Neft alkanlari - Химия - Рефераты

Neft alkanlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

188 KB

Neft alkanlari  Gaz holatidagi parafin uglevodorodlar  Suyuq parafin uglevodorodlar  Qattiq parafin uglevodorodlar  Alkanlarning fizik xossalari  Mochevina komplekslari

Ko`pincha neft o`z tarkibida to`yingan uglevodorodlar (alkanlar, metan uglevodorodlari yoki parafin uglevodorodlar deb ham ataladi), sikloalkanlar (naften uglevodorodlar) va aromatik uglevodorodlar (arenlar) ni saqlaydi. Neft qaysi kondan qazib chiqarilganligiga qarab tarkibi turlicha bo`ladi. Masalan, Volgograd oblastidagi va Farg`ona vodiysidagi neftlar. Ayrim hollarda 1 regiondan qazib olingan 2 xil neft o`zaro keskin farq qilishi mumkin. C n H 2n+2 qatoridagi uglevodorodlar hamma neft tarkibida mavjud bo`lib, uning fraksiyalarining asosiy tarkibiga kiradi. Metan uglevodorodlar fraksiyalarga bir tekis taqsimlanmaydi. Ular asosan neft gazlari va benzin, kerosin fraksiyalarida konsentrlangan bo`ladi. Moy fraksiyalarida esa ularning miqdori keskin kamayadi. Ayrim neftlarning yuqori fraksiyalarida amalda parafinlar bo`lmaydi. 1.1. Gaz holatidagi parafin uglevodorodlar C 1 - C 4 uglevodorodlar: metan, etan, propan, butan, izobutan, hamda 2,2 - dimetilpropan (C 5 H 12 ) - neopentan normal sharoitda gaz holida bo`ladi. Bularning hammasi tabiiy va neft gazlari tarkibiga kiradi. Gaz konlari uch xil tipda bo`lishi mumkin. 1.Toza gaz konlari 2.Gaz kondensati konlari 3.Neft konlari Birinchi tipdagi gaz konlari tabiiy gaz konlari deb atalib, asosan metandan tashkil topgan bo`ladi. Metanga qo`shimcha sifatida oz miqdorda etan, propan, butan, pentanning bug`lari hamda nouglevodorod birikmalar: CO 2 , N 2 va ayrim hollarda H 2 S bo`lishi mumkin. Respublikamizning Sho`rtan gaz konidagi xom gazning tarkibi quyidagicha (mol.% da): -jadval Sho`rtan gaz koni xom gazining tarkibi (% mol.) Azot 1,584 CO 2 2,307 Metan 90,52 Etan 3,537 Propan 1,06 i – Butan 0,209 n - Butan 0,260 i – Pentan 0,110 Geksan 0,119 Geptan 0,112

H 2 S 0,08 n - Pentan 0,093 Gazning tarkibida metan juda ko ` pchilikni tashkil qilsa , bunday gaz " quruq gaz " deyiladi . Gaz kondensati konlaridan chiqadigan gaz , odatdagi gazdan farq qilib , metandan tashqari ko ` p miqdorda (2-5% va undan ortiq ) C 5 va undan yuqori gomologlari mavjud bo ` ladi . Gaz qazib olinayotganda bosimning tushishi oqibatida ular kondensatga ( suyuqlikka ) aylanadilar . Gaz kondensati konlaridan ajralib chiqqan gazning tarkibi , kondensatlar ajratib olingandan keyin , " quruq gaz " tarkibiga yaqin bo ` ladi . Neft konlaridan ajratib olinadigan gazlar yo`ldosh neft gazlari deyiladi. Ushbu gazlar neftda erigan bo`ladi va ular kondan chiqarib olingandan so`ng ajralib qoladi. Yo`ldosh neft gazlari tarkibi "quruq gazlar" dan keskin farq qilib etan, propan, butanlar va yuqori uglevodorodlar ham bo`ladi. 1.2. Suyuq parafin uglevodorodlar C 5 - C 15 uglevodorodlar normal sharoitda suyuq holatda bo`ladi. O`z qaynash haroratlari bo`yicha pentan, geksan, geptan, oktan, nonan, dekan va ularning ko`pchilik izomerlari neftni haydashda ajratib olinadigan benzin distillatlari tarkibiga kiradi. Odatda tarmoqlangan zanjirli uglevodorodlarning qaynash harorati mos ravishdagi normal parafinlarnikidan past bo`ladi. C 5 -C 10 uglevodorodlarning izomerlari soni quyidagicha. 2-jadval C 5 -C 10 uglevodorodlar izomerlarining soni С 5 Н 12 3 С 6 Н 14 5 С 7 Н 16 9 С 8 Н 18 18 С 9 Н 20 35 С 10 Н 22 75 Neft fraksiyalarida alkanlar miqdori turlicha bo`lib, dunyo neftlari bo`yicha o`rtacha ko`rsatkichi quyidagicha: 3-jadval Ayrim neft fraksiyalarida alkanlar miqdori (% mass.) Uglevodorodlar  alkanlar, % da 1 2 60 – 95 0 C fraksiya

