Liofob zollarni barqarorligi - Химия - Рефераты

Liofob zollarni barqarorligi

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

415.4775390625 KB

Liofob zollarni barqarorligi Reja: 1. Liofob zollarni barqarorligi 2. Kolloid sistemalarning koagulyatsiyasi. koagulyatsiya tezligi dlfo nazariyasi

Liofob zollarni barqarorligi Kolloid sistema dispers fazasining solishtirma sirti katta b о ’lganligi sababli sistemaning erkin sirt energiyasi ham katta b о ’ladi. Shuning uchun kolloid sistemalar termodinamik jihatdan barqaror b о ’lmaydi. Termodinamikaning ikkinchi qonuniga muvofiq, erkin energiya minimumga intiladi. Kolloid zarrachalar bilan suyuqlik orasidagi chegara sirt kamaygandagina kolloid sistemada erkin sirt energiyasi minimumga erisha oladi. Dispers sistemalarni vaqt davomida о ’zining dastlabki holatini (ya’ni о ’z tarkibini, dispers faza konsentratsiyasi va zarrachalarining о ’lchamini) va asosiy xossalarini saqlab turish xususiyatiga barqarorlik deyiladi. Dispers sistemalarning barqarorligi kolloid kimyoning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi va u juda katta amaliy ahamiyatga ega. Chunki, kolloid sistemalarning asosiy qismini liofob kolloidlar tashkil qiladi. Dispers fazasi bilan dispers muhit orasida kuchsiz о ’zaro ta’sir mavjud b о ’lgan liofob kolloid sistemalar beqaror b о ’lib, vaqt о ’tishi bilan ularning disperslik darajasi о ’zgaradi, ya’ni yiriklashadi . Yiriklashish jarayonining tezligi turli kolloid sistemalarda turlicha b о ’ladi. Misol tariqasida disperslik darajasi 2030 yil davomida о ’zgarmaydigan oltin zollarini (7.1-rasm) va biror modda q о ’shilganida bir necha sekund mobaynida yemirilib, kolloid holatini y о ’qotadigan sistemalarni keltirish mumkin.

7.1 – rasm . 1857 yilda Faradey tomonidan olingan qizil tusli oltin zoli mana 150-160 yillardan beri barqaror holda Angliyaning Qirollik institutining muzeyida saqlanib kelinmoqda. Liofob zollarda disperslik darajaning kamayishi ikki y о ’l bilan sodir b о ’lishi mumkin: - biri qayta kristallanish natijasida mayda zarrachalarning yirik zarrachalarga birikishi yoki singish jarayoni b о ’lsa, -ikkinchisi – dispers faza zarrachalarini molekulyar kuchlar ta’sirida o’zaro bir-biriga yopishib yiriklashuvidir, ya’ni koagulyasiyalanishi . Kolloid zarrachalarining molekulyar kuchlar ta’sirida о ’zaro birikib yiriklasha borish jarayoni koagulyatsiya deyiladi. Yiriklashish jarayoni ba’zi kolloidlarda juda tez, ba’zilarida esa ancha uzoq vaqt davomida sodir b о ’ladi. Koagulyatsiyaga uchragan sistemada dispers faza zarrachalari suyuqlik va qattiq jismning solishtirma massalariga qarab idish tubiga ch о ’kishi (sedimentatsiya) yoki ikkita bir-birida aralashmaydigan suyuqliklardan iborat kolloid sistemaning dispers fazasi va dispers muhitini bir-biridan ajralib qolishi - koalessensiyaga ( koatservatsiya ) uchrashi mumkin. Dispers fazasi zarrachalari og’irlik kuchi ta’sirida sezilarli darajada ch о ’kmaydigan dispers sistemalar sedimentatsion barqaror sistemalar deyiladi. Demak, dispers sistemalarning barqarorligi deganda dispers faza zarrachalarini dispers muhitning hajmida bir xilda tarqalishi va ularning orasidagi o’zaro ta’sir kuchlarini vaqt o’tishi bilan o’zgarmay qolishi ko’zda tutiladi. Sistemaning barqarorligini oshirish uchun maxsus stabilizatorlar ishlatiladi. Faqat shu usullardan foydalanib ko’p materiallarni olish va ishlatish mumkin.

Jumladan, shunday yo’llar bilan dori turlarini, aerozollarni olish va sanoatda qo’llash mumkin. Kolloid dispers sistemalar termodinamik beqaror bo’lishiga qaramay, ularni ko’p vaqt barqaror holda saqlab turish mumkin. Bunga sabab ulardagi mavjud barqarorlik omillaridir. 1920 yilda N.P. Peskov dispers sistemalarning barqarorligini 2 turga bo’ldi, bular • sedimentatsion (kinetik) va • agregativ barqarorlikdir. Dispers sistemalarning agregativ barqarorligi dispers sistemaning o’ziga xos disperslik darajasini saqlash, ya’ni koagulyatsiyaga uchramaslik xususiyatidir. Agregativ barorlikning sababi ikkita: -birinchidan, kolloid zarrachalar bir xil zaryadga ega bo’ladi; -ikkinchidan, kolloid zarrachani erituvchining molekulalari qurshab olib, zarracha atrofida solvat qobiqlar hosil qiladi. Sistemaning agregativ barqarorligi zol tarkibiga, uning zarrachalari tuzilishiga va kolloid eritma qanday holatda ekanligiga bog’liq. Agregativ barqarorlik sistemalarda stabilizator mavjudligi bilan xarakterlanadi. Stabilizator sifatida elektrolitlar va SFM q о ’llaniladi.

Dispers sistemaning sedimentatsion barqarorligi dispers faza zarrachalarining og’irlik kuchi ( yoki markazdan qochuvchi kuch ) ta’sirida dispersion muhitdan ajralmaslik qobiliyatini ko’rsatadi. Sedimentatsion barqarorlik disperslik darajasi, diffuziyaga hamda broun harakatiga bog’liq . Zarrachalarning dispers muhitdan ajralib chiqish tezligi ham ularning broun harakati intensivligiga va solishtirma massasiga bog’liq. Dag’al dispers sistemalar , masalan, suspenziya va emulsiyalarda zarrachalarning o’lchami ancha katta bo’lganligidan ular o’z-o’zicha harakat qila olmaydi, ya’ni ularda diffuziya deyarli sodir bo’lmaydi. Shuning uchun suspenziya va emulsiyalar sedimentatsiya jihatdan barqaror emas. Kolloid eritmalarning disperslik darajasi yuqori bo’lganidan ularning mitsellalari o’z-o’zicha harakat qila oladi, ya’ni kolloid eritmalarda diffuziya sodir bo’ladi. Shuning uchun kolloid eritmalar sedimentatsya jihatdan barqarordir. Chin eritmalarda erigan modda molekulalari bilan erituvchi o’rtasida chegara sirt hosil bo’lmaydi. Shuning uchun bunday sistemalar bir jinsli ( gomogen) bo’ladi. Ular sifat jihatidan kolloid eritmalardan va dag’al dispers sistemalardan farq qiladi. Sedimentatsion barqarorlikda sistemalar hajmi bo’yicha dispers fazaning zarrachalari bir tekisda tarqalgan bo’ladi, og’irlik kuchi ta’sirida cho’kmaga tushishi yoki yuzaga suzib chiqish xolatlari bo’lmaydi. Bu barqarorlikni asosiy shartlaridan biri zarrachalarning yuqori disperslik darajasi va ularning broun harakatidir. Agregativ barqaror bo’lgan sistema zarrachalarni bir-biriga birikishiga qarshilik ko’rsata oladi. Bunday sistemalarni ikki sinfga bo’lish mumkin: 1) termodinamik barqaror yoki liofil kolloidlar , qaysiki o’z-o’zidan dispergatsiyaga uchrab stabilizatorsiz barqaror bo’la oladi. Bularga sirt aktiv moddalarning mitsellyar eritmalari, yuqori molekulali moddalarning eritmalari va boshqalar misol bo’ladi. Bu sistemalarda Gibbsning erkin energiyasi kamayadi va manfiy qiymatga ega bo’ladi ( ∆ G < 0).

