Fermentlar haqidagi ta’limotning shakllanishi - Химия - Рефераты

Fermentlar haqidagi ta’limotning shakllanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Fermentlar haqidagi ta’limotning shakllanishi Reja: 1. Bir komponentli va ikki komponentli fermentlar. 2. Ferrmentlar biologik katalizatorlar.

Xayotning barcha shakillari ximiyaviy uzgarishlar bilan boglik. Bu uzgarishlar xilma-xil va juda murakab bulishiga karamay, trik organizimlarda ularning xayot sharoitiga muvofik temperatura, bosim va kislota ishkoriy miuxit, moddalar kontsentratsiyasida fiziologik funktsiyalarning normal kechishini ta‘minlovchi suratda utadi. Ammo, shunisi kizikki, organizimda kechadigan deyarli barcha ximiyaviy reaktsiyalar, bunday sharoitda tashki muxitda shu kadar sekin utadiki, ularning suratini ulchash kiyin, xatto kupincha belgilab xam bulmaydi. Buning sababi shuki, organizimdagi barcha reaktsiyalar ferment (enzimlar) deb ataladigan massus katalizator ishtirokida boradi. Fermentlar benixoyat katta katalizatorlar, ulaning samaradarligi sintetik katalizatorlarnikidan kup marta ortikdir. Fermetlar roli xakidagi darlabki tushinchalar ovkatni xazimlanishi va bijgishi (achishi) ximiyavi mexinizimini urganish jarayonida paydo buldi. Ferment suzi, birinchi marta, XYII asrning boshlarida mashxur golland tabiyatshunosi Van - Gelmont tomonida ovkat xazimlanishi jarayonida ozik maddalarining xakikiy ximiyaviy uzgarishi uchun zaru bulgan maxsus agentlar nisbata kulangan edi. Bu suz lotincha fermentore - tulkinlantiruvchi degan ma‘noni anglatadi. Oshkozon shirasi ta‘sirida gusht xazimlanganda, sula va usimliklarda olingan turli ektraktlar ta‘sirida kraxmalni kandga aylanishi kandaydir katalitik jarayonlar kechishi xakida daslabki ma‘lumotlar XIX asrning boshida olindi. Peterburgi Fanlar Akademiyasining xakikiy a‘zosi K. S. Kirxgoff 1814 yili unayotgan arpa doni (solod)dan olingan ekstrakt ta‘sirida kraxmal kandlashib, mal‘tozaga aylanishi kursatdi. 1883 yilda Payon va Perso arpa doni ekstaktidan spirt bilan chuktirish orkali kraxmalni kandga aylantiruvchi diastaza deb ataladigan fermenni ajratib olshiga muvafak buldilar. Ana shunday diastaza aktivligi sulakda xam uchraydi. Shunday kilib, jonsiz tabiyatda uchraydiga katalizatorlar kabi,trik xujayralarda va ulardan tayorlangan ekstraktlarda xam reaktsiyalarni tezlatuvchi maxsus biologik katalizatorlar mavjut ekanligi va kelib chikinshi ikki xil bulgan bu katalizatorlarning ta‘sir etish usulida farki yukligi aniklandi.

Maxur franzu olimi mikrobiolog Lui Paster (1822-1895) achish jarayonini xar tomonlama uganib, spirtli bijij vakat trik mikroorganizimlar - achitkilar xayoti bilan boglik deb, klardagi fekmenlarni xujayradan tashkarida ta‘sir kursatadigan “ tashkil topmagan” fermentlarga - enzimlarga karshi kuyadi. Nemis olimi Libix (1803-1873) va uning tarafdorlari fermentlarni bunday tubdan farklanadigan ikki grupaga bulishiga e‘troz bildirib, azitkilar va boshka orgizizimlarning achish xossalari bu organizimning xayot faoliyatiga emas, balki enzimlardan printsipial farki bulmagan xujayra ichidagi fermentlarga boglik ekanligini ta‘kitlaydilar. Bir komponentli va ikki komponentli fermentlar. Xalda olingan fermentlar oksil modda ekanligi tula tasdiklangan bulsa xam kupdan beri bir kancha ferment mollekulalarida prostetik grupalarining mavjutligi, ya‘niy ular murakab oksil ekanligi, boshkalarning ta‘siri uchun protein kism bilan kittik boglanmagan, lekin fermentiv kataliz jarayonida ular bilin munosabatga kiradigan kushimcha omilar kerakligi aniklandi. Utgan asrda achitkilardan olingan shira - z i m a z a dializ kilinganda, uning ikki komponentga ajralishi va xar ikki komponent aloxida-aloxida fermantativ aktivliga ega bulmay, fakat birga kushilgandagina kandni achitib, spirtga aylantirishi e‘tiborni jalb killgan. Natijada ferment ikki komponentli sistema bulib, uning bir kismi dializlanadigan, ikkinchi kismi esa koloidal, ya‘ni dializlanmaydigan modda dagan fikir tugilgan. Fermentning yuksak molekulyar, dilizlanmaydigan oksil kismi apoferment va bu ikki komponentning birikishidan xosil bulgan tula sistema xoloferment (butun ferment) deb ataladi. Bu ma‘noda kozimaza ziiazaning, kokarbaksilaza korbakilazaning, kodigedrogenaza degidrogenazaning kofakoridir. Fermentning bukismini yana fermentning asosiy ta‘sir etuvchi, ya‘ni faol komponenti deb karalib aktiv gruppa - agon (yunoncha tasir etuvchi) deb xam ataganlar. Fermentdan aktiv gruppa ajralgandan sung korgan kismi esa apoferment,koloid tashivchi - feron (yunoncha tashuvchi) deb xam yuritiladi. Ammo kofermentga nsbata agon (faol gruppa), apofermentlarga esa fenon (kolloid

tashivchi) nomlari uncha muvofi emas, chunki bu nomlardan prostetik gruppa faol muxit, oksil kismi esa nofaol, fakat faol grupani tashivchi degan xulosa chikishi mumkin. Xolbuki, fermentativ faolik, asosan, uning komponentiga, ya‘ni apofermentiga boglik. Kofermentlarning ximiyaviy tuzilishini urganish ularning vitaminlar, kupincha ularning fosforlangan xosilalari ekanligini kursatadi. SHunday kilib, barcha fermentlar oksil moddalar, ulaning katta grupasi kirkomponetli, oksil kismidan tashkari,prostetik gruppaga xam ega. Bazi ikki komponentli fermentlarda prostetik gruppa oksil molekulasi bilan mustaxkam kon‘yugirlanib bulib murakab oksil-proteid xosil kiladi.Fermentlar faolanish energiyasini pasayshi bilan ximiyaviy reaktsiyalarni tezlatadilar. Fermentlar ta‘sirida reaktsiya suratini uzgartirish ummumiy kataliti reaktsiyalvrni kechishi konuniyatlari asosida utadi. Kupincha ferment ta‘sirida reaktsiya shu kadar yuksak darajada tezlashadiki, bunda xuddi fermentlar ular ishtmrokisiz uimaydigan reaktsiyani xam boshlab yuboradagganday kurinadi. Ammo sinchiklab tekshirish shuni kursatdiki, fermetlar biologik xarakterda bulmagan boshka katalizatorlar singari, uz-uzicha kechishi, termodinamika koidalariga kura utishi mumkin, birok katalizatorlar ishtirok etmagan muayan sharoitda (temperatura, konsentratsiya, pH va xokazo) juda xam sekin boradigan reaktsiyalarnigina tezlatadi. Natijada ximiyaviy reaktsiyaga ta‘sir etadigan maxsus fermentlar ishtirokida reatsiyani muvozanat nuktasigacha ancha tezrok erishiladi. Reaktsiya oxirida ferment unchalik uzgarmaydi. Ferment ta‘siri mexanizimning xozirigi zamon tushunchsiga muofik, katalitik reaktsida enzim ( E ) avvalo u ta‘sir etadigan, fermentativ kinetikada substrat nomi bilan yuritiladigan modda - (S) bilan kaytalama parchalanadigan ferment substrat kompleksini xosil kiladi. Sungra bu kompleks reaktsiya maxsulotlariga ( Р ) parchalanib, ferment erkin xolda ajralib chikadi: E+S ES E+P

Ferrmentlar biologik katalizatorlar. Fermentlar xam boshka barcha katalizatorlar kabi, bir kator xsusiyatlarga ega. Birinchidan, fermentlar boshka katalizatorlar kabi, fakat uz-uzidan utishi tetmodinamik jixatidan extimol tutilgan, ammo katalizatorlar ishtirok etmagan juda past sur‘atda utadigan ximiyavi jarayonlarni gina tezlatadi. Bundan tashkari, fermentlar va katalizatorlarning kuyidagi xususiyatlarini takidlab utish lozim: 1. Ular juda kam mikdorda xam yuksak samara beradi. 1 minut davomida 1 mol ferment ishtirokida uzgaradigan substrvt mikdori 100 moldan 3000000 mol gacha bulishi mukinligi fermentativ reaktsiyaning kanday tezlik bilan kechishini kursatadi. 2. Katalizatorlar reaktsiya oxirida uzgarmay koladi. Fermentlar reaktsiya davomida ferment - substrat kampleksini xosil kilib, oralik reaktsiyaga kirishadi, lekin reaktsiya tsikli tugashi bilan ferment kayta tiklanadi. Ammo fermentlar oksil modda bulgani uchun reaktsiya davomida kisman denaturatsiyali uzgarilishiga uchrashi mumkin. 3. Katalizator reaktsiya muxmtida substratga karaganda juda kam mikdorda buladi, kaytalama reaktsiyaning muvozanat xolatiga ta‘sir etmaydi va reaktsmiyani tezlatadi. 4. Fetmentlar va boshka katalizatorlar xam ximiyaviy reaktsiyani tezlashida spetsifiklikka (uziga xoslika) ega, yani katalizatorlikning katalitik ta‘siri ma‘lum tipdagi ximiyaviy reaktsiya bilan chegaralanadi. Spetsifik oksil bulmagan katalizatorlarga karaganda katalizatorlarga karaganda fermentlar uchun yuksak darajada xarakterlidir.

Похожие

Fermentativ kataliz. Fermentlar

Fermentativ reaktsiyalar kinetikasi. Fermentlar faolligining boshqarilishi

Fermentlar va vitaminlar. Fermentli reaktsiyalar mexanizmi (biokimyo)

Oligosaxaridlar. Ikki va uch qandlar. Oligosaxaridlarni gidrolizlaydigan fermentlar

Qishloq xo’jaligini kimyolashtirish asoslari haqidagi tushunchalarni o’rganish