Geksan 29,5 2 - Metil pentan 14,4 3 - Metil pentan 12,0 1 2 2,2 - Dimetil pentan 2,4 2,4 - Dimetil pentan 3,8 3,3 - Dimetil pentan 0,8 2,3 - Dimetil pentan 5,7 2 - Metil geksan 17,0 3 - Metil geksan 12,7 3 - Etil pentan 1,7 95 - 122 0 C (Xorij neftlari uchun) Geptan 49,2 2,2 – Dimetilgeksan 5,7 2,4 – Dimetilgeksan 5,1 2,3 – Dimetilgeksan 11,8 2 - Metil geptan - 3 - Metil geptan - 4 - Metil geptan 28,2 Parafin uglevodorodlarning neftdagi miqdori turlicha bo`ladi, rangsiz fraksiyalarda ularning miqdori 10-70 % bo`lishi mumkin. Metan uglevodorodlari kimyoviy nuqtai nazardan nisbatan yuqori mustahkamlikka egadir (oddiy haroratda ko`pchilik kuchli ta'sir qiluvchi reagentlar ta'siri uchun). Ular oksidlanmaydilar, sulfat va nitrat kislota bilan reaksiyalarga kirishmaydilar. Ularning xlor va boshqa galogenlar bilan reaksiyaga kirishish qobiliyatlari ma'lum. Maxsus sharoitlarda (400 0 C, ko`p miqdorda metan) metandan metilxlorid, metilenxlorid, xloroform va to`rt xlor uglerodlar hosil bo`ladi. Yuqori harorat hamda maxsus katalizatorlar ishtirokida parafin uglevodorodlar Konovalov reaksiyasiga (nitrolash reaksiyasi), to`yinmagan uglevodorodlar bilan alkillash reaksiyalariga, oksidlash reaksiyalariga kirishishi mumkin. Hamma ushbu reaksiyalar sanoat ahamiyatiga ega. Yuqori haroratlarda alkanlar termik parchalanadi. 1.3. Qattiq parafin uglevodorodlar

C 16 va undan yuqori parafin uglevodorodlar normal sharoitda qattiq holatda bo`ladi. Geksadekan (C 16 N 34 ) 18,1 0 C da eriydi, texnik nomi setan. Ayrim qattiq parafin uglevodorodlarning fizik xossalari quyidagi jadvalda berilgan. 4-jadval Ayrim qattiq parafin uglevodorodlarning fizik xossalari Uglevodorodlar Harorat, 0 C  20 , кг/м 3 t erish t qayn . Geksadekan (setan) 18 ,2 287,5 773,0 Geptadekan 22,5 203,5 758,0 50 Oktadekan 28,0 317,0 762,0 50 Nonadekan 32,0 330,0 766,0 50 Eykozan 36,4 344,0 769,0 50 Geneykozan 40,4 356,0 775,0 50 Dokozan 44,4 368,0 778,0 44,4 Trikozan 47,7 380,0 799,9 48 Tetrakozan 50,9 389,2 - Pentakozan 54,0 405,0 779,0 Geksakozan 60,0 418,0 779,0 Geptakozan 59,5 423,0 779,6 59,5 Oktakozan 65,0 446,0 779,0 Nonakozan 63,6 480,0 - Triakontan 70,0 461,0 - Pentatriakontan 74,7 500 782 74 Pentakontan 93,0 607 - Qattiq parafinlar hamma neft tarkibida mavjud bo`lib, odatda kam miqdorda (0,1-5 %), parafinli neftlarda esa 7-12 % gacha bo`lishi mumkin. Qattiq parafinlar neft tarkibida erigan holda yoki muallaq kristall holatda bo`ladi. Nisbatan quyi parafin uglevodorodlarni (chiziqli strukturali) parafinlar deyiladi. Yuqori molekulyar qattiq parafin uglevodorodlarni esa serezinlar deyiladi. Sanoatda turli moylar va yoqilg`ilar tarkibidagi parafin uglevodorodlar deparafinlash jarayonida ajratib olinadi.

