Neft va gaz sanoati haqida ma’lumot - Химия - Рефераты

Neft va gaz sanoati haqida ma’lumot

Загружено в:

23.03.2024

Скачано:

0

Размер:

330 KB

Neft va gaz sanoati haqida ma’lumot Reja: 1. O’zbekistonda neft va gaгni qayta ishlash texnologiyasining vujudga kelishi va rivojlanishi. 2. Neft kimyoviy sintez fanini rivojlanish tarixi 3. O`zbekistonda neft kimyo sintezini rivoji to`g`risida

O`zbekistonda neft va gazni qayta ishlash texnologiyasining vujudga kelishi va rivojlanishi. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan yillardan boshlab ishlab chiqarishning asosiy sohalaridan hisoblangan neft va gaz sanoatiga katta e`tibor qaratildi. Bu borada Prezidentimiz I.A. Karimovning 1992 yildagi neft va gaz sohasini rivojlantirish to`g`risidagi qaror va farmonlarida sohada qilinishi kerak bo`lgan ishlar ko`lami aniq belgilab olindi. Respublikamizda yoqilg`i–energetika mustaqilligiga erishish maqsadida mavjud ishlab turgan zavodlar qatoriga yangi zavodlar qurishga kirishildi. Yangi quriladigan zavodlar ishga tushirilishi bilan ichki bozordagi yoqilg`i mahsulotlariga bo`lgan talabni qondirish bilan birgalikda tashqi bozorga ham mahsulot chiqarish ko`zda tutilgan edi. Umuman, yurtimizda neft va gazni qayta ishlash sohasining vujudga kelishi, XIX asr oxirida Farg`ona vodiysidagi ochilgan dastlabki konlar asosida 1904–1906 yillarda respublikamizdagi birinchi Oltiariq neftni qayta ishlash zavodining ishga tushirilishidan boshlangan. Zavod asosan neftni birlamchi qayta ishlashga mo`ljallangan bo`lib, ishlab chiqarish quvvati yiliga 1,5 mln. tonnani tashkil etardi. Mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish maqsadida 1958 yilda Farg`ona neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Zavod neft va kondensatni qayta ishlashga mo`ljallangan bo`lib, uning ishlab chiqarish quvvati yiliga 5,5 mln. tonnani tashkil etadi. Zavodda xom ashyoni birlamchi va ikkilamchi haydash bilan birga, yiliga 500 ming tonna moy ishlab chiqarish quvatiga ega qurilmalar mavjud. 1996 yil Farg`ona neftni qayta ishlash zavodi chet el ilg`or texnologiyalari (YAponiya) asosida qayta rekonstruksiya qilindi. Hozirda zavodda neft mahsulotlarini 50 dan ortiq xili ishlab chiqariladi. Respublikamizda neftni qayta ishlash bilan birgalikda tabiiy gazni qayta ishlash sohasiga ham katta e`tibor berildi. 1971 yil dekabrda Muborak gazni qayta ishlash zavodi birinchi navbati ishga tushirildi. Zavod asosan xalq xo`jaligi uchun eng arzon yoqilg`i, tabiiy gaz etishtirib beradi. Zavodning dastlabki quvvati yiliga 5 mlrd. m 3 gazni qayta ishlashdan boshlangan. 1978–80 yillarda zavodning ikkinchi va uchinchi navbatlari ishga tushirilib, umumiy quvvat yiliga 10 mlrd. m 3

ni tashkil etdi. 1984 yil to`rtinchi navbati ishga tushirildi va umumiy quvvat yiliga 25 mlrd. m 3 ni tashkil etdi. Hozirgi vaqtda umumiy quvvat yiliga 30 mlrd. m 3 ni tashkil etadi. Muborak gazni qayta ishlash zavodi xom ashyo manbalari asosan yuqori oltingugurtli (4,5-5,0 %) O`rtabuloq, Dengizko`l-Xauzak, Somontepa konlari va kam oltingugurtli (0,08-0,3 %) Kultak, Zevarda, Pomuq, Alan gaz konlaridir. Zavodning asosiy mahsulotlari tabiiy gaz, texnik oltingugurt, barqarorlashtirilgan kondensat va suyultirilgan gaz hisoblanadi. Tabiiy gazdan asosan polimer materiallar polietilen, polivinil-xlorid, nitril, akril kislota va undan xalq xo`jaligi uchun juda zarur bo`lgan nitron tolasi olinadi. Istiqlol yillariga kelib, 1997 yilda gaz kondensatini qayta ishlashga mo ljallangan chet el ilg`or гamonaviy texnologiyalardan biri Fransiya «Teknip» kompaniyasi texnologiyasiga ko`ra Buxoro viloyati Qaralbozor tumanida Buxoro neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Zavodda neft va gaz kondensati aralashmasini birlamchi qayta ishlash jarayonlari olib boriladi. Zavodning umumiy quvvati yiliga 2,5 mln. tonna neft va gaz kondensati aralashmasini qayta ishlashga mo`ljallangan. BNQIZ UKda avtomobil benzinlarining etilsiz markalari Ai-80 TSh 39.3-203:2004 standarti asosida, AI-91, AI-95 markalari TSh 39.3-200:2003 standarti asosida, Djet A–1 rusumli aviasion yoqilg`i τ‘г DSt 1117: β 007 standarti asosida, EKτ rusumli diгel yoqilg ilarining yoгgi va qishki navlari τ‘г DSt 11 γ 4: β 007 standarti asosida, S4-135/220 rusumli uglevodorodli erituvchi TSh 39.3-235:2007 standarti asosida, topka mazutlarini 40 va 100 markalari GOST 10585-99 standarti asosida, suyultirilgan gaz GOST 20448-90 standarti asosida va texnik oltingugurt GOST 127.1-93 standarti asosida ishlab chiqarilmoqda (1-jadval).

Zavodga xom ashyo asosan «Muborakneftega г » USHK, «Muborak GQIZ» USHK, «SHo`rtan GKM» USHK, «Ustyurtga г » USHK, «Ko`kdumaloqga г » QK, «Hisorneftega г » QK, «SHo`rtanga г mahsulot» QK, «Jarqo`rg`on neftni qayta ishlash» QK, «U г Ga г oil» τHJ, «U г –Kor–Gas» τHJ QKlar tomonidan etka г ilib turiladi. Quyida hozirgi kunda Buxoro neftni qayta ishlash zavodida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tavsifi va fizik-kimyoviy ko`rsatgichlari keltirigan (jadval).

Respublikamizda neft kimyosi va organik sintez moddalarini olishni ko`paytirish maqsadida 17 fevral 1998 yil «O`zbekneftega г » Milliy Xolding Kompaniyasining mustaqillik yillaridagi eng muvaffaqiyatli loyihalaridan biri hisoblangan SHo`rtan gaz kimyo majmuasini loyihalash, qurilmalarini etkazish, o`rnatish va ishga tushirish bo`yicha dunyoning neft va gaz sohasidagi ko`zga ko`ringan «AVV Lummus Global» (AQSH), «ERMAFA», «Fisher» (Germaniya), «ABB Soimi» (Italiya), VσIIGa г , «Soyu г vneshtrans» (Rossiya), «Mitsui&Co.Ltd», «σissho I а ai Corp.», «Toyo Engineering Corp.» ( YAponiya ) x orijiy kompaniyalari bilan hamkorlikda shartnoma imzolandi . 2001 yil oxirida SHo ` rtan gaz kimyo majmuasi ishga tushirildi va 2002 yil 15 avgustidan birinchi o ` zbek polietileni chiqarildi . Maydoni 150 gektar bo ` lgan Sho ` rtan Gaz Kimyo Majmuasi Qashqadaryo viloyatidagi SHo ` rtan gaz konlari bazasi asosida qurilgan bo ` lib , bu konlardan Respublikada qazib olinadigan tabiiy gazning 30 % olinadi . Sho ` rtan gaz kimyo majmuasi umumiy quvvati yiliga 4,2 mlrd . m 3 tabiiy gazni qayta ishlashga mo ` ljallangan bo ` lib , ular asosida – donador polietilen (125 ming tonna ); – suyultirilgan gaz (137 ming , tonna ); – gazkondensati (103 ming tonna ); – donador oltingugurt (4 ming tonna ) ishlab chiqarilayapti . SHo ` rtan gaz kimyo majmuasida ishlab chiqarilayotgan barcha polietilen mahsulotlari ekologik va gigienik sertifikatlarga egadir . Zavod mahsulotlariga 2005 yil Halqaro ISO – 9001 sifat sertifikati berildi . Sho ` rtan gaz kimyo majmuasi mahsulotlarining 70 % i Ovropa mamlakatlari ( Italiya , Gollandiya , Polsha , Vengriya , Turkiya ), Osiyo ( Eron , Pokiston , Xitoy ) va

MDH davlatlari ( Rossiya , Ukraina , Ozarbayjon , Qirg ` iziston , Tojikiston ) ga eksport qilinmoqda . « O ` zbekneftega г» MXK « Petronas » ( Malay г iya ) va « Sasol » ( JAR ) bilan hamkorlikda SHo ` rtan GKM tozalangan metani bazasida GTL texnologiyasi bo ` yicha sintetik suyuq yoqilg ` i ishlab chiqaruvchi qo ` shma korxona qurilishi , qiymati 2,8 mlrd . dollar bo ` lgan loyiha asosida 2017 yilda ishga tushiriladi . Loyihadagi zavod yiliga 3,5 milliard metr kub gazni qayta ishlab , 672 ming tonna dizel yoqilg ` isi , 278 ming tonna aviakerosin , 361 ming tonna nafta hamda 63 ming tonna suyultirilgan gaz ishlab chiqarishga mo ` ljallangan . Bu esa , Evro –4 va Evro – 5 standartlariga javob beruvchi dizel yoqilg ` isi , kerosin , nafta va suyultirilgan gaz ichki bozor va eksportga chiqarilishi rejalashtirilgan . Hozirgi vaqtda Respublikamizda yoqilgi energiyasiga bo ` lgan talabni to ` la qondirishda « O ` z bekneftega г» Milliy x olding kompaniyasi asosiy o ` rin tutadi . Kompaniya 154 korxona va tashkilotni o ` z ichiga olib , ulardan 87 tasi aksionerlik hamda 67 tasi davlat korxonalaridir . « O ` zbekneftega г» ti г imida 8 ta yirik kompaniya faoliyat yuritadi : « O ` zgeoneftga г qa г ib chiqarish », « O ` zneftga г- burg alash », « O ` zneftni qayta ishlash », « O ` zneftmahsulot », « O ` zneftga г qurilish » va boshqalari neft va ga г sanoatida muhim rol o ` ynovchi kompaniyalardir , ya ` ni « O ` zneftga г mash », « O ` zneftga г himoya - ta ` minot », « O ` zneftega г aloqa », « O ` ztashqineftega г». Hozirda Respublikamizda jahon sifat andozalariga mos keluvchi tayyor neft mahsulotlarini tashqi bozorga chiqarilyapti . O`zbekistonda neft kimyosi rivojlanishi tarixiga hissa qo`shgan olimlar. O`zbekistonda birinchi neftni fraksion tarkibini o`rganish bo`yicha kimyoviy laboratoriya Toshkent shahrida N.B. Teyx tomonidan tashkil etildi va bu laboratoriyada 1931 yilgacha ilmiy izlanishlar olib borildi. Toshkent davlat universitetida professor S.N. Naumov rahbarligida o`lkamizdagi neftlarni o`rganish tashkil qilindi, so`ngra bu ilmiy izlanishlar S.L. Gusinskaya tomonidan davom ettirildi.

