Nitrat kislotasi xususiyatlari ishlab chiqarish asoslari - Химия - Рефераты

Nitrat kislotasi xususiyatlari ishlab chiqarish asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

Nitrat kislotasi xususiyatlari ishlab chiqarish asoslari Reja: 1.Nitrat kislotasini fizik-kimeviy xususiyatlari va q ullanilishi. 2.Nitrat kislotasi ishlab chi q arish usullari. 3.Sintetik ammiakdan nitrat kislotasi ishlab chi q arish.

NITRAT KISLOTASINI FIZIK-KIMYOVIY XUSUSIYATLARI VA QO‘LLANISHI. Nitrat kislotasining kimyoviy formulasi НNO 3 struktura formulasi О Н-О-N , molekulyar og‘irligi 63 uglerod birligiga teng. Suvsiz О nitrat kislotasi solishtirma og‘irligi 1,52 gғsm 3 (288 К) ga teng, rangsiz, havoda tutaydigan suyuqlikdir. U 232 K (-41 0 С) da muzlaydi. (kristallanadi) va 359 K (Q86 0 С) da qaynaydi. Qaynaganda qisman parchalanadi. 4НNO 3 = 2H 2 O Q 4NO 2 Q O 2 - 259,7 кж (1) Ajralib chiayotgan NO 2 , kislotada erib uni sariq-qung‘ir rangga bo‘yaydi (yutilgan NO 2 ni miqdoriga qarab). Suv bilan НNO 3 cheklanmagan miqdorda aralashadi va aksincha НNO 3 ni suvdagi kuchsiz eritmasini bug‘latganda, u 68,4% НNO 3 gacha suyuqlanadi va undan oshmaydi. Chunki bu vaqtda qaynash harorati 394,9 K ga teng bo‘lgan aziotropik aralashma (68,4 НNO 3 Қ31,6% Н 2 O) ga erishilgan bo‘ladi. Nitrat kislotasi kuchli oksidlovchidir. Quyuq azot kislotasi platina, rodiy, iridiy, tilladan tashqari barcha metallar bilan tegishli oksidlar paydo qiladi. Agarda bu oksidlar НNO 3 da eriydigan bo‘lsa, shu tegishli metallarni nitratlari paydo qiladi. Kuzsiz temir НNO 3 da temir yaxshi eriydi. Ammo quyuq НNO 3 temir yuzasida yupqa, lekin zich, quyuq kislotada eriydigan parda hosil qiladi va bu parda metallni bundan keyingi yoyilishidan saqlab qoladi. Laboratoriyalarda zichligi 1,4 gғsm 3 bo‘lgan 65% НNO 3 , sanoatda esa ikki xil navli НNO 3 ishlatiladi: 50-60% НNO 3 va quyuqlashgan 96-98% li НNO 3 nitrat kislotasi asosan mineral o‘g‘itlar nitrat tuzlar, portlovchi moddalar, bo‘yoqlar va boshqa moddalar olishda ishlatiladi.

NITRAT KISLOTASI ISHLAB CHIQARISH USULLARI. Ular 3 xildir. 1) 20 asr boshlarigacha НNO 3 ni azotli o‘g‘it NaNO 3 (chili selitrasi) ga sulfat kislotasi ta’sir ettirib oltingan: NaNO 3 Q H 2 SO 4 = NaHSO 4 Q Н NO 3 Q Q (2) Bu holdagi Н NO 3 sovutilib, kondensatlanib, 95% va undan quyuqroq Н NO 3 olingan. 2) 1904 yillardan boshlab, yoy usuli bo‘yicha Н NO 3 ni 50% li eritmasi olingan. Bu 3 xil pog‘anadan iboratdir: а ) N 2 Q O 2 = 2NO Q Q 1 (3) б ) 2N 2 Q O 2 = 2NO 2 Q Q 2 (4) в ) 3N О 2 Q Н 2 О = 2 Н NO 3 Q NO Q Q 3 (5) 3) 20 asrning birinchi 10 yilidan boshlab Н NO 3 ni ammiakdan olish usuli boshlangan. Rossiyada bu usul 20 - asr boshlarida I.I.Andreyev tomonidan mustaqil ravishda tashkil topgan va 1916 yilda Yuzovka (Donetsk) shahrida NNO3 olish bo‘yicha birinchi zavod qurilgan. Bu usul dunyoda eng ko‘p qo‘llanilmoqda. Kuchsiz NNO3 ni ammiak orqali olish usuli asosan, 3 pog‘anadan iborat. а ) Н NO 3 oksidlab azot 2 oksidi (NO) ni olish: 4 N Н 3 Q 5О 2 = 4 NO Q 6Н 2 О Q Q 1 (6) б ) NO ni NO 2 ga oksidlash: 2N О 2 Q О 2 = 2NO 2 Q Q 2 (7) в ) NO 2 ni suv orqali yutish: 3 N О 2 Q Н 2 О = 2Н NO 3 Q NO Q Q 3 (8) Chiqayotgan NO yana oksidlanadi. Hozirgi vaqtda bu uchta usuldan, oxirgi 3- chisi, ya’ni NH 3 dan Н NO 3 olish keng tarqalgandir.

SINTETIK AMMIAKDAN NITRAT KISLOTASI ISHLAB CHIQARISH. NH 3 dan HNO 3 ishlab chiqarish uch bug‘indan iborat bo‘lib, birinchi bug‘ini NH 3 ni kontaktli ikki pog‘analik oksidlashdir. Bu oksidlashning bir - pog‘ana jarayonida quyidagi ekzotermik reaksiyalar ketishi mumkin: 4 N Н 3 Q 5О 2 = 4 NO Q 6Н 2 О Q 907,3 кж (6) 4 N Н 3 Q 4О 2 = 2 N 2 O Q 6Н 2 О Q 1104,9 кж (7) 4 N Н 3 Q 3О 2 = 2 N 2 Q 6Н 2 О Q 1269,1 кж (8) Bu reaksiyalar amaliyotda qaytmasdir va bularda jarayonni umumiy yo‘nalishi reaksiyalar tezligi nisbatiga bog‘liqdir. Katalizator qo‘llanilmagan taqdirda N Н 3 ni oksidlanish reaksiyasi (30.8.) yo‘nalish, ya’ni erkin N 2 bo‘yicha ketadi. Agarda 523 K da marganetsli katalizator qo‘llanilsa (30.7.) reaksiya, ya’ni N 2 О kuldiruvchi gaz hosil bo‘ladi. Н NO 3 ishlab chiqarish uchun N Н 3 ni oksidlanishini NO hosil qilish, ya’ni 1-reaksiya bo‘yicha amalga oshirmoq kerak. Buni esa selektiv maqsadga muvofiq katalizator ishlatish bilan amalga oshiriladi. Bunday katalizator sifatida platina, kobalt, temir, xrom va boshqalar har xil tegishli haroratda ishlatilishi mumkin. Ammo bulardan hozirgi kunga qadar eng aktivi platinali katalizatorlaridir. Ular sanoatda aniqrog‘i kontakt apparatlarida, diametri 0,045-0,090 mm bo‘lgan ingichka simli to‘r sifatida ishlatiladi. Agarda 0,090 mm sim bo‘lsa, 1 sm 2 to‘rda 1024 dona katakchalar bordir. Odatda bunday katalizatorlar to‘plam - to‘plam sifatida ishlatiladi. Atmosfera bosimida ishlaydigan qurilmalarda 3-4 to‘rdan iborat to‘plam, bosim ishlatiladigan qurilmalarda 15-20 to‘rdan iborat to‘plam ishlatiladi. Izlanishlar ko‘rsatadiki, tarkibida platinadan boshqa elementlari bo‘lgan ktalizatorlar platinadan ham 2,5- 3,5 % aktivroq ekan. Amaliyotda hozir 93 % platina, 3 % rodiy va 4 % palladiydan iborat sim to‘rli GIAP - 1 nomli katalizator ishlatiladi. Ammiakni (30.6.) reaksiya bo‘yicha bir pog‘ona oksidlanish tezligi va NO ni chiqishi haroratga, bosimga, О 2 : Н 2 nisbatiga bog‘liqdir. Haroratni oshishi bilan jarayon tezligi ham oshadi va atmosfera bosimi sharoitida eng qulay harorat 973-1073 K (600-800 0 С ) dir. Ammo

qurilmada (30.1-rasm) bosimni oshishi bilan qulay haroratdan ham biroz ko‘tariladi; agarda R = 0,8 MPa bo‘lsa, harorat 1073-1200 K (800-900 0 С ) ni tashkil etadi. Bunday yuqori haroratni bunyod etishda (30.6.) reaksiyaning reaksion issiqlik effektidan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘lardiki, chunki oksidlanayotgan jarayonida toza О 2 o‘rniga atmosfera havosi qo‘llanilsa, (21% О 2 Q 79%N 2 ) va О 2 :NH 3 nisbati stexiometrik ( О 2 :N Н 3 =1,25) nisbatda bo‘lsa, ammiak havoli aralashmadagi ammiak miqdori 14,4 % ga teng. Ammo NO ni chiqishi О 2 :NH 3 nisbatga xom bog‘liq bo‘lib, uni oshishi bilan NO ni chiqishi ham oshadi. Lekin bu vaqtda ammiak havo aralashmasida NH 3 ni miqdori kamayadi: Agarda О 2 :NH 3 = 2 bo‘lsa NH 3 nisbatga ham bog‘liq bo‘lib uni oshishi bilan NO ni chiqishi ham oshadi. Lekin bu vaqtda ammiak havo aralashmasida NH 3 ni miqdori kamayadi: О 2 :NH 3 = 2 bo‘lsa NH 3 ni miqdori 95 % ga teng bo‘ladi, optimal nisbat 1,7 ga teng (30.2-rasm), bunda NH 3 = 12 % bo‘ladi. Bunday holatda ammiak - havo aralashmasini yuqori haroratda bo‘lishini ta’minlash uchun, bu aralashmaning kontakt apparatga kirishidan oldin bir oz qizdirilmoqlik talab qilinadi. Lekin, harorat juda yuqori bo‘lsa 1173 К (900 0 С ) dan yuqori bo‘lsa, NO ni chiqimi pasayadi, sababi NO o‘rniga N 2 О xosil bo‘la boshlaydi. Ammiakni oksidlanish jarayonini odatda atmosfera bosimi sharoitida olib boriladi, chunki (30.6.) -reaksiya hajm kengayishi bilan ketayapti: 9 hajmdan 10 hajmga oshayapti. Ammo ayrim qurilmalarda NH 3 ni oksidlanishni 0,7 - 0,9 MPa gacha bosim ostida olib boriladi. Bu albatta oksidlanish jarayonini oshirishga, qurilmalarini ixchamlashtirishga, unumdorlikni, olinadigan Н N О 3 ni qo‘yuqligini oshirishga olib keladi. Lekin bosimni oshishi salbiy voqea-oksidlanish jarayonida qo‘llanilayotgan qimmatbaho platina katalizatorini kontakt apparitidan gazlar bilan olib chiqib ketishni ham oshiradi. Agarda atmosfera sharoitida platina olib chiqib ketish 1 t Н N О 3 ga hisoblaganda 0,05 ga tashkil etsa, 0,8 MPa da esa 0,2 grammni tashkil etadi, ya’ni deyarli 4 marta oshib ketadi, bu esa Н N О 3 aks ta’sir etadi. Platina katalizatori 1,5 yilcha xizmat qiladi. Platina zarrachalarini ushlab qolish uchun qurilmada maxsus filtrlar ishlatiladi. Platina sarfini kamaaytirish uchun hozirgi paytda oksidlanish 2 pog‘onada olib borilayapti:

katalizator qatlami yuqorisida 1ғ3 miqdorda platina katalizatori, pastida donador temir - xrom katalizatori 2ғ3 miqdorda ishlatilsa, N Н 3 ni 96 % ga qadar NO ga aylanishiga erishish mumkin. N Н 3 ni havo aralashmasi katalizatoridan ma’lum (0,3mғsek.)tezlikda o‘tmog‘i kerak. Bu vaqtda aralashmaning platina katalizatori bilan uchrashish vaqti 0,0001-0,0002 sekundga teng buladi. Agarda aralashmaning katalizatordan o‘tish tezligini oshirilsa, bir qism N Н 3 oksidlanmay o‘tib ketishi mumkin, u vaqtda elementar N 2 paydo bo‘lib, qurilmani unumdorligi pasayadi va Н N О 3 tannarxi oshadi: 4N Н 3 Q6N О =5N 2 Q6 Н 2 О ( 9) Ammiak-havo aralashmasida N Н 3 ni miqdori amaliyotda 13%dan oshmasligi kerak, aks holda bu aralashma portlash xavfiga ega bo‘lib qoladi. Aralashmada N Н 3 necha % dan oshmasligi bir qator sharoitlarga bog‘liqdir: bosimga, suv bug‘i borligiga, xaroratga, apparatni hajmi, gaz kay tomondan berilishiga va xakozolarga bog‘liqdir. Oddiy atmosfera bosimida N Н 3 ni portlash chegaralari asosan 15,5%dan 26,5%gachadir. Toza, quruq, suv bug‘isiz aralashma portlamas ekan. Sanoatda, qurilmalarda, avtomatik asboblar portlashga yo‘l qo‘ymaslik uchun ishlatiladi va ammiakni miqdori 11-12%dan oshmasligi kerak. Platina katalizatorini uzoq vaqt ishlashi ammiakni oksidlash uchun ishlatayotgan havoning va ammiakning tezligiga bog‘liqdir: sintetik ammiak o‘zi bilan birga temir ammiak sintezi katalizatori kukuni), yog‘lar va boshqalar, havo esa uni qayerdan olinishiga qarab,har xil changlar ( temir, kum, fosfatlar ), gazlar (atsetilen, xlor, СО , Н 2 S, S О 2 , СН 4 va xokazolar )ni qo‘shni sexlardan oli kirish mumkin. Platina katalizator fosfat birikmalariga juda sezgirdir, ayniqsa, fosforli vodorod РН 3 0,00001% bo‘lsa xam kaytmas kuchli katalitik zahardir, oltingugurtli birikmalar esa kaytar zaxardir. Bu zaharlardan tozalash uchun 10-15% xlorid kislota eritmasi bilan 1-2 soatda platina katalizatori yuvilib, Н 2 alangasida kuritilib, yana katalizator sifatida ishlatilishi mumkinyu

Ammiakni yuqorida keltirilgan (1), (2), (3) reaksiyalar bo‘yicha oksidlashda bir qator oraliq birikmalar platinada hosil bo‘lishi topilgandir;NN-imidoguruh, N 2 Н 2 -diimid, N-atomar azot, N Н 2 -amidogruppa, NNO-nitroksil, N Н 2 ОН - gidroksilamin. Bular esa NN3ni oksidlanish mexanizmiga bog‘liqdir. Mavjud nazariyalardan biri, katalizni adsorbsion-kimyoviy nazariyasiga ko‘ra ammiakni oksidlanishini quyidagicha tasavvur qilish mumkin: О 2 va ammiak gaz aralashmasidan platina yuzasiga diffuziyalanib, О 2 : N Н 3 =5:4=1,25, ya’ni stexiometrik nisbatda bo‘lganda, oksidlanish jarayoni tezligini platina yuzasiga О 2 ni diffuziyasi asosan xal qiladi. Agarda О 2 ni miqdorida kamchilikni tashkil etsa, oksidlanish jarayonida elementar N 2 hosil bo‘ladi. Agarda gazda O2ni miqdori stexiometrik miqdordan ko‘p bo‘lsa, oksidlanish jarayonini belgilovchi bo‘g‘in bo‘lib, kislorod bilan o‘ralgan platini yuzasiga ammiakni teshib o‘tish tezligi tashkil etadi. Nitrat kislotasi olinishining 2-bug‘ini, ya’ni ammiakni oksidlashning 2- bosqichi bu olingan NO(azot ikki oksidi yoki azot monooksidi) ni N О 2 (azot to‘rt oksidi yoki azot dioksidi) gacha oksidlashdir. Bu quyidagi reaksiya bo‘yicha ketishi mumkin: 2N О ( г ) Q О 2( г 0 =2N О 2( г ) Q112,3 кж (10) Bu reaksiya amaliy kaytar bo‘lgani uchun, uning muvozanati temperatura va bosimga bog‘liqdir.Reaksiya hajm torayib, issiqlik chiqish bilan ketgani uchun, Le-Shatelye prinsipiga muvofiq, jarayon muvozanati haroratni pasayishi va bosim oshishi bilan o‘ngga siljidi. Harorat 423 K(150 о С )dan past bo‘lganda NO deyarli to‘liq NO2ga o‘tadi va aksincha harorat 973 К (700 о С )dan yuqori bo‘lsa, N О 2 deyarli to‘liq ravishda N О va О 2 г ga parchalangan bo‘ladi. Ma’lumki, deyarli ko‘pchilik reaksiyalar tezligi harorat oshishi bilan oshadi. Ammo, N О ni N О 2 ga oksidlash reaksiyasi tezligi bu umumiy qoidadan farqli o‘laroq, harorat oshishi bilan, aksincha, kamayadi. Buning sababi shundaki, NOni N О 2 ga oksidlanish oraliq maxsulot -(N О ) 2 -azot monooksidini dimeri hosil bo‘lishi bilan ketadi: 2N О =(N О ) 2 QQ (11.)

Bu reaksiya ham qaytar, gomogen va ekzotermikdir.Le-Shatelye prinsipiga muvofiq, haroratni oshishi muvozanatni sapga burilishiga, ya’ni hosil bo‘lgan dimer (N О ) 2 ni yana azot monooksidi Nogacha parchalashga, ya’ni (N О ) 2 ni chiqishini kamaytirishga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida N О 2 ni quyidagi reaksiya bo‘yicha hosil bo‘lishini xam kamaytiradi: (N О ) 2 Q О 2 =2N О 2 QQ (12.) yoki reaksiyalarni birga yozsak: 2N О =(N О ) 2 QQ 1 (11.) (N О ) 2 Q О 2 =2N О 2 QQ 2 (12.) 2N О Q О 2 =2N О 2 QQ Shunday qilib, NOni NO2ga oksidlash jarayonida haroratni oshishi nafaqat N О 2 ni chiqishini kamaytiradi, balki bu jarayonni tezligini kamaytirishiga ham olib keladi, sababi bu vaqtda oraliq mahsulot- dimerni miqdori kamayadi. Rangsiz NOni oksidlash natijasida nitroza gazlari asta-sekin qizil-qo‘ng‘ir tusdagiN О 2 ga o‘tadi. Agarda bu aralashma keyinchalik sovutilsa, uni rangi yo‘qola boshlaydi, bu esa rangsiz N 2 О 4 (polimerlangan, ya’ni NO2ni dimeri)ni hosil bo‘lishdan dalolat beradi: 2N О 2 =N 2 О 4 Q57 кж (13.) qo‘ng‘ir rangsiz N 2 О 4 ni chiqishi 70 о С da 39,1%; 30 о Сда -77,84%; О о С daq89%ga teng. Bundan ko‘rinadiki, past haroratda N О 2 gazi asosan polimerlangan N 2 О 4 dan iborat ekan. Bu reaksiyaning tezligi ancha kattadir. N 2 О 4 ni chiqishini oshirish uchun xaroratni pasaytirib, bosimni oshirmoq kerak. Nitroza gazlari tarkibidagi NO(rangsiz) va N О 2 (qo‘ng‘ir) orasida quyidagicha N 2 О 3 ni hosil bo‘lish reaksiyasi ham bordir: N О (г) Q N О 2(г) = N 2 О 3(г) Q40,2 кж (14) Bu reaksiya ham gomogen, qaytar, ekzotermikdir va N 2 О 3 ni chiqishi haroratni pasaytirib, bosimini oshirilsa-oshadi. Ammo, О о С(273К)dan yuqori xaroratda bu reaksiyaning muvozanati, asosan chapga siljigan bulib, N 2 О 3 ni miqdori nitroza gazlarida deyarli juda kamdir.

Shunday qilib, NO ni oksidlanganda, asosan N О 2 hosil bo‘lar ekan va bu katalitik oksidlanish reaksiyasining mexanizmini V.I.Atrohenko o‘z o‘kuvchilari bilan o‘rganib, quyidagicha taklif etganlar: а) 0,5О 2 _QК т =К т О (15) б) N ОQК т =К т N О (16) в) К т N ОQК т О=К т N О 2 QК т (17) г) К т N О 2 = N О 2 QКт (18) NОQ0,5О 2 =NО 2 Q124 кж (19) Bu jamlovchi reaksiyaning tezligini katalizator qo‘llab, oshirish mumkin. Past haroratlarda absorbsion xildagi katalizatorlar-sintetik seolit, N-erionit «SKTD» nomli aktivlantirilgan ko‘mir, 0,7-2%miqdorida promotor sifatida ishlatilgan indiy, seriy, galliyli katalizatorlar qo‘llanadi. Yukori haroratli katalizatorlar sifatida nikel va kobalt oksidlariga sirkoniy, marganets, kumush oksidlari qushib ishlangan katalizatorlar NOni oksidlanishini 250-300 marta tezlatadi. Nitrat kislotasi olishning 3-bo‘g‘imi-bu NOni oksidlashdan olingan azot oksidlarini suv yoki nitrat kislotasining kuchsiz eritmalari bilan absorbsiyasidir. Buning uchun, nitroza gazlari sovutilib, yutish minoralariga yuboriladilar va u yerda NOni boshqa azoto oksidlarigacha oksidlanish va yutilish amalga oshiriladi: 2NО 2 QН 2 О=НNО 3 QНNО 2 Q116 кж (20) N 2 О 4 QН 2 О=НNО 3 QНNО 2 Q59,2 кж (21) N 2 О 3 QН 2 О=2НNО 2 Q55,4 кж (22) Bulardan ikkinchi reaksiya tez ketadi. NO gazi suvda yutilmaydi va u bilan reaksiyaga kirishmaydi. Lekin hosil bo‘layotgan nitrit kislota НNО 2 , juda beqaror bo‘lib, parchalanib ketadi: 3НNО 2 =НNО 3 QН 2 ОQ2NО-75,8 кж (23) u vaqtda NО 2 ni yutilishining umumiy reaksiyasi: 3 N О 2(г) QН 2 О (с) =2Н N О 3(с) Q N О (г) Q13 6,2 кж (8)

Bu reaksiya geterogen, ekzotermik va qaytardir. Shuning uchun Le-Shatelye prinsipiga muvofiq, Н N О 3 ni chiqishini oshirish uchun haroratni kamaytirib, bosimni oshirish kerak. Bu jarayonni tezligini oshirmoq uchun esa, bosimni oshirish, haroratni pasaytirish, kirayotgan gaz tarkibida NO 2 miqdorini oshirish va gazlar bilan suvli uchrashish yuzasini oshirish kerakdir. Shuni aytish kerakki, NO 2 suv bilan reaksiyasi tezligi, NO ni NO 2 gacha oksidlash reaksiyasiga qaraganda tezroq ketadi. Bu esa absorbsiya jarayonini tezligini pasaytirishga olib keladi, ayniqsa jarayonni oxirgi qismida, chunki yuqoridagi reaksiyaga muvofiq, reaksiyaga kirishayotgan NO 2 ning 1 ғ 3 qismi NO holida absorbsiya natijasida ajralib chiqadi. Bu NO ni tashlab yuborish mumkin emas, chunki bu olinayotgan NNO3 ning tannarxini aqlbovar qilmas darajada qimmatlashtirishga va atrof muhitni ifloslashga, aniqrog‘i zaharlantirishga olib keladi. Shuning uchun, bu NO, absorbsiya minoralari ichida qayta oksidlanishi uchun sharoit, asosan, qo‘shimcha hajm ko‘zda tutilmog‘i shartdir, chunki 1 mol NO ni to‘liq NO 2 ga o‘tkazib Н NO 3 olish uchun nazariy jihatdan 1,5 mol hajm kerakdir: 3 NO 2 Q Н 2 О = 2 Н NO 3 Q NO Q Q (8) NO 2 Q 1 ғ 3 Н 2 О = 2 ғ 3 Н NO 3 Q 1 ғ 3 NO Q Q (24) V = 1 Q 1 ғ 3 Q 1 ғ 9 Q 1 ғ 27 Q 1 ғ 81 Q ........  1,5 мол (25) NO 2 ni yaxshi yutilishini ta ’ minlash uchun va uni suv bilan ko ‘ proq uchrashishi uchun hozirgi yutish minoralarida elaksimon ( to ‘ rsimon ) liqobchalar ( tarelkalar ) qo ‘ llanib , reaksion issiqlikni chiqarib turish uchun , ya ’ ni tarelkalardagi haroratni pasaytirish uchun suvning sovutgichlar ishlatiladi . N О 2 ni yutish natijasida (31.2.) reaksiya bo ‘ yicha to ‘ xtovsiz hosil bo ‘ layotgan NOni oksidlash absorbsiya jarayonini ohirrog ‘ ida juda kamayib ketadi . Bu NOni oksidlab , to ‘ liq yutishga erishish uchun minorada juda katta hajm kerak , ya ’ ni minorani hajmi juda katta bo ‘ lmog ‘ i kerak . Bu esa Н N О 3 tannarxini oshirib yuboradi . Shuning uchun , atmosfera bosimida ishlaydigan qurilmalarda

boshlang ‘ ich gazdagi N О 2 ni 92-92% yutilgach , bu yutilmay qolgan 7-8% N О 2 ishqoriy eritmalar , masalan , soda eritmalarida yutiladi : 2N О 2 QN а 2 СО 3 =N а N О 3 QN а N О 2 Q СО 2 QQ 1 (26) N О 2 QN О QN а 2 СО 3 =2N а N О 2 Q СО 2 QQ 2 (27) Reaksiya natijasida chiqayotgan nitrat va nitrit eritmalariga Н N О 3 ta’sir ettirib, nitratlar nitritlarga aylantiriladi: 3NаNО 2 Q2НNО 3 =3NаNО 3 Q2NОQН 2 О (28) Bu yerdagi NаNО 3 eritmasi bug‘latilib, kristallanib, Na selitrasi sifatida ishlatilsa, NO esa yutish minorasiga qayta yuboriladi. Shunday qilib minoraga kirayotgan NО 2 umumiy yutilishini 98,5% gacha ko‘tariladi, NО 2 ni yutish minorasi hajmi 3 marotaba kichiklashadi, ammo nitrat kislotasi ishlab chiqarish sexi tarkibiga qo‘shimcha bo‘lim-nitrat eritmalarini ishlash bo‘limi qo‘shiladi. Agarda NО 2 bosimli yutish minoralarida 98,5% cha yutilsa, qolgan 1:2 NО, О 2 va N 2 bilan balandligi 200 metrcha keladigan chikindi gazlar quvuri orqali havoga tashlanadi. Bunga hozirgi vaqtda ruxsat etish mumkin emas, chunki atrof- muhitni ifloslaydi, zaharlaydi, quvur ham anchagina (2mln.so‘mdan ham)qimmat. Shuning uchun, bunday chiqindi gazdagi NOni zararsiz gazga aylantirish juda zarur. 1-usul 670K gacha qizdirilgan nitroza gazlarini tabiiy gaz bilan katalitik oksidlash: а) 2О 2 QСН 4 =СО 2 Q2Н 2 ОQ807 кж (29) б) 2 N О 2 QСН 4 = N 2 QСО 2 Q2Н 2 ОQ331 кж (30) в) 4 N ОQСН 4 =2 N 2 QСО 2 Q2Н 2 ОQ443 кж (31) Bu yerda palladiy qo‘shilgan alyuminiy oksidli, platinali, xromnikelli katalizatorlar ishlatilishi mumkin. Bu usulni ko‘p miqdorda (130м 3 1т Н N О 3 ga) СН 4 ni miqdorini N ОQ N О 2 mikdoriga qarab, aniq bermaslik natijasida zaharli gaz SO-uglerod monooksidi hosil bo‘lishi mumkin.

2-usul kam ammiak yordamida azot oksidlarini katalitik kaytarish usulidir. Quyidagi reaksiyalar bulishi mumkin: а ) 4N Н 3 Q6N О Q5N 2 Q6 Н 2 О (32) б ) 4N Н 3 Q3 О 2 =2N 2 Q6 Н 2 О (8) в ) 3Nj 2 Q Н 2 О =2 Н N О 3 QN О QQ (7) г ) 4N Н 3 Q5 О 2 =4N О Q6 Н 2 О (6) Ammo 57 0 К da va (N О QN О 2 ) ni miqdoridan 30:40% ammiak ko‘p sarflanganda (v) va (g) reaksiyalar umuman ketmay, barcha NO azotga aylantiriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1. Мухленов И . П . Практикум по обќей химической технологии . М:Вўсшая школа, 1973. 2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980. 5. Позин М.Е. Технология минералнœх удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957. 6. Позин М.Е. Технология минералнœх солей. М.: Госхимиздат 1961. 7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973. 8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 10. Амелин А.Г. Производство серной кислотœ.М.Л. химия.1967. 11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963. 12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966. 13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуќих материалов»

Похожие

Ammiakni xususiyatlari va ishlab chiqarish asoslari

Karbamid ishlab chiqarish asoslari

Nitrat kislotasini yuqori bosimda ishlab chiqarish qurilmasi texnologik tasviri

Kimyoviy ishlab chiqarish

Ammiakli selitra ishlab chiqarish