1.4. Alkanlarning fizik xossalari 5-jadval Alkanlarning fizik xossalari Uglevodorodlar T erish 0 C T qay 0 C n 20 d 1 2 3 4 5 Metan -182,6 -161,6 0,3020 -100 - Etan -183,6 -88,6 0,5612 -100 - Propan -187,7 -42,3 0,5794 -40 - Butan -138,3 -0,5 0,5789 - Izobutan -159,6 -11,7 0,5593 - Pentan -129,7 36,08 626,2 1,3577 2 - Metilbutan -159,6 28,0 620 1,3579 2,2 - Dimetilpropan -16,6 9,5 592 1,3513 Geksan 95,3 68,7 664,7 1,3750 2 - Metil pentan -153,7 60,2 654,2 1,3715 3 - Metil pentan -118 63,2 664,7 1,3765 2,3 - Dimetilbutan -128,4 58,0 661,8 1,3783 Geptan 90,6 98,4 683,7 1,3876 2 - Metil geksan -118,9 90,1 677,5 1,3877 3 - Metil geksan -119,4 91,9 687,0 1,3887 2,2 - Dimetilpentan -123,8 79,2 673,0 1,3821 2,3 - Dimetilpentan - 89,8 695,4 1,3920 2,4 - Dimetilpentan -119,5 80,5 672,7 1,3814 3,3 - Dimetilpentan -135,0 86,1 693,3 1,3903 3 - Etilpentan -93,4 93,5 697,8 1,3934 2,2,3-Trimetilbutan (triptan) -25,0 80,9 689,4 1,3894 Oktan -56,8 125,6 702,8 1,3976 2 - Metilgeptan -109,5 117,7 696,6 1,3947 4, kg / m 3 20

2,2,4 - Trimetilpentan (izooktan) 107,4 99,2 691,8 - Nonan -53,7 150,7 717,9 1,4056 Dekan -29,8 174,0 730,1 1,4120 Undekan -25,7 195,8 740,4 1,4190 Dodekan -9,65 216,2 748,9 1,4218 Tridekan -6,2 234,0 756,0 - Tetradekan 5,5 252,5 763,0 - Pentadekan 10,0 270,5 768,9 - 1 2 3 4 5 Geksadekan (seten) 18,2 287,5 773,0 - Geptadekan 22,5 303,0 758,0 50 - Oktadekan 28,0 317,0 762,0 50 - Nonadekan 32,0 330,0 766,0 50 - Eykozan 36,4 344,0 769,0 50 - Geneykozan 40,4 356,0 775,0 40,3 - Dokazan 44,4 368,0 778,0 44,4 - Tirkozan 47,7 380,0 799,9 48 - Tetrakozan 50,9 389,2 - - Pentakozan 54,0 405,0 779,0 - Geksakozan 60,0 418,0 779,0 - Geptakozan 59,5 423,0 779,6 59,5 - Oktakozan 65,0 446,0 779,0 - Nonakozan 63,6 480,0 - - Triakontan 70,0 461,0 - - Pentatriakontan 74,7 500 782 74 - Pentakontan 93,0 607 - - 6-jadval Vodorodning termodinamik xossalari

