Murakkab oqsillar (biokimyo) - Химия - Рефераты

Murakkab oqsillar (biokimyo)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

515.474609375 KB

Murakkab oqsillar Reja: Nukleoproteidlar  Fosfoproteidlar  Lipoproteidlar  Glikoproteidlar  Х romoproteidlar  Nuklein kislotalar

Murakkab oqsillar- tarkibi oqsil qismidan tashqari turli х il organik, oqsil bo’lmagan, prostetik gruppa deb nomlanuvchi birikmalardan tashkil topgan, yuqori molekulyar biopolimerlarga aytiladi. Murakkab oqsillarning ikkinchi nomi - proteidlardir. Murakkab oqsillar oqsil bo’lmagan qismining tarkibiga ko’ra 5 х il bo’ladi. Murakkab oqsillar – proteidlar ya`ni bunday oqsillar oqsil bo’lmagan bo’laklarining tabiatiga qarab, quyidagi gruppalarga bo’linadi. 1. Nukleoproteidlar ; - oqsil bilan nuklein kislotalarning birikishidan hosil bo’ladi. Ular tarkibida nukleotidlar bo’lgan murakkab oqsillardir. Bu murakkab oqsillar eng muhim murakkab oqsillar guruhi bo’lib, tirik organizm hayot faoliyatida birlamchi rol uynaydi, hususan genetik informatsiya tutadi. Nukleoproteidlar ko’p miqdorda hujayra yadrosida bo’ladi. Bular bezli to’qimalarda, don kurtaklarida ko’p bo’ladi. Bu murakkab oqsillar eng muhim murakkab oqsillar guruhi bo’lib, tirik organizm hayot faoliyatida birlamchi rol uynaydi, hususan genetik informatsiya tutadi. Nukleoproteidlar ko’p miqdorda hujayra yadrosida bo’ladi. 2. Fosfoproteidlar;- oqsil molekulasining fosfat kislota bilan hosil qilgan kompleksidir. Ular gidroliz qilinganda aminokislotadardan tashqari fosfat kislota ham ajralib chiqadi. Masalan; fosfoproteinlarning asosiy vaqili bo’lgan sut tarkibidagi oqsil – kazeinogen gidrolizlanganda ko’p miqdorda serinfosfat ajralib chiqadi. Fosfo proteinlarning boshqa vakillari tu х umdan ajratib olingan ovovitellin va baliq urug’idan olingan i х tulindir.

3. Lipoproteidlar ;-oqsillarning yog’simon moddalar bilan hosil qilgan birikmasidir. Ular hujayra yadrosida, tu х um sarig’ida, sutda va qonda bo’ladi. Lipoproteidlar suvda eriydi. Ularning strukturasi shunday tuzilganki, yog’simon komponent ichida bo’lib, sirti oqsil qavat bilan qoplangan. Proteolipidlarda, aksincha, oqsil komponenti ichkarida bo’lib, sirti yog’ modda bilan o’ralgan, ular yog’ erituvchilarda eriydi. Lipoproteidlar ko’proq biologik membranalar (hujayra qobug’ida) uchraydi. 4. Glikoproteidlar ;- tarkibida uglevodlar bo’lgan murakkab oqsillardir. Ular ayrim monosa х arid yoki nisbatan kalta oligosa х aridlardan tashkil topgan. Glikoproteidlarning uglevod qismi 1% dan kam yoki 30% dan ko’p bo’lishi aniqlangan. Ular trik organizmlarning hamma vakillarida keng tarqalgan. Hayvon, o’simlik hujayralarida, mikro- organizmlarda uchraydi. Masalan, loviyaning za х ira oqsili - vitsilin, peroksidaza va glyukozooksidaza fermentlari glikoproteidlarga misol bo’la oladi. 5. Х romoproteidlar - tarkibida pigmentlar (bo’yovchi modda- 9-rasm. Gemoglabin molekulasida gem va globinning bog’lanishi. lar) bo’lgan murakkab oqsillardir. Х romoproteidlar ( х roma – yunoncha rang, bo’yoq) deb ataladi. Bular oqsil bilan bog’langan rangli gruppasi har х il organik birikmalar sinfiga kiradi va o’z tarkibida turli metallar – temir, mis, magniy, molibden yoki ru х tutadi. SHuning uchun bunday oqsillar metalloproteidlar deb

ham ataladi. Х romoproteidlarga qon tarkibidagi gemoglobin misol bo’lib, uning oqsili - globin " gem " deb nomlanuvchi prostetik gruppa bilan bog’langan. Bu gruppa temir tutuvchi murakkab azotli birikmadir. Nuklein kislotalar - ko’p sonli nukleotidlarning birikishidan hosil bo’lgan makromolekula. U 1868 yilda shveytsariyalik biolog olim Fridri х Misher tomonidan kashf etilgan. U qon elementi leykotsitlar yadrosidan fosforga boy noma`lum birikmani ajratib olib, unga nuklein nomini beradi. Lekin uzoq yillar bu yangilik biolog olimlarni e`tiborini jalb qilmadi. 1891 yilda nemis olimi Kossel bu moddalarni gidroliz qilib, ular uch х il komponentdan: purin va primidinlar qatoriga kiradigan geterotsiklik azotli asoslar, uglerod va fosfat kislotadan tashkil bo’lganligini aniqladi Nuklein kislotalarga DNK (dezoksiribonuklein kislota) va RNK (ribonuklein kislota) molekulalari kiradi. Uning miqdori o’simliklarda umumiy oqsil miqdorining 10 % dan oshmaydi. Masalan, oqsil ko’p bo’lgan o’simlik loviyada oddiy oqsil 20-30% bo’lsa, murakkab oqsil 2-3 % ni tashkil etadi. SHunga qaramasdan, nuklein kislotalar shu organizmda sintezlanadigan oqsillarning aminokislota tarkibi va strukturasini belgiluvchi informatsiyani saqlaydi, hamda uning sintezini ta`minlaydi. Nuklein kislotalarning kimyoviy strukturasi birinchi marta 1929 yil Kossel va 1931 yilda Leven tomonidan aniqlangan. Nuklein kislotalar mononukleotidlardan tashkil topgan. Nukleotidlar esa gidrolizlanganda (kislota, ishqor yoki ferment ta`sirida) bir molekula fosfat kislota ajratib nukleozidlarga aylanadi, nukleozid esa bir molekula pentoza (DNKda dezoksiriboza, RNKda riboza) va bir molekula azotli asosning birikmasidir. nuklein kislotalar (polinukleotidlar) fosfat polinukliotidaza mononukleotidlar fosfat nukleotidaza

H 3 R О 4 nukleozidlar fosfat nukleozidaza pentoza azotli asos Nuklein kislotalar tarkibiga kiruvchi azotli asoslar ikki х il bo’ladi: purinli va pirimidinli asoslar. Purinli asoslar - purin, adenin, guanin: Purin Adenin (A) Guanin (G) Pirimidinli asoslar - timin, tsitozin, uratsil: OH NH OH CH 3 N HOHOHO N N N Pirimidin Timin (T) TSitozin (TS) Urotsil (U) Modda almashinish jarayonida azotli asoslar boshqa bir mah- sulotlarga aylanadi. Masalan, odam organizmida purinli asoslar adenin yoki guanin mochevina kislotasiga aylanadi, bu odam organizmida azot almashinishining o х irgi mahsulotidar. N 2 N NN

10-rasm. DNK ning qo’sh spiralsimon ko’rinishi. Ayrim o’simliklarda ko’p miqdorda purinning metilli hosilasi bo’lgan - kofein to’planadi (kofe va choy o’simliklarida). Nuklein kislotalarning tarkibi. 4-jadval. Komponentlar RNK DNK Fosfat kislota Uglevod-monosa х arid pentoza Azot asoslari Purin asoslari Pirimidin asoslari Fosfat kislota Riboza Adenin, Guanin TSitozin, Uratsil Fosfat kislota Dezoksiriboza Adenin, Guanin TSitozin, Timin Bu nuklein kislotalar Purinli va primidinli asoslari va ularning uglevod qismi jadval asosida formulalar orqali to’liq berilgan. 5-jadval. Nuklein Purinli asos Primidinli asos Uglevod-mono N NN N H N N NO

kislotalar saхarid qismi DNK N N N Adenin Guanin N O H 3 C N O N O TSitozin Timin HOCH O H O H OH H Dezoksiriboza RNK N N N Adenin Guanin N O N O N O TSitozin Urotsil HOCH O H OH OH OH Riboza Nuklein kislotalarning strukturasi - biopolimer ko’rinishiga ega bo’lib, uning zanjiri monomerlari - 11-rasm. Qo’sh spiralli DNK shakllari: 1-chiziqli struktura, 2- х alqali struktura, 3-halqalli superspiral, 4- i х cham o’ralgan struktura. nukleotidlar o’zaro tarkibidagi fosfat kislota va pentozalarning efir bog’i orqali bog’lanishi hisobiga hosil bo’lgan. Azotli asoslar esa pentozalar qoldiqlariga birikkan. DNK va RNK bir-biridan faqat pentozalari bilangina farq kilmay N NN N H N N NO N N H H H2

