Kolloid eritmalarning molekulyar - kinetik va optik xossalari - Химия - Рефераты

Kolloid eritmalarning molekulyar - kinetik va optik xossalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Kolloid eritmalarning molekulyar - kinetik va optik xossalari Reja 1. Kolloid eritmalarning molekulyar-kinetik xossalari. 1.1. Diffuziya hodisasi. 1.2. Broun harakati. 1.3. Sedimentatsiya xodisasi. 2. Kolloid sistemalarning optik xossalari. 2.1. Kolloid eritmalarning ranglanishi. 2.2. Nefelometr. 2.3. Ultramikroskop. 2.4 Elektron mikroskop.

1. KOLLOID ERITMALARNING MOLEKULYAR-KINETIK XOSSALARI. Kolloid eritmalarning molekulyar-kinetik xossalari ulardagi dispers faza zarrachalarining harakatiga bevosita bog’liq bo’ladi. Kolloid eritmalarda zarrachalarning shakli va o’lchami har xil bo’lib, ularda sodir bo’ladigan molekulyar-kinetik xossalar chin zritmalarnikiga nisbatan sustroq bo’ladi. Diffuziya, Broun harakati, osmos va sedimentatsiya hodisalari kol loid eritmalar molekulyar-kinetik xossalarining asosini tashkil etadi. 1.1 DIFFUZIYA HODISASI. Eruvchinivg- zrituvchid; va dispers fazaning dispers muhitda o’z-o’zicha teng tarqalishiga diffuziya hodisasi deyiladi. 1869 yili Rossiya olimi I.G.Borshchov diffuziyalanish tezligi zar- rachalarning o’lchamiga bog’liq, shuning uchun diffuziyalanish tezligi chin eritmalarga nisbatan kolloid eritmalarda kichik bo’lishini aniqladi. Diffuziya tezligi zarrachalarning shakliga, o’lchamiga, dispers muhitning haroratiga va qovushqoqligiga ham bog’lkq bo’ladi. Bu bog’liqlikni 1906 yili A.Eynshteyn aniqlagan edi:  r N RT D 60  bu yerda R - gaz doimiyligi; T - absolyut harorat, 0 К ; N -Avagadrs soni; r - diffuziyalovchi zarracha yoki molekulalarning radiusi; η - dispersion muhit yoki gazning qovushoqligi; D - diffuziyalanish tezligi (diffuziya koeffitsienti). Bu tenglamadan ko’rinib turibtiki diffuziya tezligi haroratga to’g’ri proportsionaldir, ya‘ni harorat ko’tarilishi bilan diffuziya tezligi ortadi. Shu tenglamaga muvofiq diffu ziya tezligi zarracha o’lchamiga va muhit qovushoqligiga teskari proportsionaldir, ya‘ni zarracha o’lchami qancha katta bo’lsa va muhit

qovushqoqligi qanchalik yuqoribo’lsa diffuziyalanish tezligi shuncha kam bo’ladi. Shunga muvofiq chin eritmalardagi diffuziya tezligiga nisbatan, kolloid eritmalarda diffuziya tezligi yuzlab va miiglab. marta kam bo’ladi. Eynshteyn formulasidan foydalanib diffuziya koeffitsienta aniqla-nilsa diffuziyalanuvchi zarracha o’lchamini va hatto dispers faza moddasining molekulyar massasini topish mumkin. Diffuziya jarayoni qaytmas jarayon bo’lib, terilarni oshlashda, gaz- lamalarni buyashda, har xil konservalar tayyorlashda, shuningdek xalq ho’jaligining turli sohalarida keng ishlatiladi. 1.2. BROUN HARAKATI. 1827 yili ingliz botanigi R.Broun gul changining suvda tarqalganligini mikroskop yordamida kuzatib, gulning chang zarrachalari eritmada uzluksiz, tartibsiz harakat qilayotganini aniqladi. Bunday harakat anorganik va organik moddalardan tayyorlangan emulsiya va suspenziya-kolloid eritmalarida ham kuzatiladi. Bu xodisa keyinchalik Broun harakati deb nom oldi, Broun hara kati moddalarning tabiatigagina emas, balki haroratga va zarracha larning o’lchamiga ham bog’liq zarrachalar kattalashgan sari Broun harakati kamayib boradi. Masalan, zarrachalarning o’lchami 1-Zmk bo’lganida Broun harakati kuchli bo’lib, 4-5 mk da kuchsiz va 5 mk dan katta bo’lganda to’xtaydi. Zarrachalar uzluksiz harakatlanishi natijasida bir nuqtadan ik- kinchi nuqtaga siljiydi va shu nuqtalar orasidagi masofa siljish qiy- mati (X) deb ataladi. 1906 yili Eynshteyn gaz qonunlariga asoslanib, Broun harakatidagi siljish qiymatini quyidagi formula bilan aniqladi:r N t RT X  3 2    bu yerda, ΔХ 2 – siljish qiymatining kvadrati, R – gaz konstantasi, T – absolyut