 b (298)  h . b . (298) C 0 298 A 0 A 1 A 2 A 3 A  2 Н 2 0.98* 0 130 , 6 32,8 -10,4 10,1 -2,2 -0,15 1.5. Uglevodorod gazlarini suv bilan hosil qilgan klatrat birikmalari Gazli gidratlar yoki suvli klatratlar ilgaridan ma'lum. 1811-yilda Devi xlorning gazli gidratini ochgan. Biroz keyinroq uglevodorod gazlarning suv bilan klatrat birikmalari izlanishlari o`tkazilgan. Gazli klatratlar nostexiometrik qo`shma birikma bo`lib, umumiy formulasi M  nH 2 O M – gidrat hosil qiluvchi molekula n – 5,67 dan katta yoki teng. Tashqi ko`rinishi bo`yicha qattiq kristall modda bo`lib, qor yoki g`ovak muzni eslatadi. Biroq gazli gidratning kristallik panjarasi muznikidan 0 0 C dan yuqori haroratda stabilligi bilan va ma'lum o`lchamdagi ichki yo`lakchalari bilan farqlanadi. Ushbu yo`lakchalar (g`ovakliklar) va uning o`lchamlari turli birikma molekulalari o`lchamlari uchun to`g`ri keladi. Xususan metan, etan, propan, izobutan, etilen, propilen, atsetilenlar uchun. Gazli gidratlarning tuzilishi 1940-50 – yillardagi Shtakelberg izlanishlari natijasida aniqlangan. Gidrat hosil qiluvchi ishtirokida o`zaro vodorod bog`lari bilan bog`langan suv molekulalari ikki xil tipdagi kristallik panjara hosil qilishi mumkin: 1 – tip tarkibiga elementar yacheykasi 46 suv molekulalaridan tashkil topgan o`rtacha diametri 0,52 nanometr bo`lgan dodekaedr formali 2 kichik yo`lkadan va (o`rtacha diametri 0,59 nanometr) 6 tetradekaedr formali katta yo`lkadan iborat bo`ladi. 2 – tip tarkibining elementar yacheykasi 136 suv molekulalaridan iborat bo`lib, 16 kichik diametri 0,48 nanometr va 8 katta diametri 0,68 nanometr yo`lkalardan tarkib topgandir. Agarda "mehmon" molekulasining maksimal o`lchami 0,48 nm dan kam bo`lsa, ikkinchi tip kristallik struktura hamma yo`lkalari to`lib ketishi mumkin. Ushbu hol gaz gidratlarining umumiy formulasidagi n ning qiymati minimal qiymat 5,67 ga teng deb qabul qilinadi. Metan va C 2 – uglevodorodlar birinchi tip tuzilishli gazli gidrat hosil qiladi. Propilen va izobutanlar M  17 H 2 O tarkibli gidratlar hosil qiladi va 2 – tip tarkibining faqat katta g`ovaklarini to`ldiradi. Butan va yuqori gomologlar molekulalarining o`lchami 0,69 nm dan ortiq bo`lgani uchun ular gidrat hosil qilishi jarayonida qatnashmaydilar. Turli birikmalar molekulasi gidrat hosil qilishda ishtirok etishi va aralash gaz gidratlarini vujudga keltirishi mumkin. Gidratlar hosil bo`lishi bilan quvur va apparaturalar to`lib boradi. Ushbu holat neft qazib chiqarish, gaz va neftkimyo sanoatida va ularning turli jarayonlarida sodir bo`lishi mumkin. Gidrat hosil bo`lishining oldini olish uchun va hosil bo`lgan gidrat to`siqlarini yo`qotish uchun quyidagi usullarni ishlatish mumkin: 1. Haroratni ko`tarish (gazni issiq suv yoki bug` bilan qizdirish). 2. Bosimni pasaytirish. 3. Gaz tarkibidagi suv miqdorini quritish, muzlatish yoki maxsus qo`shimchalar (glikollar, spirtlar) qo`llab suv bug`ining parsial bosimini pasaytirish.

Dengiz yoki okean suvini chuchuklashtirishda gazli gidratlardan foydalanish taklif qilingan. Masalan, dengiz suvi bilan suyuq propan aralashtirilsa, gidratlar hosil bo`ladi, suvda erigan tuzlar esa gidrat panjarasiga kirolmay qoladi. Gidrat holida tabiiy hamda inert gazlarni saqlash – gazli gidratlarni boshqacha qo`llash imkoniyatlarini ham ko`rsatadi. 1.6. Mochevina komplekslari 1940 – yilda nemis olimi Bengen tarkibida uglerod soni 6 dan ko`p bo`lgan n – alkanlar mochevina (karbamid) bilan kristall komplekslarni hosil qilishini aniqlagan. Tarmoqlangan alkanlar va siklik uglevodorodlar (sikloalkanlar, arenlar) karbamid bilan odatda kompleks hosil qilmaydi. Kompleksning tuzilishini rentgen – strukturaviy tahlil ko`rsatib berdi. Komplekslar geksagonal tuzilishga ega bo`lib, karbamid molekulalari 6 qirrali teng tomonli prizma yon qirralarida spiral bo`yicha joylashgan bo`ladi (1-rasmga qarang). 1-rasm. Karbamid kompleksi kristallik panjarasi sxemasi. - karbamid molekulasidagi kislorod atomlari; - bir elementar yacheykadagi kislorod atomlari. Spiral molekulalararo vodorodli bog`lar hisobiga ushlanib turadi: NH 2 H O 0,37 NM O=C-NH 2 mochevina (yoki karbamid)NH 2

| | || NH 2 – C = O ... H - N - C - NH 2 Spiral o`rami – elementar yacheykalar – 6 karbamid molekulasidan tarkib topgan bo`lib, o`zaro parallel va 0,37 nm masofada joylashgan bo`ladi. Spiral ichida geksagonal formali kanal mavjud bo`lib, uning effektiv diametri 0,49 nm bo`ladi. Shu sababli, ular ushbu kanallarga yaxshi joylashadilar va Van der Vaals kuchlari hisobiga ushlanib qoladi. Tarmoqlangan alkanlar, sikloalkanlar va arenlar molekulalarining kritik diametri 0,49 nm dan ortiq. Kanalning effektiv diametri esa 0,49 nm bo`lgani uchun karbamid bilan addukt (kompleks birikma) lar hosil qilmaydi. Qaynash harorati 350 0 C dan yuqori bo`lmagan o`rtacha neft fraksiyalarini deparafinlash eng samaralidir. Karbamid yordamida deparafinizatsiya jarayoni sovuqqa chidamli qishki nav yoqilg`ilarini, transformator moylarini olishda, hamda oqsil – vitaminli konsentratlar (OVK), sintetik yog` kislotalar va spirtlar, yuvish vositalari ishlab chiqarish uchun xomashyo bo`lgan suyuq normal parafinlar olishda qo`llaniladi. Karbamidli deparafinizatsiya tahlil maqsadlarida ham o`tkazilishi mumkin. Biroq ushbu usul bilan normal alkanlarni miqdoran ajratib olish mushkul. Ularni to`laroq ajratib olish uchun seolitlar yordamida adsorbsiyani qo`llash kerak. 1.7. Alkanlarning asosiy reaksiyalari Alkanlarning yetarli inertligi organik kimyo kursida o`tilgan. Bu yerda biz faqat neft texnologiyasida ishlatiladigan xossa, reaksiyalarni o`rganib chiqamiz. Bular – oksidlanish, termik va termokatalitik o`zgarishlar. 1.7.1. Oksidlash Alkanlar yuqori bo`lmagan haroratlarda (105-140 0 C) K, Mn katalizatorlarini qo`llab, suyuq fazada sintetik yog` kislotalari aralashmasiga aylantiriladi. Ushbu kislotalardan tashqari suvda eruvchi quyi monokarbon, keto – va dikarbon kislotalar hamda gidroksid kislotalar hosil bo`ladi. Parafinlarni oksidlash orqali oliy yog` spirtlari olish texnologiyasi ishlab chiqilgan. Katalizator sifatida bor (B) birikmalari ishlatiladi. Yuqoriroq haroratda gaz fazada alkanlarni kislorod saqlovchi birikmalar – aldegidlar, ketonlar va kislotalar aralashmasiga aylantirish mumkin. 1.7.2. Suv bug`i bilan konversiyalash Yuqori haroratda metan suv bug`i bilan reaksiyaga kirishadi: СН 4 + Н 2 О  СО + 3Н 2 – Q. Hosil bo`lgan gaz sintez – gaz deb ataladi. Sintez – gaz (CO + n Н 2 ) olish reaksiyasi endotermik bo`lib, reaksiyani amalga oshirish uchun kerak bo`lgan issiqlik – metanning bir qismini yoqish natijasida hosil qilinadi: СН 4 + О 2  СО 2 + 2Н 2 О + Q Eslatma: Sintez - gaz ko`mirni yer ostida gaz о fikatsiyalash yo`li bilan ham olinadi: С + О 2  СО 2 + Q ; C + H 2 О СО + 2Н 2 Q Q

