Organik birikmalarning xom ashyo manbalari - Химия - Рефераты

Organik birikmalarning xom ashyo manbalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Organik birikmalarning xom ashyo manbalari Reja: 1. Tabiiy gazlar 2. Neft 3. Toshko’mir 4. Organik birikmalar orasida boruvchi jarayonlarning sinflanishi

Organik birikmalarning asosiy xom ashyo manbalari bo’lib tabiiy gaz, neft, toshko’mir va toshko’mir qatroni, torf, qishloq va o’rmon xo’jaligi mahsulotlari xizmat qiladi. Tabiiy gazlar . Tabiiy gazlarning asosiy tarkibini (92 – 96% gacha) metan tashkil etadi. Ularning tarkibida 6% gacha boshqa ugleovdorodlar (etan, propan, butan va oltingugurt birkmalari hamda uglerod-(IV)-oksidi) bo’ladi. Sanoatda metandan atsetilen, vodorod, qorakuya, xlorli erituvchilar va boshqalar olinadi. Metan asosida yuzlab organik birikmalarni hosil qilish mumkin. Tabiiy gazlarni qazib olish vaqtida gaz kondensati ham ajralib chiqadi. Gaz kondensat suyuq uglevodorodlarning aralashmasi bo’lib, undan juda ko’p alohida uglevodorodlarni ajratib olish mumkin. O’zbekistonda tabiiy gazlarning katta miqdori Gazli, Sho’rtan, Surxondaryo viloyati, Muborak va boshqa rayonlardan qazib olinmoqda. O’zbekistonda har yili 55 mlrd kubometrdan ortiq tabiiy gaz, 3,5 mln. tonnagacha gaz kondensati qazib olinadi. Neft. Neft uglevodorodlarning aralashmasidan tashkil topgan bo’lib, nihoyatda murakkab tarkibga ega. Uning tarkibi o’zgaruvchan bo’lib, unga uglevodorodlardan tashqari, azotli, kislorodli, oltingugurtli va boshqa birikmalar ham kiradi. Neftni kelib chiqishi to’g’risida hozirgi kunda ikki xil qarash mavjud. Ko’pchilik olimlarning fikriga ko’ra, neft o’tmishda mavjud bo’lgan hayvonot va o’simlik olamining geokimyoviy o’zgarishi natijasida hosil bo’lgan. Neftning organik birikmalardan hosil bo’lishi to’g’risidagi bu nazariya tarkibida azotli, oltingugurtli birikmalar bo’lishi bilan isbotlanadi. Bu birikmalar hayvon to’qimalarida va o’simliklarda mavjud bo’lgan oqsil va boshqa organik birikmalar parchalanishidan hosil bo’lgan deb faraz qilinadi. Boshqa guruh olimlari esa neftni noorganik birikmalar, ya’ni metall karbidlaridan paydo bo’lgan degan fikrdalar. Neftning eng katta miqdori (butun dunyodagi neftning taxminan 65 % dan ortig’i) Saudiya Arabistonida joylashgan. Neftning katta konlari Tyumen, Boshqirdiston, Kavkaz va Markaziy Osiyodadir. Neft gazlar, suv, mexanik aralashmalardan (qum, tuproq va boshqalar)

