Kinetika – kimyoviy reaktsiyalarning tezligi va mexanizmi haqidagi fan - Химия - Рефераты

Kinetika – kimyoviy reaktsiyalarning tezligi va mexanizmi haqidagi fan

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

Kinetika – kimyoviy reaktsiyalarning tezligi va mexanizmi haqidagi fan Reja: 1. Ximiyaviy reaksiyalarning tezligi 2. Reaksiya tezligiga konsentratsiyaning ta‘siri 3. Ximiyaviy reaksiyalarning kinetik klassifikatsiyasi

Barcha reaksiyalar ikki sinfga gomogen va geterogen reaksiyalarga bo‘linadi. Agar reaksiya birgina fazada (gaz muhitda yoki eritmada) sodir bo‘lsa uni gomogen reaksiya deyiladi. Agar reaksiya bir necha fazada borsa (masalan, gazlar bilan qattiq jismlar yoki suyuqliklar reaksiyaga kirishsa) bunga geterogen reaksiya deyiladi. Shuningdek reaksiyalar ikki gruppaga bo‘linadi: qaytmas reaksiyalar - oxirigacha boruvchi reaksiyalar. Qaytar reaksiyalar – oxirigacha bormaydigan ma‘lum ximiyaviy muvozanat holatiga qadar boradigan reaksiyalar. Qaytmas reaksiyalarning asosiy belg i si, reaksiya vaqtida ishtirok etadigan mahsulotlar teng miqdorda olingan bo‘lsa, bu moddalar reaksiya mahsulotiga to‘la aylanadi. Bir xil nisbatda olinmaganda, reagentlarning bittasi tamomila sarf bo‘lib ketadi. Masalan, KclO 3 ning parchalanishi qaytmas reaksiya uchun misol bo‘ladi. Qaytar reaksiyalar ma‘lum holatga qadar davom etadi, reaksiya borayotgan idishga bir vaqtning o‘zida reaksiya mahsulotlari va reagentlar aralashgan holda bo‘ladi: 1 mol СО 2 bilan 1 mol Н 2 ni aralashtirilganda 0,6 mol СО va 0 , 6 mol Н 2 О hosil bo‘lgandan keyin reaksiya ximiyaviy muvozanat holatga keladi:2 2 H CO  CO O H  2 Ximiyaviy reaksiyaning tezligshi reaksiyaga kirishuvchi moddalar kon - sentratsiyalarning vaqt birligi ichida o‘zgarishi bilan o‘lchanadi. Reaksiya tezligini topishda reaksiyaga kirishayotgan moddalarni yoki reaksiya mahsulotlarini olishining ahamiyati yo‘q. Bunday vaqtda qaysi moddaning miqdorini o‘lchash qulay bo‘lsa, reaksiya tezligi shu modda konsentratsiyasining o‘zgarishi bilan o‘lchanadi. Reaksiyaga kirishayotgan moddalaraning konsentratsiyalari vaqt o‘tishi bilan kamayadi, mahsulotlarniki esa, aksincha ortib boradi. Reaksiya tezligini o‘lchash uchun odatda dinamik va statik usullardan foydalaniladi. Dinamik usulda dastlabki moddalardan tayyorlangan aralashma reaksiya sodir bo‘lishi uchun yetarli temp e raturaga ega bo‘lgan zonaga kiritiladi. Moddalar shu sharoitda o‘zaro reaksiyaga kirishadi. Bunda aralashmaning reaksion

zonadan mumkin qadar tez chiqib ketishi va reaksiya to‘xtab qoldaigan sovuq zonaga o‘tishi zarur. Reaksion zonaga kirishidang avval va zonadan chiqqandan keyin aralashma analiz qilinib, reaksiya tezligi hisoblanadi. Statik usulda reaksiya sodir bo‘layotgan idishdan vaqti-vaqti bilan namuna olib turiladi va dastlabki moddalar miqdori yoki mahsulotlar miqdori aniqlanadi. Buning uchun analitik ximiya usullaridan masalan titrlash usulidan foydalanadi. Bunda moddalarning fizik xossalarini o‘zgarishi reaksiya mahsulotlarining rangini o‘zgarishidan foydalaniladi. Ximiyaviy reaksiyaning tezligi bilan reaksiyaga kirishayotgan moddalarni konsentratsiyalari orasidagi bog‘lanish masalar ta‘siri qonuni bilan ifodalanadi. 1865 yilda N.N.Beketov o‘z asarlarida 1867 yil Guldberg hamda Vaage efirlarning gidrolizi haqida Bertlo tomonidan olingan natijalardan foydalanib massalar ta‘siri qonunini ta‘rifladilar. Bu qonunga muvofiq ximiyaviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyalari ko‘paytmasiga propotsionaldir . Ximiyaviy reaksiyani kinetika jihatdandan bir qancha gruppalarga bo‘lishi mumkin. Moddalarni reaksiyaga kirishish qobiliyatlari orasidagi umumiylik, o‘xshashlik ma‘lum reaksiyalar orasida umumiylik borligini ko‘rsatadi. Reaksiyani gruppalarga ajratish reaksiyaga kirishuvchi moddalarning xossalaridagi umumiy qonuniyatlarni ochishga, o‘rganishga yordam beradi. Ximiyaviy reaksiyalarni kinetik jihatdan klassifikatsiya qilishni dastlab Vant-Goff taklif qildi. Uning klassifikatsiyasida reaksiyaning normal borishiga halal beruvchi va uni murakkablashtiruvchi ta‘sirlar reaksiya vaqtida a j ratiladigan issiqlik avtokataliz, idish devorlarining ta‘siri kabilar hisobga olinmagan. Vant-Goff klassifikatsiyasiga ko‘ra ximiyaviy reaksiyalar ikki xil alomatiga ko‘ra: molekulyarligi va tartibiga ko‘ra klassifikatsiyalanadi. Reaksiyaning molekulyarligi bir vaqtda to‘qnashib, ximiyaviy reaksiyaga kirishgan molekulalar turini son i bilan belgilanadi. Reaksiyalar reaksiyaga kirishgan molekular turini soniga ko‘ra : bir molekulyar (bimolekulyar) uch molekulyar kabi sinflarga bo‘linadi.

Odatda 3 molekulyardan yuqori molekulyar reaksiyalar uchramaydi. Uchdan ortiq molekulaning bir vaqtda to‘qnashuvi ehtimoldan juda uzoq. Uch molekulyar reaksiyalar ham juda kam uchraydi. Ko‘pchilik reaksiyalar biomolekulyar bo‘ladi. Reaksiya tenlamasi be reaksiyada bir qancha molekula ishtirok etishini ko‘rsatadi. Reaksiya tenglamasiga ko‘ra reaksiya ko‘p molekulyar bo‘lishi kerak edi, lekin tenglamada ko‘rsatilgan molekulalarning hammasi bir vaqtida to‘qnashib reaksiyaga kirishmaydi. Reaksiya birin-ketin yoki parallel boradigan bir qancha oddiy reaksiyalarning majmuidan iborat bo‘ladi. Reaksiyaning bunday murakkab yo‘llar bilan borishi reaksiyani birdaniga borgandagiga harakatlanganda ortiq bo‘ladi. 1.Monomolekulyar reaksiyalar - Quyidagi sxema bilan ifodalanishi mumkin ...   C B A Bunday reaksiyalarga – ba‘zi ajralish reaksiyalari, molekulalar ichida atomlarning qayta gruppalanishi, izomerlanish reaksiyalari radioakviv parchalanishlar misol bo‘ladi. 4 AsH 2 =4As+6H 2 Monomolekulyar reaksiyalarning tezligi: v=kc С-mo d da konsentratsiyasi gazlarda parsial bosim olinadi. Gaz muhitida boradigan reaksiya: J J 2 2 monomolekulyar reaksiyaga misolbo‘ladi. Bunda, dastlabki modda konsentratsiyasi C bo‘lsa, monomolekulyar reaksiyaning tezligi massalar ta‘siri qonuniga ko‘ra: kc dt dc v    bo‘ladi. k - reaksiyaning tezlik konstantasi bo‘lib, vaqtning teskari o‘lchami bilan ifodalanadi. (sek-1yoki minut-1) 2. Biomolekulyar reaksiyalar-

