Kofein teobramin teofillin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati - Химия - Рефераты

Kofein teobramin teofillin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

227.3779296875 KB

Kofein teobramin teofillin o linishi tuzilishi xossalari va ahamiyati Reja: 1. Purin gruppasiga kiradigan alkaloidlar 2. Kofein. tuzilishi, olinishi va xossalari 3. S trixnin, rezerpin va boshqalar olinishi, tuzilishi, xossalari va ahamiyati. 4. Indol alkaloid lar i ni о ’ simlikliklarda n ajratib olish usullari . 5. Fizostigmin, strixnin, rezerpin alkaloid lar i ni o linishi, tuzilishi va xossalari.

Bu gruppaga kiradigan alkaloidlar primidin va imidazol halqalarining birikishidan hosil bo ’l gan bitsiklik purin yadrosidan tashkil topgan.N N N N N NH CH HC CH Imidazol Purin alkaloidlarini asosan o‘simliklarning turli organlaridan olinadi. Masalan, choy bargidan-kofein, kakao mevasidan-teobromin olinadi. Bu gruppaga kiradigan alkaloidlarning ximiyaviy tuzilishini, ya’ni ular tarkibidagi metil ralikallariing joylashishi va sonini turli ximiyaviy reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Masalan, kofein, teofillin, teobromin va ksantin molekulalarini oksidlansa, ular quyidagi moddalarni hosil qiladi. N N N O H3C O CH3 N CH3 N O O O O H3C CH3 HN CH3 C O H2N (O) Kofein Dimetilalloksan M etilmochebina N N C H NO H 3 C O C H 3 N H H 3 C - N NO O O O C H 3 H 2 N C O H 2 N( O ) T e o f i l l e n D i m e t i l a l l o k s a n M o c h e v i n a H N N N - C H 3 C H NO O C H 3 H 3 C - N NO O O O C H 3 H 3 C - N H C O H 2 N( O ) T e o b r a m i n M e t i l a l l o k s a n M e t i l m o c h e v i n a

H N N N - C H 3 C H NO O N H H N N HO O O O H 2 H C O H 2 N( O ) K s a n t i n A l l o k s a n M o c h e v i n a Bu reaksiyalardan ko ’ rinib turbdiki, ksantin, kofein, teofillin va teobrominlar molekulalari alloksan va mochevinadan tashkil topgan. Ular bir-biridan molekulasidan metil radikallarining joylanishi va soni bilan farq qiladi, xolos. Purin gruppasiga kiradigan alkaloidlardan meditsinada kofein va uning benzoat hamda salitsilat kislotalar bilan hosil qilgan tuzlari, shuningdek teobromin, diuretin, teofillin kabilar dori modda sifatida qo‘llaniladi. KofeinH3C C O N C C O=C N CH3 CH N N H3C H2O M .O=212,21 Kofein turli o ’ simlik organlaridan, shuningdek sintetik usul bilan olinadi. Kofein asosan choy bargidan, ko’pincha choy ishlab chi q arish fabrikalaridan chi q adigan choy chi qindisini suv bilan ekstraksiya qilib olinadi. Kofein bunday manbalarda o‘rta hisobda 3% atrofida bo‘ladi. Kofein choy chiqindisidan ajratib olishda bir necha usullardan foydalaniladi. Shulardan suv yordamida ajratib olish usuli alohida ahamiyatga ega. Bu usulda choy chiqindisini suv bilan aralashtirib, suvli qismini qo‘rg‘oshin atsetat yoki magniy va kaliy oksid bilan ishlash orqali yot moddalardan tozalanadi. So‘ngra aralashmani filtrlab sovutilsa, kofein kristall holda cho‘kadi. Bunday kofein toza bo‘lmaganligi sababli uni suv yordamida qayta kristallab, yot moddalardan ozod qilinadi. Kofein bir necha usullar bilan sintez qilinadi.

HN C=O C- NH C C N NH C=O O= H CH3C O O CH3C O HN C O C C HN C NH C O C CH3 O O NH C CH3 O O CO2 Siydik kislota HN C N C NH C CH3 C C NH C CH3 O O O CH3COOH HN C HN C N C C O O NH C CH3 4,5-diaminoasetouratsil 8-metilksantinBu reaksiya bo‘yicha 8-metilksantinni siydik kislotaga dimetil-anilin katalizatori ishtirokida atsetat angidrid ta’sir ettirib, uzoq vaqt davomida 138- 142 0 gacha qizdirib olinadi. Sintezning keyingi bosqichlari quyidagi sxema bo‘yicha olib boriladi: H N C H N C NCC O O N H C C H 3 + 3 ( C H 3 ) 2 S O 4 + 3 N a O H N C N C NCC O O N C C H 3H 3 C H 3 C C H 3 + 3 C H 2 O S O 2 O N a + 3 H 2 O 1 , 3 , 7 , 8 - t e t r a m e t i l k i s a n t i n y o k i - m e t i l k o f e i n Kofein natriy benzoat Kofein natriy benzoat kofein-asosning natriy benzoit bilan hosil qilgan molekulyar birikmasi bo’lib, formulasini quyidagicha ifodalash mumkin: H 3 C C O N C O C C N C H 3 C H NN H 3 C C 6 H 5 C O O N a Bu preparatni olish uchun kofein-asos suspenziyasiga natriy benzoatning suvdagi eritmasi aralashtiriladi. Kofein to‘liq erigandan so‘ng eritmani ehtiyotlik bilan bug‘lantiriladi va hosil bo‘lgan cho‘kmani quritiladi. Natijada kofein natriy benzoat oq poroshok holida hosil bo‘ladi.

Kofein natriy benzoit oq, hidsiz, achchiq mazali poroshok bo‘lib, suvda osin spirtda esa kam eriydi. Preparat chinligini mureksid hosil qilish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Kristall holidagi preparat rangsiz alangaga tutilsa, alanga sariq rangga bo‘yaladi. Preparat eritmasiga iyemir (III)-xlorid reaktividan ta’sir ettirilsa, benzoat ioni borligini isbotlaydigan qo‘ng‘ir-sariq cho‘kma hosil bo‘ladi. 6C 6 H 5 COONa + 2FeCl 3 + 10H 2 O (C 6 H 5 COO) Fe Fe(OH) 3 7H 2 O + 3C 6 H 5 COOH + 6NaCl Preparat miqdorini quyidagi usullar bilan aniqlanadi: 1. Yodometrik usul. Bu kofein-asos miqdorini aniqlashga o‘xshashdr. 2.Tortma usul. Aniq miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga yetarli miqdorda xloroform qo‘shib chayqatilsa, kofein-asos eritmadan xloroform qavatiga o‘tadi. Xloroform qavatini ajratib olib bug‘lantiriladi va qolgan qoldiq-kofein-asosning og‘irligiga nisbatan preparat miqdori aniqlanadi. 3. Natriy benzoatga nisbatan neytrallash usuli bilan va sterillangan eritmalarini refraktometrik usul bilan aniqlanadi. Preparat tarkibida 38-40% sof kofein bo‘lishi kerak. Kofein natriy benzoat meditsinada xuddi kofein-asos kabi qo‘llaniladi. Uni 0,1-0,2 g dan poroshok holida ichiriladi. 10-20% li sterillangan eritmalari esa 1 ml dan teri ostiga yuboriladi. CH Г davlatlarining territoriyasida Vinca o’simligining 5 ta turi uchraydi. Bu o’simliklarning ximyaviy jixatdan o’rganish ishlari A.P. Orexov va uning shogirdlari tomonidan 1930 y. boshlangan. Tekshirish natijalariga ko’ra bu o’simliklar tarkibida indol alkaloidlari borligi aniqlangan. Indol gruppasiga kiradigan alkaloidlar soni juda ko’p b bo’lib, ulardan bir qanchasi tibbiyotda turli kasalliklarga davo qilishda qo’llaniladi. Indol gruppasiga kiradigan alkaloidlar molekulalari faqat indol yadrosidan tashkil topgan bo’lmay, balki bir qancha halqalar yig’indisidan iborat bo’lgan murakkab moddalardir. T ibbiyotda i ndol gruppasiga kiradigan alkaloidlardan fizostigmin,strixnin, rezerpin va boshqalar keng qo’llaniladi.

Fizostigmin salisilat M . O . = 4 1 3 , 5 Fizostigmin yoki ezerin 1864 yilda Physostigma venenosurn о 'simligi urug‘ining magzidan ajratib olingan. Ezerin molekulasida efir bog’i b о ‘lganligi sababli ishqor bilan gidrolizlansa, karbonat angid rid, metilamin va fenol xossasiga ega b о ‘lgan ezerolin hosil bo’ladi . Прозерин (Proserinum. Neostigmirii Methi/lsulfas.) MO. = 334,39 P r o z e r i n e z e r i n о ‘ r n i n i b o s a d i g a i s i n t e t i k p r e p a r a t b о ‘ l i b , e z e r i n g a q a r a g a n d a b a r q a r o r v a t e z t a ’ s i r k о ‘ r s a t a d i . P r e p a r a t Dimetil anilindan quyidagicha sintez qilinadi.

Прозерин Prozerin oq , hidsiz , achchiq mazali kristall aoroshok bо‘lib , suv - lz juda oson , sairt va xloroformda yaxshi eriydi . efirda esa erimay - di . 142— 146° da suyuqlanadi . Preparat c h i n l i g i n i aniqlash uchun uning suvdagi eritmasiga nitrat kislota ishtirokida bariy xlorid ta’sir ettirib qaynatilsa, oq ch о ‘kma hosil b о ‘ladi. Prozsrinning bir nechta kristaliga chinni idishlarda natriy ishqori eritmasidan q о ’shib qaynatib, s о ’ngra qurigunicha bug‘lantiriladi. Hosil b о ‘lgan qoldiqqa sulfanil kislota, natriy nitrit va xlorid kislota aralashmasidan q о ‘shilsa, t о ’q qizil rangli azo b о ’yoqa paydo b о ’ladi.

P r o z e r i n m i q d o r i n i u n i n g t a r k i b i d a g i a z o t b o ‘ y i c h a K e l ’ - d a l u s u l i b i l a n a n i q l a n a d i . N e y t r a l l a s h u s u l i b n l a n h a m a n i q l a s h m u m k i n . Bunin uchun ma’lum miqdorda olingan preparatga sshqor q о ' shib isitiladi . Reaksiya natijasida ajralib chiqqan aimetilamin - ni titrlangai sulfat kislota solingan idishga haydab utkaziladi . S о ‘ngra reaksiyaga kirishmay qolgan ortiqcha kislogani ishqor bilan titrlanadi.

Yoki yuqorida k о 'rsatilgan reaksiya b о ‘yicha ajralib chiqqan dimetilaminni bor kislota eritmasi solingan idishga suv bug‘i yordamida haydab, s о ‘ngra uni metil k о ‘ki va metil qizili indikatorlari aralashmasi ishtirokida 0,1n. vodorod xlorid bilan titrlanadi. Prozerin ximiyaviy tuzilishiga ko’ra ezerindan farq qilsada, fi ziologik ta’siri jihatidan unga juda yaqin turadi. Prozerin operatsiyadan keyin ichaklar va qovuq tonusinnig zaiflanishini oldini olish yoki davolashda va boshqa ba’zi kasalliklarda 0,015—0,02 g dan ichiriladi yoki 0,05% li eritmasidan teri ostiga yubo- riladi. K о ‘z kasalliklarida, masalan glaukomada k о ‘z ichki bosimini kamaytirish uchun 0,5% li eritmasi k о ‘z tomchisi sifatida ishlatiladi. Og‘zi mahkam yopiladigan q о ‘ng‘ir shisha bankalarda e h t i y o t l i k b i l a n (A r о ‘yxat) s a q l a n a d i .

1818 yilda kuchala (chilibuxa) Nux vomica o‘simliginingfrugidan Pelte bilan Kaventu ikkita alkaloid ajratib olib, ulardan (adriga strixnin, ikkinchisiga esa brusin deb nom berdnlar. 100 yillar da- vomida kuchala o‘simligi urug‘ida boshqa alkaloidlar yo‘q deb faraz qilingan bo‘lsada, keyingi vaqtda yana 4 ta alkaloid — vomiiin, psev dostrixnin, a-va ß - kolubrinlar borligi aniqlandi. Kuchala urugida 3% gacha alkaloid bo‘lib, shundan taxminan yarmi- sini strixnin tashkil qiladi. Kuchala urug‘idan strixnin olish uchun avval uni issiq sup va so‘ndirilgan ohak bilan ishlanadi. Bunda toshdek qattiq kuchala urugi bo‘shashib, oson maydalanadi. Uning tarkibidagi alkaloidlarnn metil, etil, izopropil spirtlari yoki ko‘pincha benzol bilan ajratib oli- nadi. Agar ekstraksiyani benzol bilan qilingan bo‘lsa, u holda o‘zida alkaloid saqlagan benzolni sulfat kislota bilan ishlanadi. Nati- jada sulfat tuziga o‘tgan alkaloidlar benzoldan suvdagi eritmaga o‘tadi. So‘ngra bu eritmaga natriy karbonat qo‘shib, alkaloidlar asos holida cho‘kmaga o‘tkaziladi. Cho‘kmani ajratib olib quritiladi va spirt bilan ishlanadi. So‘ngra uni filtrlansa, strixnin erimagan xolla filtrda qoladi. Boshqa alkaloidlar esa, shu jumladan brusin eritmaga o‘tadi. Cho‘kmani qayta kristallash usuli bilan tozalab, unga ma’lum miqdorda nitrat kislota qo‘shiladi. Bu kislota miqdori olin- gan alkaloid—strixnin-asosga nisbatan ortiqcha bo‘lsa, hosil bo‘lgan strixnin nitrat sarg‘ayadi, bunday hol strixnin molekulasining oksid- lanishidan darak beradi.

Strixnin nitrat juda achchiq mazali, rangsiz, nnnasimon yaltiroq kristall bo‘lib, suv va spirtda qiyinlik bilan eriydi. Issiq suv va spirtda esa yaxshi eriydi. Preparat c h i n l i g i n i aniqlash uchun uning bir necha kristal- lariga difenilaminning konnentrlangan sulfat kislotali eritmasidan qo‘shilsa, nitrat kislota borligini isbotlaydigan ko‘k rang hosil bo‘ladi. Shuningdek, strixninning bir necha kristallariga konsentrlangan sulfat kislota va keyin kaliy bixromat kristallaridan qo‘shilsa, tez o‘chib ketadigan ko‘k-binafsha rang hosil bo‘ladi. Odatda bu rsaksiyalarni chinni idishlarda olib boriladi* Preparat eritma siga ehtiyotlik bilan konsentrlangan sulfat ki slota va temir (II) - sulfat eritmalaridan qo‘shilganda ikki suyuqliq o‘rtasida qo‘ngir rangli halqa hosil bo‘ladi. Strixninning bir necha kristallariga konsentrlangan nitrat kislota qo‘shib bug‘lantiriladi. So‘ngra qolgan qoldiqqa kaliy ishqorining spirtdagi eritmasidan qo‘shilsa, aralashma qizil tus oladi. Strixnin m i q d o r i n i aniqlashda neytrallash va kolorimetrik usullardan foydalaniladi. Neytrallash usulida preparatnі spirt va xloroform aralashmasida eritib, so‘ngra fenolftalein indikatori ishtirokida bevosita natriy ishqorining 0,1 n. eritmasi bilan titrlanadi. Kolorimetrik usulda esa preparatning suvdagi eritmasiga xlorid kislota va rux qirindisidan qo‘shib, suv hammomida qaynatiladi. So‘ngra eritmani filtrlab, xlorid kislota va natriy nitrit qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan qizil rangli eritmani kolorimetrik usul yordamida aniqlanadi. Strixnin markaziy nerv sistemasini qo‘zgatuvchi modda sifatida qo‘llaniladi. Uni odatda modda almashinuvi pasayib ketganda, shuningdek odamning darmoni quriganda, mushak falaj bo‘lgan yurak faoliyati zaiflashib qolganda va boshqa ba’zi kasalliklarda ishlatiladi. 0,1% li sterillangan eritmasi ko‘pincha natriy arsenat bilan birga 0,5—1 ml dan teri ostiga yuboriladi.

Rеzеrpin tropik ва su b tropnk mаmlаkаtlаr d а, X in d iston, Sеylon, YAва v а Mаlаyya orollаri d а uchrаy d i g аn Аrosupаsеае oilаsi g а mаnsu b rаuвolfiya о‘simli g inin g hаr xil turlаri ( Rauwolfia serpentina , Rau - wolfia vomitoria, Rauwolfia canescens va b . q.) b аr g i d а va il d izi d а uchrаy d i. Rаuвolfiya о‘simli g inin g il d izi d а in d ol g ruppаsi g а kiru v chi 20 d аn ortiq turli аlkаloiдlаr (rеzеrpin, rеzеrpinin, аymаlin, аymа- lnnin, аymаlinin, rеssinnаmii, sеrpеntin, sеrpегinin, rаuвolfin,yoxin b ii, rаu b аzin va b oshqаlаr) b orli g i ва ulаrnin g umumiy miq d ori 2% g аchа ekаnli g i аniqlаn g аn. Rеzеrpin rаu v olfiya tаrki b iдагi аlkа loi d lаr аsosini tаshkil qili b , unin g miq d ori tаxminаn 0,04—0,05% га tеn g . Rеzеrpin molеkulаsiдагi 3, 15, 16, 17, 18 ва 20-о‘rinlаrni e g аllа g аn u g lеro d аtomlаri аsimmеtr'mkдnr. Rеzеrpinni rаu v olfiya о‘simli k inin g il d izi d аn аmmiаk ishtiroki d а efir b ilаn аjrаti b olinа d i. Efirni b ug‘lаntiri b , q olгаn il d izni tаrtrаt kislotа b ilаn ishlаnа d i. Kе y inchаlik tаrtrаt kisletаli eritmаni pеtrolеy efir b ilаn yu v il g аn d аn kе y in, eritmага ishqorii shаroitгаchа аmmiаk qо‘shi b , rеzеrpinni chо‘ktirilа d i ва xloroform yor d аmi d а аjrаti b olinадi. Kе y inchаlik аl- kаloi d li xloroformni аlyuminiy oksi d solin g аn xromаtoгrаfik nаychа d аn о‘tkаzilа d i va or g аnik eritu v chilаr d аn xloroform yoki d ixlor etаn b ilаn yu v ilа d i. Rеzеrpin hozir g i v аqtда 458- b еtда k еltiril g аn sxеmа b о‘yichа sintе tik y o ’l b ilаn xаm olinа d i.