harorat, Δ t – vaqt, N – Avagadro soni, η – suyuqlikning qovushqoqligi, r – zarrachaning radiusi. 1.3. SEDIMENTATSIYA HODISASI. Kolloid eritmalardagi zarrachalarning og’irlik kuchi ta‘sirida eritma tagiga chukishi sedimentatsiya hodisasi deyiladi. Bu jarayonda birinchi navbatda og’ir (katta.) zarrachalar chukadi, so’ngra qolgan zarrachalar massasiga qarab chukaveradi. Masalan, loyqa suv turishi natijasida undagi tuproq zarrachalari cho’kib, suv tiniqlashadi. Ayrim kolloid ertmalarda sedimentatsiya hodisasi sutt bo’lib, zarrachalar cho’kmaydi, suv tiniqlashmaydi. Bunday holda zarrachalarga markazdan qochuvchi kuch ta‘sir ettiriladi. Buning uchun tsentrifugalar ishlatiladi. Sedimentatsiya usuli bilan kolloid eritmalardagi zarrachalarning o’lchami va ularning molekulyar massasi angaqlanadi. 3.1.4. KOLLOID ERITMALARNING OSMOTIK BOSIMI Kolloid eritmalarda ham chin eritmalarga o’xshash osmotik bosim mavjud. Kolloid eritmalarda zarrachalar soni kam bo’lgani uchun, ularda osmotik bosim kichik bo’ladi. Kolloid eritmalardagi osmotik bosimni topish uchun Vant-Goff formulasidan foydalaniladi:N RTn P  bu yerda, R - osmotik bosim, n - zarrachalar soni, N - Avagadro soni, R - gaz konstantasi, T -absolyut harorat. Kolloid eritmalarning osmotik bosimi, eritmadagi erigan modda molekulyar massasini aniqlashda yordam beradi. 3.2. KOLLOID SISTEMALARNING OPTIK XOSSALARI Kolloid eritmalarning optik xossalari chin eritmalar va dag’al dispers sistemalarning xossalaridan katta farq qiladi. Kolloid eritmalar tabiati, kontsentratsiyasi va kolloid zarracha larning katta

kichikligi kolloid eritmalarning optik xossalariga ko’ra aniqlanadi. Zarrachalarning o’lchamiga qarab tushayotgan yorug’lik ta‘sirida kolloid eritma har xil rangga ega bo’ladi. Masalan, zarrachalarning o’l chami 80-90 mmk bo’lgan kumush kolloid eritmasining rangi to’qsariq zarrachalari o’lchami 110 mmk da binafsha, 160mmk da ko’k rangli bo’ladi. Bu hodisa tushayotgan nurning tulqin uzunligiga va zarrachalarning o’lchamiga bog’liq. Agar nurning to’lqin uzunligi dispers faza zarracharidan kichik bo’lsa, u holda nur zarrachalar orqali to’siladi va sinib qaytadi, nurning to’lqin uzunligi zarrachadan katta bo’lsa, u holda zarrachalar orqali yorug’lik nuri tarqaladi. 1857 yilda M.Faradey oltinning kolloid eritmasida bu hodisani mukammal o’rgangan. So’ngra uning shogirdi D.Tindal kolloid dispers sistemadagi zarrachalar yorug’likni tarqatishi natijasida dispers muhitda konussimon yorug’lik nuri hosil bo’lishini tumanlarning xossalarini o’rganganda aniqlagan. Xuddi shu hodisani, chang kutarilgach fona ri qorong’i qilib, bir teshik joyidan yorug’lik o’tkazilganda, konussi mon yorug’lik yo’li ko’rinishidan kuzatish mumkin. Bu hodisa ikki olim nomiga Faradey-Tindal konusi deb yuritiladi va hodisaning o’zi Faradey-Tindal effekti deyiladi. Bu effekt zolning disperelik darajasi ortishi bilan kuchayadi. Ingliz fizigi D.Reley zarrachalarning nur tarqatishini o’rganib, kolloid dispers sistemada tarqalayotgan nurning yorug’lik darajasi (intensivligi) kolloid zarrachalarning soni va hajmining kvadratiga to’g’ri proportsional, tushayotgan nur tulqin uzunligining to’rtinchi darajasiga esa teskari proportsional bo’lishi haqidagi qonuniyatini yaratdi:2 2  nV K I bunda, I -tarqalgan nurning yorug’lik darajasi; K - kolloid dispers sistemanint sindirish ko’rsatkichlariga bog’liq konstanta; n - zarrachalar soni; V – zarracha hajmi; λ - nurning tulqin uzunligi. Bu qonun kolloid zritmadagi dispers faza zarrachalariking o’lchami 10 sm dan katta bo’lmaganda tatbiq etiladi.