Hosil bo ` lgan sintez - gazlar aralashmasi metil spirti olishga , vodorod olishga va gidroformillash reaksiyasi orqali sun ' iy benzin olishga va boshqa moddalar olishga ishlatiladi . 7.3. Alkanlarning krekingi Yuqori haroratda uglevodorodlarni ( alkanlarni ) parchalash ( tarkibiy qismga ) ikki xil nomlanib , o ` ta yuqori harorat – 700 0 C va undan yuqori haroratda piroliz jarayoni deyiladi . Undan past haroratda esa kreking jarayoni deyiladi . Piroliz jarayonida suyuq uglevodorodlar fraksiyasidan to ` yingan va to ` yinmagan quyi molekulyar uglevodorodlar aralashmasi olinadi . Sanoat miqyosida piroliz jarayonini ikki xil usulda olib boriladi: 1. Oksidlab piroliz qilish. 2. Elektr toki yordamida piroliz qilish (texnik nomi elektrokreking). Ushbu jarayonlar uchun kerak bo`lgan issiqlik xom ashyoning bir qismini yoqish orqali amalga oshiriladi. Ikkala jarayon ham metan - tabiiy gazdan atsetilen olishda foydalaniladi. Alkanlarning krekingida: alkanlar vodorod va uglerodga parchalanishida quyidagi haroratlarda termodinamik beqarordirlar (Kelvinda): metan 900 K; etan 500 K; propan 400 K; butan 350 K; pentan 320 K, geksan va undan yuqori alkanlar uchun esa 300 K harorat (T= t+273). Alkanlarning termik parchalanishi radikal zanjir mexanizmi bo`yicha ketadi. Odatda neftni qayta ishlashda parafinlarni katalitik degidrirlash hamda neftdan to`g`ridan-to`g`ri haydab olingan distillatlar bug` fazada kreking jarayoni orqali alkenlarga aylantiriladi. Bundan tashqari benzinlarning oktan sonini oshirish uchun butan, pentan va geksanlar izomerizatsiya qilinadi. 1.7.4. Nitrolash Metan nitrat kislota yoki NO 2 ta'sirida taxminan 500 0 C da nitrolanadi: CH 4 + HNO 3  CH 3 NO 2 + H 2 O nitrometan Nitrometan erituvchi sifatida hamda portlovchi modda sintezida ishlatiladi. Konovalov usuli bo`yicha alkanlar nitrolansa (140 0 C, HNO 3 ) uchlamchi C-H bog`idagi vodorod ikkilamchiga nisbatan osonroq almashadi. Ikkilamchisi esa birlamchiga nisbatan osonroq almashadi.

1.7.5. Galogenlash Alkanlarni galogenlash jarayoni radikal zanjir reaksiyasiga mansubdir. Galogenlashning uch turi mavjud: 1. Termik. 2. Fotokimyoviy. 3. Initsirlangan. Qo`zg`atilgan holatdagi galogen atomi normal alkandagi vodorodni siqib chiqarish hususiyatiga ega. 1940 – yilda Dyuma tomonidan ushbu reaksiya ochilgan bo`lib: Hosil bo`lgan xlor radikali uglevodorod bilan reaksiyaga kirishib zanjirni davom ettiradi: Cl ¾ + RH → RCl + H ¾ ; R ¾ + Cl 2 → RCl + Cl ¾ Reaksiya zanjirining uzunligi texnik mahsulotni xlorlashda o`nlab yoki yuzlab bo`g`imlarni tashkil qiladi. Gaz fazada xlorlashda zanjir uzilishi nasadkada yoki reaktor devorida ketadi. Cl ¾ devor Cl ads. Uglevodorodlarni suyuq fazada xlorlashda kvadratik zanjir uzilishi vujudga keladi (erkin radikallarda): Xlor hosilalari reaksiyalarida uzilish xlor atomida ketib 2Cl  → Cl 2 yoki chorraha yo`li bilan R  + Cl  → RCl hosil bo`ladi. Metanni xlorlash sanoat miqyosida olib boriladi. Hamma alkanlar xlorlanadi va bromlanadi. Xlorlash mahsulotlari bo`lgan CH 3 Cl, metilen xlorid, xloroform, СС l 4 keng ishlatiladi. To`yingan uglevodorodlarni yodlash amalda mumkin emas. Biroq ularni to`g`ridan-to`g`ri ftorlash mumkin. 1.7.6. SulfurlashCl 2 Idish devori 250- 500 0 C Cl Ѕ + Cl Ѕ 2 RCH 2 CH 2 + RCH 2 CH 2 CH 2 R R-CH = CH 2 +R-CH 2 - CH 3