2) termodinamik beqaror yoki liofob sistemalarda (zollar, suspenziyalar, emulsiyalar va boshqalarda). Gibbsning erkin energiyasi ortadi, ya’ni u musbat qiymatga ega bo’ladi ( ∆ G > 0). Sedimentatsion va agregativ barqarorlikdan tashqari yana kondensatsion yoki fazoviy barqarorlik ham ma’lum. Bu barqarorlik ( asosan sharsimon bo’lmagan zarrachalarda kuzatiladi ) konsentrlangan kolloid sistemalarda kuzatiladi. Kondensatsion barqarorlik – dispers sistemalarni vaqt davomida ( agregatsiyaga uchraganida ham ) solishtirma sathini saqlab qolish qobiliyatini xarakterlaydi. Kondensatsion barqaror sistemalar mustahkam bo’lmagan ( mo’rt) agregatlar ( flokulalar ) yoki g’ovak cho’kmalar hosil qiladi (7.2-rasm). Bunday sistemalarda zarrachalar o’zining harakatchanlini yo’qotgan bo’lsa-da, lekin harakatga moyilligini uzoq vaqtgacha yo’qotmaydi. Bunday mustahkam strukturali agregatlar sharoit yaratilsa, qaytadan mayda zarrachalarga ajralib peptizatsiyaga uchraydi . 7.2 – rasm . Kondensatsion barqaror kolloid sistemalar Demak, kondensatsion beqaror sistemalar mustahkam strukturali agregatlar hosil qiladi. Bunga zarrachalarnihg bir-biriga ta’siri, kristallizatsiya jarayonlari, zarrachalarning o’sishi va shunga o’hshash hodisalar sabab bo’ladi.

Gdrofob kolloid sistemalarning yashash vaqti juda kam bo’lib, bunday sistemalar barqarorligini oshirish uchun har xil omillarning bo’lishi shart. Dispers sistemalarning agregativ barqarorlik omillari - termodinamik va kinetik omillarga bo’linadi. Termodinamik omillarga quyidagilar kiradi: 1) Elektrostatik – bir-biridan itaradigan elektrostatik kuchlarni hosil bo’lishiga ularning zarrachalarini sirt potensial ( E) va ayniqsa elektrokinetik ( ζ - dzeta) potensiali oshganda bu kuchlanish oshishiga yordam beradi. 2) Adsorbsion–solvat omil – fazalararo sirt taranglikni va sirt chegaradagi Gibbs energiyasini kamayishiga olib keladi. 3) Entropiya – bu oldingi ikkita omillarga qo’shimcha bo’lib, yuqori dispers sistemalarga tegishli, qaysiki bu sistemalarda dispers fazaning zarrachalari Broun harakatida qatnashadi va zarrachalarning hajmda barobar tarqalishiga yordam beradi. Barqarorlikni kinetik omillariga, ya’ni dispers fazaning zarrachalarini agregatsiya tezligini kamaytiruvchi omillarga quyidagilar kiradi: 1) Struktura va mexanik omil – bu agregatsiya tezligini kamaytiradigan zarrachalar sirtida himoya qavati ( ya’ni yupqa parda ) hosil bo’lishi bilan bog’liq, bu parda yetarli darajada pishiq va mustahkam bo’ladi. 2) Gidrodinamik omil – bu omil ham agregatsiya tezligini muhitning qovushqoqligini, dispers fazaning va muhitning zichligini o’zgartirish yo’li bilan agregatlanishning oldini oladi. Amalda esa, sistemalarning agregativ barqarorligi faqat bitta omilga bog’liq bo’lmaydi, aksinchi ko’p omilarning ta’siriga bog’liq bo’ladi. Ko’pincha, shu ko’rgan omillardan ikkitasi ta’sir qiladi. Bular: 1) Elektrostatik barer , bir-biridan qochadigan kuchlar orqali hosil bo’ladi; 2) Adsorbsion – solvat barer 1 , bu zarrachalarni o’rab olib, zarrachalarni birbiriga birikishiga qarshilik ko’rsatadi. 1 Colloid Science: Principles, methods and applications, Second Edition Edited by Terence Cosgrove_ 2010 John Wiley & Sons, Ltd, P. 237

Zollarning barqarorligi haqida juda ko’p nazariy fikrlar aytilgan. Shular ichida eng ahamiyatga ega bo’lgani DLFO nazariyasidir .

Kolloid sistemalarning koagulyatsiyasi. koagulyatsiya tezligi dlfo nazariyasi Zollarning barqarorligi haqidagi eng ahamiyatga ega bo’lgan DLFO nazariyasini mashhur ko’zga ko’ringan 4 ta olim ilgari surgan. Bular B.V. Deryagin, L.D. Landau (1937), E.Fervey va J.Overbek lardir (1941). DLFO shu olimlar ismlarining bosh harflaridir. Bu nazariyaga ko’ra, har qanday zarrachalar bir-biriga yaqinlashganda tortilish va itarish kuchlari mavjudligi sababli ularni ajratib turadigan suyuqlikdan tashkil topgan yupqa qavat hosil bo’lib, u yoruvchi bosim hosil qiladi. Agar bunda itarish kuchlari tortilish kuchlaridan katta bo’lsa sistema barqaror bo’ladi, agar tortilish kuchlari itarish kuchlaridan ustun tursa sistema koagulyatsiyaga uchraydi. Koagulyatsiya – quyuqlanish, ivish degan ma’noni bildiradi. Kolloid zarrachalarni bir-biri bilan birikib yirikroq agregat holatga о ’tishi, ya’ni agregativ barqarorligini buzilishi, s о ’ngra kinetik barqarorligini y о ’qolishi – koagulyatsiya deyiladi. Koagulyatsiya turli omillar tufayli vujudga keladi. Ulardan– elektrolitlar ta’siri, keskin isitish yoki keskin sovutish, elektr toki ta’sir ettirish, mexanik ta’sir k о ’rsatish, yuqori chastotali tebranish (masalan, ultratovush), ultratsentrifugada ajratish, dispers fazani konsentratsiyasini oshirish va turli xil nurlar ta’sir ettirish orqali koagulyatsiya chaqirish yoki tezlatish mumkin. DLFO nazariyasiga binoan koagulyatsiyaning sodir bo’lishi 2 kuchga bog’liq: • biri Van-der-Vaals (tortilish) kuchlari bo’lsa, • ikkinchisi zarrachalar orasidagi o’zaro elektrostatik itarilish kuchlaridir. Bu ikki kuch ikki kolloid zarracha orasidagi yupqa suyuqlik qavatida birgalashib ta’sir etib, “ yoruvchi bosimni ” vujudga keltiradi. Agar ularning

ta’siridan musbat yoruvchi bosim paydo bo’lsa, bu bosim zarrachalarning bir-biri bilan birlashib ketishiga yo’l qo’ymaydi; binobarin koagulyatsiya sodir bo’lmaydi. Agar manfiy yoruvchi bosim paydo bo’lsa, zarrachalar orasidagi suyuqlik qavati torayib, zarrachalar bir-biri bilan birlashib ketadi va koagulyatsiya sodir bo’ladi. Koagulyatsiyaga oid hodisalar tabiatda juda keng tarqalgan va ularning turmushda, hayotda ahamiyati kattadir.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Kolloid eritmalarning barqarorligi nazariyasi

Kolloidlarning olinishi va xossalari

Kolloidlarning koagulyatsiyasi

Qo'sh elektr qavat (qeq) tuzilishi haqidagi nazariyalar

Kolloid eritmalarning olinish va tozalash usullari. Kolloid eritmalarning xossalari