1908 yili S.Smoluxovskiy ko’rsatishicha, kolloid sistemada bir xil o’lchamdagi dispers faza bo’lganda issiqlik ta‘siri natijasida uning zichligi o’zgaradi va nurlarning tarqalish intensivligi har xil Buning natijasida kolloid eritmalarning rangi o’zgaradi. Bu hodisa opalestsentsiya deyiladi. Kolloid sistemalarning nur tarqatish xossalari Faradey-Tindal effektiga asoslanib tuzilgan nefelometr, ultramikroskop va zlektonmikroskoplar yordamida o’rganiladi. 2.1. NEFELOMETR. Kolloid eritmalarning kontsentratsiyasi va undagi zarrachalarni o’lchami aniqlanadigan asbob nefelometr deyidadi. Nefelometr ikkita bir xil tsilindrik shisha idishdan iborat bo’lib, biriga kontsentratsiyasi ma‘lum standart zol, ikkinchisiga kontsentratsiyasi noma‘lum zol to’ddiriladi. So’ngra ikki tsilindr yonidan yorug’lik nuri o’tkazilganda Tindal konusi hosil bo’ladi. Zollardan sochilayotgan nur asbobning yuqori qismidagi oynaga tushadi va u okulyar orqali kuzatiladi. Okulyar kuzgusi doira shaklida bo’lib, teng ikkiga (bo’lingan, uning bir yarmini standart zritmaning nurlari yoritsa, ikkinchi yarmini aniqlanadigan moddaning nurlari yoritadi,. Yoritilish yarim doiralarida har xil bo’lsa, tsilindrlarni yuqoriga yoki pastga tushirish bilan ularni bir xil ko’rinishga keltirish mumkin. Shu paytda zollarning yoritilayotgan qismlarining balandligi zollarning kontsentratsiyasiga teskari proportsional bo’ladi:1 2 2 1 C C h h  bunda С 1 - standart zolning kontsentratsiyasi, h 1 - standart zolning balandligi , С 2 - sinaladigan zolning kontsentratsiyasi, h 2 – sinadigan zolning balandligi. Tekshirilayotgan kolloid eritmalarning kontsentratsiyasi quyidagi formula asosida aniqlanadi:

2 11 2 h h C C Kolloid zarrachalarning o’lchami kuzga ko’rinadigan yorug’lik nuriiing to’lqin uzunligidan kichik bo’lganligi uchun eng kuchli optik mikroskop bilan ham ularni ko’rib bo’lmaydi. Sinaladigan kolloid eritmaning kontsentratsiyasi aniqlangandan so’ng undagi kolloid zarrachalarning hajmi (V 2 ) quyidagi formula bo’yicha topiladi: 2 11 2 1 2 2 1 ; h h V V h h V V   Bunda V 1 - standart eritmadagi zarracha hajmi. 2.2. ULTRAMIKROSKOP. Kolloid sistemalarda nurning tarqatish hodisasidan kolloid kimyoning rivojlanishida juda katta ahamiyatga ega bo’lgan ultramikroskopiya usulidan foydalaniladi. Kolloid zarrachalarning o’lchami ko’zga ko’rinadigan yorug’lik nurining to’lqin uzunligidan kichik bo’lgani uchun oddiy optik mikroskop yordamida bu zarrachalarni ko’rib bo’lmaydi. Bunga sabab shuki, kolloid zarrachalarga tushadigan nur to’lqinlari zarrachalarni aylanib o’tadi va sochilgan nurni ko’z bilan ko’rib bo’lmaydi. Ultramikroskopni 1903 yilda Faradey-Tindal effekti asosida Zidentopf va Zigmondi yaratdilar. Oddiy mikroskop bilan ultramikroskopning farqi shundaki, oddiy mikroskopda yorug’lik manbadan tushayotgak nur kuzatilayotgan jism (ob‘ekt) orqali o’tadi va kuzatuvchiga ko’rinadi. Ultramikroskopda zsa yorug’lik manbaidan kelayotgan yorug’lik nuri optik sistemalarda kuchaytirilib, to’g’ri burchak ostida qorong’i fonda yon tomondan kolloid eritmaga tushiriladi, ya‘ni yorug’lik to’g’ridan-to’g’ri kuzatuvchi ko’ziga tushmaydi:. Shunday qilib,

ultramikroskopda kolloid zarrachalarning o’zi emas, balki shu zarrachalardan tarqalayotgan nur ko’rinadi. Kolloid eritmadan tarqalayotgan nurning intensivligi kolloid zarrachalarning eritmadagi kontsentratsiyasiga, ularning shakli va o’lchamlariga bog’liq. Kolloid zarrachalar o’z shakliga ko’ra ikki guruhga bo’linadi. Birinchi guruhga o’lchamlari har tomonlama bir xil bo’lgan zarrachalar (shar yoki kub shaklidagi), masalan, oqsillarning, smolalarning kol loid eritmalari, ba‘zi metallarning gidroksidlari kiradi. Ikkinchi guruhga gabarit o’lchamlari turlicha bo’lgan kolloid zarrachalar kiradi. Bularning shakli bargsimon (Fe( О H) 3 zoli), tayoqchasimon (V 2 O 3 ) ipsimon, zanjirsimon (sovun, antraxinon zarrachalari) bo’lishi mumkin. Ultramikroskopda kolloid eritmalarni kuzatganimizda bizga zar-chalarning shakli ham, o’lchamlari ham ko’rinmaydi. Shunga qaramay, ultramikroskop yordamida bilvosita yo’l bilan kolloid zarrachalarning o’lchami va shaklini aniqlash mumkin. Buning uchun ma‘lum V hajmdagi zolda bo’lgan zarrachalar soni V ultramikroskop yordamida vizual sanab topiladi. Ayni eritmada dispers fazaning massasini bilgan holda eritmadagi barcha zarrachalar soni hisoblab topiladi. So’ngra dis pers fazaning zichligini e‘tiborga olib, kolloid zarrachalarning hajmi va o’lchamlarini topish mumkin. Zarrachalarning zichligi d kolloid eritmaning og’irlik kontsentratsiyasi S (g/l), ultramikroskopga olingan zolning hajmi V va shu hajmdagi zarrachalar soni Y bo’lsa, hajm birligidagi zarrachalar soni quyidagiga teng bo’ladi;V Y n Alohida zarrachalarning massasi n c m  va zarrachaning hajmi d m w  bo’ladi. U holdа

Yd cY nd c w  2.4. ELEKTRON MIKROSKOP Oxirgi paytlarda optik mikroskoplar bilan bir qatorda elektron mikroskoplar keng qo’llanilmoqda. Bunday asbobda yorug’lik nurlari o’rniga elektron nurlari ishlatiladi. Shuning uchun shisha linzalari o’rniga elektromagnit maydonidan foydalaniladi va elektron nurning manbai sifatida volfram simi ishlatiladi, Volframm simi qizdirilganda undan elektronlar oqimi sochilib, elektromagnit maydoni orqali kolloid eritmadan o’tadi va maxsus ekranda zarrachalarning shakli kattalashgan holda ko’rinadi. Elektron mikroskop tirik (o’simlik, hayvonot) organyazmdagi hujayralarning tuzshlishini va ulardagi har xil kasalliklarni qo’zg’atuvchi mikrob va viruslarni aniqlashda keng qo’llaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar . 1. С.Е.Воютский. «Курс коллоидной химии». М. 1973. 2. X.R.Raximov. «Fizik va kolloid ximiya». Toshkent. « O’q ituvchi». 1978 y. 3. S.A.Balezn. «Fizik va kolloid kimyodan amaliy mash g ’ulotlar». Toshkent. « O’q ituvchi». 1969 y. 4. N. Q .Mu h ammadiev, I.M.Ergashev. «Fizikaviy va kolloid kimyodan amaliy mash g ’ulotlar». Samar q and. 2000 y. 5. SH.N.Nazarov. «Fizik va kolloid ximiya». Toshkent. « O’q ituvchi». 1989 y. 6. К.И.Евстратова, Н.А.Купина, Е.Е.Малахова. «Физическая и коллоидная химия». М.: «Высщая школа». 1990. 7. В.И.Захарченко. «Сборник задач и упражнений по физической и коллоидной химии». М.: Просвешение. 1978. 8. О.С.Гамеева. «Сборник задач и упражнений по физической и коллоидной химии». М.: «Высщая школа». 1966. 9. K.S.A h medov. «Kolloid ximiya». Toshkent. 1990 y.

Похожие

Kolloid eritmalarning olinish va tozalash usullari. Kolloid eritmalarning xossalari

Kolloid eritmalarning barqarorligi nazariyasi

Kolloid eritmalarning olinish usullari va tozalanishi

Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi

Modda agregat holatlarining molekulyar kinetik nazariyasi