Parafinlar sekin-asta qizdirilganda sulfurlanib sulfokislota hosil qiladi. Ushbu reaksiya uchlamchi uglerod atomli parafinlarda yaxshi ketadi. 1.7.7. Sulfoxlorlash To`yingan uglevodorodlarni sulfoxlorlash va sulfooksidlash reaksiyalari 1936 – 1940 – yillarda ochilgan bo`lib, sanoatda kogazinni (sintinning yuqori fraksiyasi) sulfoxlorlashda ishlatiladi. Quyida sulfoxlorlash reaksiyasi mexanizmi berilgan. Cl 2 fotoliz 2Cl  C n H 2n +Cl   С n H  2n+1 + HCl C n H  2n+1 + SO 2  C n H 2n+1 SO  2 C n H 2n+1 SO  2 + Cl 2  C n H 2n+1 SO 2 Cl + Cl  va h.k. Kogazindan olingan sulfoxloridlar sintetik yuvish vositalarini olishda ishlatiladi. Buning uchun ular ishqor bilan sulfokislota tuzi Alk - SO 2 ONa ga aylantiriladi. Alifatik sulfoxloridlar spirtlar, fenollar, aminlar bilan reaksiyalarga kirishib, murakkab efirlar va amidlar hosil qiladi. Mahsulot esa plastifikator sifatida oraliq mahsulotlar sifatida ishlatiladi. 1.7.8. Sulfooksidlash Reaksiya qaytmas, ekzotermik. Nur ostida tezlashadi: RH + SO 2 + 0,5O 2  RSO 2 OH Alkanlarni sulfooksidlash mexanizmi bosqichlari: R + + SO 2  R + SO 2 ; RS + O 2 + O 2  RSO 2 OO +CH 3 - CH-CH 2 -CH 3 +H 2 SO 4  CH 3 -C-CH 2 - CH 3 +H 2 O CH 3 CH 3OSO 2 H

RSO 2 OO + + RH  RSO 2 OOH + R + RH + RSO 2 OO + + SO 2 + H 2 O  RSO 2 OH + H 2 SO 4 + R + Reaksiya uchlamchi uglerod atomida tezroq boradi: ikkilamchi vodorod > birlamchi vodorod > uchlamchi vodorod.

Adabiyotlar 1. Бык С.Ш., Фомина В.И. Газовые гидраты. – М.: ВИНИТИ, 1970. 2. Добрянский А.Ф. Химия нефти. – Л.: Гостоптехиздат, 1961. 3. Иванова Л.В., Корнеев М.И., Юзбашев В.Н. Технология переработки нефти и газа. – М.: Химия, 1966. 4. Кожевников А.В. Химия нефти. – Л.: СЗПИ, 1974. 5. Мартыненко А.Г. Производство и применение жидких парафинов. – М.: Химия, 1978. 6. Петров А.А. Химия алканов. – М.: Наука, 1974. 7. Ходжаев Г.Х., Рябова Н.Д., Дмитриев П.П. – В кн.: Нефти Узбекистана. – Т.: Фан, 1958. 8. Черножуков Н.И. Технология переработки нефти и газа. Ч. З. – М.: Химия, 1966. 9. Эрих В.Н., Расина М.Г., Рудин М.Г. Химия и технология нефти и газа. – Л.: Химия, 1977. 10. Нефти СССР. Справочник. – М.: Химия. Т. 1, 1971; Т. 2, 1972; Т. 3, 1973; Т. 4, 1974; дополнит. том, 1975. 11. Петров А.А. Химия нафтенов. – М.: Наука. 1971. 12. Соколов В.А., Тихомолова Т.В. Химический состав нефтей и природных газов в связи с их происхождением. – М.: Недра, 1970.

Похожие

Neft sikloalkanlari

Neft mineral komponentlari

Neft tarkibidagi alkanlar

Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari

Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash. Oksidlash reaksiyasi mexanizmi