Rеzеrpin oq yoki b ir oz sаr g ’ ish kristаll poroshok b о‘li b , suв, spirt ва efirда kаm eriy d i. Xloroformда esа yaxshi eriy d i. Uninг xloroformli eritmаsi kut b lаnгаn nurlаrni chаpга b urish xossаsi ga ega бо‘liб, 1% li xloroformli-eritmаsi [га]o = —113—122° га tеnг. Rеzеr pin kislotа ва ishqorlаr tа’siriда inаktiвlаnадi. 261—265° да suyuq lаnадi. Rеzеrpin ch i n l i g i n i аniqlаsh uchun b ir nеchа rаnгli rеаksiyalаr t а v siya qilin g аn. Mаsаlаn, аmmoniy moli bda tninг sulfаt kislotа d а g i eritmаsi b ilаn kо‘k rаn gga о‘tu v chi sаriq rаn g , v аnilinniyaг xlori d kislotаli eritmаsi b ilаn qizil rаn g , konаеntrlаn g аn ааеtаt ва sulfаt kislotаlаr i ishtiroki d а d imеtilаmino b еnzаl d е g i d b ilаn qizil rаnг- ЕYA о‘tuаchi kо‘k rаn g hosil qi l а di .

Rezepin miqdorini neytrallash usuli bilan aniqlanadi. Buning uchun konsentrlangan asetat kislotada eritilgan ma’lum miqdordagi preparatni kristall- binafsha indiktori ishtirokida suyuqlik sariq rangga bo’yalguncha 0,1 n. Perxlorat kislotaning atsetat kislotali eritmasi bilan titrlanadi. Rezerpin gipertoniya kasalligida, shuningdek psixik kasalliklarda 0,0001- 0,0003 g. dan ichiriladi. Og’zi mahkam yopilgan to’q sariq shisha bankalarda salqin va qorong’i joyd ehtiyotkorlik bilan (A ro’yxat ) saqlanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. П . Орехо « Химия алкалоидов ». М.: 1955. 2. С.Ю. Юнусов «Алкалоиды». Издание 3-е переработанное и дополненное. Т.: издателство «Фан» 1981. 3. О . С . Соди қов, Х.А.Асланов, И.К. Кушмурадов “Алкалоид ы хинолизидинового ряда ”. Из дательство “Наука” Москва 1975. 4. Итоги исследование алкалоидоносных растений. Т.: Из-во “ФАН” АН. Республики Узбекистан 1995. 5. Г.В.Лазуревский, И.В. Терентева, А.Г. Шамшурина. Практическое работы по химии природых соединений. Издание 2-е переработанное и дополненное, из-во «Высшая школа». М.1966. 6. О.Содиқов, А. Каримжонов, Н. Исоқов. Органик кимёдан практикум. “Ўқитувчи”. Т.: 1973. 7. Физер Л, Физер М. Стероиды. М.: «Мир». 1964.

Похожие

Nikotin hamda anabazin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

15-(-)-2-Metilbutirilgermin Petizidinin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

Izoxinolin gruppasi alkoloidlari Papaverin Narkotin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

Levomitsetin va streptomitsitinlar olinishi tuzilishi va xossalari

Tetratsiklin xlortetratsiklin gidroxlorid olinishi tuzilishi va xossalari