O’quvchilarni ishlab ishlab chiqarish bilan tanishtirish va texnalogik tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti - Химия - Рефераты

O’quvchilarni ishlab ishlab chiqarish bilan tanishtirish va texnalogik tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36 KB

O’quvchilarni ishlab ishlab chiqarish bilan tanishtirish va texnalogik tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti Reja: 1. Kimyoviy ishlab chiqarishlarni umumiy ilmiy printsiplari. 2. Ishlab chiqarish unumdorligini oshirishning texnalogik uslubiyoti. 3. Sulfat kislota ishlab chiqarishini tushuntirib berish. 4. Masalalarning tiplari, ularni yechishning usullarini o’rganish.

Hozirgi zamon kimyoviy ishlab chiqarishlarining umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’rganilishi lozim bo’lgan umumiy ilmiy printsiplariga quyidagilar kiradi: a) reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning sirtini oshirish; b) issiqlik almashinish; v) qarshi oqim; g) reaktsiyaga kirishuvchi moddalar tsirkulyatsiyasi; d) kimyoviy reaktsiyaning tezligini va yo’nalishini ozgartirish (katalizator, optimal temperatura, bosim va kontsentratsiyadan foydalanish). Kimyoviy ishlab chiqarishning yuqorida aytib o’tilgan umumiy printsiplari o’rta maktab kimyo kursida o’rganiladigan kimyoviy jarayonlarning qonuniyatiga asoslanadi. Shuning uchun o’quvchi ayrim kimyoviy ishlab chiqarishlarning ilmiy printsiplari bilan ham va bularning asosida yotuvchi nazariyalar hamda kimyoviy qonuniyatlar bilan ham tanishtirishi lozim. Nozirgi zamon ishlab chiqarishlarida unumdorlikni maksimal darajada oshirish ishlab chiqarish sharoitida boradigan reaktsiyalarni boshqarib turish bilan birga, ishlab chiqarishning ozini ratsional ravishda uyushtirishga ham bog‘liqdir. Kimyoviy ishlab chiqarishlarni ratsional uyushtirish printsiplariga quyidagilar kiradi: a) ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligi va fazalarga bo’linishi; b) mexanizatsiyalash va avtomatlash; v) elektrdan foydalanish; g) ishlab chiqarishni kombinatsirlashtirish; d) mehnatni muhofaza qilish; e) ishchilarni mehnat unumdorligini oshirish usullari; j) atrof-muhitni muhofaza qilish. Maktab kimyo kursiga kiritilgan ishlab chiqarish materiali kimyo nazariy asoslarining normal ozlashtirilishi jarayoniga xalaqit bermasdan, aksincha, bunga yordam berishi lozim. Ishlab chiqarishning ilmiy printsiplari bilan o’quvchilarni asta-sekin va ma’lum tartibda tanishtirish zarur. Kimyoviy ishlab chiqarishlar bilan o’quvchilarni tanishtirish, avvalo, shu ishlab chiqarishning kimyoviy mohiyatini ochishda yordam beradigan laboratoriya tajribalariga asoslanishi lozim.

Kimyo darslarida texnologik jarayonlarning jadvallari va sxemalari, tipik asboblarning eng yaxshi modellari va butun ishlab chiqarishlarning qurilmalarini ko’rsatish, shuningdek o’rganilayotgan ishlab chiqarishlarni ko’rsatadigan diapozitivlar va kinofilmlarni ko’rsatish katta rol o’ynaydi. O’quvchilarning mustaqil bajaradigan laboratoriya ishlari va amaliy mashg‘ulotlar, shuningdek masalalar yechish, ayniqsa eksperimental masalalar hamda ishlab chiqarish materialiga asoslangan masalalar yechish, ishlab chiqarish materialini tushuntirish va puxtalashga imkon beradi. Ishlab chiqarishlarni o’rganishda zavodlariga hamda ishlab chiqarish ko’rgazmaga muzeyga va boshqa joylarga ekskursiyaga ta’lim-tarbiya jihatidan katta ahamiyatga egadir. Maktabdagi butun o’quv-tarbiya ishida bo’lganidek, kimyoviy ishlab chiqarishlarni o’rganishda ham o’qituvchining o’rni g‘oyat kattadir. O’qituvchi kimyoviy ishlab chiqarish texnologiyasini yetarli darajada to’liq va ravshan bilmasa, o’quvchilarga beriladigan politexnik tayyorgarlik, albatta, yuzaki bo’lib qoladi. Darsda ko’rsatiladigan jadvallar, sxemalar, modellar, diagrammalar taxt qilib qo’yilishi lozim. Kimyoviy ishlab chiqarishlarni muvaffaqiyatli o’rganish uchun birgina o’qituvchining tayyorlanishi kifoya qilmaydi, bunga o’quvchilar ham oldindan hozirlik ko’rishlari zarur. Jumladan, o’quvchilar biror moddaning ishlab chiqarishini o’rganishga kirishishdan avval, shu moddaning tarkibi, fizik va kimyoviy xossalari va amaliy ahamiyati, shuningdek uning olinishida bo’ladigan kimyoviy reaktsiyalarning tenglamalari va bu reaktsiyalar boradigan sharoitlarni puxta ozlashtirib olgan bo’lishlari shart. Ishlab chiqarishning xarakteri, o’quvchilarning tayyorgarligi va boshqa shart-sharoitlarga qarab, ishlab chiqarishni o’rganish rejasi ham turlicha bo’lishi bo’lishi mumkin. Lekin ko’pchilik o’qituvchilar tajribasi ishlab chiqarishni taxminan quyidagi reja bo’yicha o’rganish maqsadga muvofiqligini ko’rsatdi: Ishlab chiqarish mahsuloti: uning tarkibi, eng muhim xossalari; olinish usullari va ishlatilishi haqidagi ma’lumotlarni takrorlash (suhbat).

S’Hu ishlab chiqarishga asos bo’lgan kimyoviy reaktsiya va bu reaktsiyalar boradigan sharoit (suhbat o’tkaziladi va bu vaqtda reaktsiya tenglamalari yoziladi). Xom ashyo va ishlab chiqarish jarayonlariga uni tayyorlash (xom ashyoning uchraydigan namunalari va xom ashyoni qayta ishlashga tayyorlash jarayonida foydalaniladigan eng muhim apparatlarning sxemalari). O’quvchilarda texnologik tushunchalarning shakllantirishini “Sulfat kislotani kontakt usulida ishlab chiqarish” mavzusida ko’rib chiqamiz. Bu ishlab chiqarishni o’rganish jarayonida o’qituvchi : a) kontakt usulida sulfat kislota olishning mohiyati bilan o’quvchilarni tanishtirishi; b) kimyoviy ishlab chiqarishlarning umumiy ilmiy printsiplari haqida ilgari olingan tushunchalarni chuqurlashtirishi va kengaytirishi, ishlab chiqarishning asosiy bosqichlari, oqim va qarshi oqim, issiqdan foydalanish va katalizatorning ahamiyatini tushuntirib berishi. Sulfat kislota ishlab chiqarishni o’rganishga kirishishdan oldin, o’quvchilarni bu ishlab chiqarishning mohiyatini tushunib olishga tayyorlaydigan suhbat o’tkaziladi. O’qituvchi “Sulfat kislotasini ishlatilishi” plakatini ko’rsatib, bu kislotaning amaldagi ahamiyati naqadar katta ekanligiga, undan kislotalar va tuzlar, o’g‘itlar ishlab chiqarish, neftni tozalashda, rangli metallurgiyada, mun’iy tolalar, plastmassalar, portlovchi moddalar ishlab chiqarishda, to’qimachilik sanoatida va boshqa maqsadlar uchun foydalashnishga o’quvchilar e’tiborini jalb etadi. Sulfat kislotaning oziga xos xossalarini esga oladilar va shu o’rinda sulfit va sulfat angidridlarni xossalarini esga tushiradilar. Sulfit angidridni oksidlab sulfat angidrid olinishiga alohida diqqat qilinadi. O’quvchilar sulfit angidrid olishning boshqa usullarini: oltingugurtni havoda yondirish va oltingugurt kolchedanini kuydirish usullarini ham esga oladilar. So’ngra o’qituvchi kontakt usulida sulfat kislota ishlab chiqarishni tushuntirishga kirishadi. Bu ishlab chiqarish o’quvchilarga ma’lum bo’lgan reaktsiyalar: oltingugurt kolchedanini kuydirish, sulfit angidridni oksidlab sulfat

angidridga aylantirish va sulfat angidrid bilan suvning ozaro ta’siri reaktsiyalarga asoslanganligini ularga eslatadi. Ishlab chiqarishning sharoitlari haqida ma’lumot beradi. Undagi asosiy bosqichlarni : a) oltingugurt kolchedanining yonishi; b) olingan gazlar aralashmasining tozalanishi; v) gazlar aralashmasining ular reaktsiyaga kirishishi oldindan qizdirilishi; g) gazlarning to’qnashuvi (kontak apparatida); d) bundan keyin sulfat angidridning sovitilishi; e) sulfat angidrid bilan suvning ozaro ta’sirini birma-bir aytib beradi. Eng muhim apparatalarga (kolchedan pechi, kontak apparati, changni tutib qolish uchun elektron-filtr, yuvuvchi minora, qurituvchi minora, gazlarni oldindan qizdirish uchun pech, issiq almashgich va asboblar) o’qituvchi qisqa xarakteristika beradi - ularning tuzilishi, vazifasi va ulardan eng ratsional foydalanishning shart- sharoitlari haqida bir qator tushuncha hosil qiladi. O’qituvchi ana shu sulfat kislota ishlab chiqarishning eng muhim umumiy printsiplarini ochib beradi: reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning sirtini oshirish, optimal temperaturaning qo’llanilishi, katalizator ishlatilishi, uzluksiz oqim va qarshi oqimning amalga oshirilishi. O’quvchilarni kimyoviy ishlab chiqarishning umumiy ilmiy printsiplari bilan olib boriladi. Yangi ishlab chiqarishlar o’rganilishi haqida o’quvchilarga ilgari berilgan ma’lumotlarning hammasi takrorlab va chuqurlashtirib boriladi. Tabiiyki, kimyoviy ishlab chiqarishlarda dastlabki ma’lumotlardan to’liq foydalanishga qanday vositalar yordami bilan erishiladi, degan savol tug‘iladi. O’quvchilar ozlariga ma’lum bo’lgan ishlab chiqarishlarga asoslanib, bunday vositalar quyidagilardan iborat ekanligini eslaydilar : a) dastlabki moddalardan foydalanish uchun ularni maxsus ravishda tayyorlash (boyitish, tozalash, quritish); b) reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning kontsentratsiyasini oshirish;