1932 yilda Respublika Fan qo`mitasi tashkil etildi va uning negizida 1940 yil yanvarida O`zbekiston fanlar akademiyasi tashkil topdi. Fanlar Akademiyasi tarkibiga Kimyo instituti ham kirdi, bu institutda neftning uglevodorod tarkibini aniqlash va neft mahsulotlarini sifatini yaxshilash usullarini ishlab chiqish bo`yicha muhim ilmiy izlanishlar olib borildi. 1941-1945 yillarda O`zbekistondagi neftlarni o`rganish bo`yicha guruh tashkil etildi. Urish davrida kimyo institutida N.D. Ryabova rahbarligida suyuq yoqilg`ilarni olish va ularni o`rganish laboratoriyasi tashkil etildi. 1943 yil noyabrida O`zFA kimyo institutida ko`mir va neft kimyosi, organik sintez, tabiiy birikmalar kimyosi va boshqa bir qator laboratoriyalar tashkil etildi. Institutda kimyo fani va texnologiyalari barcha sohalari bo`yicha fundamental izlanishlarni olib borish jadallashtirildi, shuningdek G.X. Xodjaev rahbarligida neftni uglevodorod tarkibini o`rganish, A.S. Sultonov rahbarligida organik sintez va neft kimyosi sanoati uchun yangi katalizatorlarni yaratish ishlari bo`yicha tadqiqotlar olib borildi. 1965 yilda E A Aripov rahbarligida adsorbsiya laboratoriyasida mahalliy xom ashyolar asosida adsorbentlar yaratildi va ular neft mahsulotlari adsorbsiyasini yaxshilash uchun ishlatildi. N.D. Ryabova va uning ilmiy xodimlari prof. B.N. Xamidov va prof. G.R. Narmetovalar adsorbsiya laboratoriyasida neft va gazokondensatlar tarkibi va xossalarini o`rganish, hamda neft va gazokondensat fraksiyalardan turli neft mahsulotlari olish maqsadida yangi adsorbentlar qo`llab, ularni tahlil qilish va ajratish bo`yicha katta amaliy ishlarni amalga oshirdilar. Hozirgi vaqtda Respublikamiz neft kimyosi va texnologiyasi rivojiga ko`plab olimlar o`z hissalarini qo`shmoqdalar. Professor SH.M. Saydaxmedov mahalliy xom ashyolar asosida neft moylarini olish, professor I.M. Saydaxmedov dizel yoqilg`ilari sifatini yaxshilash, neftning kolloid xossalarini o`rganish, professor N. YOdgorov neft kuduqlaridan neft chiqimini yaxshilashda polimer gidrogellardan foylanish, professor O.M. YOriev neft va neft mahsulotlari uchun geterohalqali birikmalar asosida depressor

qo`ndirmalar sintezi va ularning tadqiqi bo`yicha ilmiy izlanishlar samarali olib borilmoqda

Adabiyotlar: 1. Lapidus A. L., Golubeva I.A., Jagfarov F.G. Gazoximiya. CHast I, II. Moskva- 2004g. 2. Donald B.L., Uilyam L.L. Nefteximiya. Moskva 2011 g. 3. Abidov B.A. Neft kimyosi va fizikasi. τ`quv ko`llanma, Toshkent, 2000 y. 4. Salomov YU.J. va boshk. ―σeft va gaгni kayta ishlash texnologiyasi. O’quv qo`llanma T.: CHo`lpon, 2006 y. 5. Boгorov F.P., Xujakulov A.F. ―σeft va gaгkondensatni kayta ishlash texnologiyasi‖. τ`quv qo`llanma. T.: Muxarrir. 2018 y.

Похожие

Neft va gaz mahsulotlarini tozalash

Rangli metallurgiya neft va gaz sanoati va boshqa soxalarda yuqori haroratli jarayon va qurilmalar

Mamlakatimizda neft va gaz sanoatining rivojlanish bosqichlari

Neft va gaz tarkibidagi uglevodorodlarning termokatalitik o’zgarishlari

Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari