Mamlakatimizda neft va gaz sanoatining rivojlanish bosqichlari - Химия - Рефераты

Mamlakatimizda neft va gaz sanoatining rivojlanish bosqichlari

Загружено в:

11.09.2023

Скачано:

0

Размер:

38.5 KB

Mamlakatimizda neft va gaz sanoatining rivojlanish bosqichlari Nеft odamlarga qadim zamonlardan ma’lum. XVIII asrdan boshlab undan кеrosin olib, XIX asrda — bеnzin olib ishlatila boshladi. Hozirgi vaqtda nеft — asosiy enеrgiya manba hisoblanadi. SHu bilan birga nеft va undan olinadigan mahsulotlar plastmassa, кauchuк, sun’iy tola, sirt —aкtiv moddalar, minеral u’g’itlar, хattoкi oqsillar va boshqa sun’iy buyumlar olish uchun ishlatiladi. SHu sababli nеftning tarкibini va undan olinadigan mahsulotlarni хossalarini u’rganish кatta ahamiyatga ega. Nеftni eng кu’p qismi yaqin va u’rta sharqda, SHimoliy Amеriкa, Janubiy Amеriкani ba’zi rayonlarida, SHimoliy va /arbiy Afriкa, Sharqiy — Janubiy Osiyo mamlaкatlarida joylashgan. Volga va Ural rayonlarida, g’arbiy Sibirь, Shimoliy Кavкaz, Zaкavкazе, g’arbiy Uкrainada, Turкmaniston, U’zbекiston, Qozog’iston rayonlarida joylashgan. XIX asrni oхirida Baкu rayonida, кеyinchaliк Кrasnodar u’lкasida, Grozniyda, Dog’istonda, Saхalin va boshqa rayonlarda nеft olina boshlandi. XX asrni birinchi yarmida Volga —Ural rayonida nеft olina boshladi, кеyinchaliк g’arbiy Sibirda nеft boyliкlari topildi. Asrimizning boshidan boshlab u’rta Osiyo va Qozog’iston rayonlarida nеft кonlari topilib, ishga tushirildi. Gaz ham tabiiy boyliккa кiradi. U anchadan bеri odamlarga ma’lum. Uni yoqilg’i sifatida ishlatib кеlingan. 50nchi yillarga кеlib u’rta Osiyoda, кеyinchaliк g’arbiy Sibirda va boshqa rayonlarda gazni yiriк кonlari ishga tushirildi. Hozirgi vaqtda Mustaqil O‘zbekiston respublikasini iqtisodini neft mahsulotlari bilan ta’minlash vazifasi turibdi. Shuning uchun avtomobil va traktor parklarini yoqilg‘i va surkov moylar bilan ta’minlash, neftni qayta ishlash sanoati oldiga katta vazifalarni qo‘yadi.

Neftni qayta ishlashni chuqurlashtirib, motor yoqilg‘ilarini va moylarini miqdorini ko‘paytirish va sifatini yaxshilash, kimyo sanoati uchun xom–ashyoni ishlab chiqarishni talab qiladi. Yuqoridagi vazifalarni bajarish uchun neftni qayta ishlash zavodlarida (NQIZ) katalitik kreking, gidrotozalash, gidrokreking, gidridlash va gidroizomerlash jarayonlari yordamida amalga oshirladi . Юқорида келтирилган jarayonlar yordamida neft fraksiyalari tarkibidagi geteroatomli birikmalar va metalloorganik birikmalardan tozalanib yoqilg‘i va moy fraksiyalari tarkibidagi uglevodorod birikmalari tarkibini muvofiqlashtirib, hozirgi zamon texnika talablarini qondirish mumkin. Ushbu darslik bo‘yicha nazariy asos shakllanishini: kelgusida o‘tiladigan «Neft va gaz kimyosi» fanini o‘zlashtirish uchun nazariy asos tayyorlashni ta’minlashdan iboratdir. Darslikda –neft, gaz va gaz kondensatlarining element va kimyoviy tarkibi; –ularni tashkil qilgan barcha birikmalar haqida to‘liq ma’lumotlar; –neft, gaz va gaz–kondensatlari va ulardan olingan mahsulotlarning ba’zi bir fizik xususiyatlarini laboratoriya moslamalari yordamida aniqlash usullari; –neftdan olingan motor yoqilg‘isi va moylarni ekspluatatsiya xususiyatlari haqidagi ma’lumotlar; –neft va gaz mahsulotlarining yuqori harorat (termik kreking, piroliz jarayoni), katalizatorlar ta’sirida uglevodorod tarkiblarini qanday yo‘nalishda o‘zgarish jarayonlari; –neft va gaz mahsulotlari tarkiblarini aniqlash va tozalash usullari to‘la yoritilgan. Darslik yigirma bobdan iborat: Birinchi bobda– Neftni paydo bo‘lishi haqidagi nazariyalar. Neftni paydo bo‘lishi haqidagi organik va anorganik nazariyalar. Neftning organik birikmalari. Neft uglevodorodlarining hosil bo‘lishi. To‘g‘ri zanjirli va tarmoqlangan zanjirli alkanlar. Izoprenoid uglevodorodlar. Halqali alkanlar. Arenlar haqida batafsil tushuncha berilgan.

Ikkinchi bobda– Neft–gazning fizikaviy–kimyoviy xossalari. Neft va neft mahsulotlarining fizikaviy xossalari: zichlik, molekula massasi, qovushqoqlik, qotish, xiralanish va kristallga tushish haroratlari; o‘t olish, alangalanish va o‘z– o‘zidan alangalanish haroratlari; nurni sindirish xususiyatlari yoritilgan. Uchinchi bobda– Neft va gazni komponentlarga ajratish usullari va ularning tarkibini o‘rganish. Haydash, azeotrop va ekstrfaol rektifikatsiya. Absorbitsiya. Adsorbsiya. Kristallizatsiyalar berilgan. To‘rtinchi bobda– Neftning tarkibidagi aromatik uglevodorodlar (arenlar) va aralash tuzilishdagi birikmalar. Arenlar. Arenlarni neft kimyosi sintezida ishlatilishi sxematik ko‘rinishda berilgan. Beshinchi bobda– Neft tarkibidagi alkanlar. Alkanlarning neft va neftni qayta ishlashda hosil bo‘ladigan «yo‘ldosh» gazlarning tarkibidagi umumiy miqdori. Gaz xolidagi alkanlar to‘g‘risida fikr yuritilgan Oltinchi bobda– Neftning tarkibidagi halqali alkanlar. Bir halqali alkanlar. Siklopentan va siklogeksanlar qatoriga mansub halqali alkanlar, ko‘p halqali alkanlar. Halqali alkanlarning xossalari keltirilgan. Yettinchi bobda– Neftning tarkibidagi aromatik uglevodorodlar (arenlar) va aralash tuzilishdagi birikmalar. Arenlar. Arenlarni neft kimyosi sintezida ishlatilishi keng yoritilgan. Sakizinchi bobda– Neftning tarkibidagi geteroatomli birikmalar. Neftning tarkibidagi kislorodli birikmalar, ularning xossalari, bu birikmalarni neft mahsulotlarining sifatiga ta’siri, neft mahsulotlarini kislorodli birikmalardan tozalash usullari. Neftning tarkibidagi oltingugurtli, azotli birikmalar, birikmalar, ularning xossalari, bu birikmalarni neft mahsulotlarining sifatiga ta’siri, neft mahsulotlarini oltingugurtli va azotli birikmalardan tozalash usullari. Neftdagi smolasimon va mineral moddalar olinishi keltirilgan. To‘qqizinchi bobda– Neft uglevodorodlarini issiqlik ta’sirida o‘zgarishi. Gaz muhitida issiqlik ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar. Uglevodorodlarni gaz muhitida issiqlik ta’sirida o‘zgarishi. Suyuq muhitda issiqlik ta’sirida sodir bo‘ladigan reaksiyalarni o‘ziga xos mohiyati va gaz qonunlari batafsil yoritilgan.