v) dastlabki moddalarni tsirkulyatsiyalanish usuli; g) kimyoviy xom ashyodan kompleks foydalanish. Dastlabki ma’lumotlardan foydalanishning bu sanab chiqilgan vositalarning har birini o’quvchilar ozlariga ma’lum bo’lgan faktlar bilan konkretlashtiradilar. Ular quyidagi faktlarni keltiradilar. Temir rudalari flotatsiya, magnitlar va boshqa vositalar yordami bilan boyitiladi. Sulfit angidridni oksidlab sulfat angidridga aylantirishdan oldin u yaxshilab tozalanadi (filtrlanadi) va quritiladi (maxsus quritgichlar orqali o’tkaziladi); ammiak sintez qilishda ham vodorod bilan azot yaxshilab tozalanadi va quritiladi. Kolchedanni kuydirish va ammiakni oksidlab nitrat kislotaga aylantirish mo’l havo ishtirokida, xlorid kislotani sintez qilish esa, mo’l vodorod ishtirokida olib boriladi. Bu tadbir ishlab chiqarish mahsulotining ko’proq hosil bo’lishini ta’minlaydi va sifatini oshiradi. Yuqorida sanab o’tilganlarga asoslanib shunday hulosa chiqariladi: kimyoviy xom ashyoni maxsus ravishda tayyorlash, reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning kontsentratsiyalarini oshirish, tsirkulyatsiyalanish usuli va xom ashyondan kompleks foydalanish kimyoviy ishlab chiqarishlar uchun umumiy ilmiy printsiplar deb hisoblanadi. Kimyoviy ishlab chiqarishlarda maksimal temperaturada emas, balki optimal temperatura eng yaxshi sharoit hisoblanadi. Optimal temperatura, issiq almashinish, katalizatorlar, qattiq moddalarni maydalash - kimyoviy ishlab chiqarishning umumiy ilmiy printsiplaridir. Tayanch sozlar : kimyoviy ishlab chiqarish, ilmiy printsiplari, xomashe, ishlab chiqarishning optimal sharoitlari.

Adabiyotlar ro’yxati 1. Borisov I.N. «Kimyo o’qitish uslubiyoti». T.: «O’qituvchi». 1966. 2. Abdullayev Sh.B. «Kimyo o’qitish uslubiyotidan ma’ruzalar matni». Namangan ,Faxrizoda xususiy kichik korxonasi, 2002. 3. Azizov M.T. «Ximiya ta’lim uslubiyoti fanidan ma’ruzalar matni». «Qarshi». 2000. 4. Ozbekiston Davlat standarti. Ozbekiston uzluksiz ta’limining Davlat standartlari tizimi. Oliy ta’lim 5440400 - kimyo yo’nalishiga oid bakalavrning tayyorgarlik darajasi va ozlashtiradigan bilimlari mazmuniga zaruriy talablar. Rasmiy nashr: T. : 2002. 5. Mehnat va kasb ta’limida o’qitishning faol usullaridan foydalanish. «Maktab va hayot» jurnalining 5 - soniga ilova. T.: 2003. 6. Ta’limda tabaqalashtirish. «Maktab va hayot» jurnalining 3 - soniga ilova. T.: 2003. 7. Barkamol avlod - Ozbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: 1998. 8. «Ma’rifat» gazetasi. 2000 yil 4 noyabr soni.

Похожие

O’quvchilarni moddalar bilan tanishtirish va kimyoning asosiy qonuniyatlarini o’qitish uslubiyoti

Kimyoviy ishlab chiqarish

Sulfat kislotasini nitroza usuli bilan ishlab chiqarish

Sulfat kislotasini kontakt usuli bilan ishlab chiqarish

Karbamid ishlab chiqarish asoslari