tozalangandan so’ng asosan uch qismga haydab ajratiladi: benzin (30-180 0 C gacha qaynaydigan bo’lak), kerosin (180-300 0 C gacha qaynaydigan bo’lak) va mazut (qoldiq): neftning bu asosiy bo’laklaridan yana petroley (neft) efiri (30-80 0 C), ligroin (110-140 0 C), gazoil (270-300 0 C) kabilar ajratib olinadi. Mazutni past bosimda yoki suv bug’i bilan haydab solyar moylari, surkov moylari, vazelin, parafin va boshqalar olinadi. Neft to’g’ridan-to’g’ri haydalganda juda kam miqdorda (25% gacha) benzin ajratib olinadi. Benzinning miqdorini oshirish maqsadida yuqori haroratda qaynaydigan neftning bo’laklari – kerosin, gazoil, mazut va boshqalar krekinglanadi, ya’ni past haroratda qaynaydigan bo’lakalarga parchalanadi. Kreking jarayoni birinchi marta 1871-1878 yillarda Peterburg texnologiya institutining xodimi A.A. Letniy tomonidan o’rganilgan bo’lib, 1891 yilda rus injeneri V.G. Shuxov kreking qurilmasini yaratadi. Sanoat miqyosida kreking jarayoni 1920 yillardan boshlab qo’llanilmoqda. Krekingning bir necha turlari mavjud. Suyuq fazadagi kreking. 2,0-6,0 MPa, 430-550 0 C da olib boriladi. Bunda olinadigan benzinning miqdori 50% atrofida bo’ladi. Bug’ fazadagi kreking 600 0 C da olib boriladi. Bunda olinadigan benzinning miqdori 50% dan kam bo’lib, 40–50% atrofida etilen uglevodorodlari hosil bo’ladi. Vodorod ishtirokida parchalashda neft mahsulotlari 20,0–25,0 MPa bosim, 300-400 0 C harorat, temir, nikel, volfram katalizatorligida vodorod ishtiroki bilan olib boriladi. Benzinning miqdori 90% gacha yetadi. Hozirgi kunda sanoatda katalitik kreking keng tarqalgan bo’lib neft mahsulotlari 300-500 0 C da alyuminoselekat, seolit, xrom oksidi va boshqa katalizatorlar ishtirokida krekinglanadi. Buning natijasida yuqori navli benzin olinadi. Krekingni yana bir necha turlari mavjud. O’zbekistonda yiliga 6 mln. tonnadan ortiq neft qazib olinmoqda. Toshko’mir. Toshko’mirning tabiatdagi miqdori neftnikiga nisbatan bir necha marotaba ko’p bo’lganligi uchun buni qayta ishlash muhim ahamiyatga egadir. Hozirgi vaqtda toshko’mirni koksga aylantiradigan bir qancha o’nlab koks-

kimyo zavodlari ishlab turibdi. Toshko’mirni havosiz 1000-1200 0 C da qizdirilganda koks va gaz hosil bo’ladi. Bu gaz tarikibida metan, etilen, vodorod va uglerod oksidi bo’ladi. Bundan tashqari toshko’mirni koksga aylantirishda hosil bo’ladigan gaz sovutilganda 3–5% gacha moysimon qora suyuqlik – toshko’mir qatroni hosil bo’ladi. Toshko’mir qatronini haydash orqali aromatik uglevodorodlar – benzol, toluol, ksilollar, fenol, naftalin, antratsen, fenantren, piridin asoslari va boshqalar ajratib olinadi. Ko’mirni gidrogenlash 400-600 0 C da 25,0 MPa bosim ostida temir oksidi katalizatorligida olib boriladi. Bunda suyuq uglevodorodlar aralashmasi hosil bo’ladi. Toshko’mirdan generator gazi va suv gazini olish quyidagi reaksiyalarga asoslangan: Uglerod oksidi bilan vodorod aralashmasi metil spirti, sirka kislota, suyuq uglevodorodlar olishda, oksisintez jarayonida katta ahamiyatga ega. Hozirgi kunda uglerod oksidi bilan vodorod aralashmasi metanga 800-900 0 C da NiO va Al 2 O 3 katalizatorligida suv bug’i ta’sir ettirib olinmoqda:С + О 2 СО 2 СО 2+ С 2 СО Н2О + С Н 2+ СО С + О 2 СО 2 СО 2+ С 2 СО Н2О + С Н 2+ СО СH4 + H 2O CO + 3H 2 СH4 + CO 2 2 CO + 2H 2 СH4 + H 2O CO + 3H 2 СH4 + H 2O CO + 3H 2 СH4 + CO 2 2 CO + 2H 2 СH4 + CO 2 2 CO + 2H 2

Похожие

Organik kimyo fani. Organik moddalarning xom ashyo manbalari

Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Organik birikmalarning kislotali va asosiy xususiyatlar

Organik kimyo. Organik polimer materiallar

Kompleks birikmalarning qo’llanishi