikning gorizontal qattiq jism sirtiga tushirilgan tomchisi tasvirlangan. 2.3-rasm. Vertikal qattiq jismni qisman ho’llayotgan suyuqlik va bunday suyuqlikning gorizontal qattiq jism sirtiga tushirilgan tomchisi

III. Agar suyuqlik molekulalarining o’zaro tortishish kuchi suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan katta bo’lsa, suyuqlik qattiq jism sirtini amalda ho’llamaydi. Qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik tomchisi qattiq jism sirtida ellipsoid shaklini oladi. 2.4-rasmda qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik tomchisi va suyuqlikning idish devori yonidagi sirti ko’rsatilgan. Bu holda chet burchak o’tmas (ya’ni θ > π /2 ) ekanligi aniq ko’rsatilgan. 2.4-rasm. Qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik Agar chet burchak 180° ga teng (ya’ni θ = π ) bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni u m u m a n ho’llamaydi. Lekin amalda bunday moddalar uchramaydi, juda oz bo’lsa ham suyuqlik qattiq jismni ho’llaydi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, har bir suyuqlik ba’zi qattiq jismlarni ho’llaydi, ba’zilarini ho’llamaydi. Masalan, suv toza shisha sirtini ho’llaydi, ammo parafin sirtini ho’llamaydi; simob shisha sirtini ho’llamaydi, lekin toza temir sirtini ho’llaydi. Suv bilan ho’llanadigan qattiq jism sirti gidrofil sirt 1 (a) deb ataladi; ho’llanmaydigan jismlarning sirtlari esa gidrofob yoki oleofil sirtlar ( b ) deyiladi. Parafin, talk, grafit, oltingugurt sirtlari shular jumlasiga kiradi. 1 Colloid Science: Principles, methods and applications, Second Edition Edited by Terence Cosgrove_ 2010 John Wiley & Sons, Ltd, P. 375

Sirtlarni sun’iy ravishda biror suyuqlik bilan ho’llanadigan yoki ho’llanmaydigan qilish mumkin. Masalan, biror qattiq uglevodorodning sirtiga sirt- faol modda surkab, uni suv bilan ho’llanadigan holatga keltirish mumkin. Ho’llanish turli texnologik jarayonlarda chunonchi, ruda va ko’mirlarni boyitishda katta rol o’ynaydi. Suvda «kambag’al ruda» suspenziyasi tayyorlab, unga maxsus sirt-faol modda qo’shilganida, qimmatbaho rudaning sirti gidrofoblanadi; bo’sh jins, ya’ni kvars, silikatlar, ohaktoshlar ho’llanib, suv tagiga cho’kadi. Suspenziya orqali havo oqimi o’tkazilganida sirti gidrofoblangan ruda zarrachalari ko’pik holida suyuqlikning yuzisiga qalqib chiqadi. Bu jarayon rudaning flotatsiyasi (boyitilishi) deb ataladi. Keyingi vaqtlarda flotatsiya sanoatning boshqa sohalarida ham qo’llaniladigan bo’ldi. Ho’llanishning miqdoriy ifodasi Agar qattiq jism ustiga bir tomchi ho’llovchi suyuqlik tomizsak qattiq jism sirt energiyasi o’z qiymatini kamaytirishga intilib, suyuqlik tomchisini yoyiltirib yuboradi ( 2.5 - rasm ). Ho’llanishning miqdoriy ifodasi sirt taranglik kuchlariga bog’liqdir . Qattiq jismning gaz (havo) bilan chegarasidagi sirt tarangligini σ 3,1 orqali ifodalansa:

2.5-rasm . Chet burchak bilan σ 3,1 , σ 3,2 va σ 2,1 orasidagi bog’lanish: 1-havo; 2-suyuqlik; 3-qattiq jism. Qattiq jism bilan suyuqlik chegarasidagi fazalararo sirt energiya σ 3,2 suyuqlik tomchisini siqish yo’li bilan o’zining qiymatini kamaytirishga intiladi. Tomchi ichidagi molekulalararo kuchlar ham suyuqlik tomchisining yoyilib ketishiga qarshilik ko’rsatadi. Bu kuch rasmda σ 2,1 bilan ko’rsatilgan. Bu uchta kuch o’rtasida muvozanat qaror topishining sharti Yung tomonidan chiqarilgan quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: σ σ σ 3,1 = 2,3 + 2,1 cos Θ Bu tenglamadan foydalanib, ho’llanishning miqdori xarakteristikasi chet burchak kosinusi ekanligini aniqlaymiz: cos θ = σ 3. σ 1 − 2. σ 1 3.2 Tenglama (2.3) Yung qonuni deb ataladi, undan quyidagi xulosa kelib chiqadi: suyuqlik bilan qattiq jism o’rtasida muvozanat qaror topganida ho’llanish chet burchagi ( θ ) faqat sirt chegaraning molekulali tabiatiga bog’liq, lekin tomchining katta-kichikligiga bog’liq emas (bu tenglamadagi σ 3,1 va σ 2,3 larni bevosita o’lchab bo’lmaydi, faqat ular orasidagi ayirma haqida fikr yuritish mumkin). Tenglama (2.3) dan ko’ramizki, cos θ qanchalik katta bo’lsa, ho’llanish shunchalik kuchli bo’ladi. Demak, θ =90° yoki cos θ =0 bo’lgan holat sirtining liofillik yoki liofoblik chegarasini ifodalaydi.

Har qaysi modda o’zining chet burchak qiymatiga ega . Masalan: Modda kvars malaxit galenit Grafit talk oltingugurt parafin Θ 0° 17° 47° 55-60° 69° 78° 105° Bu qatorda kvarsdan parafinga o’tgan sari suv bilan ho’llanilish intensivligi kamaya boradi. Bu yerda ham tanlab ta’sir etish kuzatiladi: har qaysi suyuqlik qutblanganligi jihatidan o’ziga yaqin qattiq jism sirtini ho’llaydi, ya’ni qutbli sirtni qutbli suyuqlik, qutbsiz sirtni qutbsiz suyuqlik to’liq ho’llaydi. HO’LLANISH ISSIQLIGI Ho’llanish sirt energiyaning kamayishi bilan o’z-o’zicha sodir bo’ladigan jarayondir. Biror adsorbent suyuqlikka tushirilganida ho’llanish issiqligi ajralib chiqadi. Uning qiymati: Q S = sol . E E 1 − 2 bilan ifodalanadi. Bu yerda Ssol.– adsorbentning solishtirma sirti4 E 1 – adsorbentning adsorbent-havo chegarasidagi to’liq sirt energiyasi; E 2 –adsorbentning adsorbent–suyuqlik chegarasidagi to’liq sirt energiyasi. Differensial va integral ho’llanish issiqliklari m a v j u d. Bu issiqliklarning qiymatlari qattiq jismni ho’llaydigan suyuqlik miqdorlariga bog’liq . Ma’lum (x) miqdor zarrachalarni adsorblab olgan suyuqlik sirtiga cheksiz kam miqdor suyuqlik qo’shilganida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori Q d – differensial xo’llanish issiqligi deb ataladi. Uning kattaligi J·mol -1 m 2 lar bilan ifodalanadi. Qattiq jism sirtiga qo’yilgan tomchi ustiga yana tomchilar qo’shila borganida sistemaning differensial ho’llanish issiqligi kamaya boradi. Binobarin, differensial ho’llanish issiqligining maksimal qiymati qattiq jism sirtidagi