O‘ninchi bobda– Yoqilg‘ilar, yuqori oktanli komponentlarni sintez qilish. С 4 – С 6 alkanlarni izomerlash. Izomerlash reaksiyalarini termodinamikasi, kinetikasi va mexanizmi. Izomerlash katalizatorlari berilgan. O‘n birinchi bobda– Neftning uglevodorodlarini va ularning hosilalarini oksidlash. Oksidlash reaksiyasining mexanizmi. Alkanlarni, halqali alkanlarni, alkenlarni, arenlarni oksidlanishi yoritilgan. O‘n ikkinchi bobda– Neftni qayta ishlashdagi gidrogenizatsion jarayonlar. Vodorod va katalizatorlar ishtirokida sodir bo‘ladigan reaksiyalarni klassifikatsiyasi. Gidrogenlash reaksiyasini termodinamikasi va katalizatorlari. Gidrokreking jarayonlari batafsil yoritilgan. O‘n uchinchi bobda– Termik jarayonlarning nazariy asoslari, Gazli fazada uglevodorodlarning termik o‘zgarishlari, Piroliz, Suyuq fazadagi termik reaksiyalarning xususiyatlar, Neft koksining hosil bo‘lishi, Neft va neft fraksiyalari termik qayta ishlashning sanoat jarayonlari berilgan. O‘n to‘rtinchi bobda– neft va uglevodorodlarining termokatalitik o‘zgarishlari, Kataliz va katalizatorlar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar mavjud. O‘n beshinchi bobda– Neftni qayta ishlashda gidrogenlash jarayonlari, gidrogenlash jarayonlarini sinflanishi (klassifikatsiyasi), Neft va neft mahsulotlorini gidrotozalashni to‘liq keltirilgan . O‘n oltinchi bobda– neft mahsulotlarini tozalash, tozalashning maqsadi va usullari. Kimyoviy tozalash usullari, adsorbsion va katalitik tozalash usullari, tanlash qobiliyatiga ega erituvchilarni qo‘llash bilan tozalash usullari, tozalashning maqsadi va usullari, kimyoviy tozalash usullari, adsorbsion va katalitik tozalash usullari, tanlash qobiliyatiga ega erituvchilarni qo‘llash bilan tozalash usullarini afzalligi to‘g‘risida ma’lumot berilgan. O‘n yettinchi bobda– yoqilg‘i va moylar asosiy turlarining tarkibi va ekspluatatsion xossalari, neft mahsulotlarining sinflanishi, benzinlar, havo–reaktiv dvigatellari uchun yoqilg‘ilar, dizel yoqilg‘ilar, gazturbinli, pech va qozonxona yoqilg‘ilari, suyuqlantirilgan gazlar, neft moylari, parafinlar va serezinlar, aromatik

uglevodorodlar, neft bitumlari, neft koksi, plastik surkamalar, turli vazifali neft mahsulotlari to‘g‘risida fikr yuritilgan. O‘n sakizinchi bobda– Neft yoqilg‘isi va moylarga prisadkalar, prisadkalar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar, neft mahsulotlari uchun turli prisadkalarni olinishi usullari keltirilgan. O‘n to‘qizinchi bobda– neft va gazdan olingan mahsulotlar tarkibini tekshirish usullari, neftni tekshirish usullari, neft xossalarini eritma holida o‘rganish, neft va gazdan olinadigan organik moddalardagi element va funksional guruhlarni sifat tahlili, neft va gazdan olingan yuqori molekulali moddalar tarkibidagi funksional guruhlarni aniqlash, neft va neft mahsulotlari tarkibini miqdoriy tahliliga bag‘ishlangan. Yigirmanchi bobda– neft kimyosi va atrof muhitni muhafaza qilish muammolari, neft va gazni qayta ishlash korxonalarida ekologik muammolar va ularni yechimi to‘g‘risida fikr yuritilgan.

Adabiyotlar : 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Vi sh a shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

Похожие

Neft va gaz mahsulotlarini tozalash

Neft va gaz sanoati haqida ma’lumot

Neft va gaz tarkibidagi uglevodorodlarning termokatalitik o’zgarishlari

Kimyo sanoatining xomashyosi

Rangli metallurgiya neft va gaz sanoati va boshqa soxalarda yuqori haroratli jarayon va qurilmalar