Bir tur moddaning bir molekulasi bir vaqtning o‘zida ikkinchi tur moddaning bir molekulasi bilan to‘qnashuvi yoki bir tur moddaning ikki molekulasi o‘zaro to‘qnashishi natijasida sodir bo‘ladigan reaksiyalarga aytiladi. Biomolekulyar reaksiya sxemasi: ...    D C B A yoki ...    C B A A shaklida yoziladi. Misol uchun, vodorod yodidning ajratilishi: 2 2 2 J H HJ   yoki eterifikatsiya reaksiyasi: O H H COOC CH OH H C COOH CH 2523523    Misol bo‘ladi. Agar dastlabki moddalarning konsentratsiyalarini C 1 va C 2 bilan belgilasak, biomolekulyar reaksiya tezligi: 2 1 C kC dt dc    b o‘ladi. Aga r 2 1 C C  bo‘lsa V=kC 2 bo‘ladi. Bimolekulyar reaksiyalarda k ning o‘lchami l 3 m -1 t -1 bo‘lib, sek mol l  bilan ifodalanadi. l -uzunlik o‘lchami, t-vaqt o‘lchami, m-modda miqdori o‘lchami 3. Uch molekulyar reaksiyalar- Bir vaqt bir moddaning uch molekulasi to‘qnashishi natijasida sodir bo‘ladi. Bu reaksiyalarning sxemasi: ...F E D C B A      yoki ... 3     D C B A shaklida yoziladi. Oddiy trimolekulyar reaksiyaning tezlik ifodasi: 3 2 1 C C kC dt dc   bunda 3 2 1 C C C dastlabki moddalarning konsentratsiyalari. Tezlik konstantasi k ning o‘lchami l 6 m -2 l -1 bo‘lib, sekmol l  2 bilan ifodalanadi. Azot (II) oksidning H 2 bilan qaytarilishi:

O H O N H NO 2 2 2 2   3 molekulyar reaksiyaga misol bo‘ladi. Faqat reaksiya tenglamasiga qarab, reaksiyaning qaysi sinfga kirishi haqida xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Masalan: O H J H O H J 2 2 2 2 2 2 2       Reaksiyaning yig‘indisi tenglamaga qarab, besh molekulyar reaksiya deb o‘ylash mumkin. Lekin, tajribada bu reaksiyaning oraliq bosqichlaridan birida: OHJOOHJ 222   Tenglamaga muvofiq gipoyodit kislotani anioni JO - hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan JO - ionlari H - ionlari bilan birikadi: JO - +H + HJO HJO kuchli oksidlovchi bo‘lganligi sababli J - ionini oksidlaydi : HJO+J - +H + J 2 + H 2 O Ko‘rinib turibdiki, shunga o‘xshash murakkab reaksiyaning tezligi uning eng sust boradigan oraliq bosqichidagi tezligiga bog‘liqdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ҳ.Рустамов, Физик кимё. –Тошкент: “Ўзбекистон”, 200.-488 б. 2. Захаревский М.С. Кинетика и катализ. –Ленинград: ЛГУ, 1968. -314 с. 3. Дзисько В.А. основқ методов приготовления катализаторов. – Новосибирск: “Наука”, 1982. -134 с. 4. Панченков Г.М., Лебедов В.П. Химическая кинетика и катализ. –Москва: МГУ, 1961. ғ551 с. 5. Стромберг А.Г., Семченко Д.П. Физическая химия. –Москва: “ Вышая школа ” , 2001. -528 с. 6. Байрамов В.М. Основы химической кинетики и катализа. –Москва: «А cadema », 2003. -253 с. 7. Т.С.Сирлибоев, С.Э.Нурманов, И.Тиркашев, М.Қ.Содиқов, ... Кимёвий кинетика ва катализ. Тошкент. “Университет” 2007. 152 б.

Похожие

Koagulyatsiya mexanizmi va tezligi

Kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiyaning tezligi haqida tushuncha. Massalar ta’siri qonuni

Kimyoviy kinetika

Kimyoviy kinetika

Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat