Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari - Химия - Рефераты

Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari Neftni qayta ishlash sanoatida eng zarur neft mahsulotlarini olish uchun va ularning siafatini oshirishda kimyoviy jarayonlar keng qo`llaniladi. Kimyoviy jarayonlarni qo`llash ilk neftdagi miqdoridan 1,5-2 marta ko`p bo`lgan miqdorda rangsiz neft mahsulotlarini olish bilan boradigan neftni chuqurroq qayta ishlashni ta'minlaydi. Kimyoviy jarayonlar ko`pincha neft kimyoviy ishlab chiqarishlar uchun xomashyo olishga imkon beradi. Masalan, to`yinmagan uglevodorodlar - etilen, propilen, butilenlar, butadien; aromatik uglevodorodlar - benzol, toluol, etilbenzol, ksilollar, izopropilbenzol va boshqalar. Bunday xomashyo bazasida plastmassalar, sintetik kauchuklar, sintetik tolalar, yuvish vositalari va boshqa qimmatli mahsulotlar ishlab chiqarish amalga oshirilmoqda. Qator kimyoviy jarayonlarni qo`llash rangsiz neft mahsulotlari va moylarning sifatini oshirishni ta'minlaydi – oltingugurtsizlantirish-ga, detonatsiyaga qarshi xossalarni oshirishga va turg`unlikni oshirishga, kokslanishni pasaytirishga, rangini yaxshilashga va shu kabilarga olib keladi. Neftni qayta ishlashda qo`llaniluvchi va keng tarqalishga ega bo`lgan asosiy kimyoviy jarayonlarning ayrimlarini sanab o`tamiz: katalitik riforming, katalitik kreking, izomerizatsiya, gidrotozalash, gidrokreking, kokslash, piroliz, benzolni alkillash, izoparafin uglevodorodlarni alkillash, degidrirlash, oksidlash, polimerizatsiya va boshqalar. Neft va neft mahsulotlarining sanoat termik jarayonlari Neftni termik qayta ishlash asosiy jarayonlari quyidagilardir: 1. Termik kreking. 2. Piroliz.

3. Kokslash. Termik jarayonlarni olib borish sharoitiga qarab xomashyo turli agregat holatda bo`lib qolishi mumkin. Piroliz jarayonida reaksiyalar gaz fazada amalga oshiriladi, neft qoldiqlarini kokslash jarayoni esa suyuq fazada ketadi, og`ir xomashyoni termik krekingida esa gaz va suyuq fazalar birgalikda mavjud bo`lishi mumkin. Termik kreking Neftni qayta ishlash og`ir qoldiqlarini termik krekingi quyidagi mahsulotlar olish uchun amalga oshiriladi: avtomobil benzini (hozirda ushbu jarayon eskirgan); qurum ishlab chiqarish uchun xomashyo bo`lgan yuqori aromatlashtirilgan gazoyl; koks ishlab chiqarish uchun kreking qoldiq; kam qovushqoqlikka ega bo`lgan mazut yoqilg`isi. Jarayon 470-530 0 C, 2-7MPa bosimda olib boriladi. Avtomobil benzinini olish uchun xom ashyo sifatida nisbatan yengil neft fraksiyalari (200-350 0 C) ishlatiladi. Kam qovushqoqlikka ega bo`lgan qozon yoqilg`isi hamda qurum va koks olish xomashyosi sifatida neft qoldiqlari bo`lmish yarim gudron va gudronlar xizmat qiladi. Termik krekingning asosiy mahsulotlari quyidagilar: uglevodorod gazi, kreking – benzin, kerosin – gazoyl fraksiyasi, termogazoyl va kreking – qoldiq. Uglevodorod gazi Tarkibida ko`p miqdorda to`yinmagan uglevodorod bo`lgan termik - kreking gazi neft kimyosida neftkimyo xomashyosi sifatida ishlatiladi (jadvalga qarang). Termik kreking jarayonida maksimal miqdorda kreking - qoldiq (I) va termogazoyl (II) olishda hosil bo`ladigan mahsulotlarning miqdori (% da) quyida keltirilgan:

Mahsulotlar nomi I II Uglevodorod gazi 2,5 9,0 Barqaror golovka 3,4 3,0 Kreking – benzin 14,2 25,0 Kerosin – gazoyl fraksiyasi 3,9 - Termogazoyl - 22,0 Kreking – qoldiq 74,4 39,0 Yo`qotishlar 1,6 2,0 Xomashyo sifatida gudron va katalitik gazoyl aralashmasi ishlatiladi. Kreking - benzin Benzin quyi kimyoviy stabilligi va yuqori bo`lmagan oktan soni (66 - 68 motor usuli bo`yicha) bilan xarakterlanadi. Kreking benzinini avtomobil benzini komponenti sifatida ishlatish uchun uni qo`shimcha stabillash lozim. Kerosin-gazoyl fraksiyasi Kerosin – gazoyl fraksiyasi (200 - 350 0 C) flot mazutining qimmatli komponentidir. U gidrotozalangandan so`ng dizel yoqilg`isi komponenti sifatida ham qo`llanilishi mumkin. Termogazoyl Termogazoyl texnik uglerod ishlab chiqarishda xomashyodir. Kreking – qoldiq

Kreking qoldiq (350 0 C dan yuqori fraksiya) qozon yoqilg`isi sifatida ishlatiladi. U to`g`ridan-to`g`ri haydab olingan mazutga nisbatan yuqoriroq yonish issiqligiga va quyiroq qotish haroratiga va qovushqoqlikka egaligi bilan xarakterlanadi. Piroliz Uglevodorod xomashyosining pirolizi jarayoni asosan quyi alkenlarni olishga bag`ishlangan bo`lib, jarayon 700-1000 0 C haroratda va atmosfera bosimiga yaqin bosimda olib boriladi. Etilen olish uchun optimal xomashyo etandir. Etilenning miqdori ushbu jarayonda 80% (mass.) ga yetadi. Etilenning ko`p miqdori propan pirolizida 47% (mass.) va butan pirolizida 45% (mass.) olinadi. Tarmoqlangan alkanlarning pirolizida ko`proq propilen hosil bo`ladi. Yuqori haroratda alken va metilatsetilenlar ham hosil bo`ladi. Quyi alkenlarning miqdori sikloalkan va arenlarning pirolizida yuqori emas. Etilen ishlab chiqarish sanoat sharoitlarida asosan individual birikmalar emas, balki neft fraksiyalari ishlatiladi. Etilen bilan birgalikda C 3 -C 4 alkenlar, ko`p miqdorda suyuq mahsulotlar ham hosil bo`lib, tarkibida alkenlar, sikloalkenlar, C 5 va undan yuqori alkadienlar hamda C 6 -C 8 arenlar va boshqa komponentlar hosil bo`ladi. Benzinlar pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar keng oraliqda o`zgarib turishi 29-jadvalda ko`rsatilgan (% mass.). To`g`ridan-to`g`ri haydab olingan benzin resurslari yetishmaganligi bois va narxlarning uzluksiz o`sishi oqibatida piroliz xomashyosi sifatida ko`pchilik davlatlarda kerosin – gazoyl fraksiyasi (170-380 0 C) qo`llanilmoqda. 29-jadval Benzin pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar Mahsulotlar nomi Miqdori (%mass.)

Etilen 22-32 Propilen 10-17 C 4 - fraksiya 5-12 Arenlar 6-13 Gazoyllarning pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar miqdori 30-jadvalda keltirilgan. 30-jadval Gazoylning pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar Mahsulotlar nomi Miqdori (%mass.) Etilen 16 - 23 Propilen 15 Suyuq mahsulotlar 50 Hozirda piroliz jarayoni uchun yanada og`irroq bo`lgan xom ashyoni ishlatish tendensiyasi kuzatilayapti. Kokslash Kokslash jarayonining maqsadi – neft koksi va keng fraksion tarkibli distillat olishdir. Neft koksini olish uchun xomashyo sifatida quyidagilar ishlatilishi mumkin: benzinsizlangan neft, birlamchi qayta ishlash qoldiqlari – mazutlar, yarim – gudronlar, gudronlar; ikkilamchi kelib chiqish mahsulotlari – kreking qoldiqlar, katalitik kreking og`ir gazoyllari, piroliz smolalari hamda tabiiy asfaltlar va moy ishlab chiqarish jarayoni qoldiqlari (asfaltlar, ekstraktlar). Kokslashning sanoat jarayonlari 3 tipga bo`linadi: 1. davriy; 2. yarim uzluksiz; 3. uzluksiz.

Kokslash davriy usulining ko`lami va texnik rasmiylashtirilishi – neftni qayta ishlash zamonaviy talablarga mos kelmay qoldi. Kokslashni uzluksiz usuli esa hozircha tajriba-sanoat bosqichida turibdi. Hozirda eng ko`p tarqalgan yarim uzluksiz sanoat jarayoni – asta-sekin kokslash qurilmalarida amalga oshiriladi. Neft qoldiqlarini asta-sekin kokslash 505-515 0 C haroratda, 0,2-0,3MPa bosimda olib boriladi. Kokslash natijasida neft koksidan tashqari gaz, benzin, o`rta va og`ir koks distillatlari hosil bo`ladi. Hosil bo`lgan mahsulotlarning miqdori va sifati xom ashyoning kimyoviy va fraksion tarkibiga va kokslash sharoitlariga bog`liqdir. Neftning birlamchi qayta ishlash qoldiqlaridan olingan koks miqdori 15- 25% (mass.) ni, ikkilamchi mahsulotlardan olingani esa 30-35% (mass.) ni tashkil qiladi. Koks bilan birgalikda ko`p miqdorda qimmatli suyuq va gaz holidagi mahsulotlar hosil bo`ladi. Ularning yig`ma miqdori xomashyoga nisbatan hisoblaganda 70% (mass.) ga yetadi. Kokslash jarayonining eng katta effektivligi hosil bo`layotgan hamma mahsulotlarni o`z o`rnida to`la ishlatilganda kuzatiladi. Uglevodorod tarkibi bo`yicha asta-sekin kokslash gazlari termik kreking gazlarinikiga yaqin bo`lib, neftkimyoviy sintez uchun xomashyo bo`lib xizmat qilishi mumkin. Kokslash benzini quyi sifat (motor usuli bo`yicha oktan soni 60-67, oltingugurt miqdori 1-2%) li bo`lgani uchun uning ishlatishdan oldin tozalanishi va boshqa jarayonlarni o`tashi lozim. Uni gidrotozalash va katalitik riformingga uchratish lozim. Kokslash benzini tarkibida to`yinmagan uglevodorodlarning ko`pligi (37-60%) - uni neftkimyo ishlab chiqarishlar (masalan, oksosintez) da o`ta qadrli xomashyo qilib qo`yadi. Kerosin – gazoyl fraksiyasi gaz-turbina va motor yoqilg`ilarining komponenti sifatida, katalitik kreking va qurum ishlab chiqarish homashyolari sifatida qo`llaniladi.

Adabiyotlar 1. Бык С.Ш., Фомина В.И. Газовые гидраты. – М.: ВИНИТИ, 1970. 2. Добрянский А.Ф. Химия нефти. – Л.: Гостоптехиздат, 1961. 3. Иванова Л.В., Корнеев М.И., Юзбашев В.Н. Технология переработки нефти и газа. – М.: Химия, 1966. 4. Кожевников А.В. Химия нефти. – Л.: СЗПИ, 1974. 5. Мартыненко А.Г. Производство и применение жидких парафинов. – М.: Химия, 1978. 6. Петров А.А. Химия алканов. – М.: Наука, 1974. 7. Ходжаев Г.Х., Рябова Н.Д., Дмитриев П.П. – В кн.: Нефти Узбекистана. – Т.: Фан, 1958. 8. Черножуков Н.И. Технология переработки нефти и газа. Ч. З. – М.: Химия, 1966. 9. Эрих В.Н., Расина М.Г., Рудин М.Г. Химия и технология нефти и газа. – Л.: Химия, 1977. 10. Нефти СССР. Справочник. – М.: Химия. Т. 1, 1971; Т. 2, 1972; Т. 3, 1973; Т. 4, 1974; дополнит. том, 1975. 11. Петров А.А. Химия нафтенов. – М.: Наука. 1971. 12. Соколов В.А., Тихомолова Т.В. Химический состав нефтей и природных газов в связи с их происхождением. – М.: Недра, 1970.

Похожие

Neft kimyosi va neftni qayta ishlash

Neft va neft mahsulotlarini tarkibini fizik–kimyoviy usulda tekshirish

Neft alkanlari

Neft sikloalkanlari

Neft va tabiiy gazni qayta ishlashda hosil bо‘ladigan monomerlar