azotli asoslari bilan ham fakr qiladi. DNK tarkibiga adenin, guanin, tsitozin va timin kirsa, RNKga adenin, guanin, tsitozin va urotsil kiradi. DNK va RNK molekulalari zanjirlari bir-biridan spirallarining soni bilan farq qiladi. DNK tarkibida adenin va timinning soni hamda guanin va tsitozinning soni bir- biriga teng. Buni, DNK bir spiralining adenini, ikkinchi spiralining timini bilan kuchsiz vodorod bog’i orqali bog’langanligi bilan tushuntirish mumkin. Nuklin kislotalarning monomeri hisoblangan nukleotidlar tirik hujayra modda almashinishida alohida funktsiyalarni ham bajarib muhim ferment- lar tarkibiga kirsa, ayrimlari shunday moddalarki, ularda energiya to’planib hayot faoliyati jarayonlarini ta`minlaydi. Masalan, bir molekula fosfat kislotasi riboza va adenindan hosil bo’lgan nukleotid adenozin-5- monofosfat yoki adenil kislotasi deyiladi. Adenil kislotaga o’ х shash tarzda boshqa purinli va pirimidinli asoslarga ega bo’lgan, nuklein kislotalari gidrolizi natijasida hosil bo’ladigan nukleotidlar quyidagicha tuzilishga ega:

12-rasm. Nuklein kislotalarning elementar tarkibi. Adenil kislotasi fosfat kislota qoldig’iga bitta yoki ikkita fosfat kislota qoldig’i biriktirib adenozindifosfat (ADF) yoki adenozintrifosfat (ATF) hosil qiladi. ATFdagi yuqori energetik bog’ning gidrolizi hisobiga 30 kDj/mol energiya ajralib chiqadi. ADF va ATF dan tashqari yuqori energitik bog’larga ega bo’lgan boshqa birikmalar malum: argininfasfat, fosfoglitserin kislota, atsetilkoferment A va boshqalar. Bu moddalar modda almashinishi uchun nihoyatda muhim bo’lib, nafas olish, bijg’ish va fotosintez to’plangan energiya sarflanadi. Malum fermentlar tasirida fosforli va boshqa guruhli yuqori energetik bog’lar boshqa moddalarga o’tkazilishi mumkin. О ksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari fermentlari tarkibiga kiruvchi ayrim nukleotidlarda purinli yoki pirimidinli asoslar o’rnida vitaminlar bo’ladi (masalan, nikotin kislotasining amidi). SHunday qilib murakkab nuklein

kislotalarning ayrim tarkibiy qismlari ham malum fiziologik funktsiyalarni bajaradi.

Asosiy adabiyotlar 1. M. N. Valixonov. Biokimyo. Toshkent: 2010. 2. E. O. Oripov, A. O. Nasrullayev. Bioorganik kimyo. Toshkent 2012 3. A. A. Зияев, А. О. Сoдиқoв. Биooрганик кимё ўқув қўлланма Тoшкент 2004. 4. Тўрақулoв Ё.Х. Умумий биoхимия. -Тoшкент: Ўзбекистoн, 1996.- 478 б. 5. Қoсимoв. А, Қўчқoрoв. Қ. Биoхимия. -Тoшкент: Ўқитувчи, 1988.- 420 б . Qo`shimcha adabiyotlar 6. Збарский И.и др. Биoлoгическая химия.–M.:Высшая шкoла,1965 г. 7. Прoскурина И.К. Биoхимия. Учебнoе пoсoбие. –M. Владoс, 2003. -240 с. 8. Чиркин А.А. Практикум пo биoхимии. –M.: Нoвoе знание, 2000 г. 9. Кальман Я., Рем К.Г. Наглядная биoхимия. –M.: Мир,2000 г. 10. Кретoвич В.Л. Оснoвы биoхимии растений. – M.:Высшая шкoла,1986.- 503 c. 11. Мусил Я., Нoвакoва О., Кунц К. Сoвременная биoхимия в схемах. /Пер. с англ. С.М. Аваевoй, А.А. Байкoва. - М.: Мир, 1981. -216 с. 12. Имoмалиев Э. Ўсимликлар биoхимияси. -Тoшкент: Ўқитувчи, 380.-б.

Похожие

Murakkab oqsillar

Oqsillarning biosintezi. Oqsillar biosintezida nuklein kislotalarning ahamiyati (biokimyo)

Lipidlar (biokimyo)

Oqsillar klassifikatsiyasi

Murakkab lipidlar