suyuqlik miqdori nolga teng bo’lgan holatdagi ho’llanishga, ya’ni fazalarning ajralish chegarasiga muvofiq keladi. Termodinamik mulohazalar yuritish natijasida differensial ho’llanish issiqligi sof adsorbsiya issiqligiga teng ekanligi aniqlandi. Integral ho’llanish issiqligi Qi - deganda sirt birligiga x miqdor suyuqlik berilganida ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini tushunmoq kerak. Ayni sirt bilan qancha ko’p miqdor suyuqlik o’zaro ta’sirlashsa, shuncha ko’p integral issiqlik ajralib chiqadi. Integral ho’llanish issiqligi bilan differensial ho’llanish issiqligi x orasida quyidagi bog’lanish bor: Q i = ∫ Q dx d 0 (2.5) Agar berilgan suyuqlik miqdori sirt bilan o’zaro ta’sirlashadigan miqdordan ortiq bo’lsa, bu holda kuzatiladigan integral issiqlik to’g’ridan-to’g’ri ho’llanish issiqligi deb yuritiladi. Sirtda monomolekulali qavat hosil bo’lganida Q i to’liq ho’llanish issiqligiga teng bo’ladi. Moddalarning ho’llanish issiqligiga uning solishtirma sirti nihoyatda katta ta’sir ko’rsatishini nazarda tutib, P.A. Rebinder biror moddaning qutbli suyuqlik ( masalan, suv ) bilan o’zaro ta’sir etish intensivligini xarakterlash uchun o’lchov sifatida ayni modda suvda ho’llanish issiqligining ( Q 1 ) uglevodorodlarda ho’llanish issiqligiga (Q 2 ) nisbatanidan ( α ) foydalanishni taklif Q 1 etdi: α = Q 2 Agar α >1 bo’lsa, sirt gidrofil, α <1 bo’lganda esa sirt gidrofob bo’ladi. 2.3-jadval Ba’zi sirtlarning 25°C dagi ho’llanish issiqliklari ( kal/sm 2 yoki kal/g hisobida )

Qattiq jism H 2 O, kal/sm 2 CC1 4 C 6 H 6 , kal / g n – C 6 H 14 , kal/g TiO 2 rutil 550 240 — 135 A1 2 O 3 400-600 — — 100 SiO 2 400-600 270 — 10 BaSO 4 490 220 –– – Teflon-b 6 — — 47 Agar-agar 44,8 — 1,28 – Kogeziya va adgeziyaning miqdoriy xarakteristikasi Ayni fazadagi modda zarrachalari ( atom va molekulalar ) orasida o’zaro tortishish kuchlarning namoyon bo’lishi kogeziya deb ataladi. Kogeziya moddaning uzilishiga bo’lgan qarshiligini, ichki bosimi va hokazo xossalarini xarakterlaydi. 2.6-rasm. Kogezion ta’sirlar: a va b- kogeziyani buzilishidan oldingi va keyingi holatlar Kogeziyani yengish uchun sarflanadigan energiya modda ko’ndalang 2 ga to’g’ri keladigan ish miqdori bilan ifodalanadi. Agar kesim yuzining 1 sm kesim yuzi 1 sm2 bo’lgan jism uzilsa, 2 sm 2 yangi sirt hosil bo’ladi. Shu sababli kogeziyani yengish uchun bajarilgan ish: A kog = 2 σ

formula bilan ifodalanadi ( bu yerda σ sinaladigan jismning havo bilan chegarasidagi sirt tarangligi) . Agar modda bug’ holatga o’tsa u holda modda ichidagi molekulali bog’lanishlar uziladi va uzilish energiyasi ayni moddaning bug’ga aylanish entalpiyasiga teng bo’ladi: ∆ H bug ’ =∆ G bug ’ + ∆ T S bug ’ (2.7) bu yerda: ∆ G bug’ – moddaning bug’ga aylanish izobar potensiali; ∆ S bug’ – moddaning bug’ga aylanish entropiyasi; T– absolyut harorat. Qattiq jismlarning bug’ga aylanish energiyasi ayni modda kristallik panjara energiyasiga teng bo’ladi. Turli fazalardagi moddalar zarrachalari orasida o’zaro ta’sir kuchlarining namoyon bo’lishi adgeziya deb ataladi. Bir moddaning sirti boshqa xil moddaning sirtiga tekkanida va bir-biriga tortilganida adgeziya hodisasi sodir bo’ladi. 2.7-rasm. Ikki jismni adgeziyadan oldingi va adgeziyadan keyingi o’zaro ta’siri Demak, adgeziyada bajarilgan ish sirt birligi uchun hisoblanadi. Adgeziyada bajarilgan ishni fazalararo sirt qavatni bir-biridan ajratish uchun zaruriy energiya deb qarash mumkin. Bu holda ikkita faza mavjud bo’lganligi uchun fazalararo yangi sirt hosil bo’ladi. Natijada sistemaning dastlabki erkin

energiyasi adgeziyada bajarilgan ish qiymati qadar kamayadi. Shunga ko’ra Dyupre, adgeziyada bajarilgan ish uchun quyidagi tenglamani taklif qildi: Aa = σ σ σ 2,1 + 3,1 − 2,3 bu yerda Aa –adgeziyada bajarilgan ish, σ 2,1 –birinchi faza bilan havo chegarasidagi sirt taranglik, σ 3,1 – ikkinchi faza bilan havo orasidagi sirt taranglik, σ 2,3 – birinchi va ikkinchi fazalararo sirt taranglik. Dyupre tenglamasi energiya saqlanish qonunining adgeziya uchun tatbiq etilishini ifodalaydi. Tenglamadan ko’rinib turibdiki, dastlabki komponentlarning sirt tarangliklari qancha katta va fazalararo sirt taranglik qancha kichik bo’lsa, adgeziyada bajariladigan ish shunchalik katta qiymatga ega bo’ladi. Suyuqliklar bir-birida cheksiz erigan sharoitda fazalararo sirt taranglik nolga teng bo’lib qoladi. Binobarin, ikki moddaning bir-birida erish sharti: Aa ≥ σ σ 2,1 + 3,1 ekanligini ko’ramiz. Kogeziya entalpiyasi 2 σ ga tengligini nazarga olib: 2 Aa ≥ σ 2,1 + 22 σ 3,1 = A Ak ' + 2 k '' ni olamiz. Bu yerda A ΄ k – birinchi moddaning kogeziya entalpiyasi, A " k – ikkinchi moddaning kogeziya entalpiyasi. Yuqoridagi tenglamalardan foydalanib, adgeziyada bajarilgan ish uchun quyidagi tenglamani keltirib chiqarish mumkin: A a = σ 2,1 ( 1 + cos Θ ) Bu tenglama asosida Aa ni suyuqlikning sirt tarangligi σ 2,1 va ho’llanish burchagining kosinusidan hisoblab chiqarish mumkin. Adgeziya qancha kuchli namoyon bo’lsa, cos Θ shuncha katta qiymatga ega bo’ladi. (2.10) tenglamadan ko’ramizki, o’zaro muvozanatda turgan ikki faza bir-birida erib ketishi uchun adgeziyada bajariladigan ishning qiymati ayni fazalar kogeziya entalpiyalari

yig’indisining yarmiga teng yoki undan katta bo’lishi kerak . Adgeziya hodisasi fazalararo sirt taranglikning o’z-o’zicha kamayishi natijasida kelib chiqadi; binobarin, adgeziya termodinamik jihatdan o’z-o’zicha sodir bo’la oladigan jarayonlar jumlasiga kiradi. Adgezion o’zaro ta’sirning kattaligi Van-der-Vaals kuchlari qiymatlaridan tortib, to sof kimyoviy bog’lanish energiyalariga qadar bo’lishi mumkin.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Kolloid sistemalar va sirt hodisalar haqida tushuncha

Sirt hodisalari. Sirt energiyasi

Sirt hоdisalar

Konvektsiya hodisasi. Gaz va suyuqliglarda konvegtsiya

Kolloid tizimlar holatining o’zgarishi. Fazalar chegarasida sirt xodisalari